із кейде әлдебір өзен қақ жарып аққан қыстақты, кейде жота үстіндегі ескерткішті, кейде алқап арасындағы ескі шіркеуді көретінбіз; әңгіме теңіз жағалауы туралы болса, демалушылар сыңсып жатқан жағажайды, аспанда қалықтаған шағалаларды көретінбіз. Меніңше, ол бізге айналамыздағы ұлан-ғайыр әлемді ұқтыруға тырысқан сияқты. Кереметі сонда, қазір көмекші есебінде біраз жерді шарласам да, қандайда бір графтық туралы түсінігімді Эмили бикештің сол суреттері кейпінде ғана қабылдаймын. Мәселен, Дербиширге барып, орталық алаңында тюдор мәнеріндегі емханасы бар қалашық пен әскери ескерткіш көрдім делік. Маған бәрібір сол көрініс Эмили бикештің Дербишир туралы айтқан әңгімелері түрінде ғана әсер етер еді.
Бірақ мен үшін дәл қазір маңызды нәрсе басқа: Эмили бикештің күнтізбелер жиынтығында да қателік бар болатын. Айталық, Норфолкке арналған бірде-бір суреті болған емес. Ол бізге мұндай дәрістерді көп өткізді ғой: сондай сәттерде, «мүмкін Норфолк келбеті туралы бүгін айтатын шығар?» деп ойлайтынмын. Бірақ олай болмады. Картаны таяқшасымен нұсқай отырып, өткізіп жатқан сабағына қосымша ретінде ғана: «Ал мына тұста Норфолк графтығы бар. Өте әдемі аймақ» дейтін де қоятын. Бірде оның ұзақ ойланғаны бар, бәлкім, суреттердің орнына не қоюы керегін ойланған болар. Сосын қайтадан, таяқшасын карта бетімен жүргізіп:
— Мынау — шығыс қаптал, теңіз суы шайып жататын құрғақшылық жердің шеті. Бұл жермен ешқандай жол өтпейді, — деді. Соны айтқанда, таяқшасы да жоғары-төменді жылжып жатты. — Адамдар солтүстік немесе оңтүстік жаққа жол жүргенде, бұл жерді айналып өтеді. Сондықтан Норфолк — жанға жағымды, бейбіт те тыныш аймақ. Бірақ ұмытылған аймақ десе де болатындай...
Ұмытылған аймақ. Жоғалған заттар аймағы. Ол Норфолкті осылай атайтын, бәрі де содан басталды. Өйткені, Хейлшемнің өзінде де,
Мидж иығын бір көтеріп қойып:
— Құпия бірдеңе болғаны ғой, — деді.
— Үлкен бір құпия, — дедім мен оған қарым-қатынасымызды бұзып алмайық деген ниетімді аңғартып.
Басқалар да басын шұлғып, мені қолдап жатты, ал Руттың түріне қарасам, ол мүлде басқа бір нәрсені ойлап тұрған сияқты. Мидж иығын бір көтерді де, кетіп қалды. Сонымен әңгіме бітті.
Біраз себепке байланысты Руттан ашықтан-ашық журнал үшін кешірім сұрай алмайтынмын. Ал жоғарыда айтқан, Миджге қатысты жағдай үшін Рут маған алғысын айта алмайтын. Алайда көпке дейін Руттың маған риза болғанын оның мінез-құлқынан аңғарып жүрдім. Осының алдында ғана өзім де дәл сондай күйді бастан кештім емес пе? Оның мен үшін әлдебір жақсылық жасап, қуантқысы келіп жүргенін де түсіндім. Ондай әрекетіне кетәрі емес едім. Ақыры ондай мүмкіндік туды — Миджбен болған оқиғадан соң бір айдан кейін мен өзімнің жақсы көретін ән таспамды жоғалтып алдым.
Сол таспадан кейінірек сатып алған тағы бір таспаны әлі күнге дейін сақтап жүрмін. Оны ашық алаңқайда, жауын жауып тұрған кезде де қосып, тыңдағаным бар. Қазір көлігімнің магнитофоны бұзылып тұр. Сондықтан оған салып тыңдауға қорқам, таспамды құртуы мүмкін. Ал пәтеріме апарып тыңдауға уақытым болмай жүр. Қалай десек те, сол таспа менің заттарымның арасындағы ең қадірлісі еді. Бәлкім, жыл соңына қарай көмекшілік жұмыстан шыққаннан кейін, оны жайбарақат отырып тыңдауға мүмкіндігім болып қалар...
Ән жинақтың атауы — «Күн батқаннан кейін» деп аталады, ал орындаушысы — Джуди Бриджуотер. Қазір қолымда сол Хейлшемдегі таспам жоқ, оны жоғалтып алғам, бірақ дәл сондай таспаны бір жылдан соң Томми екеуміз Норфолктен таптық. Ол туралы сәл кейінірек баяндаймын. Ал қазір сол жоғалған бірінші таспа туралы айтпақпын.
Әңгімені одан әрі жалғастыру үшін, сол кездегі өзіміздің Норфолк туралы түсінігімізді айта кетуім керек. Ондай түсінік біртіндеп әжуалық сипатқа ие бола бастаған әрі соның бәрі төменгі сыныпта оқып жүргенімізде бір дәріс үстінде басталды.
Эмили бикеш бізге Англиядағы графтық жайында түсіндіріп жатты. Тақтаға үлкен карта іліп, қасына суреттер қойды. Мәселен, Оксфордшир туралы әңгіме болса, графтықтың әр қиырының фотосуреттері б
ірә, мұндай ұсақ-түйек оқиғалар Руттың өзіне де ұнаған тәрізді. Алайда осының бәрі әзірге екеуміздің сонау тұманды күні жаңбырдан паналап тұрғандағы оқиғамыздың қасында түк емес еді. Әрі сол қателігімді ешқашан түзей алмайтындай көрінгенім де рас. Бірде кешкісін павильон қасындағы орындықта отырып осындай тығырықты жағдайдан қалай шығу керегін бас қатыра ойланғаным бар. Өкініш пен амалсыздық түйсігі тым ауыр еді, көз жасыма да ерік бергем. Алда-жалда қарым-қатынас дәл сол қалпында қалса, не боларын білмеймін. Мүмкін, түптің түбінде болған оқиғаны ұмытуымыз да мүмкін; әйтпесе бір-бірімізден алшақтауымыз ықтимал еді. Дегенмен нақты өмірде маған сол қателігімді түзеуге мүмкіндік берілді.
Бейнелеу өнері өтіп жатқан, сабақ өткізіп тұрған Роджер мырза бір сәт сыртқа шығып кетті. Бір-біріміздің мольбертімізге үңіле көз салып, өзара әңгімеге кіріскенбіз. Бір кезде Мидж А. деген қыз бізге жақындап келді де, Рутқа өзімсініп:
— Сенің әлгі пеналың қайда? Әдемі зат еді! — деді.
Бойын тез жинап ала қойған Рут төңіректе кім бар дегендей айналасын шұғыл шолып шықты. Әдепкі тобымыздан бөлек тағы да екі-үш бала бар еді, қалғандары алыста болатын. Мен болсам сатып алушылардың тізімі жазылған журнал туралы жан адамға айтқан емеспін, онымды Руттың өзі де білмейтін. Миджге жауап берген кезде оның дауысы әдеттегіден де жұмсақ болды.
— Өзіммен бірге алып келген жоқпын. Оны сандығымда сақтаймын ғой.
— Бәрібір әдемі зат. Қайдан алып жүрсің?
Миджде ешқандай жаман ой жоқ еді — онысы анық көрініп тұрды. Бірақ Рут алғаш рет пеналын көрсеткен кезде бесінші сыныпта болғандардың бәрі қасымызда тұрған. Оны білген Руттың толқығаны да анық байқалды. Осының бәрін санамнан бір мәрте өткізіп алған мен мұны өзіме берілген мүмкіндік деп қабылдадым. Басқа бөтен ойым болған жоқ. Руттың абыржи бастаған түрін Мидж немесе басқа біреу сезіп қалмасын деген ниетпен Рутты қорғаштап:
— Біз ол пеналдың қайда екенін саған айта алмаймыз, — дедім.
Рут, Мидж және басқалары маған таңдана қарап қалыпты. Бірақ Миджге қарап сөзімді жалғастыра бердім:
Руттың мына түрін көріп: «Одан да маған ашу шақырып, айқайлап алғаны жеңілірек болар еді» деп ойладым. Бірақ ол әбден жүнжіп, есеңгіреп кеткен сияқты көрінді. Әлде ұялды ма екен? Әйтеуір ашуланып, менің сазайымды беретін жағдайда емес еді. Сол бір ыңғайсыз жағдайдан кейін кездескенімізде, одан өзіме деген жеккөрініш сезімін көрем бе деп ойлағам, бірақ олай болмады, өзін салқын ұстаса да, тым сыпайы. «Демек, мені басқаларға айтып қоя ма деп қауіптенеді» деген ой келді (әлбетте, пенал содан кейін көзімізге шалынған жоқ). Оған: «Менен қауіптенбей-ақ қой, ешкімге айтпаймын», — дегім келді. Алайда бұл тақырыпты қалай бастаудың қисынын таба алмай жүрдім.
Дегенмен өзімнің қателігімді жуып-шаю үшін жүрген жерімде кез келген мүмкіндікті пайдаланып, Руттың Джеральдина бикештің жүрегінде өзіндік орны бар екенін ұқтыруға тырыстым. Мәселен, бірде біздің топ үзіліс кезінде жаттығу үшін раундерз2 ойнамақ болды: бізді өзімізден бір сынып жоғары оқитындар күш сынасуға шақырған. Жаңбыр төпелеп құйып тұрған. Сондықтан ойынға шығаруы да екіталай. Сол кезде кезекші қамқоршылар арасында Джеральдина бикештің де барын байқадым.
— Егер Рут өтініп сұраса, Джеральдина бикештің бізді шығаруы да мүмкін ғой, — дегем.
Менің бұл сөзімді ешкім қолдаған жоқ; тіпті құлақтарына да ілмеді. Өйткені бәрі дабырлап сөйлесіп жатқан. Бірақ мен бұл сөзді Руттың тура қасында тұрып айтқам. Сөзімнің оған майдай жаққанын да түсіндім.
Келесі бір жолы бірнеше адам Джеральдина бикешпен бірге сыныпқа кіріп келе жаттық. Қамқоршымыздың артында келе жатқан мен сол сәтте жүрісімді баяулатып, артымнан ілесіп отырған Руттың Джеральдина бикешпен қатар жүруіне қолайлы жағдай жасадым. Бәрі де сабырмен, еш жасандылықсыз еді. Осының барлығы Джеральдина бикештің көңіліне қонатындай табиғи көрінгені де рас. Әлбетте, бұл ең жақын екі достың арасына кездейсоқ түсіп қалған адамның әрекеті болатын. Есімде қалғаны, маған таңдана қарап, сәл кідірген Рут, і
«Құпия күзет» туралы ойдың нақты қанша уақытқа созылғанын білмеймін. Бұл туралы Дуврдағы оңалту орталығында сөйлескен кезімізде Рут небәрі екі-үш аптаға созылғанын айтқан. Бірақ, меніңше, Рут қателескен тәрізді. Осы оқиғалар оның басын айналдырып, есте сақтау қабілетін төмендеткен сияқты. Мен білсем, бұл жоспар тоғыз айға, бәлкім, бір жылға созылды. Ол кезде біз жеті-сегіз жаста едік.
«Құпия күзет» туралы Руттың өзі ойлап тапты ма, ол жағын білмеймін, бірақ барлық жоспарды Руттың ұйымдастырғаны күмәнсіз еді. Жоспарға алты-тоғыз адам қатысты. Қатысушылар саны үнемі өзгеріп тұратын, өйткені Рут бірін қабылдап, бірін шығарып жатады. Джеральдина бикешті Хейлшемдегі ең сүйікті қамқоршы ретінде санағандықтан, оған лайықты сыйлық әзірлеп жаттық: қураған гүл жапырақтарынан жапсырылып жасалған үлкен қағаз парақ есіме түседі. Алайда оған арнаған ең басты сыйымыз — «құпия күзет» болатын.
Өзім осы «күзет» құрамына енген кезде, Рут пен басқаларының Джеральдина бикешті ұрлап әкеткелі жүргендер туралы бұрыннан білетіндіктерін аңғардым. Бірақ мұндай сұрқия ниеттің артында кімнің тұрғанын ешкім де нақты айта алмайтын. Кейде аға сыныптың ұлдарынан, енді бірде өзіміз шамалас балалардан күмәнданатынбыз. Тәрбиеленушілер онша жақтыра бермейтін Эйлин бикешті де қастандық жасаушылардың тізіміне қосып, тіпті оны басшысы деп есептеген кезіміз болған. Джеральдина бикешті қай кезде ұрлайтынын білмейміз, бірақ бір нәрсеге сенімді едік: ұрлық жоспарына орманның тікелей қатысы бар сияқты.
Бұл жердегі орман деп отырғанымыз, бас ғимараттың сыртындағы жотаның сыңсыған қалың ағашы болатын. Іс жүзінде біз қаулап өскен теректерді ғана көретінбіз. Бірақ күндіз де, түнде де сол бір тылсымға толы орман біздің әрқайс
Ол егер шығармашылықпен айналысқың келмесе, менен дәріс алуға құлықсыз болсаң, онда тұрған ештеңе жоқ, бәрі қалыпты жағдай, — деді.
Менің есімім Кэти Ш. Жасым отыз бірде. Донорларға көмектесіп, қолғабыс тигізіп жүргеніме де он бір жылдан асыпты. Әрине, аз уақыт емес, бірақ менің осында жыл соңына дейін қалып, әлі де сегіз ай жұмыс істеуім қажеттігі айтылды. Сонда орталықтағы жұмысымның жалпы мерзімі он екі жылды құрамақ. Мені мұнда ұзақ уақыт бойы керемет бір жетістіктерім үшін ұстап отырмағандарын түсіндім. Негізі жақсы ісімен көзге түсіп, бірақ көп бөгелмей, екі-үш жылдан кейін-ақ жұмыстан шығып кеткен көмекшілер де болды. Керісінше, істеген ісі түкке тұрғысыз, бірақ осында он төрт жылдан бері жүрген елеусіз біреуді білемін. Әрине, мұны мақтану үшін айтып отырғаным жоқ, дегенмен олардың бәрі менің жұмысыма риза екенін сеземін. Өзімнің де көңілім толады. Менің донорларымның жағдайы біз күткеннен де жақсы нәтиже беретін. Оңалту және сауықтыру шаралары жылдам жүріп жатты. Тіпті ағза мүшесін төртінші рет бергелі отырғандарға да халінің нашар екені жайында анықтама берілмеген. Енді осы жерде мені мақтанып отыр десеңіздер, келісемін. Донорларға көмектесіп, олардың денсаулығының қалыпқа келуіне жағдай жасайтын бөлімдегі міндетімді маңызды деп есептеймін. Оларға деген ішкі бір түйсігім қалыптасып, не қалайтынын жан дүниеммен сезінетіндеймін. Қай кезде менің көмегіме мұқтаж екендігін, қалай сергіту қажеттігін, тіпті оңаша қалғысы келетін сәттерін де жақсы білемін. Әңгімесін сабырмен тыңдаймын. Қай жерінде әңгіме бағытын өзгерту керектігін, тіпті қайталап тыңдаудан жалыққанымда қолымды бір сілтеп жүре беретін кездерім де болады.
Қалай десек те, өзімді ерекшемін деп есептеген емеспін. Өз міндеттерін менен кем атқармаса да, еңбегі еленбей жүрген көмекшілер де бар. Егер солардың бірі менің бір бөлмелі пәтерімді, астымдағы көлігімді, бәрінен бұрын қандай донорға қамқорлық жасау қажеттігін тек өзімнің ғана таңдай алатын мүмкіндігімді көре алмай, қызғанышын білдіріп жатса, әрине, түсінемін. Оның үстіне мен Хейлшем мектебінің шәкіртімін ғой. Осының өзі олардың маған қырын қарауына жетіп жатыр.
