автордың кітабын онлайн тегін оқу Не ўсім адна смерць
Жыў пан у палацы,— багаты:
Не мог палічыць сваіх грошы,
У склепе, як бульба, дукаты…
А пан з яго быў нехарошы.
А жыў у раскошы вялікай:
Захоча, бывала, каб гралі,
Дык цешаць яго і музыкай;
Захоча, каб людзі скакалі,
Дык скачуць, бывала, п’юць і ядуць…
А плакаць, дык плакалі многа,
А часам і плакаць не так-то дадуць.
А пана баялісь, як Бога.
А піў ён, а еў! дык, а Божа!
Каб на той хлеб зарабіў,
Дык за раз гадоў тры ён, можа,
Сваёй працы ў міску убіў.
Еў ды піў ды крыўдзіў народ,
Ды грошы здзіраў, гдзе прымог.
Мусіць, думаў — тут вечны жывот,
Аж іначай падумаў сам Бог.
А у хаце ж крывой жыў мужык,
I калекі быў ён, і хварэў;
Хата ў дзюрах, як лапаць ды з лык.
Сам па два дні нічога не еў.
Калісьці быў, кажуць, надта ліхі
I першы падліза у пана;
Былі на душы усякі грахі,
I пекла даўно абяцана.
А жыць было цяжка, бядота,
Людцы праклінаюць за штосьці…
Каму ж гэтак жыць ёсць ахвота,—
Ніколі ніякай радосці?
Тым часам у пекле дык чэрці
I хаму, і пану прызналі кут.
Пытаецца чорт у цётанькі-смерці:
«Калі ім абодвум будзе капут?»
У чвартак чысты была калейка
Скончыцца пану і хаму,
Каб без пазвону душа-зладзейка
Стала ў пякельную браму.
Паслалі чорта (трохі храмога),
Каб душы абыдве ён разам
Проста да чорта старшога
Прывёў з чартоўскім указам.
Храмы чорт паляцеў перш у хату;
Глядзіць, аж мужык за сталом
На дзюру ў кажусе кладзе лату,
Потым хату мяце памялом…
Чорт падумаў: «Не прэндка умрэ;
Пабягу я да пана, пагляну».
Прыляцеў, аж смерць пана бярэ;
Дактары сцерагуць, лечаць рану,
Што па горле касой смерць чыкне,
Дык яны, дактары, капляў тыц,—
I не знаць, ці касіла, ці не,
Зараз рану загояць як ніц!
Умарылася смерць: пан раве,
Уміраць ані мысле сабе;
Аж кашулю парваў, коўдру рве
I ўсё грошы пад бруха грабе.
Калі дзынь-дзылінь, шусць: ксёндз прыйшоў!
Смерць касой як махнула з пляча,—
Пан, як рэзаны вол, так зароў;
Чорт душу захапіў згарача
I ківае на смерць, каб ісці
Забіраць мужыка, бо змеркла,
А яму ж трэба душы нясці,
Прад паўночай каб стаць аж у пекла.
«А ты хібе яго не запёр?
Я ж пярвей мужыка апрастала,—
Кажа смерць,— ён дык лёгка умёр,
Клікаў смерць, бо хлеба не стала.
Ён прад тым і у споведзі быў;
Уміраў, як заснуў, ні пікнуў!»
Чорт са злосці сабакам завыў,
А тут старшы яго зараз клікнуў.
Чорт, панскі хапіўшы дух, знік;
Мужыцкі ж валочыцца той дух,
Не мае прытулку нігдзе той мужык,
А пан ідзе ў шчот у пекле за двух.
А чорт за упуск душы-бядоты,
Што за смерцяй не йшоў ён слядом,
Сасланы ў рыштанскія роты
Пад пякельным чартоўскім судом.
Смерць за тое, што, ў хату ідучы
Душу забіраць, не клікнула чорта,
Праз тры дні смактала анучы
I ў халоднай сядзела запёрта.
