автордың кітабын онлайн тегін оқу Публицистикалық мақалалары мен очерктері
ПУБЛИЦИСТИКАЛЫҚ МАҚАЛАЛАРЫ МЕН ОЧЕРКТЕРІ
1942-1944 жылдар
Құрастырған Сейілхан Асқаров
«...Адал адам Отанын сүйеді, адал, ақ жүрекке Отан — анасындай. Отанның дегенін істеу — қуаныш, мақтаныш. Отанға деген махаббатты, әсіресе біздегі махаббатты өлшеуге болмайды...»
БАУБЕК БҰЛҚЫШЕВ
ЗАМАН БІЗДІКІ
Жаралы орыс жері, сенің топырағыңды басып жүріп келемін. Сен жаралысың. Бірақ қатардан шығып қалған жоқсың. Сен өз халқыңа еңбек сіңірудесің. Бұл қанды майданда сенің кермегенің бар ма? Саған атылмаған оқ, лақтырылмаған бомбы аз-ақ шығар. Жаратылыстың, бір мүшесі тал, қайыңдарды қараңдаршы, олар да қайғылы. Соғыстың қасіретін біраз шеккен. Көбінің аспанмен таласып тұратын бастары жоқ. Жаудың снаряды жұлып кеткен. Дегенмен бұтақтары кектеп өсіп, екі қолын сабалап ойнайтын жас балаша талпынып бас изейді. Қара жердің беті бұрынғы қалпынан өзгерген — бұжыр. Бұл неміс бомбысының ізі, жаудың қорасан ауруының соңынан болған әрекет. Бомбыдан пайда болған шұңқырлар (воронка) бітіп келе жатқан жараның аузындай кебе бастаған. Қоршаған бай табиғат қара жерге жаралы болып едім, жазыла бастадым дегенді айтқызып тұрған сияқты.
Жаз! Бір тамаша уақыт. Дүниенің ажары кіріп, әлемнің құлпыратын кезі. Ол өзінің көлеңкесін қара жерге түсіреді. Жер күлімсірейді, жер құлпырады, жер табиғаттың жібек желегін жамылып бой жасайды. Ол адамның махаббатын өзіне тартады. Оһ, бай Россия жері, сені бізден артық сүйе алатын кім бар?! Біз жауынгерлер сені сүйеміз, сен үшін біз жанымызды қиюға дайынбыз, біз әлемге қарсы аттанамыз, саған атылған оққа қарсы жүреміз. Мұның бәрі сен үшін, туған жер, біздің анамыз, табиғаттың түкті кілемі, береген Россия жері!
25 жыл сен ерікті елдің, еңбекші халықтық жері болып едің. Сен бөлінбейтін жер болып едің. Ешқандай диференциялық жіктеуді білмеп едің, саған ешбір Давид Рикорда, болмаса Андерсен, болмаса Мальтус сияқты;ір қонып түстенген жоқ еді. Біз сені «тәуір», «нашар» барғымыз жоқ. Біз сені метрлеп өлшегеніміз жоқ. Менің мейірімді береген халық ен байлықты, қара жер, ең бөлшектемей тұтасыңнан пайдаланбап па еді. Адам үшін жаратылған табиғаттың бай қазынасы сенің берекесіне береке қосып, сені қадірлеп енбекші елдің жақын досы деп есептеп едік. Біз сені сүйіп едік, біз сені қадірлеп едік, жарқын Россия жері, біздің анамыз.
Бүгін сен жаралысың, туған жер, бірақ жауға бас имейсің,. Бүгін сен кектісің, орыс табиғаты, бірақ сенің көкірегің жоғары. Сен дүниеге тәкаппарлықпен қарайсың. Сен кешегі Суворов пен Донскойдің, Кутузов пен ұлы Петрдің, Пушкин мен Некрасовтың жері екеніңді білдіресің, сен бізге өзіңнің ұлдарың жауынгер жастарға бауырмалшылдықпен қарайсың. Біз сені түсінеміз! Біз сені білеміз! Сен бізден еркіндікті, жаудан босануды тілейсің, сен өз халқыңа, өз жұртшылығыңа, біздің бауырларымызға еңбек сіңіргің келеді.
Сен 17-20 жылдары саған бостандық алып берген біздің әкелерімізге таң қалған едің. Бүгін бізге сен таң қалмайсың. Біз бейбітшілік уақытта керемет істер істедік. Бізге бүкіл дүние таң қалды, бізді әңгіме қылды. Бізді жаңа дүниенің жас құрушылары деп санады. Біз дүние жүзінің жастарының, алдыңғы қатарында болдық. Бүгін бұл жастар майданның орталық соғыс театрында гастроль беруде. Бұл жастар оған соғысының көрнекті актерлеріне айналды.
Біз, жастар, тағдырымыз сенімен байланысты екенін білеміз, туған жер! Біз сенің топырағыңмен жүріп бақытты белшемізден кешкенбіз. Өмірдің биік шыңына қол созғанбыз, адам дүниесінің сала-саласына ой жүгірткенбіз. Біз бақытты жастар едік, сенің үстінде қуанышқа батып той тойлаған күндер есте. Бүгін сенің үстіңде жаумен жағаласудамыз. Біз сенің үстіңде тудық, сенің үстіңде өстік, сенің үстіңде күреспен ақ іс үшін өлу арман емес. Мүмкін арсыз.өлім мезгілсіз уақытта қызу айқас үстінде келіп табуы, туған жер, сен сонда мақтан — менің ұлдарым анасы үшін, ақ сүті үшін күресте жанын қиды деп. Сен сонда мақтан! Менің ұлдарым дүние жүзіндегі батырлардың батыры деп! Біз мұны ақтаймыз. Сен сонда біз үшін жылама, берік, тәкаппар бол, кеудеңді жоғарыға сал.
Әлі есімде, бейбітшілік уақытта жастар қосылып алып не мектепке, не қызметке, не бақшаға қарай бет аламыз. Біз жүрген жерде әзіл, біз жүрген жерде күлкі, біз жүрген жерде ән! Қарттар үйлерінің жанында отырып, біздің сыртымыздан қуанады, бізді өздерінің мақтанышы көреді. «Шырақтарым, — дейді олар, — заман сендердікі. Күліңдер, ойнаңдар, керемет істер жасаңдар. Өмірден қапы соқпаңдар, нағыз дер кез! Нағыз уақыттарың осы кез, сендер бақытты жассыңдар. Сендер дүниеге бізді ауыстыруға келдіңдер, біз сендерге бәрін қалдырамыз, өмірдің шыңына шығыңдар», — деп батасын береді.
«Сендер де қалыспаңдар, біздің заман қарттарды қадірлейді», — деп күлкімен ілгері жылжимыз.
Біздің соңымыздан көңілді қарт жүгіріп:
«Ей, жастар! Біздің жырымыз жырланып біткен, енді сендер жырлаңдар, біз өмірден өзіміздің үлесімізді алдық, енді сендер алыңдар! Сендер өмірдің шыңына аяқ басасыңдар, ал біздің жасымыз өтіп барады, біз өмірден гөрі қабірге жақынбыз», — дейді. Біз күлкімен ілгері жүреміз.
Қарт адам өзінің күрмеуге келместей қысқа өміріне ренжиді. Ол жас болғысы келеді, ол өмір сүргісі келеді, бірақ ол 70-те. Ол енді 70 жыл жасамайтынын біледі, оған қайран 25 қайтып оралмайтыны анық. Сондықтан ол бізге заманды тапсырады, ол бізге жаңа дүниені тапсырады, ол бізге жалпақ бай Россияның жерін тапсырады.
Адам дүниесі біртіндеп әкеден балаға ауысып отырады. Өмір жолы таусылып «жасарын жасап, асарын асаған» адам адамшылығын жасап, кейінгілер мен арыздасады. Ол кейінгі ұрпақтарына дүниені тапсырады. Қарт өзінін, қолындағы ұлы постыны жасқа тапсырады, жас алады. Постының тәбілінде: адам дүниесі, заман, жер, право — өткізетін байлықтың бірінші бөліміне саналады.
Біз 20-ғасырдың 40-жылдарынын, жастары ұлы постыны жауынгерлік дәуірде алып отырмыз. Ардақты миссияны атылған оқтын, жарылған снарядтың астында қанды майданда алып отырмыз. Өзіміздің дәуірді, ұлы постыны жауынгерлік уақытта, Отан соғысының ұлы күресінде алуға тура келіп отыр. Жастар өзінің заманын қолдап жауға бере алмақ емес. Біз өзіміздің заманымызды қорғаймыз.
О, жастар! О, құрбылар! Біздің заман таласта. Үлкен қауіп біздің алдымызда. Бірақ біз өз заманымызды ешкімге бере алмаймыз. Заман біздікі. Өз заманымыз үшін жан пида. О жастар! О құрбылар! Біз келешек ұрпақтардың алдында жауапты болмайық, біз оларға бересіміз. Біз қанды майданда күреспен жеңіп алған тамаша дәуірді мақтанышпен өткізуіміз керек. Біз келешек үшін туған Ильичтің жастары екенімізді естен шығармауымыз керек.
Біз кеше ғана 20-ғасырды алтын ғасыр деп атап едік. Тек осы ғасырдың дәмін татқан жастармыз. Міне, қараңдаршы, жау алтын ғасырға оқ атуда. Алтын ғасырдың тұтас денесінде оқтың ізі. Ол ауыр соққыны бастан кешіруде. Бірақ алтын ғасырдың жастары тәкаппар, жау алдында арыстан жүректі, болат жүйкелі, көңілі көтеріңкі әрі шешімді. Алтын денесіне таңба түсіруі бар шірімейді, болат сынуы бар — майыспайды, біздің жастар өлері бар — жау алдында бас имейді...
Тыңдаңдар, менің достарым мен жауларым, бұл — біздің үн. Үн — жеңілмейтін Россия жерінің жастарының үні. Бұл ұлы күрестегі қажырлы ер жастар — Ленин комсомолының үні.
Біз — Россия жерінің иесіміз, біз оны қорғаймыз. Заман біздікі, біз ез заманымыз үшін оққа, өлімге қарсы жүреміз. Біз, жастар, кешегі алтын ғасырды қайта тұрғызамыз. Біздің орнымыз майдангерлердің алдыңғы қатарында, біз өз орнымыздамыз.
Жастар, өзіміздің заман үшін, өзіміздің жақ үшін жауға оқ атайық! Заман біздікі!
Батыс майдан 1942 ж. июнь.
ӨМІР МЕН ӨЛІМ ТУРАЛЫ
(Майдандағы қазақ жасының дәптерінен)
Адам туады, адам өледі. Мұнда тұрған қайғы не? Бұл — жаратылыс заңы. Біздің шығыс елдері: «Адам — дүниеге келген қонақ, біраз қонақтадық, аттануын керек», — деседі.
Бірақ адам дүниеге тек қана келіп, әшейін ғана аттана бермейді: ол артында ой қалдырады, ойдан мұра қалдырады. Ол өмірге адам болып келіп, адам күйінде қайтады.
Мен — ұлы жиырмасыншы ғасырдың жасымын. Бүгін мен өз жайымды әңгіме еткім келеді. Өйткені бір жағымнан кек қысып отыр да, екінші — үлкен бір қайғым да бар. Менің бұл жазғандарым болашақта біздің осы ұлы күресімізді зерттеушілердің қолына түсіп, үлкен істердің кішкене бір тетігіне тиянақ болуға жараса, менде одан басқа арман да жоқ; ол зерттеушілердің біз осы арпалыста жүргенде қайғыра да, жылай да, күле де, кектене де білгенімізді ұғынса болғаны.
Кек неге қысады дерсіздер, оны да айта кетейін. Жастық шақ маған бір-ақ рет берілмеп пе еді? Сол кезімді әлдеқайда түнерген қара күш жұлып әкетпекші. Ол жастықтан бір айрылсам, ол қайтып оралар ма? Оралмайтынын мен жақсы білем, аһ, тіпті жақсы білем! Біз, жаста.р, өмір сүруге асығатын едік, жастық шағымыздың іші - тысы бірдей мағыналы болсын деуші едік қой, солай емес пе, құрбыларым? Міне, сол қымбат шағымызды фашистер тонап алғысы келеді, балдырғанды бақшаға өрт салғысы келеді. Мен осыған кектенем.
Мен дүниеде жиырма - ақ жыл жасамадым ба? Бірақ дәл қазір ересек адаммын деуге болады. Мен жиырмадамын, бірақ мендегі ой ақсақалды, байсалды, талай белді артқа салған адамның ойындай.
Менің 19 жасымда бар ойым оқуда, қызмет жайында және, несін жасырайын, атақ, жайында болатын. Мен толып жатқан өнер жайын ойлаушы ем. Алдымен ақын болғым келетін. Пушкин мен Лермонтовты, Гете мен Гейнені, Байрон мен Шиллерді оқығанда бір жола сүңгіп кетуші ем. Бұл ақындар маған қатты ұнайтын да, күні-түні басымды көтермей оқитынмын. Мен күйші де болғым келетін. Чайковский мен Глинканы, Бетховен мен Шопенді ерекше құмартып тыңдаушы ем. Мен өзімшіл екем, әрі ақын, әрі күйші болғым келетін.
Жоқ, шынын айтсам, маған ол да аз еді. Менен гөрі ересек жолдастарым мен бір туған ағаларым институт бітіріп, біреу — инженер, біреу — тарихшы болып шыққанда, осы мамандықтар түгелімен менде де болса деуші едім.
Өмір үшін, жас жігіт үшін, әрине, бұ да аз. Мен бір жақсы қыз жайында да қатты толғанушы ем. «Сүю» деген жалғыз сөзде қандай ұлы күш бар! Солай емес пе, құрбылар? Мен бір сұлу қызды, қазақтың бір сұлу қызын сүюші ем! Аты Жанна еді.
Сол кезде бақыт дегенді бағалай білсемші! Ол. кезім өмірімнің бір ұмытылмас кезеңі екені енді ғана еске түседі,
Адам жүрегін өзгеше жақсы білетін ұлы Гете жастық шақты босқа жырлаған жоқ. Ол жастық шақты адам өмірінің ең биік шыңы деп босқа айтпаған.
О, жастықтың ұлы ақымы, Гете! Мен сенімен тілдескім келеді: сен туған елді, сенің бауырларыңның үрім бұтағын неге айналдырғанын білесің! Сен үшін ерекше қымбат саналатын асылдарды қалай қорлап, қайран жастықты қалай құртып жатқанын сезесің!
Бір кезде Гетенің елі деп аталатын Германия енді тапшылық таңбасын жасыра алмайтын зорлық-зомбылықтың еліне айналды. Германия фрицтердің еліне, шала сауаты еврейлер Гитлердің еліне айналды. Атақты ата, ұлы ақын, біздің жанымызға да осы батады. Бүгінгі фрицтер Фаусты» оқымайды, білмейді. Олар сені де білмейді!
Атақты ақын, сені біздің ел ғана шын сүйеді. Сені біз Пушкинмен қатар қоямыз. Сен естіп, білмеген біз, казак, жастары, сенің «Фаустыңды» қандай кұрметтейміз! Өйткені біз жастық шақты, жас өмірді ерекше сүйеміз. Біздің елдің жас буын, жаңа ұрпағы осындай, ұлы ақын!
Ұр да жық ақымақ фрицтер біздің жастығымызды, болашағымызды құртқысы келеді. Біз, әрине, бере алмаймыз оны! Өлерміз, бірақ бере алмаспыз! Бермейміз! Орыс та осыны айтады, казак та осыны айтады, СССР- дағы барлық ұлттар осыны айтады!
Мен, міне, 300 күннен артығырақ соғыста жүрмін. Бүл уақыттың ішінде біздің ел де өзгеріп кетті, адамдар да өзгерді, мен де өзгердім. Міне, жауынгер болдым. Қабағымнан кәр төккен, ызғар шашқан жауынгермін мен! Мені қазір көрген адам бұдан он ай бұрын бар ойы оқуда, я сүйген қызында болатын жас жігіт еді-ау дей алмайды.
Менің жастығым адам баласының қызметіңе берілді. Мүмкін, мен жастығымды қайыра алмаспын. Бірақ ол босқа кетпейді, менен кіші інілерімнің еншісіне тиеді. Кейінгі жастар, жас інілерім, сендер бақытты жандарсыңдар. Сендер соғыс дегенді білмей ететін боласыңдар. Біз жастығымызды сендердің бақыттарыңның жолына құрбан еттік. Сендер. тыныш өмірде бақытты жасайтын боласыңдар.
Біз кәрлі кезеңнің, соғысты заманның жандарымыз. Біз соғыста туғанбыз, соғыста өлеміз де. Күресте тудық сол күреспен өлеміз. Осының бәрі сендер үшін, кейінгі ұрпақ!
Өткен он айдың ішінде мен бірнеше шабуылда болдым. Өлімді тіпті көп көрдім. Адам өлімін, жақсы ұғыныңдар! Жақын жолдасыңның қиналып барып жап тапсыруын көруден ауыр не болады дейсің. Ол — жаныңа қосылған досыңның өлімі, ол — тізе қосып бірге алысқан жолдасыңның өлімі! Жауды мен аямаймын, оның өліміме ішім қынжылмайды, мен адамды емес, адам бейнелі айуанды қырып жүргенімді жақсы білемін. Ал енді қасыңда жаңа ғана қызыл әскерше киінген қыршын жас өліп жатқанда жүрегің қатты ауырады, құрбылар! Осы ғажап қырғын, сұрапыл соғыс үстінде жаныңа сүйеу болатын нәрсе — біздің жігіттер ерлерше өліп жатыр деген берік сенім! Олардың өлімінде де өмір бар!
Әлі есімде, бір шабуылда мен қатты жараландым. Қан майданда қала бердім. Жолдастарым жұлқысып жатыр. Соғыс тым - ақ қатты, қырғын үстінде. Мен шыдай алмай барам, тұрғым келеді, алға ұмтылғым келеді. Амал не, қансырап барам, көтеріле алар емеспін. Жаныңа бататыны да өзіңнің дәрменсіздігің.
Бір кезде есімді жисам, қасымда бір неміс солдаты шыңғырып жатыр екен. Қызыл әскердің штаты неміс солдатына қатты қадалған көрінеді. Мен оған: «Дыбысыңды шығарма!» — деп әмір етемін. «Соғыста жылай ма.екен!» — деймін мен оған. Ол сорлы: «Орыс - ау, ей орыс, өлгелі жатырмын ғой», — дейді тым - ақ әлсіреген дауыспен. «Не үшін өлмексің?» — деймін мен тағы да. Ол жауап бере алмайды. Ауыр ыңқылдай береді.
Фриц, неге өлмексің деймін мен саған? Бұл өлім саған не үшін керек болды? Неге құмарттың елімге? Не үшің өлмексің?
Ол жауап бере алмады, сол күйі өліп кетті. Оның берер жауабы да жоқ"еді. Ол соғысқа келе жатқанда да қайда, не үшін келе жатқанын білген жоқ-ты. Ол соғысқанда да не үшін соғысатынын білген жоқ. Ол өлімге келе жатқанда да, неге елетінін білген жоқ. Ол ақымақ фриц еді, сол ақымақтықтан елді де.
Мен соғыстың қымбатқа түсетінін жақсы білемін. Соғыс орасан кеп адамның өлімі деген сөз. Бір кезде барлық адам баласы ұлы ақын Гетенің: «Біздің тәңірден . алған ең үлкен сыйымыз — өмір», — дегенін аңдып, қандай мерейленетін еді! Бұл мерейін ешкім тартып ала алмайды.
Адам ұлы адамша өмір сүрсін, адам дүниесі үшін маңыздысы да адам дүниесі болсын! Біз осы үшін күресеміз, осының жолында өмірімізді аямаймыз да! Өмір үшін күресте біз өлім дегеннен сескенуден жеркенеміз!
Адам бір-ақ рет туады, бір-ақ рет өледі. Өлім әр түрлі болады: біреу суықтан өледі, біреу қыз үшін қырқыншы өледі, енді біреулер аурудан өледі. Мұндай өлімдерді көргенде құр ғана ренжисің де қоясың. Ал естігеніңде үлкен құрметпен, бас иетін өлім де бар! Ол — майданда ерлерше өлу!
Мен жаспын, мен өмір сүргім келеді. Ең қызықты өмір әлі де алдымда екенін жақсы білейін. Менің үстімде қызыл әскер киімі, мен армияда жүрген Азия елдерінің ұлымын.
Мен өз елімді қорғаймын; момын да, бауырмал да, ардақты да елім бар!
Сол елім мен аттанарда былай деген болатын:
Тас түлегім, мен сені баулыдым, сылап өсіріп, қанатыңды қатырдым. Қиын бір кезен келіп қалды: жау жағадан, бөрі етектен алғалы тұр. Аттан, қуып - жойып қайт! Ұлым, сен кәрлі кезен соғысты заманның жігітісің, жауынгерше қимылдай біл! — деген. Мен мұны ұмытпаймын.
Мен өмірімнің өзім үшін қымбат екенін де жақсы білемін, дүниеге мен келгелі де көп болған жоқ қой. Бірақ бұл күресте сол өмірімді аямаймын да! Аяуға да қақым жоқ деп білемін. Менде ұран біреу-ақ, ол Ленин ұраны: «Не өлім, не жеңіс!»
Мен — шығыс адамымын, батысқа кетіп барам. Біраз жерге келіп те қалдың. Менің елім жақтан шығатын алтын күн мені ұзақ күн бойы жылытады, ол қашанда қасымда. Міне, кеш бола бастады. Күн батысқа еңкейіп келеді, мен де батысқа қарай келе жатырмын. Күн де мені қимағандай, ұясына қона қоймай тұр. Маған кезін тура қадап: «Шығыс ұлы, жолын болсын! Шығысқа жеңіспен қайт! Мен сені Алатаудың аясында қарсы алармын!» — деп тұр.
Күн көкжиекке батып барады. Мен әлі жүріп келем, алға кетіп барам. Мен жау тас-талқан болып жеңілгенше, ілгері қарай аяңдай беруге тиістімін.
Батыс майдан, 1942 жыл апрель.
ТЫҢДА, КАВКАЗ!
Кавказ, сен менің алдымда тұрсың. Сенің асқар шының көз алдымнан кетпейді. Мен сені окопта жатып көріп отырмын. Жүрегіңнің қалай соққаны маған естіліп тұр. Сенің басыңа қауіп төнгенін, сенің жауға зығырданың қайнағанын сеземін мен.
Кавказ, немістер саған қарай ентелеуде. Парнасқа да оқ, атқан олар, сенін шыңына да оқ атқысы келеді. Немістер Гомердің ұрпақтарын атып-асып, тірі қалғандарын аштан қыруда, олар неміс айуандарынан қорлық керуде. Элладаның атам замандағы тасы гректің жас қыздарының көзінен аққан жасына боялды. Грек қыздарын фашистер. күң етті. Тыңдаңыздаршы, грузин, армян, азербайжан, осетин, қыздары, ардақты апа-қарындастарым! Егер Кавказға өте қалса, сіздердің бастарыңызға да сол түнекті орнатпақшы ол сұмдар.
Тыңдаңыздар, Шығыс пен Кавказдың ұлдары, менің бауырларым! Отанымыздың қасиетті асқар белі — Қазбек пен Эльбрустың алтын шынын қайтып қана неміс оғына талқандатқызарсың? Бостандық, сүйгіш, көп ұлтты, тәкаппар Кавказды қайтып қана фашистердің құлдық ойнағы етерсің?
Кавказ! Шота Руставелидің туған жері, Пушкин мен Лермонтов жанындай сүйген жер, Совет Одағының мақтаны, сеңі қалайша сүймессің, қалайша сені мақтаныш етпессің? Мен қазақпын, мен сенен алыс жерде туып-өскем, бірақ сен үшін елуге де, сені қорғап қалуға да бармын, енді біздің ұран осылай болуға тиіс, достарым!
Біз қашанда Кавказды сүйгенбіз. Оның ішіндегі сән-салтанатты республикаларға насихат етуді сүйген жанбыз.
Менің достарым, жерлестерім, қымбатты қазақ жігіттері! Біз сіздермен тізе қосып майданда, Белоруссияда, Москвада, Ленинград маңында жауға қарсы соғыстық. Біз бұл ұрыстарда жаман атақ, алғамыз жоқ, жаман соғысқанымыз жоқ. Жолдастарымыз: украиндар, белорустар, орыстар бізге жақсы баға берді. Қазір Кавказ тағдыры шешілетін кезде де, біз мынаны есте тұтуымыз керек: мұнда біздің әрқайсымыз ерекше табанды болуға тиіспіз.
Харьков маңында соғысып жүрген қазақ жігіттері жаудан құтқарылған Украина жерін құшып сүйгенін газеттен оқығаным бар. Біз бұл хабарды бір украин жігітімен отырып оқыдық. Онымен құшақтасып тұрып сүйістік, жыластық та. Біз — ат жалын тартып мінген адамбыз, біз — жауынгерміз. Жау қаншама қорлық көрсетсе де бізді жылата алмас еді. Бірақ бұл жерде жыладық — біздің халықтардың достығының соншама күшті екеніне сүйсініп жыладық. Сонда қанша тар жолғы тайғақ кешу кездессе де жауды жеңіп шыққанша күресуге, жауды жеңіп шығуға ант еттік.
Міне, қазір жаңа кезең, ауыр сын үстіндеміз. Оңтүстіктен келіп жатқан хабарларды біз күн сайын жауға зығырданымыз қайнап оқимыз. Сонда өзімізге берген сертіміз мынау: қайда жүрсең де, қай майданда болсаң да сен немісті атуға тиіссің, немісті қыруға тиіссін, немісті жоюға тиіссің. Біздің Оңтүстікті, біздің Кавказды қорғап жатқандарға бұл сенің көмегің болады.
Біз ауыр ұрыс жүргізудеміз. Біз жаралы жермен жүріп келеміз. Бірақ бұл жаралы жер саптан шыққан жоқ, ол өзінің халқына қызмет ете береді. Бүл соғыста ол не көрмеді дейсің! Бірақ мен жүрген жолдарымның бәрінде де мойымаған жерді керем: жау оғынан бұтағы сынған сонау ағаш, сонда да ол қайта бүрленді, неміс бомбасынан ойылған сонау ойпаң — ол да суға толды. Біз оған жуынып жүрміз. .
Шіркін, қайыспас мықты, мейірімді, жомарт, туған жер, біздің ана! Біз сенін үстіңде тудық, сенің үстіңде өстік, сенін үстіңде өлсек те арман жоқ. Туған жер, егер біз сен үшін өліп кетсек, қамықпа, қайғыланба, кайта өзіңнің адал ұлдарыңмен, солардың батырлығымен мақтан:
Ұшқары ойламау керек. «Қалаларымызды қиратқанмен де өздері сау қалған жоқ. Мыңдаған солдаттарынан, жүздеген танктері мен самолеттерінен айрылды ғой», — деп жұбанатын адам — ойсыз адам. Енді олай деуге болмайды, олай ойлауға болмайды. Енді фрицтің өміріне бір метр де жер бермеуіміз керек... Біз оларды тегіс қыруымыз керек, біздің кесім осы болсын.
Немістерді Кавказға қоя беруге біздің хақымыз жоқ. Оны тарих кешпес те еді. Мен Шығысты жақсы білемін. Ғ.л аузында өлең-жыр болған меймандос, алтын Шығыс жауға қаһарлы да, рақымсыз да бола біледі. Шығыста күн күледі. Батыста жылайды. Бірақ Шығыстан көтерілген күн қатулана да біледі. Мен езім Шығыс ұлымын, Кавказ ұлдары менің бауырым, сырласым. Қазір орыс, грузин Кавказдың тағдыры үшін қан төгіс ұрыста жүр.
Ленин жастары советтің әрбір сүйем жері ұшы қандай табандылықпен күрескенін болашақ ұрпақ білер болсын, шырқат, Кавказ, таудың ерлік маршын! Біз сені қорғаймыз, Қызыл Армия жауынгерлеріне ұрпақтарымыз риза болып мақтанарлықтай етіп қорғаймыз. Осы ерлік жыр мәңгі жырлана берсін, болашақтың жас адамдары Кавказға саяхатқа келгенде, оның алдынан сүр шинельді батырдың — Кавказды ерлікпен қорғаған жауынгерлердің тұлғасы тұратын болсын!
Батыс майдан, 1942, июль.
САПЕРДІҢ ДЗОТТЫ ТАПСЫРУ КЕЗІНДЕ ЖАЯУ ӘСКЕРГЕ ЖОЛДАҒАН ХАТЫ
Мен бұл хатты дзоттан жазып отырмын. Біз осы тамаша бекіністі тек жаңа ғана сен үшін арнайы салып бітірдік. Біз — саперлер бұған өзіміздің бар шеберлігімізді жұмсап, дзоттың мүмкіндігінше жақсы да мықты болуына күшімізді салдық.
Оны салу барысында біз бір-бірімізге:
Жаяу әскер бұл бекіністен фашистерге — біздің ата жауымызға қарсы оқ боратады. Мүмкін ол немістерді бекініске жақын жіберіп, оларды ондап жояр. Мүмкін жау дзотты қоршап та алар, бірақ біздің жаяу әскер досымыз фашистер түгелдей қырылғанша шайқасады,— деген едік.
Онда қарт сапер Семен, айналаны шолып өтіп:
Бұл арада қып-қызыл шайқас болады! — деді.
Мұны естіген комсомолец Ғазиз:
Көзіммен керсем бе, сол ұрысты?!—деп саңқ еткені әлі құлағымда.
Біз — сегіз адамбыз. Бәріміз де саперміз. Біз дзотты бірінші болып салып бітірдік. Жаяу әскер, дос, бүл бекіністі өз ісінің шеберлері — "жауынгер саперлердің сен үшін салғанын есінде сақта. Мен біздің бір сапер жайында айтайын. Ол — украин. Аса ұстамды, мақтануды білмейтін адам. Біз — саперлер оны «Батько» дейміз. Бір күні жау әскері шабуылға шығар алдында бізге көпірді бұзып, жою тапсырылды. Соны орындауға Батькомен мен де аттандым. Батько көпірді тас талқан етті, бірақ біз өз шебімізге қайта алмай қалдық. Азығымыз таусылды. Батько трубкасын соңғы құм аралас бір шым-шым темекі қалдығымен толтырды. Трубкасын бір тартты да маған ұсынды. Осы сәтте менің ойыма: «Досыңның трубкасын тартсаң, досыңды еске аласың», — деген нақыл сөз түсті.
Жетекшімізді жауынгердің бірінші досы — командиріміздi еске алдық. Бізге жаңа жігер қосылды. Біз алға ұмтылған жаудың соңынан жүрдік. Түн болатын. Алға баса отырып, біздің жаяу әскер достарымыздың қарсы шабуылға шығуын асыға күттік. Батько екеуіміз шайқасуға белімізді бекем будық. Пулемет те, патрондар да таптық. Жаудың тылында бекініп алдық. Батько: «Мен — командирмін, менің бұйрығымды орында!» — деді. Шабуыл басталды. Жаяу әскеріміз жауға жақсы тойтарыс беріп, кейін қуды. Фашистер келген жағына қарай қаша бастады. Ол бізге қарсы жүрді.
Батько: — «Огонь!» — деп қиқу салған сәтте-ақ немістерге қарсы оқ бораттық. Мықтап соққыладық жануды. Бір де бір фашист аман қалған жоқ. Жаяу әскер командир! бізден мұндай көмек күтпеген еді. Ол бізге алғысын айтып, «ер жүрек саперлер» деді.
Мен осы кішкене оқиғаны саперлердің жаумен шайқасуға әр кезде дайын екенін көрсететін мысал ретінде жазып отырмын. Қызыл әскер тұрған жер — әр кезде мықты қамал.
Қымбатты жолдас, бізбен — Батькомен де, Семенмен де жүзбе-жүз кездесе алмайсың. Жаңа шепке кетіп барамыз. Біздің уақытымыз тар.
Біздің бұл дзотты жау оғының астында жүріп жасағанымызды есіңде сақта. Міне, сондықтан да ол бізге ерекше қымбат. Біз оны күні-түні салдық. Жұмысқа еңбектеп жетіп, еңбектеп оралып жүрдік. Орманнан мына жуан бөренелерді осында еңбектеп сүйреп жеткіздік.
Осы хатты жазып отырған мына столды арнайы сенің «Максимің» үшін өзім жасадым, «Максимнің» қай жаққа болсын бұрылуына мүмкіншілік бар емес пе? Жаяу әскер жолдас, барлық жүз сексен градус аймақта жауды күйретуіңе болады. Біз кетіп бара жатырмыз. Саперлер күректерін, балта - араларын жиыстыруда.
Менің қаруым — күрек пен балта стол үстінде, алдымызда жатыр. Соғыс жылында мен олармен достасып алдым. Мен кетіп бара жатып, жаяу әскер жолдас, сен қанша фашисті жермен-жексен еттің, бүл дзотта не болды, осынын бәрін хабарлауды өтінемін.
Менің, қымбатты жаяу әскер жолдасым!
Отан қауіпті жағдайда. Мені мен сенің — Отанымыз. Мен саған Отанымызды қорғау жолында, туған жерімізде опасыз жауға беріспей батыл да, мықты төтеп беру үшін мығым бекініс жасадым. Мықты шептен жауға қарсы алға басу жеңіл.
Біз дзотты батыр да батыл, тұрақтылар үшін тұрғыздық. Бір адым кейін шегінбе!
Міне, бар жазайын дегенім осы. Мен саған осы хатты жазып үлгергенімше, жолдастарымның бірі анау бөренеге мына сөздерді жазып үлгеріпті:
«Жаяу әскер жолдас! Отанымыз қауіп-қатерде! Біздің дзоттан жау көрініп тұр. Жау жап-жақын! Фашистерді үздіксіз жой! Табанды бол! Бір адым кейін шегінбе! Сенің досың — Сапер».
Бұл сездерді қолтаңбасына қарап ер жүрек сапер Батьконың жазғанын сездім. Бұл тіпті жақсы.
Біздің талап-тілегімізді, жаяу әскер жолдас, қайта-қайта оқып, есіңде сақта!
Жауды тас-талқан етуде табысқа жетуіңе тілектеспіз.
Батыс майдан 1942, август.
ШЫҒЫС ҰЛЫНА ХАТ
Шығыс ұлы!
Біздің қазіргі уақыттағы орнымыз қанды майдандағы қызу ұрыста ғой. «Ереуіл атқа ер салмай, егеулі найза қолға алмай, еңку-еңку жер шалмай» біздің ісіміз бітпейтін нағыз қызу кезең осы емес пе, Шығыс ұлы!
Мен сағал осы хатты немістің блиндажында жазып отырмын. Жанымда бірнеше казак жігіті бар. Осыдан 40 минут бұрын бұл блиндажда немістер отырды. Біз оларды қамауға алып, үстінен басып қалдық. Тек аз тама солдаттары қашып құтылды.
Сен біз «дәу қара» деп атайтын Қарағандының забойшигі Бейсенәліні білесің ғой! Ол қазір бізбен бірге. Өзі де дәу қара десең, дәу қара - ау! Бүгінгі ұрыста жұртты тым - ақ сүйсіндірген сол болды. Оның қимылы да қызық. Сонша Ірі денесімен керіліп тұрып немісті найзаға түйреп алып, басынан асыра кейін лақтырады. Жау онымен қарсыласуға беттемей жалт береді. Жана оны командир шақырып алып, арқасынан қағып, алғыс айтты. Жауынгерлер оған Шығыс ұлы деп ат қойып алды. Менің есіме сен түстің сонда. Сондықтан саған хат жазуды дұрыс деп таптым.
Шығыс ұлы! Сонау туған.өлкең Арқаны есіңе түсірді. Ондағы мейірімді халықты, бізді тәрбиелеп өсірген Отан ананы еске түсірші! Сен соларды сүйетін едің. Бүгін сол шын махаббатты іс жүзінде көрсету керек болып отыр.
Отан деген бір-ақ сөз. Бірақ осы бір сөздің мағынасына тең келер ешбір сөз жоқ. Сол ардақты Отан бүгін қауіпте тұр.
Менің көз алдыма: «Қарағым ұлым, тағдырым сенің, қолыңда», — деп тұрған ізгі ана — қазақ әйелінің бейнесі келеді. Бүл маған Отан өміріне төнген қауіпті аңғартады. «Ұланым, туған еліңді сақтап қал!» — дегендей болады. Осы лебіз жанды жанып, күш-қуатты тасытады.
Сақтаймыз, ана, өміріңді сақтаймыз, — дегің келеді, сөзбен емес, іспен ақтауға ұмтыласың.
Ел қорғауға ер намысымен. аттанған біздің алдымызда үлкен бел жатыр, Шығыс ұлы! Туған елдің келешегін сақтауға біз міндеттіміз. Ендеше қазақ қыздарының ғасырлар бойы «Елім-ай» деп сары даланы күңірентіп салған зарлы әнін бүгінгі күні жана күймен ұрыс алдында біз шырқасақ, оның айып-шамы жоқ. «Елім-ай» — елін сүйген қыз жүрегінен шыққан ән. Елін сүйген ер жігіт қазіргідей заманда «Елім-ай» десе, ол — ант! Ол— серт! Ұрыс алдында жауынгердің жүрегіне төтенше махаббат құймақ. Шығыс ұлы, кел, шырқатып «Елім-айды» салайық. Қайғымен емес, жауға бермейміз елімізді деп, жігерленіп салайық; қасіретпен емес, ел үшін, жер үшін өлімге қарсы жүреміз деп, серт бере салайық. Сен қайда болсаң да біздің дауысымыз қосылады. Сен түстікте, мен батыста — бір фашистен өлтірсек, Отан екеу деп санайды. Біздің ән де, қимыл да осылай ұштасады.
Өткен жылы Гитлердің аз уақыттың ішінде Москваны, Ленинградты алып Оралға өтем, Азия ұрыссыз бас иеді деп көпіргені есіңде ме? Ол ақымақ бізді адамға санады ма екен? Ол Азия ұлдарының алып қимылын көріп қана мойындаған жоқ па? Кеше ғана бізге күлген немістер енді қара шашты, қара көзділерден өлердей қорқады.
Отан бізге қолымызға қару, бойымызға қуат беріп, өзіңнің сүйікті Арқаңды, сұлу Шығысыңды, қонақжай халқыңды қорға деді. Сол Отан, бүгін менің тағдырым сенін қолында, жауынгер, деп отыр. Ойлашы, Шығыс ұлы, біз ел сенген ерміз, қалайша неміске туған жерді қолдан береміз? Ел намысы үшін, ер намысы үшін жан қиятын шақ бұдан артық болар ма?
Сен еркіндіктің туын көтерген азат елде өстің. Сен езің сүйген Шығыстың бір сұлуына үйленіп едің, сен өзінше, менің әйелімнен сұлу, сүйкімді жан жоқ деп ойлап едің. Ендеше ордаң бүлінбесін, сүйген сұлуың күң болып зарламасын десең, өлтір жауды, өлтір фашисті! Өлімнен қорықпа, екі өлмек, екі тумақ жоқ, ұмтыл ілгері...
Шығыс ұлы! Өткен жылы бастан бірге кешірген ауыр күндерді есіңе алшы. Біз неміс қоршауында, өлімнің аузында бірге өлуге серттесіп едік. Қоршаған жау жанымызды алмақ болып еді. Бірақ біз берілмеп ек. Сенің сол ауыр минутта өлсем, артымда балам бар, атым өшпейді деп мақтанғаның әлі есімде. Екі жастағы кішкене бөбегің саған өлімнің алдында әл-қуат болып еді. Сенсіз басымнан еткізген осындай ауыр минуттарда: «Менің досымның баласы бар, біздің артымызда өсіп келе жатқан жас буындар бар», — деп кейінгі ұрпақтарды бел етіп, мен де талай қуанбадым ба! Сенің кішкентай бөбегің маған күш-қуат бола алды ғой, Шығыс ұлы! Сен мұны мақтан ет, кеудеңді жоғары сал! Ендеше сол балаң келешекті болсын десең, дүниеге келген кішкене Жәдияң өмір сүрсін десең, өлтір жауды, өлтір фашисті! Әйтпесе балаңның, келешегін фашист жояды.
Жалған солдат болуға біздің правомыз жоқ. Біз ерліктің екі бірдей мектебінен тәлім алдық. Біз шығыстың Қобыланды, Тарғын сияқты батырларынан ерлікті бір үйренсек, бауырлас орыс халқының қолбасшылары Суворов, Кутузовтардан екі үйрендік. Біз — Исатай мен Махамбеттің, Аманкелді мен Абайдың халқының балаларымыз. Біздің қылышымыз фашист немістің, қанымен суарылуы керек, серт осы болсын!
Таң бозарып келеді. Артиллерия тағы да өзінін, әнін бастады. Біздің кейінгі жағымыздағы орманнан атылған совет артиллериясының снаряды үстімізден зыңылдап ұшып, жау бекіністерінің ортасына түсіп жарылып жатыр. «Фрицтерге онша оңай тиіп жатпаған болар», — дейді көршім, Алматының кешегі бағбаны, жауынгер Шәріп жымыңдап.
Әрине, немістің басына күн туса, минометті ала жүгіретін әдеті... Міне, мина ұшып келеді. Оның даусы бізге мәлім... Бірінен соң бірі он шақты мина жарылғанда, тулаққа салып жүн сабап жатқан сияқты болып естіледі. Tic қаққан, күзем тойда болған қазақ жігіттері Фрицтер күземге кірісті» деп күлісіп тұрады. Жау оғының астында қасқайып күлісіп тұрған шығыс адамдарын жаным сондай сүйеді. Асылы, біздің халық намысқой, «өлімнен ұят күшті» дейтін халық қой. Ел намысы үшін білген, ер өлімі бізде қадірлі, сондықтан біз өлімнен намыс жоғары дегенді жау оғының астында да қайталап айтамыз.
Нағыз қиыншылық кезеңде менің көз алдыма шығыстың жиырма сегіз батырының бейнесі елестейді. Жазғытұрым сол 28 батырдың бейітінің үстінен еттік. Шығыстың топырағы торқа ерлері қара жер астында жатқанменен қолын қысып амандасқың, тілдесіп .сөйлескің келеді. Осыларша өлу біздің де дәстүріміз болуы керек. Отан: «Жауынгер, менің тағдырым сенің қолыңда», — дегенде 28 батырдың сертін жоғары көтеріп, бас иіп жауап беруіміз керек оған, Шығыс ұлы!
Немістер бізді әрі минометтің, әрі артиллерияның снарядтарымен атуда. Оқ астымен келіп шабуыл жасамақ. Танктің алыстан шуы естіледі. Қарсы атакаға дайындалыңдар деген команда беріледі. Мықты бол, Шығыс ұлы! Біз қазір шабуылға шығамыз...
Батыс майдан, 1942 ж.
ӨМІР СҮРГІМ КЕЛЕДІ
Мен өмірде бірінші рет ай Жарығында хат жазып отырмын. Қағазға қаз-қатар түскен жолдар жақсы көрінсе де, қайта оқып шығу қиын-ақ. Сондықтан шалғай тұрған сөздерді өзгертіп, қатесін түзеуге болар емес. Қатем болса өкпелемей, олпы - солпысын өздерің түзетерсіңдер деп ойлаймын.
Бүгінгі айлы түн ерекше жақсы. Мұндай қоңыр күзде сирек кездесетін түн. Мен айлы әсем түндерді көп көріп ем, ал ертеңгі айқас алдындағы мына түн тіпті таң қалдырды. Айқасқа кірер алдында дүниемнің бәрі де өзінің дәл қалпынан анағүрлым әсем көрінеді, өзің де күндегіңнен өзгеріп кеткендей көрінесің. Ұйқың келмейді. Бірдеме істегің келеді. Не айғай салып, не тіпті мылтық атқың келетіндей. Атысқа дейін әлі уақытым болғандықтан мен, міне, хат жазып отырмын. Кейде жазған жазудың да оқтай атылатын кезі болады.
Біз таң ата шабуылға шығамыз. Немістер түйдектелген күшін, танкісін дәл біздің үстімізге қарай аударып жатқанын барлаушылар анықтап келді. Олардан бұрынырақ қимылдап, ойлағандарын істетпей тастау керек. Сонымен фашистер алып отырған қалаға біз таң ата атака жасаймыз. Алдымызда қанды сұрапыл ұрыстар тұрғанын білеміз.
Жолдастарым қазір дем алып жатыр, көбінің маған ұқсап ұйықтамай, ояу жатқандарын да білем. Мүмкін ойға шомған болар. Олар көп нәрсені ойлайды. Ұрысқа шығар алдында ылғи осылай жаңа бір дүниенің құшағына кіргендей болатын әдетің. Менің ең жақын жолдастарым — Федя мен Вася да ұйықтамаған. Немене жазып отырсың деп, менен бірнеше рет сұрасып еді, мен үндемедім. Вася ақырын ғана:
- Тап қазір не ойлағаныңды айтшы? — деп Федяға жабысып жатқанын мен де естіп отырмын. Федя оған:
- Рая екеуміз қандай жақсы тұратын едік... — дейді. Вася үндемейді. Ол да езінің сүйген жарын есіне түсіріп отырғанын мен жақсы білем. Тап солай екен. Miнe, ол:
- Федя, Сашадан хат алдым. Тағы да ұлымыз туралы жазады, — деді. Васяның баласының жайы менің есіме түсіп кетті. Вася мен Сашаның, тұңғыштары сол, әрі ақылды, әрі ажарлы бала екен. Екі жастың тым жақсы көретін ұлдарын немістер өлтіріп кетіпті. Содан бері Саша еріне жазған хатының бәрінде де: «Фашистерді аямай қыр, шамаң келгенше көбірек қыр», — деп жазады.
Біз едәуірден бері достасып келеміз. Майданда кездессек те әлдеқашаннан бергі байырғы достар сияқтымыз. Федя — орыс, Вася — белорус, мен — қазақпын. Неше рет атакаға бірге кірдік, неше рет бір шинельдің acтындa бірге жаттық. Неше рет жақсы көретін аспазымыз Абдулхайым пісірген тамақты бір тостақпен жедік.
Достарым үндеспей қалды, әрқайсысы ойға шомып кетті білем. Майдандағы үлкен семья — жаны бір достар семьясыз еткен өмірін ойымен барлап, өзіне-өзі есеп беріп дем алып жатыр. Бұл — шабуыл алдындағы тыныс.
Тыныштық. Жел үнсіз, жапырақ тілсіз, құстар әнсіз, дүние түгел қалғығандай. Атылған оқ, жарылған бомбы гүрсілі де естілмейді. Ғажайып бір үнсіздік; тым-тырыс, қан майдан алдындағы тылсым тыныштық.
Міне, мен кішкене өмірімді тағы бір шолып, әр күнімді тексеріп, алыстан бастап, дәл бүгінгі түнге жеттім. Көз алдымнан өзіме сонша ыстық жиырма жылдық өмірім өтті. Біріне-бірі жалғасып келіп, біріне-бірі айқайлап жатқан әдемі шақ, қымбат күндер жүрегіңді жүз жаралап, сол күйінде қайтадан есіңе түседі. Бір тізбегі — ескі жылдық бақытты шағың, бала кезің; одан соң оқумен өткен он жылың, одан кейін — армия, майдан. Шынымды айтқанда менің өмірім қазақтың жас жігітінің өмірі — жаңа ғана басталды.
Міне, тап бүгінгі түнде, таңертеңгі ұрыс алдында, туған елім мен барлық халқыма, тіпті барлық адам баласына: «Мен өмірден алатын еншімді әлі алғаным жоқ, мен өмірді қатты сүйемін, менің өмір сүргім келеді», — деп бар даусыммен айғайлағым келеді. Мен мұны ертең мені өлтірер - ау деп қорқып айтып отырғаным жоқ. Жоқ, Федя мен Вася жолдастарым сияқты мен де аянбаймын. Мен соғыстың барлық қауіп-қатерін де білемін, нар тәуекелге нені салып отырғанымды да білем. Мен үшін ертеңгі күннің ерекшелігі де осында.
Горький: «Адам деген — айбарлы үн», — деген. Мен атысқа сол адам болып кіргім келеді. Мен жиырмасыншы ғасырдың биік белінде, асқар шыңында тұрған адаммын. Софоклдан Ленинге дейін, Гомерден Горькийге дейін, Бахтан Шостаковичке дейін адам баласы ұзақ өмірі үріп, ғасырлар бойы мәдениет байлығын жасап келеді. Сондықтан біз... адам баласының. ен. бір бай ұрпағымыз.
Біз бұл бай мұраны қашан да қасиеттеп ерекше сүйіп, қорғап келдік. Біз оны жанымызбен де, жүрегімізбен де айрықша бағалаймыз. Бүл мұра әсіресе қазақ елі үшің бағалы. Талай ұмытылмас ұзақ түндерді мен кітаппен өткізуші ем. «Илиададан» бас көтермей, Бальзактың көп томды «Адамшылық комедиясына» батып кететін едім. Толстойдың бізге бергенінде есеп бар ма!
Даңқың зор, орыс әдебиеті, мен сені мадақтаймын! Мені тәрбиелеп өсірген сенсің. Осы мынау ауыр күндерде Андрей Болконскийді, Тарас Бульбаны, Павел Власовты есіне алмайтын кім бар екен! Жалғыз солар ғана ма еді!..
Біз поэзияны сүйетін едік. Бос уақытымызды философияға бағыштайтын едік. «Адам жүрегімен сөйлескің келсе — музыканы үйрен», — деген сонау бір композиторға біз неше рет алғыс айттық екен! Біз музыканы жүрегімізбен тыңдаушы едік, біз Шостаковичті тыңдағанда желпініп, көтеріліп кетуші едік. Біз оның жетінші симфониясын әлі ести алған жоқпыз. Оқасы не, оны тыңдайтын уақыт та алыс емес шығар.
Иә, біз білімге тоймайтын адамдар едік. Біз қол бос болғандықтан, іш пысқандықтан емес, білімді болу үшін оқитынбыз. Адам баласы жасаған ұлы мұраны біліп алып, мұраға мұра қоса алатын мәдениетті адам болу үшін оқитынбыз. Біз оны істей аламыз, мұраға мұра қоса аламыз.
Осы түнде Федя Раясын ойлайды, орыстың әдемі әйелін сағынады. Вася белорус қызы Сашасын ойлайды. Мен де өзімнің сүйген қызымды ойлаймын. Шығыс қызы Жаннаны сағынам: Жаным Жанна, сен тіпті алыстасың. Бірақ суретің қалтамда, комсомол билетімнің арасында, менің жылы құшағымдасың. Жүрегімді сенің адал махаббатың жылытады.
Жанна, сен қайдасың қазір? Мүмкін екінші сменаға қалып, дәл қазір соғыс заводында жұмыс істеп тұрған шығарсың? Маған оқты көбірек құйып берудің жолында шығарсың. Мүмкін ұзақ түн оқ құйып, қазір ұйықтап жатқан шығарсын,? Түсіңде өзің құйған снарядтардың немістерді қалай талқандайтынын көріп жатқан шығарсың?
Тыныш ұйықта, жаным! Ұйқың бұзылмасын деп, күзетінде біз тұрмыз мұнда. Мен оқымысты болуды арман етуші едім. Қазіргі күнде сені қорғайтын, өзіміздің Шығысты қорғайтын, өзіміздің Отанды қорғайтын солдатпын. Таңертең соғысқа кіргенде есімде сен боларсың, елім болар.
Менің өмір сүргім.келеді. Жанна, білемісің, соғыста өлу деген қиын жұмыс емес. Көп адамдар: «Отан үшін өлеміз», — дейді. Керек болса, Москваны қорғап өлген біздің 28 бауырлар сияқты өлеміз Отан үшін. Бірақ біз, оған солдаттары: «Отанымыз үшін өмір сүргіміз келеді!» «Фашистерді қырғымыз келеді!» — дер едік.
Менің өмір сүргім келеді. Бірақ фашист неміспен бірге өмір сүре алмаймын. Фашисі бар дүние тар мен үшін. Адам мен аң бір бөлмеде тұра алмайды. Бір жердің үстінде фашист неміспен бірге жасай алмаймын мен. Біз Шиллерді, Гетені сүйетінбіз, біз оларды қазір де жақсы көреміз. Біз қанқұмар емеспіз. Бірақ мен Германия жастарының арасында Вертер сияқты біреуін де таба алмадым. Оларда жүрек жоқ.
Фашист немістер тіпті солдат та емес. Суворов «Солдат — талаушы емес», — депті. Мен мұны азырақ қана ауыстырып: «Талаушы — солдат емес», — дер едім.
Неміс фашисі! Сен біздің ғасырдың қылмысты жанысың. Сені бүкіл ел қарғайды! Сені кейінгі ұрпағың қарғайды!
Үстіміздегі жиырмасыншы ғасырда, адам ұлының ой
Солдан оңға қарай: Баубек Бұлқышев, Мұқан Иманжанов, Бәткен Сағындықов, Жұмаш Қонақбаев.
Алматы, 1939 жыл.
Октябрь балалары» газетінің қызметкерлері (солдан оңға қарай) Жұмаш Қонақбаев, Есенби Омаров, Баубек Бұлқышев.
Алматы, 1939 ж.
Баубек Бұлқышев қызметтес жолдастары Есенби Омаров және Мәулен Нұрбаевпен (ортада) пікір алысуда.
Алматы, 1940 жыл.
1932-1934 жылдары Баубек оқығaн Қарсақпай мыс заводы жанындағы ФЗУ мектебінің үйі.
Қарсақпай, 1936 жыл.
Бірінші москвалық пролетарлық мотоатқыштар дивизиясының 22-жеңіл инженерлік батальонының қатардағы жауынгерлері (оңнан солға қарай) Баубек Бұлқышев, Әбу Керкінбаев, (аты-жөнін анықтай алмадық), екінші қатардағылар: Ғазиз Әбішев пен Мұқсым Ермеков.
Москва, 1940 жыл, май.
Батыс майдандағы 13-армияның 21-саперлар ротасы саяси жетекшісінің орынбасары Баубек Бұлқышев.
Аға лейтенант Баубек Бұлқышев.
Мензелинск, 1943 ж. апрель.
Баубек Бұлқышев Қызыл Армия қатарына аттар алдында
Алматы, 1940, февраль.
Привет товарищ Булкишев!
Чудесное письмо Вы нам прислали. Печатаем его полностью, устранив лишь некоторые шероховатости перевода. Пишите нам чаще . Расскажите подробнее о себе - кем Вы работали до войны, как воюете.
Привет Вашим боевым друзьям!
Крепко жму руку.
Зав отделом фронта
Комсомольской правды
«Комсомольская правданың» майдан бөлімінің бастығы Юрий Жуковтың Баубек Бұлқышевқа 1942 жылдың 4 майында жолдаған хатының көшірмесі.
Мұқан Иманжановтың «Лениншіл жастың» 1947 жылғы 9 августағы санында жарияланған «Баубектің хаттары» деген мақаласының фотокөшірмесі.
өрісі ер жеткен мәдениетті ғасырда тап сендей қолына автомат ұстаған қанды қол — баскесер барлығына мен қызарам. Сен біздің ғасырдың қылмысы бетіне басылған қара таңбасысың. Сені, сен сияқты қара таңбаны өшіру үшін мен сені үлгеруім керек, мен сені өлтіремін де!
Біз қашан да гуманист болатынбыз. Біз адамды ерекше сүйеміз де, оның өмірі ең қымбат өмір дейміз. Мен адам өмір сүрсе екен, еңбек етіп, өнерін көрсете алса деймін. Ал ол Адам өмір сүру үшін, сол адам өмір байлығын жасай алу үшін керек нәрсе ол жаңағы айтқаны — фашист! қыру! Осы тілек үшін біз талай құрбан шалармыз, бірақ бұл тілек орындалады да!
Жақын арада мен бір жас ақынның соғыста өлгенін м, ол соғыста батырларша алысты да, батырларша өлді. Өлер алдында есіне Байрон түсіп кетті де, қойын дәптерін баспаға тапсыруға бізге берді. Дүниемен қоштасар кезеңде өлеңдерінің өмір сүруін ойлады, соны медет етті. Оның өлгеннен кейін де өмір сүргісі келді. Ол өмірі - жұрт оқитын өлеңдері.
Біздің өмір сүргіміз келеді. Осыны ауызға тым жиі ала береміз бе, сірә? Жоқ. Менің ойыма Спинозаның бір айтқаны түседі: «Азат адам өзгеден гөрі өлімді аз ойладым: оның данышпандығы өлім емес, өмір туралы ойлардан туады».
Біз ерікті адамбыз, сондықтан өмір туралы көбірек айтамыз.
Өмір деген не? Жаңа туған адам дүние есігін қағып, бірінші баспалдаққа шығады. Оның алдында бұралаңы көп ұзақ жол — өмір жолы жатыр. Адам бір жоғары көтеріледі, біресе төмен түседі, тағы да жоғары көтеріледі. Осы бұраң жолмен асыға ұмтылып, алға басады. Ол Ширақ, ол шат. Ол осы жолының бір жерге жетіп таусыларында біледі. Бірақ одан да қорықпайды. Оған қымбат — сол бұралаңы көп ұзақ жол. Мәңгілік өмір — бір көшке бір көш жалғасып, ұрпақ ауысып, ел жаңарып отыратын сол ұзақ жолда.
Мен жиырмадағы совет жасымын. Мен өмір жолының біразын жүріп тастасам да, алдымда талай қыр бар. Менің алтын жолым жиырмасыншы ғасырдың биік қырқасынан асып, алға қарай, жоғары қарай тартып барады. Ол жол менің ұлы Отанымның далаларынан етеді. Жан-жағымда сен сияқты миллиондаған совет жастары. Олар да ез жолдастарымен кетіп барады. Бірақ бәрінің жолы да сол биікке, сол алға тартып жатыр.
Міне, менің қалам, университетім, менің сүйетін Жаннам. Мен сендерге соғыс өртін қақ жарып етіп келе жатырмын. Әрі асығам. Әрі алқынам. Мен сендерге жеткім келеді. Бірақ дәл жолымда көлденең тосып, автомат ұстаған неміс тұр. Ол мені өлтіргісі келеді. Ол менің жолымды бөгемек болады. Мен сақ болмасам, ол мені өлтіреді де. Онда ол менің барлық туған-туысқандарымды да өлтіреді. Қаламды қиратып, университетімді талқандайды.
Менің туысқандарым өз тағдырларын маған тапсырды. Ол тағдырға мен жауаптымын. Сол жауапты бере аламын да.
Шығыстан тан атып келеді. Түнді күн жеңіп таңертеңгі алагеуім бола бастады. Қазір: «Тұрыңдар!»—деген белгі беріледі де, дос-жолдастарым түгел түрегеледі. Хатты тез аяқтап майданға жөнелу керек, өзіңнің борышыңды өтеу керек. Жанна жаным, қош бола тұр көріскенше! Мен фашисті өлтіруге жөнелдім.
Батыс майдан, 1942 ж. Октябрь
ЖАУЫЗДЫҚ ПЕН МАХАББАТ
(Бір құрдас туралы хат)
Мен тағы да майданға бет алдым. Біздің елден шыққанымызға біраз уақыт болды. Жақсы солдат ұрыс іздейді дегендей, біздің полктың жігіттерінің көңілі көтеріңкі. Жол бойы әндетіп келеді.
Бір бұрышқа жайғасып планшетімнен ескі картаны алып, майданның ауыр күндерін көз алдымнан өткіздім.
Бұл картаны төтеннен көрген адам несіне әуре боп мұны тастамай жүр екен деп маған күлер еді. Өйткені біріншіден, ескіріп, тозып бітсе, екіншіден, қарындаш тимеген, шимайланбаған сау жері жоқ. Кейбір жерінде окоп, пулемет, пушкалардың топографиялық белгісі жазылған болса, кейбір жерлерінде тактикалық сызықтар, ротаның қайтып, қай жермен немістерге қарсы ұрысқа бет алған жолдары, жаудың бет алысы, тағы - тағылар. Тек бұл ғана емес, кейбір жерлерінде ұрыста ерлікпен қайтыс болған жолдастардың аты, кей жерде болашақ әңгіменің тақырыбы, кей жерде бір ауыз, жарым ауыз өлең де кездеседі. Мұның барлығы да нағыз қиыншылық уақытта, өмір мен өлімнің арасында жазылып, сызылған нәрселер. Сондықтан бұл картаны менің әскери күндерім деп атасам да қате емес. Бұл картаның бетіндегі әрбір пункт, әрбір үй, әрбір сай менің көз алдымда нақ бүгінгідей елестейді. Қан төгіп, өлім аттап күрескен жер неге сонша ыстық. Міне, біздің жан қия ұрысып, таласқан жерлер менің осы ескі картамның бетіне жазылған. Сондықтан мен үшін құнды карта.
Қартаның бетіндегі 116,7 деген цифр кезге түседі. Бұл. штабтың ұрыс алдындағы «азан шақырып» қойған биіктің аты. Осының оң жақ бауырындағы атқыштар окобы табылған белгінің үстіндегі тітіреген қолмен жазылған «Менің құрдасым» деген екі сөз мені талай қиялға, ойға шомылтты. Сондықтан бүгін әңгіме осы құрдас туралы болсын.
Қазылған қара жер талай рет - ақ жан сақтап жүр ғой. Miнe, сол батырдың сауытына айналған жер, біз үшін ұрыста осы атқыштар окобы болды. Мен бұл окопта жалғыз өзім ғана едім. Автоматты екінші рет оқтауға ішіме қарай тартып ала бергенімде, жаныма жүгіріп келіп, жата қалып ата бастаған жауынгерді көріп қуанып кеттім. Мен оның бет ажарына назарымды салғаным жоқ: Ұрыc уақытында кісінің бет ажары өзгеріп кететініне қарамастан, таныс адам болса, айырасың ғой. Тек бір намыс, жеңіс үшін жан ұшырған езімдей бір жолдас шығар деген сезім биледі де, пәлендей оған мән бере қойғаным жоқ. Ұрыста жаныңда жолдас болса, көңілге медет. Сондықтан ба, әлде адамның адамға махаббатының әсері ме, әлде өлсем көрім бір болсын дегендік пе, әйтеуір окопты бір-біріне жақын қазуға тырысасың.
Ол, мүмкін, армияда бірге кызмет еткен, болмаса мектепте бірге оқыған жолдас болуы, әлде құлындай ойнап бірге өскен туған ағаң әлде сүйегі бірге нағашы, жиен екені әзірше мәлім емес. Біздің көзіміз автоматтың прицелі арқылы жауда болды. Бір-бірімізге бет бұруға уақыт болмады. Біздің бір-бірімізге тіл қатысуымыздың өзі сен тұр, мен атам дегенмен ғана басталды. Өйткені оқты үнемдеу керек. Бізді бір-бірімізге біртіндеп берген сұрақ, оған қайтарған жауап таныстырды. Сөйтсек, бір окопта екі құрдас — бір Отанның, бір тілекті жұртшылықтың тағдыры үшін оқ атып отыр екенбіз. Тек ол бұлбұлы сайраған Курск жерінде, орыс семьясында туыпты' да, мен казак семьясында туыппын. Онан соңғы екеуіміздің өміріміз бір-бірімізге ұқсас. Ақыры келіп бір окопта табыстық.
Осы окопта өттен он сегіз сағат, ондаған жылдарға созылған достықтай-ақ бізді жақындастырды. Біз құшақтасып дос болдық. Оқтың қадірін ұрыста ғана білесің ғой. Екеуміз де оқты қойын-қонышымызға, қапшықтарымызға толтырып алған екенбіз. Екі қапшықты ортаға қойып, ол маған: «Шымкенттің, Жезқазғанның дорбасын ашып қондым», — деп күлімсіреді. Қапшықтардың аузын ашып болып, Шымкент пен Жезқазғанның сонау мыңдаған шақырым жерден менің окоптарыммен келіп жалғасатынын біліп айтады - ау құрдас деген мақтанышқа көңілім бір өсіп қалды. Шымкент, Жезқазғанның зәулім қабырғасына арқамды сүйеп отырғандай болдым.
Сол жақтан атыс күшейе бастады. Біздің үстімізден оқ жауындап жауды. Бұрылып құрдасыма қарасам жаралы болыпты. Қансыратып әлсіз дене еш нәрсеге шамасы келмей,-сұқ қолы қыбырлап автоматтың серіппесін қозғалта алмай жатыр. Мен де қызумен білмеппін, денем ауырлай бастады. Жаралы болғанымды сездім. Мен құрдасымды өзіме тартып, басын сүйедім. Жараларын бинтпен орағаннан кейін ол көзін ашып, әуелі маған, онан жан-жаққа көзін салды. Біртіндеп есі кіре бастады. Сөйтті де менің мойнымнан құшақтағысы келді. Мен оны босаттым. Екеуміз бірімізді біріміз сүйемелдеп, кейінірек түсіп жатуға орнымыздан қозғалғанымызда, көзіміз жаралы денемізден аққан қанға түсті. Жас адамның қаны қып-қызыл бола ма, әлде бізге солай көрінді ме, өрттеп қып-қызыл. Кейде менің кейде оның денесінен бинтке сыймай кезекпе-кезек тамшылаған жастан, бір жерге көз алдымызда қосылып ақты да тұрды. Әділдіктің анасы болған қара жер, мен үшін жауға ұмтылған балаларымның қаны қарға-құзғынға жем болмасын дегендей, өзіне сіңіріп, ішіне тартып алып жатты. Уа, қара жер, сенен береген, сенен әділ кім бар! Тіршілікте анадай қамқоршысын, тіршілікпен қоштасқан күнде де адамның сүйегі шашылып жатпасын деп өзіңнің жалпақ денеммен жабасың дедік біз алдымыздағы қан төгілген окоптан көзімізді алмай тұрып. Кейін біздің шепке үшінші ротаның жігіттері келе бастады. Біз бірімізді - біріміз сүйемелдеп сайға кеттік.
Мен құрдасымның туған жеріндемін. Оның туып-өскен жері осы арадан екі шақырымдай ғана жол. Жүрек сонша алып-ұшып қуанды. Өзім туған Арқада ән салып келе жатқаннан кейін емеспін. Бұл желі майда, жері бай Қырым, Ялта, не болмаса атағы әлемді жарған Москва емес, кішкене ғана село. Бұл маңдағы жергілікті адам тек шіркеу болса болғаны? 10-12 үйді де село деп атайтын әдеті. Майданда менің құрдасым осы өзінің туған жері туралы бірнеше рет еске алып, әңгіме етті. Ол туған жерін ұлы жер деп атайтын. Ол оны атақты қалалардан кем көрмейді. Ол үшін бұл әрі қала, әрі порт, әрі дүкен, әрі жұмыс кабинеті сияқты болатын. Бұл жерде туды. Бұл жерде өзінің алтын балалық шағын өткізді. Дүниедегі орны бөлек албырт жастық шақ үшін осы жерде басталды. Ол осы жерде жан болып еді. Өйткені.осы жерде ғана өзінің әрі кішкентай, сомы мен бірге, әрі үлкен өмірінің тізгінін қолына алып, ұзақ сапарға, өмір сапарына қадам басты. Ол осы жердегі сөйлеуді, күлуді, жылауды, қуанышты, ренішті, сүюді, қайғыруды үйренді. Ол осы өзінің туған жерінде адам деген үлкен атаққа ие болды. Сондықтан да туған жері үшін ұмытылмайтын, жүректен орын алған бір мұнара.
Зулаған оқтың, ышқынып ішін тартып ұшқан минаның, снарядтың астында, окопта, землянкеде нелер тәтті сырды ортаға салып, әңгімелескен күндер бір-бірімізді онша жақсы білуге себепші болды. Менің туып-өскенің жерім, оның туып-өскен селосы бір бірімізге таныс. Тіл арқылы мен оның селосын өзіміздің ауылдан кем білгенім жоқ. Қай жерде қандай үй, қандай жол, қандай көлік барына дейін білемін. Бүгін құрбымның туған селосы менің көз алдымда, тек екі-ақ шақырым жүрген соң досымның селосына жетемін. Мен бұл селоны түгел аралауым керек. Досымның туыстарын, достарын іздеуім керек. Әсіресе менің анамнан айнымайтын досымның Карт анасы менің көз алдымда, маған деген оның көз а.асы дайын тұрарына да сөз жоқ. Туған баласы үшін «құлыным», «балам» деген дүниеде жоқ биік теңеу тапты. Арқадағы қазақтың анасы сияқты, ана қазір мені қарсы алмақ.
Жүрегім алып ұшады, ілгері жүре түсем.
«Эх, проклятые немцы!» — дедім мен орысшалап, қайнаған қанның әсерімен. Әдейі іздеп келген құрдасымның туған жері мені сонша күйіндірді. Бүл селода не бір тірі лап, не бір бүтін үй қалмапты. Шіркеудің тек қабырғасы ғана тұр. Өртеніп, қираған үйлердің тек жұртының ана орны бар. Кейбір үйлердің сорайып - сорайып сауқалған пештерінің мойны ғана көрінеді. Қирап, күл-талқаны шыққан селоны есі ауған адамдай шыр көбелек айналдым да жүрдім.
Менің келіп тоқтаған жерім шеттен санағанда 17 үйдің қарсысындағы қарт терек болды. Ғасырлар бойы жасаған қарияның да өмірі бітіпті. Жауыз немістер кімнің түбіне жетпей жатыр. Ортасынан қақ бөлініп түскен, қарт теректің жоғарғы жартысы сұлап жатыр. Ол кеудесіз адамды еске түсіреді. Құрдас бұл қарт терек туралы, бұл үй туралы маған неше рет әңгіме шертті десеңізші. Бұл үй бір сұлу қыздың үйі еді. Құрдастың айтуынша, селодағы бірінші сұлу — сол қыз. Тіпті ондай сұлуды ауданнан, қалды облыстан табу қиын. Ол қатардағы жастардың бірі болып жүріп, осы сұлудың жүрегіне от тамызып, сұлудың сүйгені Деген мұратқа қолы жеткен. Дүниедегі бір биік алтын жұлдыз — жастық махаббатына екеуі де бірден қол созып, талпынған еді. Ол қоңыр салқын кештерде осы теректің түбінде сұлуды күтіп, кездестіретін. Бұл қария терек олардың махаббатының, олардың бақытының, олардың лапылдаған жастығының куәсі еді. Ең соңғы рет майданға кетерде осы теректің түбінде ол сұлуын сүймеді ме, бұраңдап сұлу осы қария теректің түбінде күтемін деген уәдені беріп, оның мойнына асылмады ма? Сөйтіп менің құрдасымның махаббатына, уәдесіне куә болған қария бүгін жаралы болыпты. Терек жансыз. Бірақ өзінің ұшып түскен жоғарғы жартысына қарамастан кеудесін көтере «ғасырлар бойы Россияда ұзақ өмір сүріп едім, жауыз немістің қолынан жаралы болдым» дегенді айтып тұрған сияқты. Ойың қайнап - қайнап кетеді, «аққан суға бір тосым бар» деген сөз еске түседі.
Өртенген селоның көшесімен бір ақ сақалды карт келеді. Ол сылтып ақсайды. Көзі де көруден қала бастаған, қолында скрипка. Ол скрипка тартады. Осы селоның трагедиясы скрипканың қылында сияқты. Бір қайғылы музыка жаралы селоның көшесін жаңғырықтырады. Зарлы музыка кейде үдеп ышқынса, кейде баяу ғана ыңырсыған үнмен жүректі елжіретеді. Қарт әрбір көшеде, әрбір үйдің орнында әр түрлі күй тартатын сияқты. Мен шыдап тұра алмадым. Аяңдап, қартқа қарай жүрдім. Мен оған сәлем бердім. Ол қолын маңдайына қойып маған қарады да: «Неғып жүрген жансың, қарағым?» — деп сұрады. Meн жөнімді айттым. Ол жылап қоя берді. Сөйтсем, құрдасымның әкесі екен.
Біз көп сөйлестік. Ол фашистен көрген қиянаттарының бәрін айтты. 60 жыл бойы қартаймаған ол, 6 ай немістердің тепкісінде қартайғандығын айтты. Өмірінде скрипка ұстап көрмеген қарт, қайғы-қасіреттен музыкант баланың скрипка арқылы ғана шертіп тарқататынын айтты...
Мен құрдасымның сүйген сұлуын көргім келеді. Не керек, немістер жас аруды өзінің Отанын, елін сүйгендігі үшін дарға асып өлтіріпті. Қарт мені сұлудың қабіріне алып барды. Қарт оған арнаған қайғылы музыкасын ойналды. Мен бас киімімді алып, сұлудың қабірінің жас топырағынан көз алмай қарадым да тұрдым. «Балам, — неге қарт, скрипканың бір шетін сұлудың қабіріне, бір жағын кеудесіне тіреп, жүгініп отырды да, менің ойға шомып кеткенімді аңдап, — дүние деген шеті - қиыры жоқ жатқан бір алып, оның құлашы кең, бауыры жазық. Сөйтсе де сол жалпақ дүниеге сыймайтын жан туады, соның бірі мына сенің замандасын — қабірде жатқан жас сұлу. Бұл өзінің өмірінің тағдырын езі шешкен жан. Бұл өзінін. кішкене өмірін атақты еткен жан. Бұл жас жанның қысқа өмірі көп жыл өмір сүрген ұзақ өмірге бергісіз. Сендердің замандарың жауынгерлік заман. Жауынгерлік сағатта туып, жауынгерлік күнде күреске түстіңдер. Алдарымда құлашын жайып сендерді іздеп келе жатқан бір уы сәулелі таң бар. Ол сендердің қан төгіп, қайыспай қарысқан күрестеріңнің нәтижесі — жеңіс туы. Бұл таң үшін талай шатырлар ағарар, талай кеуде қандалар, талай жас өмірін қияр. Келешек үшін бар қуанышын, күлкісін күреске жұмсаған сендердің істеріңді талай-талай ғасырлар сөз қылар. Сендердің армандарың, сендердің ой - сенімдерін келешектің жүрегінде тоқталып, тілінде жыр болар. Скрипка жыры — сырлы жыр, скрипка жыры — мұңды жыр. Miнe, қартыңның скрипкасы майдандағы қан кешіп, қылыш салысқан ұлының, қабірдегі жанып тұрып лап етіп сенген сұлудың арасындағы ұрланған махаббатты жырлайды. Сол махаббаттың арманын, сол жастардың зарын скрипканың қылы барлық дүниеге жар салады», — деп сөзін тоқтатты да, қарт скрипкасын сыңсытып тағы тартты. Жалғызының сүйгені қабірдегі сұлуды өзінің зарлы музыкасы арқылы көрден алып жерге, жерден алып кекке күймен көтерді.
Мен кейін қарттан қыздың туыстары қайда деп сұрадым.
Сұрай көрме, шырағым, менің балама да білмеймін деп жауап бер, — деді ол.
Мен аң-таң қалдым. Қарт қойнынан ақ жібек орамалға ораған қалың дәптерді ұсынды маған.
Құрдасына бер, шырағым, сүйгенінің сәлемдемесі.
Мен қартпен қоштасып селоны араладым. Үн-түн жоқ иесіз село езінің тіл жеткісіз трагедиясын арқалап қала берді. Бұл — құрдастың туған жері. Мұны ол шын жанымен сүйетін еді. Күні бойы ауыздан тастамай әңгімелейтін еді. Бүл жер көпті көрген қария, оның ата-анасының мекені еді. Ол ылғи бұл жерді есінен шығармайтын. Әрбір қиын кезеңнің өзінде оның көз алдына сұлу село, ақ көңіл ата, бұтағын жайғам терек, күлімдеген сымбатты қыз тұратын еді. Енді ол үшін не қалды? Ол енді не істемек? Суық хабар ешқашан да жатпайды. Мұны ол естиді ғой. Мүмкін ол бүл суық хабарды шабуылда, болмаса қорғаныста естір. Ол өзінің туған жерінде осынша айуандық жасаған фашистерді көзбен көрер, сонда ол не істер, не айтар...
Құрдас, сенің туған жерін қорлықтың зәрін көрген. Ол сенің мақтанышың, тірегің еді. Онда сенің туыстарың, достарың, жолдастарын туып, өсіп еді. Солар үшін өшіңді ал! Мен құрбыларымды жинап алып, сенің жас сұлуыңның қабіріне алып бардым. Біз сенің сүйген сұлуыңның қабірінің басында тұрмыз. Тісімізді қайрап біз сенің намысың үшін күресеміз. Сенімен бірге еш алысамыз деп серт берісеміз. Біз де сендей жаспыз, біз де сен де адамбыз. Біздің де сен сияқты туған жеріміз бар, біздің де сен сияқты туыстарымыз бар. Бәріміздің жеңісіміз — жатып - тұрып ойлайтын бір жеңіс. Біздің бет алысымыз — Батыс. Өшпенділікпен жүріп келеміз. Кел, құрдас, кетер қолыңды кекке, қанды кекпен кетер! «Біздің серт — жастар серті. Жалынды серт, өшті бірге аламыз деп серттесейік. Немісті бірге қиратайық деп серттесейік!
Асылы, адам өз өмірінің суретшісі. Ол өмірді сырлап бояуға, оған ажар, түр беруге, оны әшекейлеп өрнектеуге енбек етеді. Әрбір адам өзінің өмір жолының сара, сәулелі болғанын жақсы көреді. Оның ой-тілегі, дем алмай істеген қызметі — өмірдің барометрі. Өмір бойы құмырсқадай қыбырлап енбек .еткен адам дүниеге терең түсініктілікпен өзгеше қарайды. Осы жолда ол өзінің ойын, күшін, қуатын сарп етеді де, өмірді өз тағынан құлатпайды. Туа өмір үшін күшін. қуатын, ой-қиялын жұмсап үйренген ол енбекке әбден үйреніп алады да, еңбексіз отыра алмайды. Сөйтіп біртіндеп адам өзінің өмірін күннен-күнге өнерлеп, айқыштай береді. Өміріне серпіліс енгізеді.
Менің көз алдымда осы адамдардың бірі — менің құрдасым мен оның әкесі. Немістер өртеп - қиратып кеткен үйінің кірпішін қарт құшақтап тұрып, көзіне жас алдым әлі есімде. Бишара қартқа кірпіш ыстық көрінеді. Өйткені ол кірпіш оның тамшылаған терімен иленген, шынымен құйылған. Бір кірпіш жасап шығару үшін жер жыртып топырақ тасу керек, оған құм қосу керек, оны бітіру үшін су, күйдіру үшін от, күю үшін қалып — осының бәрін істеп шығару үшін уақыт керек. Оған тағаттың берген қысқа өмірінің сан аулы бір бөлімі ілінбек. Сонша енбек сіңіріп өмірінен уақыт бөлген бір кірпіш — төрт қабырғалы үйдің бір кірпіші ғана болып саналады. Міне, үй салу деген оңайға түспейді, адам үйсіз отыра алмайды.
Ол: «Осы өмірімнің ішінде үйді бірнеше салып, бірін-біріне қайтадан түзедім. Сондағы ойым менің үйім тәуір болсын деген - ақ», — дейді. Расында да селодағы үйлердің ең тәуірі осы қарттың үйі еді.
Мына көрнекті сұлу үй пәленшенің үйі дегенде, ол ішінен мақтанып, өз еңбегіне ырза болмайтын ба еді?! Ақыры фашист келіп қиратып кетті, фашист келіп өртеп кетті. О, еңбек, еңбек!
Осы әдемі үйдің бір бөлмесін қарт баласына арнап салған. Ол майданға кетерде осы бөлменің бір жағы сірескен жинаулы кітаптарды, жазылған бірнеше табақ қағаздарды әкесіне тапсырып кетуіне тиісті: «Мен оның не жазып, не оқып жүргенін түсінемін бе? — дейді қарт. — Күні-түні қолынан кітап пен қарындаш түспейтін. Жастайынан кітап үстінде талай таңдарды көзбен атқызатын. Оның кім болғысы келгенін, не жазып жүргенін толық айта алмаймын. Өйткені оның қиялы менің ол туралы білетінімнен әлденеше рет жоғары еді. Тек жазып жүрген нәрсесін аяқтай алмағаны маған анық. Ол осы кітаптарды, осы жазғандарын жанындай сақтайтын еді. Майданға кетіп бара жатып, туған әке деген сөзді ауызына алып маған сақтауға тапсырып еді. Жауыз немістер ойын бәрін өртеп кетті», — деп қайғырды қарт.
Жас жігіттің жазғандары еңбегінің әліпбиі ғой. Сол еңбегіңді отпен өшірмек болған еңбектің жауы фашистерге не айтасың.
Менің қолымдағы қарт берген дәптер жас ақынның почталарынан бір үзінді: не басы, не аяғы жоқ. Шетінің отқа шарпылып күйгені — ерт ішінен бір адал қолмен
алынып шыққандығын айтып тұр. Бұл — қабірдегі сұлудың сүйгеніне жіберген сәлемдемесі. Сондықтан дәптер ішінен кездескен сұлудың хатын көшіріп алуым керек. Мүмкін алда тіршілік болса керек болар.
«Жаным!..
«Жаным!» деген сөз біздің заманда ерсі болғанмен, одан артық сөз таба алмай, жаным деп жаздым. Қазір сөз салмақтауға да уақыт жоқ. Бұрын хат жазуға да уақыт жоқ дейтін едік, ойлап тұрсам, оның бәрі бекер екен, бүгін ғана уақыт жоқ деп айтуға толық правом бар. Менің уақытым шынында жоқ. Мен бүл хатты соңғы рет жазып отырмын. Менен бұдан кейін хат ала алмайсың. Мені екі сағаттан кейін немістер дарға аспақ. Мен қазір суық шошалада, елім алдындағы өмірімнің минуттарын кешіп отырмын. Менің кішкентай өмірім жаңа ғана басталғанына қарамастан, жанып тұрып, лап етіп сөнген шамдай өшпек. Мен онымен енді мүлде қоштаспақпын. Менің жақындарыма да менімен біржола қоштасуға тура келеді.
Майдағы жас гүлдей жайқалған өмірдің бұлай қайғының құшағында бітетінін кім біліпті? Мен жаңа ғана мектеп табалдырығын аттаған жоқпын ба, мен кешегі ойнаған қуыршақтардан қанша ұзадым? Жаңа ғана талпынып жарық, кере бастағанда, көктеп өсе бастағанда, сөйткен жас өмірдің осындай ауыр өліммен тіресуіне таң қаламын.
Жаным, солай да болса менде бір-ақ арман бар сияқты. Ол тек сенімен қоштаса алмай кетіп бара жатқандығым. Біз бір биік шыңға қол созып тұрған сияқты едік. Біз келешектен құшақ жайсаң жетпестей, үлкен бақыт күтетін сияқты едік. Біз өзіміз сүйген елдің бір ірі қызметкерлері, көрнекті адамдары болуды армандап едік. Бірақ оған жетпедік. Неміс фашистері әкелген соғыс, соғыс әкелген өлім. Біз бір-бірімізді сүйіп, бір махаббатқа екі жүректі жалғап едік. Ақыры шын махаббат бізді алдамады, ол өзінің бет алысынан жаңылмады. Ол өзінің өлімнен күшті екендігін көрсетті. Мен өлімнің алдында отырсам да менің кез алдымда ширатылғандардың, қыл арқаны, болмаса мен жалғыз барын жататын қараңғы қабір емес, сен тұрған сияқтысың. Сенің маған деген махаббатыңнан тұрған тәрізді.
Мен өзімді қызыл жауынгердің сүйгені деп санаймын. Мен сені, сен сүйіп қорғаған елді сүйгендіктен, өзімнің туған әкемнің өліміне себепші болдым. Менің қолым туған әкеге тез барды. Ол немістердің құлына айналды. Неміс үшін қызмет істеп, өзінің жеке басы үшін бүкіл жұртшылықты, елді сатты. Ол адамшылықтан шығып фашиске айналды. Неміс басып алған жазықсыз селоның жауы менен бұрын сол болды. Елдің кегі үшін аттанған партизандардың соңынан түскен жау сол болды. Сондықтан мен оны өз қолыммен өлтіріп, сені мен менің елімнің күресшілерін өлімнен сақтап қалдым. Сенің жауыңның қызы санағандықтан сенің бетіңе қарау, елдің бетіне қарау, жер басып; жан болып жүру мен үшін қиынға соқты.
Махаббат мені күресшілер қатарына көтерді, ол күрес жолына, жауыздық торым бұзып шығуға маған әл берді. Мен ширақпын. Менің кеудемде өлім алдындағы бір зор мақтаныш бар. Ол — бай табиғаттың маған сыйы тартқан махаббаты. Ол менімен бірге. Meн сүюмен біргe бой жасасам, сүюмен күреске енсем, сүюмен өліп бара жатырмын. Оның күші қандай өлімнен де басым. Мен оны ұлы махаббат, Отанға деген махаббатпен жалғастырдым. Біздің шынайы таза махаббатымызды фашист кір қолымен былғамасын деп қол жетпес шыңға алып шықтым.
Жаным! Дүсірлеп біреулер келе жатыр, әзірейілдің жолын жайпауға шыққан немістер болуы керек. Жаза берсем сөз таусылмайтын сияқты. Бірақ амал не?.. Сенің мына бір дәптеріңді өрт ішінен алып шықтым. Өзіміз жазып бірнеше көшіріп жазған дәптерлер кітаптармен бірге өртеніп кетті. Қош, жаным, мен жан болып келген үлкен дүние езінін, мен сияқты кішкентай мүшесіне әлденеге бересілі болса, дүниеден алған сыбағам бойын, кел құшағыма, армансыз тіршілікте бір сүйейін!
Жазықсыз жастық, таза махаббат үшін кек ал фашистен, өлтір нем...»
Асығыста жазылып аяқталмаған хат көз алдыма өлім арқалап суық, шошаланың есігін келіп ашқан немісті елестетті. Мен одан жеркенемін. Өлім алдында сүйгенімен тілдескісі келген жас сұлу да елестеді, мен оны аяймын. Сағат сайын туған селосын, сүйген сұлуын аңсаған құрдасты елестетеді менің жүрегім. Өзіміздей жастардың кіршіксіз махаббаты жауыздықпен күресуге ұрысқа шақырып тұрғандай.
Мына қайғылы село кеше біздің Арқадағы ауылдарға ұқсас еді, қабірдегі сұлу Жібек пен Сараның сіңлілері — Арқаның аруларына ұқсас, скрипка тартқан қарт біздің Жәкеңнің замандастары, ақсақал — біздің әкемізбен ұқсас еді. Келешекті аңсаған құрдас біздің жарқылдаған жас жігіттерден айнымас па! Ақыры неміс келіп селоны жер бетінен жапырып кетті. Сұлуға өлім, қартқа қайғы, махаббатқа оқ атып кетті. Өлім теңдеп соғысқа аттанған немістерді батыста тоқтатпағанда, осы әрекеттерді Арқа да көретін еді-ау. Қан төгіп, батыста күресіп, шығысты қорғаған біздің Арқа жігіттерінің еңбегі зая кетпепті - ау деген ой келді маған.
Үдере көшіп біздің полк ілгері жүріп отырды. Менің құрдас туралы ойымды шашына ақ кірген қарт полковниктің: «Полк, шире шаг!» — деген командасы бөлді. Майданға кетіп бара жатқан әрбір жанкүйердің көз алдында осындай оқиға, басында осындай ойлар болуында сөз жоқ. Қарт полковниктің командасын дұрыс деп қабыл алғандай, полк жауынгерлері аяқтарын ширақ алып, батысқа қарап асыға жүрді.
Біз ілгері жүрдік. Бізбен бірге жауға деген ұшы қиыры жоқ кек ішіне симай, жауға аттанған сұлу қыз, карт жүрегімен жауды қарғаған скрипкалы қария, жаудың қиянатын көргісі келмеген қонақжай Сарыарқа келе жатқандай болды. Бұл соғыс жауыздыққа қарсы аттанған махаббаттың жорығы сияқтанды. Біз асыға ілгері жүрдік.
Батыс майдан, 1942 ж. Сентябрь.
ҚЫМБАТТЫ УКРАИН ҚЫЗЫ!
Өткен жылдан бері менің майдандық қойын дәптерімде сенің хатыңнан көшіріп алған жолдар жүр. Сен сол хатты алыстағы тылдан, Қазақстаннан жаздың. Сен менің елімде едің. Мені туысым, бауырым дедің көне жаумен ерлікпен шайқасуға, сенін Украинаңды одан босату үшін белсенді күрескер болуға шақырдың. Сенің Украин қызы екеніңді мақтаныш етемін, сен менің махаббатым, сенімен біргемін қадірлі жауынгер деп жаздың. Сен тары да соған қоса өзіңнің Украина тағдыры жөнінен қайғыңды, Украинаға деген сүйіспеншілігіңді соғыс күйреткенін жазған едің.
Адам әдетте әзінің болашақ туралы арманымен, еткенді еске алуымен өмір сүреді. Бүгін тар жеркепеде сенің хатыңды есіме түсіріп, саған осы жауабымды жазайын дедім.
Украин қызы! Мен Кривой Рог қаласына жақын жердегі Червоный Яр селосының ар жағындағы жеркепеде отырмын. Біз төрт ай немістерді қуып келеміз, Солтүстік Донец, Днепр өзендерін кешіп өттік. Біз айтарлықтай барын бастық, жүздеген селоларды, ондаған қалаларды, Украинаның көптеген жерін Отанымызға қайтардық. Meн бұл арада Киевті босатқан армия, я болмаса Харьковты, Полтаваны және басқа қалаларды азат еткен корпустар туралы айтып отырғаным жоқ. Мен немістерді Солтүстік Донец өзенінен Кривой Рог қаласына дейін үздіксіз шайқастармен өкшелеп қуып келе жатқан өз полкім туралы а и і к.ым келеді. Полкімізді талапқа сай басқарып, жеңістен жеңіске жеткізіп отырғаны үшін біздің сүйікті командиріміз подполковник Титовты Отанымыз ордендерімен наградтады. Ол — Александр Невский орденінің қабыстырды. Ұлы қолбасшының ордені біздің бәрімізге жаңа күш-жігер тудыруда.
Біздің полкте немістермен азиялық, сібірлік, оралдық азаматтар шайқасуда. Олардың бәрі Совет Одағының Орталық шетінен жиналып, бір кісіден Украинаны азат ету жорығына аттанды. Неміс қашып барады, неміс артына қарауға мұршасы болмай зытуда, енді оған Украина өзінің «айқасы», семіз еті, ақ нанымен нәрлі қорек болмай, моласы болды.
Украин қызы! Сен Украинаны өзіңнің туып-өскен, шағын, керемет сұлу боп өскен Отаныңды сүйесің. Ал, біз оны сенен де артық сүйеміз. Неге десеңіз, ол — біздің жер, онда біздің Совет адамдары, сен сияқты біздің қыздар өмір сүреді.
Кім қыз туралы әңгіме етпеді, кім ол туралы ән шырқамады, кім оны сүймеді? Олар туралы аз жазылды ма? Тарастың — Катеринасы, Пушкиннің — Татьянасы, Лермонтовтың — Тамарасы сенің апаларың болған еді, украин қызы! Сендер солардан үйреніп, соларға еліктедіңдер. Мен: «Украин қызын сүйемін! — деймін. Бұл махаббат, сізге деген махаббат менде соғыста туды. Иә, Украина жерімен батысқа қарай алға басып барамын. Осы жолда сендердің көзден аққан жастарың мен қайғы-қасіреттерді, күреске деген ынталарыңды көзіммен керіп келемін. Бандиттер қаншама тамаша қыздарды Германияға алып кетті десеңізші. Мен олардың Германияда қиналғанын сеземін. Маған олардың көз жасы, қайғы-қасіреті түсінікті. Украинада қызы Германияға зорлықпен әкетілмеген бір де бір семья жоқ. Мен Брамшвейц қаласынан Днепропетровск облысындағы Богданов колхозының мүшесі Рижой Евдокияға қызы Нюра жазған хатын келтірмекшімін:
«Қымбатты анам! Тұрмысым өте жақсы (ол Германияда кетер алдында тұрмыстары өте нашар болатын болса, «өте жақсы» деп жазуға алдын ала келіскен), заводта тәулік сайын 14 сағат істеймін. Күніне бізді шошқа жаламайтын жуындымен екі рет тамақтандырады. Иә, күніне, 150 грамм нан береді, бірақ оны күнде бере бермейді. Сым темірмен қоршалған лагерьде тұрамыз. Онан аттап сыртқа шығуға болмайды. Аштықтан, ауыр жұмыстан көзім қарауытып, басым айналады. Қымбатты мамочка, сенің тәрбиелеп, есірген балаларыңның ішіндегі ең бақытсызы мен. Қандай болса да посылка жіберші. Мамочкам, көзімнен аққан жас жаздыратын емес. Кездескенше сау бол! Қызын Нюра».
Мұндай хаттарды мен өте көп кездестірдім. Сөйтіп, әлі де көп қыздар көңілді күй шертпей, зарлы үнге бөленетін» ән шырқамай, жылайтын кезеңді басынан кешіріп келеді. Немістер олардың бақыты мен қуанышын тартып алды, махаббаты мен мақтанышын таптады, күң етті. Біз оларды күнде кереміз, біз олардың зарлы үнін естиміз. Біз сүйікті қыздарымызды зұлымдықтан, қорлықтан азат ету үшін алға басып барамыз, біздің құрдастарымыздың зары оларды бұрынғыдан да күшті сүюге, олардың бақыты және азат етілуі үшін бізді бар жігермен шайқасуға ұмтылдырады.
«Украин қызы! Сендер менің замандастарымсыңдар, мен сендерді сүйемің!—деймін қарулас жолдастарыма, — сүйген қыз үшін, алға!»
Қымбатты Украин қызы! Мүмкін сен енді туған еліңде шығарсың. Туып-өскен қалаңды қалпына келтіруге қатысып жүрген шығарсын. Бізден тілектес дос қыздарыңа сәлем айт, біздерді — Отанымыздың түпкір-түпкірінен келген барлық совет ұлдарын Украина майдандарында бас қосып, оны жаудан түгелдей азат етуге кірісті дегейсің! Біз — жауынгерлер сенің Украинаң үшін көкірегімізді оққа қарсы қойып шайқасамыз, Украинаны шын жүрегімізден сүйеміз.
Аға лейтенант Баубек Бұлқышев.
Майдандағы армия.
Далалық почта 61271-Б
21 декабрь 1943 ж.
ТҮСІНІКТЕМЕ
«Заман біздікі». (Январь, 1942 ж.) Алдымен орыс тілінде жазылып, майдандық газеттердің бірінде жарияланған. Біздің топшылауымызша, 10-Армияның «Бей врага!» газетінде жарық көрген болу керек.
«Орысша жазып, кейін қазақшалап едім, кейбір сөздер жетпей жатыр,— деп жазды Баубек Мұқанға 1942 жылғы 20 июльдегі хатында. — Әрине, бұл хаттың жолда да біразырақ жүретіні белгілі, передовойдан тылға, тылдан жақын жердегі бір қалаға, онан Қазақстанға барғанша көп өлеңдер жырланып бітеді ғой. Бірақ жағдай болса жіберіп отырған мақаламды тезірек басуға тырысарсыңдар...
Біз бомбаның түсіп жарылған жерінде пайда болған шұңқырды «воронка» дейміз орысшалап, қазақша «шұңқыр» болу керек. «Огонь» деген сөздің мықты қазақша баламасын таба алмай-ақ қойдым. «Оқ ат!» «Ат!» — деп көріп едім болмай жатыр. Соның әлегінен «Заман біздікі!» — деп шақырдым азанын. Келісе ме, келіспей ме?»
Осы хатқа қоса Баубек казак. тілінде жазылған «Заман біздікі» мақаласының қолжазбасын жіберген. Жайында ол табылды, біздің қолымызда. Ал орыс тіліндегісі «Бей врага!» газетінің Ленин атындағы бүкіл одақтық кітапханада және СССР Қорғаныс министрлігінің Орталық архивінде сақталып отырған 1942 жылдың январь - июль айларының тігінділерінде көптеген сандары жоқ болғандықтан әлі де табылмай отыр.
Баубектің бұл туындысы «Социалистік Қазақстанның» 1942 жылғы 25 авгусындағы санында қысқартылып басылды, кейін «Заман біздікі» осы қалпында 1943 жылы жинақта шықты. Бұдан соңғы үш жинақта түгел дерлік жарияланып, соңында орысшадан аударған Ғабит Мүсірепов деп көрсетілді.
Біз жинақта Баубектің қазақ тілінде жазылған «Заман біздікі» атты мақаласын жаңадан табылған қолжазбасы бойынша жариялап отырмыз.
«Өмір мен өлім туралы. Майдандағы жас қазақтың жазбалары».
Алғаш рет орыс тілінде «Комсомольская правда» газетінің 1942 жылғы 1 майындағы, казак, тілінде «Социалист Қазақстан» газетінің 1942 жылғы 23 июніндегі санында жарияланды. Автордың қолжазбасы ВЛКСМ Орталық архивінде, ал оның фотокөшірмесі бізде сақталып отыр.
Қазақ тіліне аударған Ғабит Мүсірепов.
«Тыңда, Кавказ!» Апрель, 1942 жыл. Алғаш рет орыс тілінде «Комсомольская правда» газетінің 1942 жылғы 23 авгусындағы санында, ал қазақ тілінде «Социалистік Қазақстанның» сол жылғы 6 сентябрьдегі санында жарық көрді. Аударған Ғабит Мүсірепов.
«Сапердің дзотты тапсыру кезінде жаяу әскерге жолдаған хаты». 1942 жылдың авгусында жазылған. Алғаш рет орыс тілінде 10-армняныц «Бей врага!» атты майдандық газетінің 1942-ші жылғы 23 августағы санында жарияланды, ал казак, тілінде «Лениншіл жас» газетінің 1975 жылғы 5 мартындағы санында жарық көрді. Аударған Сейілхан Асқаров.
«Шығыс ұлына хат». Мұны Баубек Бұлқышев орыс тілінде жазып 1942 жылы 30 июньде «Комсомольская правда» газетіне жіберген, бірақ онда жарияланбай, «Совет жастары Ұлы Отан соғысында» атты көрменің архивінде сақталған. Бүл қолжазба алғаш рет «Ленинская смена» газетінің 1977 жылғы 5 майындағы санында жарық көрді.
Б. Бұлқышев, 1942 жылғы 7 ноябрьде Мұқанға жазған хатында: «23 августа «Социалистік Қазақстанға» үш өлең, бір «Шығыс ұлына хат» деген мақала жіберіп едім, алдыңдар ма? Басылатын ба? Маған жаз», — дейді.
Бұл «Социалистік Қазақстанның» 1942 жылғы 1 ноябрьдегі санында үзінді ретінде жарияланған,. қолжазбасы сақталмаған. Мұны орыс тіліндегі түпнұсқамен салыстырған шақта, оны Баубектің өзі қазақ тілінде жазғаны байқалады. Бұған «Социалистік Қазақстандағы» туындының Баубекке ғана тән, сөз екпіні, сөйлем құрылысы, терең ойлы тұжырымдары, сондай-ақ орыс тілінен аударылса, кімнің аударғаны көрсетілмеуі толық дәлел. Баубектің бұл шығармасы оның жарық көрген барлық жинақтарында Ғабит Мүсірепов аударды делініп жүр.
«Өмір сүргім келеді». Майдангер жас, қазақтың хаты. 1942 жылдың сентябрінде жазылған. Алғаш рет орыс тілінде «Комсомольская правданың» сол жылғы 5 ноябрьдегі санында, қазақ тілінде «Социалистік Қазақстанның» 29 ноябрінде жарық көрді. Аударған Ғабит Мүсірепов.
«Жауыздық пен махаббат». 1943 жылдың июль-авгусінде жазылған, қазақ тілінде «Социалистік Қазақстанның» сол жылғы 19 октябрьдегі санында жарияланды да орыс тілінде «Думы над старой картой» деген тақырыппен «Комсомольская правданың» сол жылғы 12 декабрьдегі санын'да басылды.
Осыған орай, Баубектің 1943 жылғы 19 августа Мына аптада жазған хатындағы: «Айтқандай-ақ, әнеугі «Жауыздық пен махаббатты» бір құрдас туралы демей, достық туралы хат деп жібер», — деген сөзін еске алған жөн.
Осы публицистикалық туындының стиліне, тіліне, сөйлем құру екпініне, сондай-ақ 1943-ші жылдың 24 сентябрінде Мұқанға жазған хатындағы «Әнеугі «Жауыздық пен махаббатты» көшіріп бір данасын жібер, оны орысшалап «Комсомольская правдаға» жіберем», — деген сөздеріне қарағанда Баубек бұл шығармасын ана тілінде жазып, «Социалистік Қазақстанға» жіберген.
«Қымбатты украин қызы». Майдангер жас қазақтың хаты. Бұл — Баубектің орыс тілінде жазып, 1943 жылдың 21 декабрінде «Комсомольская правдаға» жіберген ең соңғы туындысы. Өзі көп ұзамай 1944 жылдың февралінде ерлікпен қаза болды. Бұл шығарма кезінде жарияланбай, «Совет жастары Ұлы Отан соғысында» атты көрменің ВЛКСМ Орталық архиві қорында біз іздеу салғанша сақталып келді. Алғаш рет орыс тілінде «Ленинская смена» газетінің 1976 жылғы 9 ноябріндегі санында жарық керді. Аударған Сейілхан Асқаров.
