автордың кітабын онлайн тегін оқу Hikoyalar
Mark Tven

Кітап туралы Қазір оқып жатыр3 Тегін фрагмент

Mark Tven

ANTIQA QURBAQA

(hikoya)

Jim Smiley garov o‘ynashni juda yoqtirardi. It urishtirsa ham, xo‘roz urishtirsa ham darrov garov bog‘laydi. Devorda ikkita qush ko‘rsa ham: «Qaysi biri oldin uchib ketadi?», deb garovlashaveradi.
Bir kuni Jim Smiley qurbaqa tutib oldi va: «Men uni qo‘lga o‘rgataman», dedi. Qurbaqasiga Daniel Vebster deb ot ham qo‘ydi. U qurbaqasi bilan faxrlanar, uni kichkina qutichada saqlar, goho qo‘shni qishloqlarga qurbaqa poygalariga olib borardi.
Daniel Vebster uquvli chiqib qoldi. Smiley uni uzunlikka sakrashga o‘rgatdi. Vebster barcha qurbaqalardan uzoqqa sakraydigan bo‘ldi. Biroq Jim Smiley juda sodda odam edi. Kunlarning birida bir ajnabiy quticha ushlagan Smileyni yo‘lda uchratib:
— Qutichangizda nima bor?—deb so‘radi.
— Qurbaqa,— deb javob qildi Smiley. Ajnabiy Danielni qo‘liga oldi, uni aylantirib tomosha qildi, so‘ng ohista so‘radi:
— Ayting-chi, u qanday karomat ko‘rsata oladi?
—Hm,— dedi Smiley,— yagona karomati shuki, u bu yaqin-atrofdagi istagan qurbaqangizni uzunlikka sakrashda ortda qoldiradi. Garovga qirq dollar tikib aytamanki, u sakrash bo‘yicha chempion bo‘ladi.
— Men bir musofirman,—deya javob berdi yigit,— ko‘rib turibsizki, qurbaqam yo‘q. Qurbaqam bo‘lganida siz bilan garov bog‘lashardim.
— E, bu juda oson,— dedi Smiley xursand bo‘lib.— Qutichamni ushlab turing, hozir men sizga qurbaqa tutib kelaman.
Ajnabiy yigit qutichani oldi, cho‘ntagidan qirq dol-lar chiqarib, Smileyning dollariga qo‘shdi va o‘tirib kuta boshladi. Smiley ko‘zdan yo‘qolgach, Danielni qu-tichadan oldi-da, og‘zini sochma o‘qqa to‘ldirib, yerga qo‘ydi. Bu orada Smiley qurbaqa topib keldi.
— Qani,— dedi ajnabiyga,— qurbaqangizni Da-nielning oldiga qo‘ying-chi. Oldi oyoqlari manavi chiziqda tursin. Ha, balli. Uchgacha sanayman: bir, ikki, uch. Olg‘a!
Ular qurbaqalarning orqasiga turtishdi. Yangi tutilgan qurbaqa chiroyli sakradi. Daniel esa faqat yelkasini uchirib qo‘ydi, xolos. Ajnabiy yigit pulni olib juftakni rostladi. Smiley xayron edi: «Nega qurbaqam sakramadi-a?» U Danielni bo‘ynidan ushlab ko‘tardiyu qichqirib yubordi:
— Uh, namuncha og‘ir bo‘lmasa bu?..
Danielning oyog‘ini osmondan qilgandi, og‘zidan bir hovuch sochma o‘q tushdi. Buni ko‘rib Smiley hamma gapga tushundi. Qurbaqani itqitib, yigitning ketidan chopdi. Biroq uning qorasi ham ko‘rinmasdi.

O‘roq Ravshanov tarjimasi

Mark Tven

SHLYAPADAGI SARIYOG‘

(hikoya)

Qish oqshomlaridan biri edi. Qishloq mag‘ozasi mudiri do‘konini bekitmoqchi bo‘ldi. Derazalarni yopayotib ichkarida yurgan odamga ko‘zi tushdi. U shkafdan bir funtcha sariyog‘ oldida, shlyapasiga soldi. «Bir boplayki, o‘g‘irlik qilganiga pushaymon bo‘lsin», deya ahd qildi mudir.

— Ha, Set?— dedi u eshikni ochib.
Set eshik tutqichini ushlab, tashqariga chiqishga shaylanib turardi.
— Qani, mundoq o‘tir-chi, borasan-da uyingga. Shunday sovuqda issiq xonaga ne yetsin.
Set nima qilishini bilmay qoldi. Juftakni rostlamoqchi bo‘lgandi, mudir yelkasidan tutib, pechka yoniga — yog‘ solingan bo‘chkalar orasiga o‘tqizib qo‘ydi.
— Xo‘-o‘sh, endi do‘konni ozgina isitamiz,— dedi u va pechkaning eshikchasini ochib, tarasha qaladi.— Yaxshilab isinib olmasang, sovqotib qolasan.
Set nogoh yog‘ning eriyotganini sezib, o‘rnidan irg‘ib turdi.
— Hali isiganing yo‘q, Set,— dedi mudir beparvo.— O‘tir, gurung qilamiz.
— Vux, juda isib ketdim...
— O‘tir bunday, shoshilib qayoqqa borasan.
— Mollarga qarashim... Yem solishim kerak, axir!..
— Shoshma, Set, mollarga boshqalar qarar. Bechora Set! U nima qilishini bilmasdi. Sariyog‘
erib, ko‘z va yuzlariga oqib tusha boshladi. Mudir esa hech narsa ko‘rmagandek gap sotar, pechkaga tarasha tiqardi.
— Ajoyib oqshom bo‘ldi-da!..— dedi u.— Set, nega shlyapangni yechmaysan? Isib ketibsan-ku. Ke, shlyapangni ilib qo‘yay.
— Yo‘-o‘q!— deya qichqirib yubordi Set.— Yo‘q! Men ketishim kerak! Meni chiqarib yuboring. Mazam qochyap-ti... Ketay, axir!..
Yog‘ boyoqishning bo‘yniga yetib kelgan, hatto tuflisi ichiga sizib tushmoqda edi. U bamisoli yog‘ to‘lg‘izilgan tog‘orada cho‘milardi.
— Nima derdim,— dedi mudir istehzoli jilma-yib,— ketmoqchi bo‘lsang, mayli, ruxsat.
Set o‘rnidan turgach, qo‘shimcha qildi:
— Set, xafa bo‘lma, ozgina ermak qildim-vaqtichog‘lik uchun. Shu bois sendan yog‘ puli olmayman. Xayr. Kep-tur.
Xato o‘xshatish
Do‘stim ikkimiz Nuy-York yaqinidagi Salomanka bekatiga sal kechikib yetib keldik. Bekat sahnida yo‘lov-chilar g‘uj-g‘uj, odamga liq to‘la poezdga chiqib olish uchun yelib-yugurishardi.
«Mendek mashhur yozuvchini ham shunday qisishadimi odamlar», deya o‘ylab, kassaga zo‘rg‘a yaqinlashdim. Chip-tafurush yigitdan xos vagonga ikkita chipta so‘radim. U: «Chipta yo‘q», deb, tuynukni qarsillatib yopdi. Qo‘yarmidim, bekat boshlig‘ini topib, undan xos vagondan joy olib berishni iltimos qildim.
— Joy yo‘q! Meni bezovta qilmang!—U orqasiga o‘girildi. Bu qilig‘i kaminaga og‘ir botdi.
— Men bilan bu ohangda gaplashishlariga sabab shuki,— dedim do‘stimga o‘zimni oqlamoqchi bo‘lib,— ular meni tanishmayapti. Tanimasni esa siylamas deydilar. Agar Mark Tvenligimni bilishganida...
— Tushingni suvga ayt,— dedi do‘stim gapimni bo‘lib.— O‘ylaysanki, agar ular kimligingni bilishsa, poezddan senga yo‘q joyni topib berishadi.
Do‘stimning so‘zlari o‘lganning ustiga tepgan bo‘ldi. Yana o‘sha boshliq huzuriga kirdim va o‘zimni tanishtirdim:
— Men — Mark Tven...
— Sizga aytdim-ku,— deya gapimni bo‘ldi u,— boshqa bezovta qilmang!
Boshliq yana orqasiga o‘tirildi. Najot kutib atrofga qaradim va bir hammol meni kuzatib turganini sezdim. U vagon og‘asining qulog‘iga nimadir deb shivirlardi. Vagon og‘asi hovliqib menga yaqinlashdi.
— Yaxshimisiz? — dedi u takalluf bilan.
— Poezdga chiqmoqchimisiz?
— Ha,— dedim xursand bo‘lib.— Lekin joy masalasi...
— E, u masala ham, o‘ziyam zo‘ridan. Tom, buyoqqa kel,— deya hammolni chaqirdi u.
— Bu kishining jomadonlarini bizning vagonga olib bor. Qani, ketdik.
Tom bizni xos bo‘lmaga joylashtirib, dedi:
— Agar xizmat bo‘lsa, bemalol.
— Xo‘-o‘sh, chiroq xira ekan, shuni boshqasiga almashtirsang,— dedim.
— Bir og‘iz so‘zingiz,— dedi hammol ta’zim bilan. Hammol chiqib ketgach, men hamrohimga g‘o‘daydim:
— Xo‘sh, do‘stim, endi nima deysan? Mening Mark Tvenligimni bilgach, ularning muomalasi o‘zgardimi, a? Mark Tvenning obro‘yini ko‘rib qo‘y!
Shunday deyishim bilan bo‘lma eshigi oldida hammol paydo bo‘ldi.
— Bilasizmi,— dedi u yaltoqlanib,— ko‘chadayoq ko‘-zimga issiq ko‘ringandingiz, janob Makkellan.
— Hm...— dedim yerga qarab.
Hammol kaminaning qo‘lidan tangani oldi-da, ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi.
— U seni Nyu-York hokimi janob Makkellan deb o‘yladi, shekilli,— dedi do‘stim qotib-qotib kular-kan.— «Ko‘chadayoq ko‘zimga issiq ko‘ringandingiz, janob Makkellan». Xo-xo-xo!..

O‘roq Ravshanov tarjimasi

Mark Tven
MASAL
(hikoya)

Chog‘roqqina, ammo juda go‘zal surat chizgan bir rassom uni oynada aks etadigan tarzda osib qo‘yishga qaror qildi.

— Suratni oynada ko‘rsangiz,— dedi rassom,— unda miqyosi chuqurlashadi, bo‘yoqlari muloyimlashadi. Meningcha, surat anchagina latiflashadi.

O’rmonda yashovchi hayvonlarga bularning hammasi to‘g‘risida xonaki mushuk gapirib berdi. U o‘zining bilimdonligiyu hassosligi, g‘aroyib boodobligiyu o‘ta madaniyatligi bilan hamisha ularning havasini keltirardi.

Mushuk boshqa hayvonlarning xayoliga ham kelmagan narsalar to‘g‘risida bahs etishi mumkin edi. Biroq ular: aksar uning hikoyalaridan keyin ham gaplariga to‘la-to‘kis ishongilari kelmasdi.

Mushukdan bu yangilikni eshitgach, o‘rmonda yashovchi hayvonlar juda hayajonlanib ketdilar. Unga savollar yog‘dirib bor gapni batafsil aytib berishiii talab qildilar. Ularni, ayniqsa, surat degani nima ekanligi qiziqtirardi.

— Bilasizlarmi,— dedi mushuk, — surat degani yapasqi bir narsa. Shu qadar yapasqiki, zavq-shavqingizni oshirib yuboradi. Qolaversa, o‘zi juda go‘zal!

Shundan keyin hayvonlarning qiziqishi nihoyatda kuchayib ketdi, ular mushuk surat deb atagan narsani ko‘rish uchun borliqlaridan kechishga tayyor ekanliklarini aytdilar.

— Darvoqe, uni bunchalik go‘zal qilib ko‘rsatadigan narsa nima?— deb so‘radi ayiq.

— Hayratomuz ko‘rkamligi,— deb javob berdi mushuk.

Bu ularning zavq-shavqini yanada oshirib yubordi, ayni bir vaqtda ko‘tillarida muayyan gumon tug‘dirdi. Hayvonlarning qiziqishlari had-hududsiz edi.

— Oyna degani nima?— deb qiziqsindi sigir.

— Devordagi bir tuynuk,— deb tushuntirdi mushuk.— Unga qarasangiz — suratni ko‘rasiz. Bu suratda shu qadar nafosat, latofat, samoviy shaffoflik aks etganki, u o‘zining aql bovar qilmaydigan ko‘rkamligi bilan sizni shu qadar ilhomlantirib yuboradiki, boshingiz aylana boshlaydi. Hushingizdan ketib qolayozasiz.

Shu paytgacha churq etmay turgan eshak daf’atan hamma yor-birodarlarini o‘yga cho‘mdirib qo‘ydi:

— Mushuk lof urayotgan go‘zallikka o‘xshagan go‘zallik hech qachon bo‘lgan emas,— deya hukm chiqardi u,— ajab zmaski, hozir ham bo‘lmasa. Qolaversa, mushukning ana shu go‘zallikni ta’riflash uchun — shu qadar uzundan-uzoq tashbehlarni qo‘llashga majbur bo‘layotganligi shubha tug‘diradi.

Eshakning so‘zlari hayvonlarga ma’lum darajada ta’sir qilganini payqash qiyin emasdiki, dili-diligacha g‘oyatda ozor yetgan mushuk oradan chiqib ketdi. Bir necha kungacha o‘rmonda bu borada gap ochilmadi-yu, ammo so‘nib bitmagan qiziqish bora-bora yangi kuch bilan alangalanib ketdi-da, hayvonlar o‘rinsiz shubha-gumonlari bilan quvonchlariga rahna solgan eshakka ta’na qila boshladilar. Biroq, eshakka bas kelish mahol edi. Eshak pinagini buzmay, u haqlimi, mushuk haqlimi ekanligini hal qilish uchun birgina yo‘l borligini aytdi. Eshak rassomning uyiga borib, o‘sha tuynukka ko‘z tashlaydi-da, qaytib kelgach, nima ko‘rganini aytib beradi. Shundan so‘ng barcha hayvonlarning ko‘ngli joyiga tushib, eshakdan tezroq rassomnikiga borib kelishni iltimos qila boshladilar. U yo‘lga tushdi.

Lekin manzilga yetib kelgach, eshak yanglish ish tutib oyna bilan surat o‘rtasida turib qoldi-da, tabiiyki, surat degan narsani ko‘rmadi. O’rmonga qaytib kelgach, qat’iyat bilan shunday dedi:

— Mushuk yolg‘onchi ekan! Tuynukda allaqanday eshakdan boshqa hech narsa ko‘rinmaydi. Yapasqi buyumdan-ku asar ham yo‘q. Men ko‘rgan eshak garchand, anchagina yoqimtoy bo‘lsa ham, lekin bari bir o‘zimiz bilgan eshak-da.

— Sen sinchiklab qaradingmi o‘zi?— deb so‘radi fil.— Yaqinrog‘iga bordingmi ishqilib?

— O, hayvonlarning hoqoni Xatxi, men hammasini sinchiklab ko‘zdan kechirdim, shu qadar yaqin bordimki, tumshug‘imni tumshug‘iga urib oldim.

— Bularning barchasi g‘alati,— dedi fil.— Hammamizga ayonki, shu paytgacha mushuk hamisha rost gapirib kelgan edi. U yerga yana birontalaringiz borib kelinglar. Sen bora

qol, Balu, o‘sha tuynukka razm sol. Qaytib kelganingda u yerda nima ko‘rganingni aytib berasan.

Ayiq yo‘lga tushdi. U qaygib kelgach, hayvonlar shu gaplarni eshitdilar:

— Mushuk ham, eshak ham yolg‘on aytishibdi: o‘sha tuynukda allaqanday ayiq yotibdi, xolos.

Hayvonlarning orasida astoydil to‘s-to‘polon ko‘tarildi. Ulardan har biri kim haqli ekanligiga shaxsan amin bo‘lgisi kelardi.

Ammo fil ularni bitta-bittalab jo‘natdi.

Avval sigirni jo‘natdi. U tuynukda sigirdan boshqa hech kimni ko‘rolmay qaytib keldi.

Yo‘lbars yo‘lbarsdan boshqa hech kimni uchratmadi.

Arslon arslondan boshqa hech kimni uchratmadi.

Qoplon qoplondan boshqa hech kimni uchratmadi.

Tuya esa tuyanigina ko‘rib qaytdi.

Shundan so‘ng darg‘azab bo‘lgan Xatxi o‘zi borib haqiqatni haq toptirib kelishini aytdi. U qaytib kelgach, bugundan e’tiboran o‘zining barcha talablarini yolg‘onchi deb hisoblajagini ma’lum qildi, mushukning naqadar past ketganligini o‘ylay-o‘ylay, anchagacha o‘zini bosolmadi.

— Tuynukda fildan boshqa kimsa yo‘qligini kaltabin ahmoqlargina payqamagan bo‘lishlari mumkin,— dedi Xatxi.

MUSHUK CHIQARGAN HISSA:

Agar san’at asari bilan tasavvuringiz oynasi o‘rtasida turib qolsangiz — o‘zingiz olib kirgan narsanigina ko‘ra olasiz. Unda quloqlaringizni ko‘rasizmi-yo‘qmi, ammo quloqlaringizning mavjud bo‘lishi muqarrar, bunisidan ko‘nglingiz to‘q bo‘laversin.