автордың кітабын онлайн тегін оқу  Tanlangan asarlar

Aleksandr Pushkin

Aleksandr PUSHKIN

 

TANLANGAN ASARLAR

 

 

ERKINLIK1

 

ODA

 

Qoch, yo‘qol, ko‘rinma — chekil ko‘zlardan.
Siteraning ojiz. ey malikasi!
Magrur erk kuychisi, qani, qaydasan.
Qaydasan shohlarning zo‘r tahlikasi!
Kel, gultojim uzib tashla bir yonga!
Injiq rubobimni parchala-sindir...
Erkni uluglayin butun jahonga.
Taxtu toj qusurin toptayin bir-bir.

 

Shoiri kulfat. ofat aro sen o‘zing
Dadil qasidalar ilhomin bergan —
O‘sha olijanob, ulug insonning2
Atoqli izlarin ochgil menga san!
Havoyi qismatning arzandalari.
Jahon zolimlari! Titrang bu zamon!
Siz-chi, ey ularning xor bandalari.
Mardona-mardona boshlang qo‘zg‘olon!

 

Qay tomonga nazar tashlamay, evoh.
Temir kishanlaru zulm qamchilari:

 

Qonunlar xatarli, qonunlar rasvo,
Erksizlikning nochor yosh tomchilari;
Har yonda xaqsizlik, zo‘rlik hukmron.

Uyushgan xurofot — quyuq mavhumot,
Qullikning dahosi qo‘rqinch o‘ltirgan,
Shonlarni bo‘g‘adi shum hirsi, hayhot!

 

Ezgu ozodlik-la qonun do‘stlashsa,
Ayrilmas bir tusda jipslashsa magar;
Sodiq qo‘llar qonun tig‘in ushlasa.
Hammani qurisa xayrlik sipar;
Bosh ustida adl qilichi nihoyat —
Tanlamasdan kelib tushsa ayovsiz —
Yuqoridan barbod etilsa butun jinoyat,
Qilichning damidan o‘tsa to‘xtovsiz,

 

Na ochko‘z, nokaslik va na qo‘rquv-la
Sotilib ketmasa qonun beomon —
Podshoh boshiga xavf solmas shunda
Xalqlarning uvoli faqat shu zamop.
Hukmdorlar! Sizga toj-gaxt bergan
Qonundir! Nainki bersin tabiat.
Siz xalqdan yuqori turasiz, ammo,
Mangu qonun sizdan yuksakdir, albat!

 

Xalq o‘zi yoki shoh qonun qo‘lida
Bilganin qilolsa, bu xalqning sho‘ri,
Bexabar mudragan qabilalarga
Alam! Ushalarga tushadi zo‘ri.
Seni guvohlikka chaqirdim bukun
Nuqsonlar o‘tida kuygan podshoh3,
Yaqindagi bo‘ronda bobolar uchun
Shohona kallasin qo‘ygan podshoh.

 

Lyudovik o‘limga chiqib boradi,
Buni kuzatadi jim zurriyoti,
Tojidan ajralgan shohona boshin
Qonli, shum kundaga mute uradi.
Qonun jim turadi — xalq turadi jim,
Jinoyat boltasi tushadi og‘ir...
Ham yovuz, qirmizi, yasog‘lik kiyim
Kishanband gallarda yotadi axir.

 

Ey yovuz hukmron, badkirdor, zolim!
Nafratlarim senga, toju taxtingga.
Senga va naslingga kelarkan o‘lim.
Qattiq sevinch bo‘lib ko‘rinar menga
Sening peshanangda, ey zulm shohi!
Xalqlar o‘qir aniq — la’nat tamg‘asi,
Sen jahon dahshati, sen olam dog‘i,
Sen yerda tangriga xalqlar ta’nasi!

 

Qorong‘i va g‘amgin Nevaga boqib,
Yarim tun yulduzi jilva qilganda,
Qayg‘usiz, tashvishsiz kallasi og‘ib,
Sokin uyqu malol kelganda,
O‘yga tolgan shoir yugurtadi ko‘z:
Tuman orasida mudhish uyquda —
Xilvatda zolimning haykali yolg‘iz4.
Unutilgan saroy — turar qarshida.

 

Ham eshitar qo‘rqinch Klio5 tovushin —
Shu qo‘rqinchli devor, saroy ortida.
Ham Kaligulaning6 so‘na olishin
Yaqqol ko‘radi u ko‘zi oldida...
U ko‘radi uqalar ham yulduzlarda,
Sharob, achchiq g‘azab — kin ila sarxush
Yashirin qotillar borar, yuzlarda —
Gustohlik — yurakda vahima-qo‘rqish.

 

Turar sotqin posbon sassiz-sadosiz,
Asta tushirilgan osma ko‘prik ham,
Darvozalar ochiq kimsasiz tunda,
Yollangan xiyonat qulida shu dam.

O, nomus! O, bizning kunlar dahshati!
Yancharlar7 bosib kirdi yirtqichga o‘xshab,

Sharafsiz zarbalar bir-bir tushadi...
Ham tojdor yovuz mahv bo‘ladi qaqshab.

 

Sizga ibrat bo‘lsin, ey shohlar, bukun:
Na in’om, mukofot, na og‘ir jazo —
Na xilvat zindonlar, na-da sajdagoh
Bo‘lar sizga sodiq qalqon, yo panoh.

 

Shohlar, boshlab o‘zingiz bosh egingiz
Mustahkam qonunning ostonasiga,
Xalqning erki, tinchi shudir, bilingiz.
Shudir taxtning qo‘riqchisi manguga!

1817

 

Mirtemir tarjimasi

 

* * *

 

Sibir konlarining tagida
Mag‘rur saqpang sabot va chidam.
G‘amgin zahmat ketmas behuda —
Yuksak xayol, amalingiz ham.

 

Baxtsizlikning sodiq singlisi —
Umid qora chuqurda, inon,
Ko‘zg‘ar g‘ayrat, quvnoqlik hissin,
Kelur orzu etilgan zamon.

 

Mushkul jazo inlaringizga —
Erkin tovshim yetgan singari,
Po‘lat qopqalardan o‘tib ichkari —
Sevgi, do‘stlik yetadi sizga!

 

Parchalanur og‘ir kishanlar,
Zindon qular va erk shodumon
Peshvoz chiqar eshikda u on,
Qilich berur sizga yoronlar.

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

SARSKOYE SELO XOTIRALARI

 

G‘ussali tun pardasin osmish

Mudroq osmon ravoqlarida.

Vodiylarni sukunat bag‘riga bosmish.

O‘rmon oppoqtuman quchoqlarida.

Sal shildirar emanzor soyasiga shoshgan soy.
Sal pichirlar uyquchan shabboda barg-o‘tlarda,
Yuzib yurar kattakon oqqush yanglig‘ oy —

Kumush rang bulutlarda.

 

Yuzib yurar — ham sochar xira, oqish nur.
Buyumlarni yoritar nur doirasi.
Yuz yashar arg‘uvonzor — xiyobonlar ko‘rinur,
Yiroqlarda sabzazor ham tepalar sirasi;

Bunda ko‘rdim sarvga chirmashibdir majnuntol,
Soyalari jimillar suvning billur mavjida;

Dalalar malikasi nilufar mag‘rur, xushhol,
Dabdabasi, ziynati, go‘zalligi avjida.

 

G‘adir-budur tog‘lardan tushar bebosh sharshara,
Marvarid daryo bo‘lib oqar, qaynashar.

U yonda, sokin ko‘lda pari qizlar8 sho‘x sara,

Erinchak to‘lqinlarni sachratishar, o‘ynashar.

 

Bu yonda, jimjitlikda muhtasham saroylari.

Bulutlarga cho‘zmish bo‘y, suyanchig‘i ko‘k toqi,

Davron surmaganmidi bunda yer xudolari?

Rossiya Minervasin shumasmi sajdagohi9.

 

Shu emasmi shimol jannati.
Shoh qishlog‘i, soz bog‘i eram;

Halok etib arslonni rus burgutin qudrati.

Tinchib orom olmasmidi shu joyda xurram?

Evoh! U oltin paytlar o‘tdilar jadal.
U palla buyuk xotin edi hukmron.
Rossiyaning shavkati boshkarardi u mahal.
Baxtiyor dorilamon.

 

Bu yerlarda har qadam dilni uyg‘otar.

O‘tmishlarni eslatar darhol;
Atrofga nazar solib rus bir oh tortar:

«G‘oyib bo‘ldi bari, yo‘q buyuk ayol!»

Ham xayolga g‘arq bo‘lib, yam-yashil qirg‘oqlarda,
Quloq solib yellarga o‘tiradi lol.
Kechmish yillar jimirlar ko‘z qaroqlarda. —

Va jimgina dil bo‘lar xushhol.

 

U ko‘radi, haybatli qoya ko‘ksida

To‘lqinlar o‘rtasida yuksak haykal bor10.
Qanotlarin keng yoyib uning ustida

Bir yosh burgut turar barqaror;

Og‘ir zanjir halqasi, ham o‘q, ham kamon —
Baland haykal atrofin qurshamish uch qat.
Oqto‘lqinlar shovullab etaklarida biyron.

Yarqiroq ko‘piklarda qiladi rohat.

 

Qalin qarag‘aylarning quyuq soyalarida

Ko‘tarilgan oddiy yodgor11.

Kagul qirg‘og‘i, senga harorat bor barida.

Aziz vatanga esa shavkat poyidor!

Umrbod barhayotsiz, ey rus pahlavonlari,
Siz jang dahshatlarida topdingiz kamol rosa,
Sizning haqda, malika safdoshi-yoronlari

Nasldan naslga ketar ovoza.

 

O! harbiy talashlarning gurlagan asri
Rossiya shavkatining guvohi bo‘lgan zamon!
Slavyanlarning usha mardona nasli —
Ulug‘ sarkardalarni ko‘rgansan ayon,

Zevs yashinlariday, qo‘lga oldilar zafar,
Shiddatlaridan titrab jahon qoldi tang,

To‘qidilar Derjavin va Petrov madhiyalar -
Bahodirlar sha’niga kuylari jarang!

 

Sen ham o‘tib ketding, unutilmas chog!

Ham darrov o‘zga zamon bo‘ldi namudor;
Ham yangi mojaro, jang dahshatlari tumtaroq;

Odamzod qismati — azob, ohu zor.

Makkor va beor shohning tiyiqsiz panjasida
Yarqiradi qonli bir qilich.
Turdi jahon ofati, shiddat alangasila —

Jadal otdi jang tongi mudhish va qizgich.

 

Hovliqma toshqinlarday Rossiya dalalarida —

Oqdi, oqdi dushmanlar;
Yo‘llarida g‘amnok cho‘l chuqur uyqu bag‘rida,

Yerda burqiydi qonlar;

Tinch qishloqlar, shaharlar yolqinlanar tun bo‘yi
Ko‘k gumbazi va ufq kiydi qizil rang.
Mudroq o‘rmonlar qo‘yni — qochqinlar uyi,

Omochlarni qirlarda bosib yotdi zang.

 

Kelmakdalar — ularning zo‘riga yo‘q biron g‘ov,
Xarob etar, ag‘darar, ko‘tarar to‘zon.

Bellona12 farzandlari ruhlari tuzib yasov,
Samoviy lashkarsimon —

 

Qorong‘i qabrlarga inar beto‘xtov,

Yo tun bo‘yi kezishar o‘rmonlarda sargardon...

Ammo, yangradi ovoz! Yiroqda alg‘ov-dalg‘ov,
Sovut, qilich shaqirlab kelar olomon!

 

Esingni yig‘, qaltira, yot qabila lashkari,
Rossiya o‘gillari — bu qo‘zg‘alganlar;

Orsizlarning ustiga uchar birday yosh- qari.
O‘ch qahrida dillari olov,changanlar.

 

Qaltira. ey shaddod shoh! Halokat yaqin!

Har askar bir bahodir, mardona kelar.

Yo g‘alaba qozonar din va shoh haqqi.
Yo jangda o‘lar.

 

Arg‘umoqlar pishqirar, o‘tar o‘ynoqlab,
Vodiylar to‘liq lashkar;
Saf ortidan saf oqar o‘ch va shon choglab,
Sevinchlari oshkor.

 

Mudhish bazmga shoshar, qilichlar o‘lja qunlar
Ham jang olovlamadi, gumburlaydi qir-dovon.
To‘zonli havolarda shamshirlar, o‘qlar guvlar.
Qalqonlarga sachrar qon.

 

Halok bo‘ldi dushmanlar jangda! Rus g‘olib!

Takabbur frantsuzlar orqaga qochar,
Ammo, zo‘ravonlarga parvardigor yor bo‘lib

So‘ng qatla shu’la sochar;

Yovni bunda yanchmagan keksa sarkarda13,
Borodino dalasi, o, qonli janggoh!
Quturishlar, kibrlar bitmadi bu safarda!

Kreml tepasida frantsuz, evoh!

 

Moskva yerlari, ey ona yurtim,

Gullagan u yillarning ertalarida —
Beparvo oltin kunlar kechirgan edim,

Balolardan, g‘amdan narida...

Vatan dushmanlarini ko‘rdingiz siz ham,
Sizni ham qizartti, qon qaqshatdi olov bisyor.
Qurbon qila olmadim jonimni men o‘sha dam,

Faqat dil g‘azab bilan o‘rtandi bekor.

 

Qani sen, ey yuz qubbalik Moskva chiroyi?

Aziz mamlakatimning ko‘rki, qaydasan?
Qani jilodor shahar, hashamat joyi?

Hozir faqat vayronadasan.

Moskva! Bu manzarang rusga g‘amgin shu qadar!
Yo‘qolmish a’yonlaru shohlar koshonalari.
Minoralar tojlarin qoraytirmish yong‘inlar.

Yiqilmish boyonlarning farog‘atxonalari.

 

Ziynat, ko‘rkamlik makon qurgan joylarda,

Soyali daraxtzorda, yashil bog‘larda.
Archazor xushhid sochib turgan joylarda —

Kul, to‘zon — bu choqlarda.

So‘lim yoz tunlarining sokin, soz damlarida
Uchib kelmas bu yerga xushchaqchaq shovqin.
Charog‘onlik, jilo yo‘q qirg‘oq chamanlarida.

Hammasi jimjit, so‘lg‘un.

 

Hay rus shahri! Shaharlar onasi, yupan.

Kelgindi o‘limiga ko‘z tashlagil bir yo‘la.
Yovning o‘jar bo‘yniga tushdi bu zamon

Parvardigor g‘azabi, o‘ch qo‘li birato‘la.

Ko‘z tashla, qochmoqdalar orqaga boqmay bir zum,
Qonlari oq qorlarda oqmoqda daryosimon.
Qirmoqda qora tunda ularni ochlik, o‘lim.

Orqadan rus qilichi quvar beomon.

 

Ey, ularni qaltiratgan zo‘r — bardam

Yevropaning qabilalari,
O, yirtqich frantsuzlar! Go‘rga tushdingiz siz ham.

Ey, dahshat! Ey, shiddat yillari!

Haqiqat ovoziga, ham dinga, qonunga yov —
Baxt va jang arzandasi, qaylardasan bu zamon?
Saltanatlarni buzish xayolida solding dov!

G‘oyib bo‘lding subhidam qo‘rqinch tushsimon.

 

Parijga kirdi ruslar! O‘ch mash’ali kayoqda?

Ey, frantsuz, boshingni quyi sol bu dam
Ammo nima ko‘rdim men? Iljayib ayni choqda
Zar-zaytun shoxin tutib qahramon tashlar qadam.

Hali ovloq joylarda jang chaqmog‘i chaqardi.
Go‘yoki cho‘l tuniday Moskva g‘amgin;
U yovga o‘lim emas. najot — sulh olib bordi,

Ham jahonda totuvlik sochdi, saqlamadi kin.

 

Bahodirlar sha’niga qasidalar kuylagan
O, Rossiya kuychisi, ilhomi balapdparvoz.
Yoronlar davrasida alangali shavq bilan -

Jaranglatgil oltin soz.

Titroq torlar dillarga purkadi olov.
Yangrar botir sha’niga xush, shirin ovoz,
Ham jangovar qo‘shiqni tinglab qo‘zgalar darrov,

Jo‘shar navqiron shovvoz.

1814

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

O‘RTOQLARIMGA

 

Uchib o‘tib ketdi tutqunlik vaqti:
Endi ko‘p qolmadi, ey tengqurlarim,
Biz tashlab ketamiz bu tor xilvatni,
Sarskoe Selo dala-qirlarin.
Bizni chorlar olis shovqin-suron,
Judolik kutadi eshik yonida,
Har kim ko‘z tikadi yo‘lga, navqiron
Va mag‘rur xayollar hayajonida.
Birov bo‘rk ostiga aqlin berkitib,
Harbiy libos kiyib shu maxaldanoq,
Gusar qilichini yonda silkitib,
Chilla sovug‘ida qotsa ham, biroq,
Safda sipolikni boy bermay sira,
So‘ng soqchixonaga issiqqa kirar:
Birov — mansab uchun tugilgan azal,
Ishda vijdon emas, shuhrat dardida,
O‘zin itoatkor mugtaham sezar
Mashhur mutahamning eshik oldida;
Faqat men, taqdirga butkul berib tan,
Baxtli tanballikning sodiq farzandi,
Ko‘nglim har narsaga befarq va beg‘am,
Tanho mudramoqqa sekin yastandim...
Befarqman mirzolik va ulanlikka,
Baribir qonunlar, gusar bo‘rklari.
O‘zimni urmayman kapitanlikka,
Yoki asessorlik mansabi sari;
Do‘stlar! Lekin himmat qilingiz picha
To katta gunohlar qilib bir kuni
Jangovar qalpoqqa almashgunimcha,
To kutmay dahshatli ofat xavfini.
Iyul kunlarida tanbal bemalol
Yechib yurolarkan jilet tugmasin —
Qizil qalpog‘imga hech kim tegmasin.

1817

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

CHAADAYEVGA

 

Bu diyorda ilk yillar iztirobin unutdim,

Ovidiy mozorini xoli hamsoya tutdim,

Bunda men uchun shuhrat — arzimas bir mashaqqat,

Horg‘in ruhim seni der, sen kamsan unga faqat.

Men-ku: siqiq — tang hayot, kishanga saqlayman kek.

Bazmlardan voz kechmoq bo‘lmadi uncha qiyin.

Unda yurak uxlarkan, jilvalanur puch hikmat,

Sovuq odob quynida muzlar yoniq haqiqat,

Yosh do‘stlar davrasidan ayrilib shu kunlarda —

Sira afsuslanmadim men olis quvg‘inlarda;

Tin olib, o‘zga ozg‘ur o‘ydan qocha boshladim,

Yovlarimni gumdonlik la’natiga tashladim.

Uzdim bandilik to‘rin — azob, malomatini.

Yuragim olur bunda yangi orom totini.

Tinch mehnat va tafakkur chanqovin, bu fursatda

Anglab oldi xo‘b o‘jar farosatim g‘urbatda.

O‘z kunimga hokimman; aqlim tartibga inoq.

Uzun o‘ylar ipini tugaman qo‘ymay yiroq;

O‘tgan isyonkor yoshlik yillarimni izlayman,

Erk qo‘ynida ularni tasdiqlamoq istayman.

Ham bo‘lay ma’rifatda asrim bilan baravar.

Jahon ma’budalari, keldi tagin muzalar —

Va qildilar tabassum mustaqil, hur rayiga

To‘qnashdi dudoqlarim tashlandiqu nasimga:

Ko‘ngilga sevinch soldi o‘sha qadimiy ovoz:

 

Kuylayman — orzularim, tabiat va shavqni boz.
Sodiq, vafodor do‘stlik madhin rosa kuylayman,
Yosh choqda maftun etgan harna bo‘lsa kuylayman.
U kunlarda-ku, hali hech kimga ma’lum bo‘lmay,
G‘am bilmay, tashvish bilmay, tartibga amal qilmay

Kuy taratdim, tomosha — ermak makonlarida.
Shox qishlogin og‘ushi — salqin maydonlarida.

 

Ammo, menga do‘stlik yo‘q, qayg‘ularla yuraman.
Men bunda begona yurt ufqlarini kuraman:
Na muzalar, na ash’or, na erk — sevinch sarosar:
Birgina sen do‘stimga hecham kelmas barobar.
Ruxiy kuchlarimning sen hokimi eding, axir,
Ey yagona do‘st, senga malum edi butun sir,
Bag‘ishlagandim bebaxt qisqa umrimni senga.
Va balki, o‘zing xalos etgan tuyg‘umni senga14.

 

Yuragimni bilarding gul yoshlik kunlarimla.
Sen ko‘rdingki: keyinroq orzu to‘lqinlarimda.
Maxfiy siqdi dilimni uning azob, qiynog‘i;
Sirli tagsiz jarlarla ayni halokat chog‘i —
Meni sergak qo‘ling-la tutib qololding, jo‘ram,
Ssn bo‘lding menga umid, sen eding menga orom:
Payqardi jiddiy ko‘zing teran dilimni ayon.
Maslahat yo ginang-la berar eding unga jon.
Ishqim yallig‘i baland yonar haroratingdan,
Menda bukilmas chidam paydo buldi mexringdan;
Bo‘hton shovqinlarila ranjishni ham qo‘yganman,
Nafratda jirkanishga uddaburon bo‘lganman.
Menga na der u laqma, o‘zi malay zodagon,
Burun ko‘ksi yulduzli, johil va qashqa polvon,
Filosof-ku, ko‘p ozgur, chiqqan fahshning‘ uchiga,
Ovozasi taralgan olamning to‘rt burchiga,
Ammo, ma’rifat olib, badnomni yuvgan bir oz,

 

Sharobdan qaytdi, lekin bo‘ldi laqma qimorboz.
Notiq Lujnikov15 esa yeng ichida ish boshlar.
Andak g‘ashimga tekkan zararsiz vovillashar.
Shikoyat qilarmidim, sho‘xlarning qilmishidan,
Xonimlar g‘ujurlashi, fitnachilar ishidan;
Shum niyat, g‘iybatlarni tatishga fursatim bor.
Men sening do‘stligingdan qilganimla iftixor?
Xudoga shukur: o‘tdim qora yo‘llardan omon.
Bugungi g‘ussalardan ko‘p siqilar edi jon;
Qayg‘ularga ko‘nikdim, toledan oldim hisob;

Yasharkanman, chidayman — jonimla toqatu tob...
Birgina orzum shuki, sen qol, men bilan qolgin!
Xudoyimdan hamisha shunigina tilar dil.
O, tezdanmi, do‘sginam, bitar hijron muddati,
Qachon qo‘shilar qo‘llar, ikki dil muhabbati?
Qachon men eshitarman samimiy salomingni?
Quchoqlardim! Ko‘rardim xonala maqomingni.

 

Unda sen doim ziyrak, o‘ychan filosof goho.

Havoyi olomonga ko‘z tashlaysan beparvo;

Tez yoningga boraman, aziz do‘sti mehribon,

Qadimiy suhbatlarni yodlashurmiz ikovlon:

Ilk oqshomlar, talashlar — paygambarlar singari.

Biz bilgan murdalarning tirik hangomalari,

Sanarmiz, tergasharmiz, suhbatu munozara.

Erksevar umidlarni qo‘zgasak tag‘in zora,

Men baxtiyor bo‘lurman; tangri haqqi, sen ammo

Ostonamizdan quvla, Shepingni16 ko‘rmay aslo!

1921

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

PUSHCHIN ALBOMIGA

 

Bu maxfiy varaqqa ko‘z tashlab bir choq

Mening yozganimni esga olgaysan.
Shirin xayollarga birpas tolgaysan,
Xayolda litseyga uchgaysan, o‘rtoq!
Eslanar tez o‘tgan birinchi kunlar,
Ham birga o‘tkazgan totuv olti yil,
Qayg‘ular, shodliklar, quvnoq gurunglar
Ajralmas o‘rtoqlik qaror topgan dil...
O‘tib ketdi bari qaytmagay ortiq...
Esga tushganida yum-yum oqar yosh:
Esga tushar ilk bor bo‘lganing oshiq.
U xam o‘tdi... Lekin ketsa hamki bosh,
Yoshlik do‘stlarini unutish og‘ir;
Sho‘x xayol emas-ku, uzilmas aslo.
Qo‘-rqinch zamonalar kelsin, baribir.
Mangulikdir, buzilmas aslo!

1817

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

* * *

 

Jonajon yurtining moviy osmoni

Ostida zoriqdi, so‘ldi sarvinoz...
Xazondek qovjirab yoshgina joni,

Soyasi ustimda etadi parvoz;
Ammo oramizda mislsiz g‘ov bor,

Men tuyg‘u uyg‘otdim qalbda behuda:
Loqaydlab o‘limdan qildi xabardor,

Men ham uni loqayd tingladim juda.
Uni benihoya sevardim axir;

Otashin yurak va his bilan butun,
Kuyida zoriqib bo‘lib muntazir,

Azob-uqubatdan go‘yo bir majnun!
Qani g‘am, qani ishq? Ko‘nglimdan, hayhot,

O‘tgan totli kunni etish uchun yod,
U sho‘rlik, soddadil bir soya uchun

Sira topolmasman na ko‘z yosh, na un.

1826

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

SHOIR

 

Qutlug‘ qurbon bo‘l deb, shoirdan hali
Talab etmas ekan Apollon,
U, yuvoshlik bilan, g‘avg‘oli
Dunyo tashvishidan chiqolmas hamon;
Muqaddas lirasi sukunatda, lol;
Ruhin muzday chulg‘aydi uyqu,
Dunyoda benaflar ichra, ehtimol,
Hammasidan benafrog‘i shu.

 

Lekin agar ilohiy bir so‘z
Sezgir qulog‘iga urilsa qitday,
Xuddi uyqusidan turgan burgutday,
Shoir qalbi titrar sabrsiz.
O‘yin-kulgi tegar g‘ashiga,
Odamlar mishmishin yotsirar, sevmas.
Xalqning xukmdori qoshida

Shoir magrur boshini egmas;

Notinch qalbda oxanglar toshar;

Yovvoyi, shiddatli ko‘z qarashlari,

Saxro to‘lqinlari bag‘riga shoshar.

Shovullagan o‘rmonlar sari...

1827

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

TUMOR

 

Yalang qoyalarga sira to‘xtamay
Dengiz hamishalik chayqalib urgan,
Iliqqina porlab ko‘kda to‘lin oy
Tunning shirin payti jilmayib turgan,
Haramda musulmon, kayfini surib,
Yashagan diyorda — ko‘zlari xumor
Jodu qiz erkalab, nozlanib turib
Qo‘limga tutqizgan edi bir tumor.

 

Erkalanib turib menga dediki:
«Mening tumorimni yo‘qotmay saqla.
Unda sirli kuch bor, muhabbatimki
Bag‘ishladi senga, sen uni oqla! ,
Bo‘ronda, dovulda, mudhish to‘fonda —
Kasaldan, o‘limdan, to‘fondan, ey yor,
Boshingni saklamas hech bir makonda
Senga men baxsh etgan sehrli tumor.

 

Sharqning son-sanoqsiz davlatlarini
Bagishlamas senga bu tumor hech ham,
Hamma payg‘ambarning ummatlarini
Bosh egdirib senga qilmaydi qaram;
Hamda seni gamgin bu uzoq yurtdan
Do‘stlar og‘ushiga, vatanga, dildor.—
Shimol sari, ona yurtga janubdan
Uchirib yetkizmas men bergan tumor...

 

Va lekin makrli, hiylakor nigoh
Maftun etib qo‘ysa sani daf’agan,
Yo zulmat kechada dudoq xar nogoh
Sevmasdan bo‘salar olsa labingdan,
Aziz do‘st, o‘shanday bir jinoyatdan
Yurakka yangidan qo‘ymay dard, g‘ubor;
Xiyonat, unutish kabi holatdan
Saklab qolar seni men bergan tumor».
1827

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

ARION

 

Biz ko‘pchilik edik o‘sha qayiqda;
Yelkan ochdik zo‘r berib bir qanchamiz.
Bir jon, bir tan bo‘lib anchamiz.
Kuchli eshkak urdik jimlikla —
Quyruqqa suyangan oqil darg‘amiz
Haydar zildek ogir qayiqni.
Men bo‘lsa, bsparvo ishonchga to‘liq.
Ularga kuylardim... Birdan qo‘rquvlik
To‘lqinlar kuyuni — bosqinchi dovul.

Shovqin-la keldi-yu, bosdi barchamiz...

Cho‘kdi daryoga, cho‘kdi barisi.

Faqat men ularning sirli kuychisi

Otilganman qirgoq tomon daxshat chogila:

O‘sha qo‘shiqlarni hamon aytaman.

Xo‘l jandamni quyoshda quritaman -

Qiya tog‘da, qirra qoya tagida.

1827

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

KAVKAZ

 

Ko‘z o‘ngimda Kavkaz. O‘zim yuksakda.
Korli qoyalarning yoqasidaman:
Burgut ko‘tarilib olis cho‘qqidan
Men bilan tenglashib asta suzmakda.
Bu yerdan ko‘raman ilk sel toshqinin,
Korlarning dastlabki qo‘rqinch bosqinin.
Tagimda bulutlar oqadi asta;
Bulut aro guvlab shalola toshar:
Ostida bahaybat qoq qoyatoshlar;
Nimjon o‘t, qurigan changalzor pastla;
Keyin daraxtzorlar, salqin o‘tloqdar:
Kutilar tinmay sayrar, kiyik o‘ynoqlar.
Odamlar makonin ko‘rmish tog aro.
Bo‘liq qiyalikda o‘tlaydi poda,
Cho‘pon o‘rlab borar quvnoq voxada,
Arava shoshadi ko‘k qirg‘oq aro,
Daralar pana joy yupun otlikka,
Terak o‘ynoklaydi bebosh shodlikda;
O‘ynoqlaru, go‘yo qafas tutquni,
Yem ko‘rgan yosh yirtqich kabi ishqirar;
Behuda qahr-la qirgoqqa urar,
Koyalarni yalar ochko‘z to‘lqini...
Hayhot! Na quvonch bor unga, na yem bor:
Uni lol qoyalar siqar shiddatkor.

1829

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

JINLAR

 

Sur bulut aylanar, uchar.
Oy yuzar butun xira —
Oqaradi sovrilib qor;
Osmon xira, tun xira.

 

Yo‘l bepoyon, cho‘l bepoyon;
Qo‘ngiroq ham qilur zor...
Qo‘rqinch, qo‘rqinch — qirla sarson
Qezmaklik beixtiyor.

 

«Qani, chu de».— «Iloj yo‘q. to‘ra

Otlarga qiyin bu yo‘l;

Qor yopishar ko‘zimga ham,

Qor ostida o‘ngu so‘l;

Ming tikilsang ko‘rinmas iz,

Adashibmiz, ne chora!

Jin ozdirgan o‘xshar, esiz;

Qurshab, qilar ovvora...

 

Qara: ana biri yurar.
Puflar, tuflar men tomon;
Xurkkan oting, ana, sudrar.
Jarga sudrar beomon;
Sanogi yo‘q, ko‘z o‘ngimda
Qaqqayishar yo‘l bo‘yi;
Miltirashar unda-bunda,
G‘oyib bo‘lar shu ko‘yi;.

 

Sur bulut aylanar, uchar,
Oy yuzar butun xira —
Oqaradi sovrilib qor;
Osmon xira, tun xira.
Jilishga ham yo‘qdir mador;

Qung‘iroq birdan jimjit,
Otlar to‘xtar... «Yo‘lda ne bor?» —
«Qaydam, to‘ngak, bo‘ri, it»

 

Bo‘ron guvlar,bo‘ron bo‘zlar.
Pishqirar sergak otlar;
Qorong‘uda yonar ko‘zlar,
Mana jin sakrar, hatlar;
Torta ketdi otlar tag‘in.
Jiring-jiring qo‘ng‘iroq...
Ko‘rdim: ruhlar to‘planganin
Majlis qilar; tuz — avloq...

 

Jinlar hadsiz, badbashara;
Xira shu’la sochar oy —
Uchar, o‘ynar xil-xil davra,
Kuzdagi yaproqlarday...
Eha: qancha! Qayon haydar
Nechun mungli qo‘shiqlar?
Qazisharmi devga mozor,
Yo alvasti to‘yi bor?

 

Sur bulut aylanar, uchar,
Oy yuzar butun xira —
Oqaradi sovrilib qor;
Osmon xira, tun xira.
Jinlar ko‘char, ko‘ch-ko‘ch uchar -
Yiroq ko‘kda paydar-pay,
Uvlar, guvlar, jinlar zor-zor.
Yuragimni uzguday...

1830

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

ANONIMGA17 JAVOB

 

Oh, sen kim bo‘lsang ham shirin so‘z bilan
Tabriklab iqbolga meni uyg‘otding
Ko‘rinmas kullaring tutib qo‘limdan,
Menga aso berding va yo‘l ko‘rsatding .

 

Oh, sen kim bo‘lsang ham: ilhombaxsh bir ol.
Yoki, yoshligimning olis muxlisi.
Yoki,sirli ilhom dusti — yosh nihol,
Yoki go‘zallikning ma’suma qizi
Shodlikdan mast bo‘lgan qalbim minnatdor.
Zarracha diqqatga bo‘lmay sazovor.
Hech kimdan iltifot ko‘rmagan edim,
Saloming eshitib hayratda qoldim.

 

Kibordan marhamat kutish kulgili
Bagritosh olomon shoirga xuddi
O‘tkinchi figlyar deb tashlaydi nigoh;
Agar u yurakdan cheksa og‘ir oh,
Agar u o‘qisa ma’yus she’rini,
Mohirona chertsa yurak torini.
Chapak chalib, maqtab qo‘yar olomon.
Yoki sal boshini chaykar nogahon
Kuychining boshiga tushsa zo‘r kulfat,
Quvgin, qamoq yoki og‘ir musibat.—
«Soz bo‘pti!» — deydilar san’atsevarlar. -
«Soz bo‘pti! Yangi o‘y, hislarni to‘plar
Va bizga yetkazar». Lekin ular jim,
Shoirni qo‘llamas ulardan hech kim,
Qo‘rquv ichra sukut saqlab yotsa baxt...

1830

 

Hamid G‘ulom tarjimasi

 

 

D. V. DAVIDOVGA

 

Sengadir bu she’rim, kuychi qahramon!
Ortingdan asov ot minib, qadrdon,
Javlon urolmadim o‘tdi maydonda,
To‘plar gumburlagan jangovar onda.
Sen, yuvosh Pegasda epchil chavandoz,
Tingla, men Parnasning qadim vaqtga xos
Eski mundirini kiydim to shu dam;
Ammo ey, ajoyib chavandozim san.
Mashaqqatli, ogir bu xizmatla ham
Mening ogam, komandirimsan!
Mening Pugachimga bir qur boq, darrov
Payqaysan: u hushyor o‘jar bir kazak!
U sening oldingi otryadingda xam
Epchil uryadniging bo‘lardi beshak.

1836

 

Mamarasul Boboev tarjimasi

 

 

SARKARDA

 

Rus shohi saroyida bitta ulkan xona bor:
Na baxmal, na oltindan unda bir nishona bor.
Na tojdagi olmoslar saklanar bu uyda;
Lekin, eni-uzuni, yuqorida-quyida —
Erkin, to‘kis qalamlik, o‘tkir ko‘zlik san’atkor
Nuqul surat chizipti — qanday yorqin va rangdor!
Qishloq parilari-yu, yo tamtam oltinlarmas.
Daydi jinlarmas, yoki ko‘krakdor xotinlarmas.
Raqsu ov tasvirimas — bari qilich, qalqonlar!
Bari yuzida mardlik barqurgan pahlavonlar!

 

Rassom bir-biriga zich, yondosh o‘rin beripti.
Xalqimiz qudratining boshliqlarin teripti,
Bunda — shonli yurishda shon olgan talay sardor
Va o‘n ikkinchi yildan bizga mangulik yodgor!

 

Ko‘p mahal bu xonada men avaylab yuraman.
Tanish bu suratlarga ko‘zim tikib turaman:
Jangovar na’ralari go‘yoki yangrar hamon.
Ko‘pchiligi yo‘q xozir; ba’zilari navqiron
Ko‘rinsa xam yorqinroq tasvirda, xozir qari.
Tinchlik, sukut qo‘ynida munkillab yashar bari,
Ham gultojli boshlari quyi...

Jazb etar faqat —
Bu haybatli, jangovar safda meni bir surat.
Men uning qarshisida xar gal to‘xtab qolaman,
Yangi fikrlar chulg‘ab, uzoq nazar solaman,
Men uzoq boqqan sari dilni bir g‘ussa yokar.
Bir g‘ussa yoqqan sari ko‘zlarim tikka boqar!

 

U tikturar. Manglayi xuddi yalangoch chanoq.
Cheksiz xasrat bekingan kabi — yuksak, yarqiroq.
Atrofi — korong‘ulik. Lashkargoh — orqa tomon.

Ko‘zlarda o‘ychan nafrat, siyoqida mung ayon.
Rasmini chizar ekan shu tarzda, shu siymoda,
Rassom o‘z fikrni dangal etdimikin ifoda,
Yoki jo‘shqin ilxomning qudratimi, ajabo.
Har nechuk unga Dou beripti shundoq siymo...

 

Bebaxt sardor! Taqdiring qanday ogir beomon!
Senga yot o‘lka uchun bor-yo‘ging bo‘ldi qurbon,
Vaxshiy olomon seni anglay olmadi garchand.
Tek yo‘l oshding sen faqat buyuk fikrlarga band,
Nomingdagi yot sado ko‘rinib yot va yomon,
G‘avg‘o solib, ketingga tushib oldi beomon,
Sen o‘zing u kez pinxon qutqarib qolgan bu xalq,
Bulg‘adi sochlaringning ezgu oqini befarq.
Qiymatingni tushungan ziyrak-chi, edi ayyor,
Nodonlarga yoqay deb, senga berdi ko‘p ozor...
Ishonching kuchli edi, tebranmayin qancha yil,
Adashganlar o‘ngida turolding tetik, dadil;
Oqibat yarim yo‘lda, g‘ing demay — chiqarmay un,
Lozim edi, tan berding, gultojdan kechding butun,
Kechding sardorlikdan xam, teran xayollardan xam,
Lashkarda maxfiy qolish orzung xam topti barham!
U yerda sen navqiron askarday, keksa sardor! —
O‘qlarning sho‘x sadosin eshitgan kabi ilk bor,
O‘zingni o‘tga urding, o‘liming etib orzu,

Esiz!..

O, tuban zot, ayanch qavm, o, yaramas insonlar
Bir lahzalik omadga qurbon bo‘lgan past jonlar!
Ko‘z o‘ngingizdan tez-tez o‘tadi shundoq inson,
Uni mazax qiladi so‘qir, yovvoyi zamon,
Lekin u yuksak siymo tanilajak jahonga,
Kelajak nasl shoirin solajak hayajonga!

1835

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

SUVGA CHO‘KKAN ODAM

 

Chopqillashib kirib uyga,
Go‘daklar shovqin soldi:
«Dada! Dada! Bizning to‘rga
O‘lik ilinib qoldi!»
Yolgon, yolg‘on, jinqarchalar,—
Vaysar ota: — Ko‘rgulik!
Bola emas — bir dardisar!
Adabing berar o‘lik!

 

Sud ham kelar, boshlar tergov.
Qani. qutulib ko‘r-chi!
Ilojim yo‘q, boray darrov,
Kampir, chakmonni ber-chi!
«Qani o‘lik?» — «Qarang bu yon!»
Qarasaki, qirg‘oqda —
Yotar rostdan bitta bejon.
To‘r yozigliq qumloqda.

 

Ko‘kargan xam shishgan murda,
Xunuk, qo‘rqinch va yomon.
Sho‘rlik jondan kechmish suvda,
G‘aribmikan sargardon;
Baliqchimi suvga cho‘kkan,
Mast yigitmi darbadar:
Yo‘ltosarlar talab ketgan
Yo befahm savdogar?

 

Apil-tapil qarab oldi,
Nima ham qilsin dehqon?
O‘likni sudrab qoldi
Oyog‘idan suv tomon;
Suvga otdi qirg‘oqdan tez,
Eshkak bilan itarib;
O‘lik yuzdi tagin shu kez
Go‘r va krest axtarib.

 

Tirik kabi ko‘p chayqalib.
Yuzdi u oqim tomon,
Ko‘z uzmayin uzoq qolib,
Uyga junadi dexqon.
«Yugurishar, hoy itvachchalar,
Beraman shirin kulcha.
Aytib qo‘ysang biring agar,
Kaltaklayman o‘lguncha!»

 

Tunda bo‘ron shovkin soldi,
Daryo xam urdi to‘lqin.
Jinchirog xam yonib bo‘ldi.
Mujik kulbasi tutun.
Bari uxlar, mudrar kampir,
Surisida yotar u.
Uvlar bo‘ron, birdan kimdir
Derazani urdi-ku.

 

«Kim u?» — «Ochgin, hoy, xo‘jayin!
«Xo‘sh, tagin qandoq balo?
Tun daydisi, sayoq, Kain!
Jin boshlab keldimi yo,
Tashvishga vaqt bormi biron,
Uyim tor ham qorongu!»
Xam urinib, turdi dexqon.

Derazani ochdi u.

 

Bulutlardan yumalar oy.
Kim deng? Yalangoch uzi:
Soqoldan suv oqar soy soy

Bejonu ochiq ko‘zi,
Bori yo‘gi karaxt, mudhish.
Tani shishgan sar-basar,
Ham yopishgan tishlari nish
Qora qisqichbaqalar!

 

Tanish-di yalangoch mehmon.
Tez yopdi derazani.
«Qurib ket!»— der titrab dehqon
Pichirlar bir nimani.
Qo‘rqinch o‘ylar chuvaladi,
Qalt-qalt titrar tinmayin,
Tong otguncha un soladi
Eshikda u dam sayin.

 

Xalqda bordir qurqinch xabar:
Har yil, o‘shandan buyon.
Sho‘rlik dehqon, shu muqarrar.
Tayin kun kutar mehmon,
Havo g‘azab chaqar emish.
Bo‘ron solarmish shovqin,
Tinmay eshik qoqar emish
Suvga cho‘kkan — o‘sha tun.

1828

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

ROMANS

 

Bulutli kuz, oqshom pallasi,
Tentir juvon dala yo‘lida.
Baxtsiz ishqning sirli mevasi —
Chaqalog‘i titroq qo‘lida.
Haryon jimjit: o‘rmonlar, tog‘lar
Bari uxlar, kecha qorong‘u.
Diqqat bilan atrofga qarar —
Bir qo‘rquvda, vahimada u.

 

Uxlar ma’sum, jon chaqalogi,
Ko‘zlarini tikib chekar oh...
«Sen uxlaysan, jonning qiynog‘i.
Sen bilmaysan qayg‘umni, evoh.
Ko‘z ocharsan va qo‘msab lekin
Ko‘kragimni izlarsan bekor;
Erta baxtsiz onang o‘lishin
Topolmayin yig‘larsan zor-zor.

 

Orzu etma, bekor, onangni!
Mangu uyat bo‘ldi gunohim.
Unutarsan umrbod meni,
Unutmasman seni, chirogim!
O‘zga bo‘lur sig‘inchoq — panoh.
Derlar: «Yotsan, bizga o‘gaysan».
«Qayda,— dersan,— otam va onam?
Bir mehribon topolmagaysan.

 

Yot bolalar aro, bechora,
G‘amgin o‘yda azob chekarsan,
Yuragingda mangulik yara:
Onalarga ko‘zing tikarsan.
Har yerda sen yolg‘iz, darbadar,
Takdiringga o‘qirsan la’nat;
Eshitarsan achchiq pichinglar,
Shunda meni kechirgin faqat...

 

Extimolki, sho‘rlik yetimcham.
Onang uchrar,qucharsan bir kun.
Evoh! Kayda bevafo erkam,
Esdan chiqmas, ulguncha dilxun.
U chrar bo‘lsang, berma tasallo,
Degin: «U yo‘q, jaxonda bugun.
Lauraga xajr bo‘ldi balo,
Bu olamni tark etdi butun!»

 

Nelar dedim?.. Balki, bir zamon
Sho‘rlik onang duch bo‘lur yana.
Mungli ko‘zing solgay xayajon!
Tanimasmi o‘z o‘glin ona?
Koshki edi, beayov qismat
Tasirlansa mening nolamdan...
Balki, chetlab o‘tarsan faqat.
Ayrilarman mangu bolamdan!..

 

Ssn uxlaysan - baxtsiz bolam,
Ogushimda so‘ng bor upayin.
Xaqsiz, mudxish qonun - bu alam,
Judolikka solar, netayin.
Hali masum quvonchlaringni
Kurmagandir omonsiz yillar.
Uxla. qo‘zim. tinch kunlaringni
Buzmas xozir achchiq g‘am-sellar!»

 

O‘rmonzordan nogox oy qalqib,
Oy nurida ko‘rindi kapa, —
Tusi o‘chib, titrab, toliqib
Yondoshdi u eshikka xafa...
Engashdiyu jim tashlay qoldi
Gudagini yot ostonaga.
Kurqib, ko‘zin o‘gira qoldi,
Yashrindi tun — zulmatxonaga.

1814

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

QUSHCHA

 

Vatanim odatin begona elda
Men muqaddas bilib bajarmoqdaman:
Bahor bayramida — go‘zal sayilda
Kushchaga erk berib uchirmoqdaman.

 

Kunglim shundan topar tasalli — orom:
Xudodan nolishim o‘rinli emas,
Axir, men ozodlik etoldim in’om
Aqalli birgina jonga bu nafas!

1823

 

Hamid G‘ulom tarjimasi

 

 

DEMON

 

Sirli olam qoshida ilk bor
Hayratlarga tushgan kunlarim,—
Qiz nigohi, shovqin o‘rmonzor,
Tunda oqqan bulbul unlari,
Balandparvoz oliy tuyg‘ular,
Hurlik, sharaf, ishqiy alanga,
Durri san’at, ilhom, yog‘dular
O‘t solganda jon ila tanga —
Umid, rohat — bariga nogoh
Soya solib g‘amli va nolon,
Qandaydir bir yovuz ruh goh-goh
Kelar edi qoshimga pinhon.
G‘amli edi bizning muloqot:
Tabassumdan to nigoh qadar,
Achchiq-achchiq so‘zlari bedod
Quyar qalbga misli muz zahar.
Bo‘htonlari behad, bemisol,
Kelajakni sinab ko‘rardi;
Go‘zallikni atardi xayol;
«Ilhom — irganch» deb nahs urardi;
Ishonmasdi erk, ishqqa butkul,
«Yashash — kulgi», derdi doimo.
Tabiatda hech narsaga ul
Ezgulikni ko‘rmadi ravo.

1823

 

Muhammad Ali tarjimasi

 

 

DENGIZGA

 

Alvido, zo‘r qudrat — asov g‘alayon!
Yashil to‘lqinlaring so‘ng daf’a surib —
Ko‘zlarim oldida qaynaysan chunon,
Mag‘rur go‘zalliging bilan barq urib.

 

Undoving g‘avg‘oli, shovqining kamli,
Qulog‘im solaman so‘ng qatla men ham,
Go‘yoki pichirlar, chorlar alamli,
Hayrlashuv payti yaqin do‘st, hamdam.

 

Orzuli bu ko‘nglim istagan qirg‘oq,
Sening sohilingda kezardim sarson,
Kezar edim sokin, tumanli, charchoq,
Ezgu niyatlarim qiynar edi jon!

 

Naqadar yoqardi: bo‘g‘iq ovozing
Va teran sadoli chaqiriqlaring,
Kechqurungi sukut va o‘jar nozing,
Hayajon, g‘azabing — baqiriqlaring!

 

Baliqchining yengil yelkan kemasi —
Istasang ko‘ksingda saqlanar omon,
Yuzar to‘lqinlarda, yo‘qdek vahmasi,
Lekin sen boshlasang ulkan g‘alayon —

G‘arq bo‘lar kemaning gala-galasi.

 

Mangu ketay devdim, bo‘lmadi imkon:
G‘amgin, harakatsiz, ko‘ngilsiz qirg‘oq,
Seni shodiyona qutlay olmadim,
Tizma tog‘laringdan hatlay olmadim,
Shoirona qochmoq bo‘lgandim yiroq!

 

Sen kutding,chorlading... men kishandaydim.
Ruhim qanotlandi behuda, bekor.
Qudratli orzuga maftun bandaydim.
Shu sabab men koldim qirg‘oklarla zor.

 

Nimani ayayman! Qayga bu zamon —
Men yo‘l solar edim beparvo, beg‘am?
Bitta ilinj sening go‘shangda hamon
Ko‘nglimga hayratlar solar dam-badam...

 

U bitta qoyadir, shon sag‘anasi...
U yerda uxlaydi sovuq uyquda —
Ulkan xotiralar hammasi.
Napoleon hayoti so‘ngan yer shu-da!

 

U yerda azobla bo‘ldi u halok.
Uning orqasidan dovul singari —
O‘zga daho uchdi, dilni aylab chok,
Aqlimizning o‘zga bir hukmdori.

 

Ketdi, erkinlik-chi, yig‘ladi yo‘qtab,
Qoldirdi tojini jahonga, esiz!—
Shovqin sol, po‘rtana, uni ulug‘lab,
U sening qo‘shiqching edi-ku, dengiz!

 

Unda barq urardi timsoling ayon,
Ruhan xuddi senday yaralgan edi.
Senday teran, g‘amgin, senday pahlavon,
Senday- bo‘yinsunmas, zo‘r inson edi.

 

Dunyo bo‘shab qoldi... endi sen meni
Qayon olib chiqar eding, okean?
Insonlar taqdiri har yerda birdir,
Qayda farog‘at bor bo‘lsa, posbon —
Ma’rifat zolim u yerda, ayon...

 

Yaxshi qolgil, dengiz! Unutmayman hech
Sening tantanali bu jamolingni,
Qulog‘imda turar, jaranglar har kech,
Hamisha tinglayman g‘alayoningni.

 

O‘rmonlar va jimjit sahrolar tomon —
Yorqin xotiralar ola ketaman.
Qoyalar, ko‘rfazlar, to‘lqin va suron,
Soya, jilolaring esda tutaman.

1824

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

BULBUL VA GUL

 

Bahor chog‘ida xoli bog‘da bir zulmatli tun erdi,

G‘arib bulbul figon aylab, «Gulim, rahm aylagil», derdi.

 

Biroq ul gul quloq solmas edi faryodu afg‘ona,
Faqat orom olardi noladin to‘lg‘ona-to‘lg‘ona.

 

Seni xech sevmagan bir gul uchun, ey shoirim, sen ham,
Yonarsan, o‘rtanarsan, yod etarsan tinmayin bir dam.

 

Qo‘y endi, behuda dod etma, ohing unga yetmaydi,
Qaraysa, yashnagan bir gul, faqat dodinga yetmaydi.

 

Cho‘lpon tarjimasi

 

 

CHOL

 

Kiborlar olami tang qolgan
Serzavq oshiq endi men emas.
Bahor, yozim, oh, o‘tib bo‘lgan,
Izlari ham endi ko‘rinmas.
Yoshlik yillar tangrisi Amur,
Sening sodiq muxlising edim.
Agar qayta tug‘ilsam, bilur —
Edim qanday xizmat qilmog‘im!

1815

 

Shuhrat tarjimasi

 

 

ERTAKLAR

 

NOEL

 

Ko‘chmanchi zolim, hayhot!
Kelar Rossiya tomon.
Najotkor soladi dod,
Butun xalq yig‘laydi qon
Bibi Maryam hay-haylab. najotkorni qo‘rqitar.
«Yig‘lama, bolam, aslo,
Mana, bo‘ji — rus poshsho!»
Shoh kelib, berar xabar:

 

«Rossiya xalqi, bilgil,
Butun dunyoga ayon:
Mundir kiydim xilma-xil,
Pruss, avstrsimon.
O, xursand bo‘la ber xalq: dahshatli, to‘qman, soglom;
Gazetchi maqtaganda:
Yeb-ichib, berdim va’da —
Ishdan hormadim tamom.

 

Qo‘shimcha, soling quloq,

So‘ngra qilaman bundoq:

Lavrov berar iste’fo.

Sariq uyga Sots ravo;
Gorgolining o‘rniga chiqaraman bir qonun,

Insonga inson haqqin

Shohona siylash-la men

Tortiq etaman butun».

Shodligidan o‘rnida

Go‘dak to‘kar ko‘z yosh duv:

«Nahot yolg‘on yo‘q bunda?

Nahot chindan bo‘lsa bu?»
Ona unga aytadi: «Alla, ko‘z yumgin andak:

Uxlash vaqti bemalol,

Shoh-otaga quloqsol,

So‘ylab bermokda ertak».

1818

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

QO‘SHIQCHI

 

Sevgi, hasrat kuychisin tungi sadosin
Eshitganmisiz gujum o‘rmon ortida?
Dala jimjit mudrarkan sahar paytida.
Nayning sodda-yu, lekin mungli navosin
Eshitganmisiz?

 

Uchratganmisiz xoli qora o‘rmonda

Ishq va o‘z qayg‘usining qo‘shiqchisini?

Tabassum yo yuzida ko‘z yosh izini,

Yo hasrat to‘lgan kuz-la qarab turganda.

Uchratganmisiz?

 

Oh tortib quyganmisiz tinglab tovushin.
Sevgi, hasrat kuychisi tinch kuylaganda?
Yigiga duch kelganda qalin o‘rmonda.
Ko‘rib so‘nik ko‘ziyu jim boqishini,
Oh tortganmisiz?

1816

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

ISTAK

 

Kunlarim ohista sudralib o‘tar;
Munglug ko‘nglim uchun har zum beomon,
Bevaqt sevgi dardin ortirib ketar,
Tentak xayollarim qo‘zgar hayajon.

 

Ammo sukutdaman, chiqmas fig‘onim;
Yig‘layman, ko‘z yoshim menga ovunchoq,
Qayg‘u panjasida qolgan bu jonim
Shundan achchiq nash’a topadi har choq.

 

Hayot daqiqasi! Ucha ber, mayli,
Behuda xayollar, yo‘q bo‘l zulmatda!
Azizdir ishqimning azobli yo‘li,
Mayli o‘lsam o‘lay shu muhabbatda.

1816

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

ELEGIYA

 

Men yana sizniki, ey yosh do‘st-yor,
Tumanli ayriliq kunlari adoq,
Og‘angizga takror ochdingiz quchoq;
Yana sho‘x davrada ko‘rishdik diydor.
Siz hamon boyagi, dil boshqa biroq:
Qadrdon emassiz unga siz bu choq.
Men xam o‘zgarganman... Shodlik pallasi
O‘tdi ko‘z ilg‘amas tor yo‘ldan bot-bot,
Butunlay: tepamda bu tezob hayot
Tonglarining turar g‘ira-shirasi.
Xushchaqchaqlik bo‘ldi ko‘ngildan yiroq.
Qizg‘anchiq qismatda bo‘lib darbadar
Dilshodlik, qayoqda, orom — hammasi
Unutildi: qoldi dilimda kadar.
Yosh boshimda g‘amning sukut pardasi.
Bexuda, siz menga xazil so‘z tashlab,
Muloyim va dilkash suxbatlar boshlab —
Bo‘lmoqchisiz og‘ir uyqumni, bekor,
Bari tamom, dilim g‘am bilan liqqa,
Baxtiyor sho‘xlikning muxri xam siyqa,
Og‘ir azoblarni taratmoq uchun —
Chakki keltirasiz menga tag‘in soz,
Kechmish orzulari so‘ndilar butun.
Tuyg‘usiz torlarda bo‘g‘ildi ovoz.
Bari tamom bo‘ldi: qoldi faqat g‘am!
Menga keng jahon tor, yorug‘ kun qora,
Kimsasiz, qorong‘i o‘rmonlar ora —
Boraman; xurramlik yot menga bu dam;
Muzladi lahzalik quvonch izi ham.
Kuydingiz, kechagi gul yaproqlarim!
Gullay olmadingiz bir oy ham to‘lib,
Chopqillab o‘tdingiz, shodlik choqlarim!

Ketdingiz, ko‘z yoshim erksiz to‘kilib,
Tong qorong‘isida qolarman so‘lib...

 

Ey do‘stlik! Sen meni unut, unutgil,
Jimgina berayin taqdirimga tan,
Qo‘y, qolsin iztirob, alamlarda dil,
Qo‘y, mayli, xilvatda yig‘lay tanho man.

1817

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

QISHLOQ

 

Qutlayman, huvillab turgan oshiyon,
Sen ey, orom, mehnat, ilhom bulog‘i,
Kunlarim oqimi quyular pinhon,

Jazm etar unutish va baxt quchog‘i.

 

Men seniki — o‘zim almashtirdim shu
Bazmu ermak, jirkanch dabdaba ko‘shkin.
Fikrdoshim, erkin bekorchiligu,
Emanzor shovqini, qir tinchi uchun.

 

Men seniki — yelga va gulga makon

Soya-salqin bog‘ni sevaman juda.

Chakalakzordagi shildiroq suvda.
Xushbo‘y o‘tloklarda ko‘nglim har qachon.
Ko‘z oldimda jonli lavhalar butkul:
Bu yerda lojuvard kaftday ikki ko‘l.
Olisdan oqarib ko‘rinar ba’zan,
Suzib borayotgan baliqchi yelkan,
Ortida ekinzor, adir-tepalar,
Uzoq-uzoqlarda tarqoq kulbalar,
Tuman bosgan ombor, shamol tegirmon,
Salqin sohillarda yurar podalar,—

Har yonda baraka. mehnatdan nishon...
Tashvish kishanidan bunda qutulib,
Bunda haqiqatda baxtga intilib,
Qonunni har qalb-la e’tibor qildim,
Nodon g‘iybatiga beparvo bo‘ldim.
Uyatchan yolvorish bo‘lsa men tayyor,

Cheksiz nohaqlikda zolim yo ahmoq

Taqdiriga havas etmayman zinhor.

 

O‘tmish buzruklari, iltimos shundoq!

Cheksiz tanholikda sizning xush ovoz

Menga yetib kelar, eshitilar soz;
U haydar tanballik uyqusini tez,
Menda tug‘diradi mehnatga g‘ayrat,
Va sizning ijodiy xayollaringiz
Qalb chuqurligida yetilar qat-qat.

 

Ko‘ngil xira mudhish fikrdan lekin:
Yashnagan maysazor va tog‘lar aro
Insoniyat do‘sti payqaydi g‘amgin —
Har yonda jaholat keltirgan jafo.

Ko‘rmayin ko‘z yoshni, eshitmay faryod.
Odamlar boshiga tushgan ko‘rgulik,
Vahshiy xo‘jayinlik bunda — qonun yot,
Tuyg‘usiz o‘ziga zo‘rlik bilan mulk.
Mehnat va dehqonni tortqilab olgan,
Qamchiga bo‘ysunib, bosh solib quyi,
Xo‘jayin yerida bir umr bo‘yi

Och qullar eng og‘ir azobda qolgan.
Bunda to o‘lguncha bo‘yinturuq bor,
Gurkiramas qalbda orzu va istak,

Bunda badkor yovuz nafsi-chun dildor,
Sohibjamol qizlar yashnaydi guldak,
Keksaygan otalar — orqa-nushtlari,
Navqiron o‘g‘illar, mehnat do‘stlari,
Jonajon kulbadan borar olomon
Jafokash qullarning orttirib safin:
O, mening ovozim qalbga hayajon
Sololsa koshkiydi! Bilmayman nafin
Ko‘ksimda yongan o‘t — alanganing‘ bu,
Taqdir meni notiq yaratmagan-ku?
Shoh amri-la, do‘stlar, xoru zor, tutqun
Xalqni ko‘ramanmi ozod va bardam,
Vatanim ustida balqirmi bir kun
Marifatli erkning tongotari ham?

1819

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

RUSALKA

 

Ko‘l ustida emanzor ichra
Panoh topgan rohib qay bir vaqt,
Ibodatdan bo‘shamas sira,
Yemas-ichmas, chekardi zahmat.
Mana olib belkurakni chol,
O‘zi uchun go‘r kovlab qoldi,
Va o‘limni o‘ylarkan, darhol —
Yodga ezgu nomlarni oldi.

 

Keksa rohib yoz sanasida
Xudovandga ibodat etdi —
G‘arib kulba ostonasida
Emanzorlar unniqib ketdi;
Ko‘l ustida burqidi tuman,
Osmon bo‘ylab asta oy suzar
Oqbulutlar aro. Daf’atan —
Rohib suvga tashladi nazar.

 

Tikildi-yu, qo‘rqib ketdi u;
Ne gap, o‘zi anglay olmas hech...
Bir qarasa, ko‘pirardi suv,
Bir qarasa, yana birdan tinch.
Birdan... Tungi soyadek yengil,
Cho‘qqidagi qor kabi oppoq
Juvon chiqdi, yalang‘och sohil —
Yoqasida o‘ltirdi shundoq,

 

Rohibga u tashlaydi nazar
Va jiqqa ho‘l sochin taraydi.
Keksa rohib qo‘rqib qaltirar
Va go‘zalga to‘ymay qaraydi.
Uni juvon o‘zga chorlab tek,
Bosh silkitib qildiyu imo,

G‘oyib bo‘ldi uchgan yulduzdek,
Mudroq bosgan to‘lqinlar aro.

 

Tuni bo‘yi uxlolmadi chol,
Ibodatga turmadi kunduz;
Ko‘z oldini bosib o‘y-xayol,
Qiz soyasi namoyon hanuz.
Yana qora kiydi emanzor,
Oy suzadi bulutlar aro,
Suv bo‘yida juvon beozor
O‘ltiradi rangsiz va zebo.

 

Nazar tashlar, boshini chayqar,
Olislardan o‘par hazilkash,
To‘lqin bilan o‘ynar va qalqar,
Kular, yig‘lar bolaga o‘xshash,
Va rohibni chorlar, urar oh...
«Rohib, rohib! Kelgil men tomon!..»
Shaffof mavjga cho‘kadi nogoh;
Sukunatga to‘lar yer-osmon.

 

Uchinchi kun oshiqbeqaror
Kelib dilbar sohilga yaqin,
Parivashni kutdi u takror,
Emanzorga tushguncha salqin...
Tun zulmatin quvdi tong, biroq —
Rohibni hech topmadilar, rost,
Faqat suvda bolalar oppoq
Bir soqolni ko‘rdilar, xolos.

1819

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

TIKLANISH

 

Vahshiy rassom mudroq beizn,
Geniy suratini buzadi
Va u surat ustiga o‘zin
Beburd suratini chizadi.

 

Lekin, u yot bo‘yoqlar bir-bir
Ko‘chib tushar yil sayin, ayon;
Va geniy ijodi bequsur
Avvalgidek bo‘lur namoyon.

 

Ana shunday ketar ezilgan —
Yuragimdan soxta tugunlar,
Va shubhasiz tiklanur o‘tgan —
Ilk va toza-musaffo kunlar.

1819

 

Turob To‘la tarjimasi

 

 

* * *

 

Men sizga achinmayman, vafosiz sevgilarda
Behuda oqib o‘tgan bahorimning yillari!
Men sizga achinmayman u otashin naylarda
Ehtiros-la kuylangan, ey tunlarning sirlari!

 

Men sizga achinmayman, bevafo do‘st, jo‘ralar.
Bazmlarning tojlari, davrada aylangan jom.
Men sizga achinmayman, xiyonatkor go‘zallar,
Meni xayol band etgan, xursandchilik qilmas rom.

 

Kayda, qayda qoldingiz, yoshlikdagi orzular,
Va qalbning sokinligi erkalatgan kezlari!
Qani avvalgi otash, ilhom baxsh etgan zavqlar.
Keling, keling, mushtoqman, bahorimning yillari.

1820

 

Zulfiya tarjimasi

 

 

QORA SHOL

 

Qora sholga majnunona boqaman,
So‘nik dilni gam o‘tida yoqaman.

 

Go‘l yigitlik chogi — ishqda kuygandim.
Yosh va suluv grek qizin suygandim.

 

Sohibjamol erkalardi har zamon.
Keldi biroq qora kunim beomon.

 

Bir kun dilkash mehmonlarim bor edi,
Eshigimni qoqdi jirkanch yahudiy:

 

— «Ziyofatda, (dedi pichirlab) barin.
Vafosizlik qildi senga dilbaring».

 

Quliga men oltin berdim qargadim,
So‘ngra sodiq qulimni tez chorladim.

 

Birga chiqdik: otda uchdim men jadal,
Rahmdillik yo‘qdi aslo shu mahal.

 

Grek qizin bo‘sag‘asin ko‘rgan choq
Ko‘zim tindi, mador ketdi, toqat toq.

 

Yiroq xilvat uyga kirdim men tanho.
Arman o‘par, quchogida bevafo.

 

Qora bosdi: sado berdi xanjarim...
Bo‘sa bitmay u yovuz ham o‘ldi jim.

 

Boshsiz tanni tepkiladim bearmon.
Rangim o‘chib, lol boqardim qiz yunon.

 

Hali esda — yolvorishlar... oqqan qon...
Uldi qiz ham, bitdi sevgi o‘rtab jon!

 

Ulik boshdan qora sholni tortdim men.
Qonli tig‘ni o‘shanga jim artdim men.

 

Qulim, zulmat yoyganda tun dunyoga.
Murdalarni otdi jo‘shqin daryoga.

 

Shundan beri ko‘rmadim ko‘z undan sho‘x,
Shundan beri xursand o‘tgan kecham yo‘q.

 

Qora sholga majnunona boqaman,
So‘nik dilni g‘am o‘tida yoqaman.

1820

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

NAPOLEON

 

Kelib yetdi ko‘rgulik oni;
Buyuk inson ko‘zini yumdi.
Napoleonning mudhish davroni
Erksizlikda zulmatga cho‘mdi.
Shon tantig‘i, mahkum hukmron
Bu jahondan yuztuban ketdi.
Va u quvg‘in nasli navqiron —
Yangi avlod ulg‘ayib yetdi.

 

Sening qonli xotirangni, o!
Jahon saqlar ko‘p, benihoya.
Hech kimsasiz to‘lqinlar aro
Shon-shuhrating tashlamish soya.
Mana sening ajoyib qabring!
Unda sening jasading yotar,
Unda xalqning g‘azabi-qahri
Va mangulik shu’lasi yonar.

 

Dongi o‘chgan yurt osmonida
Burgutlaring uchdi, ko‘pdanmi?
Mash’um kuchlar zo‘r to‘fonida
Shohliklar yer quchdi, ko‘pdanmi?
Tinglab o‘jar iroda amrin
Shumlik bilan yeldi bayroqlar.
Sen hokimlik bo‘yinturug‘in
Avlodlarga solding u choqlar.

 

Umid nuri yorishgan olam
Tutqunlikdan uygongan zamon,
Gallning qahri toshib o‘sha dam
Chirik taxtni etarkan yakson:
Isyonkor keng maydonda o‘lik

Shoh jasadi yerda yotgan dam,
Balqib chiqdi muqarrar, buyuk
Erkinlikning yorqin kuni ham,—

 

Xalq bo‘roni to‘lqini ko‘mib,
Ko‘rib go‘zal qismatingni bot.
Ezgu umid ko‘yiga cho‘mib,
Odamzodga keltirding isnod.
Inqirozga yuzin tutgan baxt —
Toleingga ishonch boglading,
Maftun bo‘lding, ixlos qaytgan taxt —
Saltanatga o‘zni chog‘lading.

 

Yangi bir xalq kasb etgan yoshlik
G‘ururini jilovlading san,
Yangigina bunyod bo‘lgan erk
Kuchsiz, tilsiz qoldi dafatan.
Qullar ichra hokimlik nafsing
Qondirding-da, o‘zni mast etding,
Jangga boshlab, qullar kishanin
Gulchambarlar bilan berkitding.

 

Frantsiya shon qozondi-yu,
Istiqbolin unutdi nogoh.
Dabdabali isnodiga u
Maftun bo‘lib tashladi nigoh,
Bosib kirding ziyofat to‘kin —
Bir makonga qilich-la, g‘addor.
Halok bo‘ldi, Yepropa shu kun
Va huvillab qoldi, bir mozor.

 

Yevropaning ko‘ksiga qadam
Quyib, chiqdi devkorning changi.
Tilzit!.. (bu so‘z dahshat solsa ham,
Endi rusning o‘chmaydi rangi.)
Tilzit kibrli qahramonni, o! —
So‘nggi marta shonga etdi yor,
Lekin befayz, benavo dunyo
Baxtli qalbni qildi beqaror.

 

Battol! Seni ko‘targanlar kim?
Kim ajoyib aqlingni oldi?
Kibrlanib, qanday qilib sen —
Rus qalbini payqamay qolding?
Bilolmading ulug‘ yong‘inni,

O‘yladingki, sulhga biz mushtoq.

Tortiq kabi kutamiz uni,

Kamang, talang ruslarni biroq...

 

O Rossiya, jangovar vatan,
Kadim haqqing bilan tikla qad.
Auster, tin quyoshi, so‘n san.
Porla ulug Moskva abad!
G‘olib keldi o‘zga payt, mana:
Yo‘qol, bizning o‘tkinchi isnod!
Moskvani olqa, Rossiya!
Bo‘lsin deymiz urushni barbod

 

Temir tojin changallab shu dam.
Kaltiragan qo‘li bilan u
Ko‘z oldida ko‘rar jaxannam.
Halok bo‘lar nixoyat mangu!
Yevropaning lashkari yakson!
Oppoq qorning qon bosgan yuzi
Ular taslim bo‘lgandan nishon.
Qorlar erib, uchar yov izi.

 

Borliq daxshat soldi bo‘rondek.
Tutkunlikdan Yevropa ozod.
Chaqmoq kabi o‘zin otdi tik
Zolim sari xo‘rlangan avlod.
G‘olib xalqming Nemezidasin
Baland qo‘lin ko‘rdi Bonapart.
Zolim! Jabru zulmning qasosin -
Oldi sendan maydon ichra mard.

 

U ko‘rsatgan xarbiy mujiza —
Balolari yuvilib ketdi,
Ularni yov osmon tagida
Kungilli qalb oxi berkitdi.
Jazirama surgun oroli,
Unga kelar saxarlab yelkan,
Sulx so‘zini yo‘lovchi xodi —
Biror toshga asta chizarkan, -

 

Quvgun, mavjga tikib ko‘zini.
Eslardi u qilichlar sasin.
G‘oyat dahshat saxar kezini,
Frantsiya arzi-samosin.
Hech kimsasiz makonda goxo.

Unutib u taxt, urush, avlod,
Faqat uglin o‘ylardi gamgin,
Chekib achchiq alam va faryod.

 

Kim bemani kim, ular bilan
G‘arib ruxni etsa bezovga.
Sharmandasi chiqib daf’atan,
Yuzi qaro bo‘lur, albatta.
Ofarinlar! Rus xalqiga u
Ayon unga shonli bir kismat
Va surgundan jaxonga mangu
Erkinlikni qildi vasiyat.

1821

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

* * *

 

Sadoqatli grek qizi, yig‘lama, yoring

Dushman o‘qi ko‘ksin teshib, shon bilan o‘lgan.
Sen emasmi, kuzatarkan o‘z bahodiring,

Qonli shuxrat janglariga yo‘llanma bergan?
Dil sezarkan ayriliqning og‘ir xijronin,
So‘ngbor ochdi yoring senga issiq quchogin,
Go‘dagiga baxt tiladi tiyolmay yoshin,
Lekin, qora yalov erk-la hilpirab ketdi.
Xuddi Aristogitonday qilich o‘ynatib,
Jangga o‘zin otdi — marding yiqila turib
Juda buyuk va muqaddas ish qilib ketdi.

1821

 

Zulfiya tarjimasi

 

 

YA. N. TOLSTOYGA YOZILGAN XATDAN

 

Shovqin-suron, bazmlar qadrdoni sen,
Charogimiz, yonib parpiraysanmi?
Askiyabozlarning qo‘lida, zarrin —
Qadax, ko‘pik sochib yaltiraysanmi?

 

Kiprida, she’riyat oshnolari siz.
Xushchaqchaq jo‘ralar, bormisiz xamon?
Muhabbat va sarxush soatlari tez
Uchishib ketdimi eskicha ravon —
Erkinlik, tanballik undab qolgan kez?
Kuvginda soginib, har soat, xar on,
Armonlar o‘tida o‘zni yoqaman,
Sizni eslaymanu, qanot qoqaman,
Tasavvur etaman, ko‘raman ayon:
Mana. u qadrdon mehmondo‘st xona,
Hur- ilhom parisi, sevgiga makon.

Bunda biz qasamyod etib do‘stona.
Ular bilan totuv bo‘ldik har qachon.

Bunda biz do‘stlikni angladik iqbol.
Bunda davra qurib stolni qurshab
Tengdoshlar o‘ltirar edik bemalol;
Bunda o‘jarliklar o‘z ishin boshlab.
Sho‘xlik qo‘shiqlari, shisha va suhbat
Gap-suzning beliga tepib turardi.
Bahslarimiz hazil, sharob, harorat —
Vajidan o‘t olib, naq gurkirardi.

 

Vafodor shoirlar, maftun kiluvchi
Sizning tilingizga solaman quloq...
Kometa mayidan menga quying-chi,
Sihat-salomatlik tila, ey qalmoq!

1822

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

* * *

 

Shunday edi, shunday bo‘lar hali ham,
Bu qadimdan qolgan ibrat, yo‘l-yo‘rig.
Bilimdon ko‘p, lekin oqil, dono kam,
Tanish-bilish sanoqsizdir, do‘st-chi, yo‘q1

1822

 

Shuhrat tarjimasi

 

 

HAYOT ARAVASI

 

Ba’zida yuk og‘ir bo‘lsa ham
Uchib ketar arava qushday;
Epchil yamshik qish payti shahdam
Haydab borar ustidan tushmay.

 

Ertalabdan aravada biz,
Erinchaklik, rohatdan bezib.
Bosh yorg‘uday yeldiramiz tez
Qichqiramiz: chu!

 

Ko‘p yaxshida qolmas bu shiddat;
Toliqamiz, qo‘rqinch ko‘rinar -
Qiya yuklar, jarliklar g‘oyat;
Qichqiramiz: sekinroq, xumpar!

 

Avvalgicha olib borar u,
Ko‘nikamiz oqshomga yaqin,
Yotoqqacha bosadi uyqu.
Otlarni vaqt quvlaydi lokin.

1823

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

BOQCHASAROY FONTANIGA

 

Ishq fontani, ey o‘lmas fontan.
Senga ikki qizil gul sovg‘am!
Shildirashing yoqimli chunon,
Shoirona ko‘z yoshlaring ham.

 

Sachrar menga kumush to‘zoning,
Esar salqin shabnam nafasi,
Tinmayin oq, yupanch chashmasi!
Shildir-shildir so‘yla dostoning...

 

Ishq fontani, qayg‘uli fontan,
Marmaringdan ayladim so‘roq,
Men eshitdim yiroq elga shon;
Mariyadan aytmading biroq...

 

Unut bo‘lding nahotki mangu —
Sen, ey so‘lgin haram yulduzi?
Yo Mariya, Zarema bonu —
Nahot shirin xayolning o‘zi?

 

Yoki bari shirin bir uyqu,
Bu qorongi xilvatda xayol,
Yo bir damlik timsolmidi u,
Yo qalbdagi majhul ideal?

1824

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

KUYDIRILGAN MAKTUB

Alvido, ey ishq maktubi! Amr etdi dildor.
Ko‘zim qiymadi-yu, qo‘lim bormadi zinhor
Quvonchimni tashlash uchun o‘tga ko‘p zamon...
Vaqt-soati yetib keldi: ishq maktubi. yon!
Shaylanganman: ta’sir etmas hech narsa menga
Varaqlaring yemirmoqta ochko‘z alanga...
Bir nafasda!.. Lovullaydi... to‘zg‘igan tutun.
Ko‘tarilib. oh-zorim-la yo‘kolur butun.
Vafodordan judo bo‘lgandagi taassurot,
O‘tga tushgan surguch qaynab biqillar... hayhot!
Shunday bo‘ldi! Varaqlandi qora sahifa,
Epchil kulda maktubdagi ezgu qiyofa —
Oqaradi... yurak qisar. Ey mo‘‘tabar kul.
G‘am-g‘ussani taqdirimning sevinchi butkul
Qayguli shu kuksimla qol men bilan mangu...

1823

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

...GA

 

Yo‘q, yo‘q, muhabbatning jo‘shqin ra’yiga
Endi men bo‘lmasman telbalarcha qul.
Ozor ham bermayman dil oromiga.
dil, o‘rtanishga hech qo‘ymayman yo‘l;
Bas endi. shaydolik yetar! Va ammo,
Ne uchun xayolga tolmayin bir zum,
Nogahon samoviy, nozli, musaffo
Qiz ko‘zim oldidan o‘tarkan ma’sum?..
Tomosha qilmoqqa totli shavqidan
Nahotki, qolmadi zarra ijozat?
Sukutda kuzatmoq nigor izidan,
Tilamoq mumkinmas baxtu saodat?
Nahot, tilab bo‘lmas hayot ne’matin;
Unga halovatu orom va shodlik?
Hattoki, barnoning qalbiga yaqin
Rafiqa atovchi kimsaga tole?

1832

 

Zulfiya tarjimasi

 

 

KUYOV

 

Uch kun bo‘ldi — savdogar qizi

Natashadan yo‘q edi darak,
Uchinchi kun hovliga o‘zi

Aql-hushsiz keldi jonsarak.
Ota-ona yondashib shu choq,

Natashani qilishdi so‘roq.
Ular so‘zin eshitmaydi qiz,

Qaltiraydi, entikar holsiz.

 

Ota-ona juda kuydilar,

Surishtirib ko‘rishdi uzoq.
Keyinchalik so‘rmay qo‘ydilar,

Sirni esa bilishmas biroq.
Avvalgidek Natasha tag‘in

Shod ko‘rinar, yuzlari gulgun,
Opa-singil bilan chiqdi-ku

Bo‘sag‘ada o‘ltirgani u.

 

Darvozaning yonida yana

Dugonalar bilan go‘zal qiz
O‘ltirardi, to‘satdan mana

Ko‘z oldidan uchib o‘tdi tez
Bir troyka abjir va ko‘rkam;

Otlarining yopig‘i gilam.
Chana ichra tik turib o‘glon.

Savab haydar o‘zi o‘sha on.
U tikildi kelib ro‘baru,

Natasha ham tashladi nigoh.
Yelday uchib o‘tar ekan u,

Hushdan ketdi Natasha nogoh.
Uyga chopib boradi shosha,
«O‘sha! — dedi,— tanidim, o‘sha!

Xuddi o‘sha! O‘shaligi rost!

Tuting, do‘stlar, eting tez xalos!»

 

Oilasi chekib tashvish, g‘am.

Quloq solar bosh chayqab takror.
Ota unga deydi: «Jonginam,

Sir-asrorni menga et oshkor.
Aytgil, seni kim xafa qildi.
Faqatgina ko‘rsatsang buldi».

Biror so‘z ham aytmay jimgina,

Yum-yum yig‘lar Natasha yana.

 

Hovlisiga erta tongotar

Sovchi xotin keldi nogahon.
Natashani avval u maqtar,

Otasi-ga so‘z tashlar chunon:
«Mol sizniki, biz-chi, xaridor.
Yigitimiz har narsada bor;

Ham xushbichim, ham chaqqon, yovqir.

Or-nomusli, har ishga qodir.

 

Boy, aqlli va sohibkamol,

Ta’zim qilmas hech kimsaga xam.

Boyarindek o‘zi bamisol,

Tashvish bilmay yashar xotirjam.

Kelinchakka qilmoqchi sovg‘a:

Pochapo‘stin, marvarid, tilla -
Uzuklardan ko‘ngildagidak,
Ham kimxobu zarbofdan ko‘ylak.

 

Kuni kecha sayr qilib yursa,
Darvozada duch kelibdi qiz:

Cherkov borib, nikoh o‘qilsa,
Juda yaxshi bo‘lardi shu kez?»

Sovchi pirog yeb o‘ltirarkan,

Gapirardi kinoya bilan,

Bechora qiz, sho‘rlik kelinchak.

O‘zni qo‘yar joy topmas andak.

 

«Roziman,— der ota banogoh, —

Qani, ishlar bo‘lsin baxayr.
Natashaga o‘qilsin nikoh,

Ota yolg‘iz o‘zi ham dilgir.
Qiz qizlikcha o‘tmas umrbod,
Faqat kuylab kechirmas hayot,

Payti, axir, qurgali oshyon.

Go‘daklarga bir orom makon».

 

Qiz devorga yopishib taqir,
Allanima aytmoqchi bo‘lar;

Birlan ho‘ngrar, qaltirar dir-dir.
Xam yig‘laydi. Xam birdan kular.

Sovchi gangib, tez yugurdi-yu,

Va ichirdi unga muzdek suv.
Kosadagi qolganin darhol
Qiz boshidan quydi bemalol.

 

Oila oh urar, parvona,

Es-hushiga keldi Natasha,
Der: «So‘zingiz ezgu, durdona,

Izmingizda bo‘lay hamisha.
Ziyofatga chorlang kuyovni,
Non yopish-chun qalang olovni.

Qaynatingiz ta’rifi yo‘q may.

Taklif eting sudni ham atay».

 

«Ey farishtam, ruxsat et, ruxsat!

Men jonimni berishga tayyor —
Xursand bo‘lsang!» Katta ziyofat.

Noz-ne’matlar pishmoqda bisyor.
Mehmonlar ham kelib qolishdi,
Qizni stol tomon olishdi.

Kuylar-yig‘lar yor-dugonalar.

 

Mana uchib borar chanalar.
Mana kuyov — hamma jamuljam.

Stakanlar jaranglar payvast.
Oq urilar sog‘lik uchun ham,

Shovqin-suron va mehmonlar mast.

 

K u yo v

 

«Ey muhtaram do‘stu yor, nechun,
Yemas-ichmas go‘zal qaylig‘im,
Mehmonlarni kutmaydi mamnun,
Qayg‘uradi, o‘ltiradi jim?»
Kelin berar kuyovga javob:
«Vaqti keldi — etayin ayon,

Mening ko‘nglim beorom, xarob,
Kecha-kunduz ko‘z yoshim marjon.

Yomon bir tush etadi noxush».

Ota unga deydi: «Qanday tush?
Ne gap o‘zi. Bizga qil bayon.
Jigarbag‘rim, aziz mehribon?»

 

«Bir tush ko‘rdim,— deb so‘zlaydi u,—

Yurganmishman xilvat o‘rmonda.
Qora bulut ostidan yog‘du

Socharmish oy xira osmonda
Yul adashdim: ichkari tomon —
Borgan bilan ko‘rinmas inson,
Faqat archa, qarag‘ay — shular
Tepalarda tinmay! shovullar.

 

Birdaniga, tush emas go‘yo —
Ko‘z oldimda bir uy namoyon.

Taqillatdim, chiqmaydi sado,

Javob bermas chaqirsam bir jon.

Duo o‘qib eshikni shu dam —

Ochib kirdim, uyda yonar sham.

Boqsam: haryon kumush bilan zar,
Muhtasham va yonib yarqirar».

 

K u yo v

 

«Ayt, tushingning nimasi yomon?
Yasharkansan, demak, badavlat».

 

K e l i n

 

«To‘xga, to‘ram, bo‘lmadi tamom,

Oltin, kumush, movutlar qat-qat,

Hisobi yo‘q kimxob va gilam,

Novgorod matosiga ham

Havas bilan jim nazar soldim,
Ajablandim, hayratda qoldim.

 

Tuyoq sasin shu choq eshitdim,

Kelishdilar zinaga tomon.
Men eshikni tezda berkitdim,

Va bo‘ldim pech ortiga pinhon...
Mana, tovush yangrar ketma-ket...

Kirib keldi o‘n ikki yigit.

Ular bilan bir parivash qiz,
Sohibjamol, chiroyda tengsiz.

 

Sajda etmay, payqamay butni
Olomondek kirib kelishdi.

O‘ltirarkan stolga bo‘rkni —
Na oldi, na duo qilishdi.

 

Og‘a to‘rga o‘tib o‘ltirdi.
O‘ng ko‘lila inisin turtdi.

Chap yonida u parivash qnz.

Sohibjamol, chiroyda tengsiz.

 

Qo‘shiq, kulgi, shovqin va suron.

Aysh-ishratning kayfi shu qadar...»

 

K u yo v

 

Ayt, tushingning nimasi yomon?
Xursandlikdan beradi xabar».

 

K e l i n

 

«To‘xta, to‘ram, bo‘lmadi tamom,

Kayfu safo etmoqda davom,
Qizimoqda bazmu ziyofat,
O‘rtanmoqda parivash faqat.

Yemay-ichmay o‘ltirar sokin,
Ko‘zidan yosh oqadi yum-yum.

Oga esa olib pichogin.

Shir-shir charxlar damini bir zum.

Xushliqina tashlaydi nigoh.

O‘rim sochin ushlaydi nogox
O‘sha onda qizalok topdi,
Yovuz uning o‘ng ko‘lin chopdi.

 

«Bu-chi. — dedi kuyov o‘sha choq,-

Bo‘lmagan gap, chindan afsona!
Ko‘rgan tushing yomonmas, biroq.

Xafa bo‘lma. Ishon jonona!»
Yuzlariga qiz qaradi tik.
«Kaysi ko‘ldan mana bu uzuk?»—

Shunday dedi birdan kelinchak.

Xamma joyidan quzg‘aldi birdak.

 

Jiring etib uzuk gildirar.

Quti o‘chib, qaltirar kuyov,
Mehmonlar taajjub qildilar.

Sung buyurar: «Yovuzni darrov
Tuting, bog‘lang! Fosh bo‘ldi xunrez.
Kishanlandi, jazolandi tez.

Natashaning dovrug‘i ketdi,

Qushigimiz shu yerda bitdi.

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

19 OKTYABR18

 

Arg‘uvon libosin tashlaydi o‘rmon,
Qurigan dalada sovuqdan nuqra,
Tog‘larning ortiga berkinar xira
Quyosh beixtiyor bir boqqansimon.
Alangalan, kamin19, bo‘m-bo‘sh kulbamda,
Sharob, sen sovuq kuz do‘sti, xamroxi,
Quy ko‘ksimga shodlik kayfini hamda
G‘ussaning bir nafas unutilgan ohin.

 

G‘amginman! Men bilan emas do‘st-yoron,
Hijron alamida ichardik uzoq,
Chin qalbdan, qo‘l siqib, ochardim quchoq,
Ko‘p yillar tilardim sevinch bearmon,
Bir o‘zim ichaman, sokin tasavvur —
Do‘stlarni atrofdan chorlar dilrabo,
Azizin kutmas qalb, tepmas u masrur,
Yaqindan eshitilmas tanish bir nido.

 

Bir o‘zim ichaman, do‘stlarim bugun
Meni eslar Neva bo‘ylarida xam...
Sizdan ko‘pchilikmi u bazmda jam?
Kimni yo‘qotdingiz sanoqdan tag‘in?
Kim dilxush odatni tark etmish darhol?
Manguga ko‘z yumdi orangizdan kim?
Do‘stlarcha yo‘qlovda kimning tili lol?

 

Kimlar ko‘rinmaydi? Kimsiz bu bazm?

Kuychimiz kelmadi — sochi jingalak.
Ko‘zlarin chaqnatib, gitarni olib;
Go‘zal Italiyada uyquga tolib —
Yer tagida yotar: o‘z tilla andak
Rus qabri ustiga biror do‘stu yor
Na chizdi so‘zlarning lavhayi bandin.
Mungli salomimga bir vaqt sazovor —
Bo‘lsin deb, gurbatla shimol farzandi.

 

Do‘stlar doirasida bormisan hamon,
Sen, yot osmonlarga oshiq-beqaror-.
Yoki jazirama elda sen takror,
Yo muz dengizila suzasan ravon?
Oq yo‘l senga... Litsey bag‘ridan tezda
Kemaga hatlading o‘ynashgansimon.
Shundan beri sening yo‘ling dengizla,
O, to‘lqin, bo‘ronlar o‘g‘li, jonajon!

 

Adashgan taqdirla saqlading mangu
Eng yaxshi yillarning ilk xulq-atvorin;
Kuchli tulqin aro eslaysan barin:
Litsey shovqinlari, ermak va kulgu.
Dengizlar ortidan bizga cho‘zding kul.
Bizni olib yurding qalbingda faqat,
Deding: «Balki, uzoq xijronga bir yul
Bizni hukm etgan sirli shu qismat!»

 

Do‘stlar, bizning guruh naqadar ko‘rkam!
U yurak singari ajralmas abad.
Og‘ishmas, erkin va beparvo, behal
Do‘stlik ilhomi-la bo‘lgan mustahkam.
Bizni tashlamasin qaylarga takdir,
Qayga boshlamasin iqbol charog‘i,
Jahon bizga yotdir, hamon baribir.
Bizning vatanimiz Podsho Qishlog‘i.

 

Elma-el yurdim men quvgandek yashin.
Shafqatsiz taqdirning izmida qolib.
Yangi do‘stlarimning ko‘ksiga tolib,

Horg‘in, erkalanib qo‘ydim men boshim...
G‘amgin va isyonkor yolvorib harchand
Ilk yillarning sodda armoni bilan
Men ba’zi do‘stlarga boqdim ixlosmand.
Lek yovuz salomi ko‘p achchiq ekan.

 

Bunda, unutilgan xilvatda, hozir
Sovuq va bo‘ronli dashtda naqadar
Menga xushchaqchaqlik bo‘ldi muyassar:
Sizdan uch kishini, do‘stlar, birma-bir
Bag‘rimga bosdim men. O, do‘stim Pushchin,
Badarg‘a kulbaga sen kelding ilk bor,
G‘amgin quvg‘in kunni sen etding shirin,
Sen litsey kunlarin keltirding takror.

 

Gorchakov, baxtlisan ilk kundan buyon,
Maqtovlar — tasodif dabdabalari
O‘zgartmadi erkin qalbingni bari:
Sen sha’nu do‘stlarga birdaysan hamon.
Turli yo‘l ko‘rsatdi beomon qismat.
Ajrashdik hayotga qo‘yganda qadam:
Lekin so‘qmoq yo‘lda kutmagan fursat
Uchrashdik, qondoshdek quchoqlashdik ham.
Taqdir g‘azabiga bo‘lganda duchor,
Yetimdek darbadar, barchaga men yot.
Bo‘ronlardan boshim xam bo‘lib, hayhot!,
Ilhom jarchisiga ko‘z tutdim bedor.
Sen kelding ilhomning erinchak o‘gli,
O. mening Delvigim qalb haroratin
Uzoq uyqusidan uyg‘otding, balli.
Tashakkurga ko‘mdim butun qismatim.
Yoshlikdan qo‘shiq-la yondik yashirin.
Ajib hayajonga berildik tezda.
Shunda ikki muza kelardi bizga,
Erkalab taqdirni etardi shirin:
Men olqish-qarsaklar zavqini sevdim,
Sen, mag‘rur, kuylading ilhom, qalb uchun:
Umrimdan behuda ketdi san’atim,
Dahongni parvarish etding sen sokin.

 

Mayda mashmashani yoqtirmas ilhom;
Go‘zallik bo‘lishi kerak ulug‘vor,
Yoshlik o‘gitlari, ammo ko‘p makkor,
Hovlikma orzular etadi xurram...
Bir kun o‘zimizga kelarmiz, biroq —
Kechir. Ortda iz yo‘q qarasak shu payt.
Vilgelm, hamqismat va kuychi o‘rtoq,
Biz ham ana shunday bo‘lmadikmi, ayt?
Paytidir! Arzimas butun bir jahon
Biz chekkan azobga; tark bo‘lsin xato!

 

Soyaga yashirinib yashaylik tanho!
Kechikkan do‘st, senga ko‘zim nigoron,
Kel, sehrli hikoyang otashi bilan
Chin ko‘ngil naklini jonlantir shu choq;
So‘zlashaylik Shiller, sharaf va ishqdan,
Kavkaz kunlarini eslaylik uzoq.

 

Menga ham paytidir... do‘stlar, bazm eting!
Xursand uchrashuvni sezyapman, rosti.
Shoir bashoratin unutmang asti:
Yil o‘tar, siz bilan bo‘larman tagin.
Orzu-armonlarim topadi qaror;
Yil o‘tar, siz bilan bo‘larman tagin,
O qancha hayqiriq, ko‘z yosh shashqator.
Qadahlar ko‘klarga ko‘tarilar shod!

 

Ilk qadah, lim to‘lsin, oshnalarim, hey!
Do‘stlar sharafiga oq urilsin, oq!
Sen ilhom parisi, dimog‘lari chog‘,
Baxt-saodat tila: yashasin litsey!
Yoshligimiz do‘sti, pushtipanohi,
Tirikmi, o‘likmi — barisi uchun
Alamni unutib, olsak qadahni
Yaxshilik, farog‘at yangrar bus-butun.

 

Lim-lim to‘ldirilsin! Shavqlansin ko‘ngil,
Yana tomchi qo‘ymay oq uringiz, oq!
Bu kim uchun? Do‘stlarim, o‘ylangiz biroq...
Ura, shohimizga! Shunday! Ichamiz bir yo‘l.
U inson! Hokimdir unga bir nafas,

U shubha, ehtiros. mish mishlarga qul,
Nohaq quvg‘in uchun afv etaylik bas,
Parijni zabt etdi, litsey qurdi ul.

 

Ichingiz, jo‘ralar, xamon bunda biz!
Davramiz soatlab nuraydi, evoh!
Birov tobutdadir, birov yetim, oh!
Taqdir shu, so‘lamiz, kunlar o‘tar tez;
Bukchayib, harorat yo‘qolib sekin,
Yaqinlashmoqdadir hayot qirg‘og‘i...
Bayram etar ekan kim litsey kunin
O‘zi yolg‘iz qolib keksaygan chog‘i!

 

Baxtsiz oshno! Yangi avlodlar aro
Begona, ortiqcha, hasratli mehmon,
Ko‘llari qaltirab ko‘z yumib chunon,
Bizni, bu kunlarni eslar benavo...

U qadah ko‘tarib, mayli, bu kuni
Rohatla o‘tkazsin mungli bo‘lsa ham,
Xuddi men quvg‘indi, bir tutqun uni
O‘tkazganim kabi betashvish, beg‘am.

1825

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

QISH OQSHOMI

 

Bo‘ron, zulmat osmonni tutar,
Qor-quyunni qiladi o‘yin,
Dam hayvonday bo‘kirib o‘tar,
Dam go‘dakday yig‘lar, berar un,
Eski tomdan poxol tortadi —
Guvlab, birdan soladi shovqin.
Darchamizni kelib qoqadi —
Dam kech qolgan yo‘lchiday yupun.

 

Ko‘hna kulbam, kichkina uyim
Ham g‘amgin, ham zulmat qo‘ynida
Sen nimaga, bechora buvim,
Jimjit qolding oynak yonida?
Charchatdimi bo‘ron uvlashi,
Zerikdingmi, buvim, yo esa?
Yo, mudratgan duging tovushi,
Horidingmi yoki bo‘lmasa?

 

Kel, ichaylik, mehribonginam,
Sho‘rlik yoshligimning hamrohi,
Qadah qani, yondiradi g‘am,
Kel, ichaylik, ketsin dil ohi.
Kuyla menga, qushcha tashvishsiz
Nechuk yashar dengiz ortida?

 

Kuyla, nechuk sohibjamol qiz
Suvga kelar sahar paytida?
Bo‘ron, zulmat ko‘k yuzin tutar,

Qor-quyunni qiladi o‘yin.
Dam hayvonday bo‘kirib o‘tar.
Dam go‘dakday yiglab chekar un.
Kel, ichaylik, mehribonginam,
Sho‘rlik yoshlik chog‘lar hamrohi,
Qani, qadah, yondiradi g‘am,
Kel, ichaylik, ketsin dil ohi.

1825

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

BO‘RON

 

Hayqirgan bo‘ronda, zulmat ichida.
Qirgoqlar-la o‘ynab yotganda dengiz,
Oppoq libos kiygan, to‘lqin ustida
Qoyatosh uchida ko‘rdingmi bir qiz;
Ko‘rdingmi, chaqmoqlar yarqirab turib
Hardam yoritganda uni qizg‘ishroq,
Shamol tinmay, o‘zin haryonga urib,
Uning o‘rtugi-la ucha ketgan choq!
Bo‘ron zulmatida ko‘rkamdir dengiz,
Ham zangor jilosiz yarqirar osmon;
Ammo, o‘sha qoya ustidagi qiz
To‘lqindan, osmondan xam,
Dahshatli bo‘rondan ham —
Chiroyli, inon!

1825

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

STENKA RAZIN20 HAQIDA QO‘SHIQLAR

 

1

 

Volga ko‘z ilg‘amas, oqadi yoyiq,
Yuzib borar unda tik tumshuq qayiq,
Qayiqning ichida eshkakchilari —
Kazak yigitlari — mard, yovqur bari,
Uchida xo‘jayin o‘zi o‘ltirar,
Bahodir Stenka Razin o‘zi bor.
Uning qarshisida chiroyli bir qiz.
Eron malikasi, ko‘rkam asir qiz.
Boqmas malikaga Stenka Razin,
Ona-Volga tomon qadagan ko‘zin:
«O, sen. bor bo‘l, Volga — mehribon ona!
Go‘daklikdan ichdim suv qona-qona,
Allalab uxlatding uzun tunlarda,
Qanchalar tebratding sho‘x to‘lqinlarda,
Men yigit uchunmi mudramading sen,
Elimga yaxshilik ayamading sen.
Senga biz qilmadik hali hech siylov».
Shunda sakrab turdi Razin — qo‘rqinch dov.
Eron malikasin dast ko‘tardi-yu —
To‘lqinlarga otti. Botdi u suluv,
Shu bilan bosh egdi ona daryoga.

 

2

 

Yurdi Razin u zamon —
Astraxan shahri tomon,
Yurgizar savdo-sotiq,
Talab qila boshladi
Voevoda ko‘p tortiq.
Berdi Razin ayamay

Shildiragan kimxoblar,
Parcha gulli ko‘p mato,
Ham yaltiroq zarboflar.
Voevola unamas,
Talab qilar po‘stinlar.
Po‘stini qimmatbaxo:
Yap-yangi etaklari,
Bittasi qunduz yoqa,
Bittasi nuqul sarsar.
Unga Stenka Razin
Bermadi po‘stinlarin.
«Ber, Stenka Razin, ber,
Yaxshilikcha yechaver.
Bersang, berganing — qulluq;
Bermasang, naq ko‘rasan,
Haydayman taqir cho‘lga.
Osgayman yashil tolga,
Osilarsan o‘larsan —
It po‘stini kiyarsan».
Shunda Stenka Razin
Botdi chuqur xayolga:
«Xo‘p, mayli, voevoda.
Ola qol po‘stinimni —
Pasaytir shovqiningni».

 

3

 

Bu — na ot dupuri, odam gavgosi.
Na ovloq dashtlarda karnay sadosi.
Bo‘kirgan, o‘shqirgan — bu havo, dovul.
Gurkirar to‘lqinlar, qoplanar ung-so‘l.
U meni, Razinni chorlar qoshiga,
Chaqirar ko‘k dengiz tomoshasiga:
«Sen, tanti er yigit, abjir yo‘lbosar,
Sen, sarson qaroqchi, kayfi chog qaysar
Sen uchqur qayiqqa darrov o‘tirgin,
Yoyib bo‘z yelkanni yel tomon burgin,
Sen jadal yur yashil dengiz oralab,
Men haydab kelaman uch kichik korabl:
Birinchi kemada oltin to‘ladir.
Ikkinchida nuqul kumush bo‘ladi.
Uchinchisida jonon bir qiz keladi».

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

PAYG‘AMBAR

 

Ruhiy tashnalikda horg‘in, sargardon,
Zulmat sahrosida ko‘p sanqib yurdim.
Ham olti qanotlik farishta ko‘rdim —
Ikki yo‘l ustida bo‘ldi namoyon.

 

Yengil barmoqlari — yengil tush kabi
Ko‘zu kiprigimga to‘qinib o‘tdi,
Bashorat nuri-la charaqlab ketdi —
Seskanib, ko‘z ochgan burgut qush kabi.
Quloqlarimga ham tegib o‘tdi u,
Bo‘ldi quloqlarga sado va shov-shuv;
Tuydim men — larzada edi osmon,
Malaklarning baland uchishin ko‘rdim.
Dengiz maxluqlari yuzishar chunon,
Vodiylarda ko‘kan so‘lishin ko‘rdim.

 

U mening og‘zimga yopishdi shu dam,

Gunohkor tilimni sug‘urib oldi,

Kazzob, safsataboz edi tilim ham.
Jonsiz ogzim ochib, o‘rnata qoldi —
Hikmatli ilondan olib zahar til.
Qonli qo‘li bilan darrov isrofil.
Qilich-la siynamni etib choku chok,
Titroq yuragimni yulib oldi u,
Yolqinlangan ko‘mir cho‘g‘ini shu choq
Siynayi poramga joylay qoldi u.

 

Dashtda yotar edim murda misoli,
Vahiy tushdi ko‘kdan — tangri maqoli:
«Qo‘zg‘al, ey payg‘ambar, menga quloqsol,
Irodam-la to‘lib haqlik taratgil,
Dengizda, tuproqda aylan, ayt maqol,
So‘z aytib insonlar qalbin yoqa bil.

1826

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

ENAGAMGA21

 

Og‘ir kunlardagi yagona hamdam.
Ey mening suyukli, keksa enagam!
Xilvat qaragayzor go‘shasidasan.
Ko‘pdan buyon meni yolg‘iz kutasan.
O‘z uying oynasi yonida hamon —
Kuyib-o‘rtanasan vaqt o‘tgan sayin.
Ajin bosgan qo‘llar qimirlar biyron,
Ohista to‘qiysan sira qo‘ymayin.
Unutilgan eshik sari qaraysan,
Yiroq, xilvat yo‘lga tikasan ko‘zing.
G‘ussa, andishaga dilni o‘raysan.
Kukragingni ezar, sargayar yuzing.
Kuzingga ko‘rinar, nogahon…

1826

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

* * *

 

Arzanda sipoxlar ichida boyar
Shohlarning fikrini o‘zga jalb etib -
Kulgi, ko‘z yoshlarni egallab mohir,
Achchiq haqiqatga yolgonni chatib,
Utmaslangan tigni qitiqlar, izlar,
Boyarni shon-shuhrat sari gijgijlar.
Ularning bazmiga o‘zi bir savlat,
Baland maqtovlarga etadi diqqat.
Tingla zinalarda xalq, u olomon
Vazmin eshiklarning ortiga kelib,
Malaylar itargan holda tiqilib,
Narida kuychini tinglaydi shu on.

1827

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

ZAR BILAN XANJAR

 

«Hamma narsa menikidir»,— dedi zar;
«Hamma narsa meniki»,— dedi xanjar.
Zar dediki:— «Barin sotib olaman»;
Xanjar dedi:— «Barin tortib olaman»

1827-1836

 

Rustam Komilov tarjimasi

 

 

* * *

 

Kuylama yonimda, o, sohibjamol,
Gruziyaning g‘amgin qo‘shig‘in, hayhot,
Kuylasang, yodimga tushadi darhol
Yiroq sohil va o‘zga hayot.

 

Hayhot, hech shafqat yo‘q bu qo‘shig‘ingda,
Xotirimga solar olis sahroni,
Ham oydin kechada — oy yorug‘ida
Yiroqdagi qizni — sho‘rlik siymoni...

 

Aziz, ma’sum xayol chiqar yodimdan,
Unutilar seni ko‘rganda, dildor,
Sen kuylaysan, tag‘in men ko‘z oldimda
Tasavvur kilaman o‘shani takror.

 

Kuylama yonimda, o, sohibjamol,
Gruziyaning g‘amgin qo‘shigin, hayhot,
Kuylasang, yodimga tushadi darhol
Yiroq sohil va o‘zga hayot.

1828

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

ANCHAR22

Xasis tuproq, namsiz, giyoxsiz.
Kunda qovjiragan biyobon,
Shunda turar, yer uzra yolg‘iz,
Anchar — go‘yo dahshatli posbon.

 

Tashna cho‘lda tabiat uni
G‘azabli bir kunla tug‘arkan,
Shoxlardagi o‘lik bargini,
Tomirin zaxrila sugorgan.

 

Zaxar silqib tomib po‘stlog‘idan
Kun taptida erib oqadi,
Kuyulib kunbotar chog‘ida
Musaffo mum bo‘lib qoladi.

 

Yaqinida qush qoqmas qanot.
Undan hatto yo‘lbars xam qochar.
Gox duch kelib qora girdibod
Ajal hidin taratib uchar.

 

Namlab o‘tsa bir daydi bulut
Uning nursiz qora yaprog‘in,
Shoxlaridan zaxarday bo‘lib
O‘tli qumga sachraydi yog‘in.

 

Ammo unga odamni odam
Yo‘lladi hukmron nazar-la,
Itoat-la yo‘l oldi u xam.
Ertasiga qaytdi zaxar-la.

 

Ajal mumin keltirdi odam,
Ham barglari so‘lgan bir butoq,
Rangsiz, sovuq peshonasidan
Ter oqardi, go‘yoki buloq.

 

Keltirdi-yu, bo‘ldi bemajol.
Chayladagi xasga yetdi-da,
Bechora qul shunda berdi jon
Hukmdorning oyoq ostida.

 

Knyaz esa o‘qlar nishiga
Bu zaxarni surkab bir mahal.
Shu o‘q bilan o‘z qo‘shnisiga —
Yot ellarga yog‘dirdi ajal.

1828

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

GUL

 

Qurigan, xidi yo‘q, unutilgan gul —
Kitobni ocharkan ko‘rib qoldim men.
G‘alati xayolga to‘ldi-da ko‘ngil,
Parishon termulib, turib qoldim men:

 

Qaerda va qachon, qaysi baxorda -
Gullagan? Uzoqmi? Kim uzdi ekan?
Yot qo‘lmi, tanishmi uzgan naxorla.
Nima uchun bu yerga qo‘ydi ekan?

 

Nozik bir visolning esdaligimi.
Yoki shum ayriliq — firoq yodgori?
Yoki tinch saxroda, o‘rmon soyasida
Yolg‘iz sayr, tomosha xotiralari?

 

Tirikmikan yigit, tirikmikan qiz?
Shu paytda ularning qayda go‘shasi?
Yoki shu qurigan — so‘lg‘in, belgisiz
Gul kabi so‘ldimi xar ikkalasi.

1828

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

QISH ERTASI

 

Naqadar ajoyib kun; ayoz va oftob!
Hali sen uyquda, go‘zal mohitob -
Latofatli do‘stim. paytidir, uygon;
Ochgil nozli suzuk ko‘zlaring sekin,
Shimol Avrorasi qarshisida sen
Shimol yulduzidek bo‘lgil namoyon!

 

Yodingdami, o‘tgan oqshomgi quyun,
Xira ko‘kni zulmat qoplaydi butun;
Osmonla nimrang chog oy kabi suzar,
Sargayib boqardi bulutlar aro.
Sen ham o‘ltirarding gamgin, bemano —
Bugun esa... oynadan tashlagil nazar;

 

Quyosh nurlaridan tovlanib ming bor,
Serhasham gilamdan yotar oppoq qor,
Cheksiz moviy osmon ostida ko‘rkam,
Qorayib ko‘rinar shaffof bir o‘rmon,
Yam-yashil archalar unda bepoyon,
Muzlarning tagida yarqirar suv ham.

 

Yop-yorug turardi butun bir xona,
Kahrabo nuridan berib nishona.
Charsillab yonardi pechdagi o‘tin,
Mazza xayol surish yotib urinla,
Ammo bilasanmi: chanaga shunda
Bo‘z otni kushishni amr kilaymikin?

 

Ertalabki qorda sirganib, tolib.
Uchqur ot jilovin juda bo‘sh qo‘yib,
Aziz do‘stim, yelib boramiz shaxdam,
Kezamiz bo‘shagan dalalar sari,
Kun-kecha barglari quyuq o‘rmonni,
Men uchun qadrdon sohillarni ham.

1829

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

VIDOLASHUV

 

Xayolimda dilkash qiyofang
Erkalayman bukun so‘nggi bor.
Qalbda umid uygotib arang,
Qo‘rkoq, g‘amli huzur-la sevging
Eslamoqni qildim ixtiyor.

 

O‘tib borar umrimiz, yillar —
O‘zgartirib har ikkimizni,
Endilikla shoirga sendan
Sovuq qabr epkini yelar,
Va sen uchun shoir ham so‘ngan.

 

Yuragimning so‘nggi vidosin
Qabul etgin, e yiroq jonon:
Go‘yo beva qolgan bir xotin,
Jo‘natarkan quvg‘inga do‘stin,
Sukut ichra quchgan do‘stsimon.

1830

 

Zulfiya tarjimasi

 

 

O‘SMIRGA

 

Sovuq dengiz soxilida to‘r yoymoqda baliqchi;

Bola unga qarashmoqda. Baliqchini qo‘y, o‘smir,
Seni o‘zga istiqbollar, o‘zga tashvishlar kutar;

Sen aqllar ovlagaysan, qarashgaysan shohlarga.

1830

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

SHOIRGA

 

Shoir! Xalqnipg mehriga xech tikib yurma ko‘z!
Maqtovlarning o‘tajakdir oniy shovqini,
Eshitarsan galvars to‘da hukmini ma’yus.
Qoim bo‘lu, osuda tut ko‘ngil lavhini.

 

Sen podshosan: tanxo yasha. Erkka burib yuz,
Hur idrok-la topa bilgil hurlik zavqini,
Ardoqlagil xush o‘ylaring samar-shaqini.
Mardliging-chun exson kutma, ochma bunlan so‘z

 

O‘zingdadir exson bori. Sen oliy xakam.
Qattiqqo‘lsan o‘z-o‘zingga sen barchadan xam.
Ko‘ngling to‘qmi yozganingdan. ey soxibkamol

 

Ko‘ngling to‘qmi? Mayli, avom koyisa uni.
Bulgasa-yu, sha’ning yongan mehrob yuzini.
Minbaringni o‘yin qilsa bolalar misol.

1830

 

Muhammad Ali tarjimasi

 

 

AKS SADO

 

O‘kirarmi o‘rmonda xayvon,
Chalinarmi burgu nogahon,
Guldurarmi momaqaldiroq,
Kuylarmi qiz adirda nogox,
Mayli, qanday un,—
Sen qo‘shasan javob. aks sado,
Havoda to‘lqin.

 

Gulduraklar guldurashiga,
To‘lqinlarning gurkirashiga.
Bo‘ronlarga solasan quloq.
Ham cho‘ponlar hoy-hoy tovushiga
Javob hozir;

Senga javob — un yo‘q... O‘shandoq
Sen xam, ey shoir!

1831

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

BULUT

 

Bo‘ronda tarqalgan, ey so‘nggi bulut!
Yolgiz sen chopasan ko‘kda shu minut;
Yolg‘iz sen tashlaysan mungli ko‘lanka,
Shodmon kunda g‘amgin yolg‘iz sengina.

 

Boya sen kurshovding osmon yuzini,
O‘rovdi dahshatli chaqin o‘zingni;
Sen — sirli, vahmali guldiradingu,
Tashna yer qo‘yniga to‘ldi yomg‘ir-suv.

 

Bas, bo‘ldi, tarqalgin! Fursating o‘tdi,
Yer salqin va toza; bo‘ron ham ketdi.
Shamol ham erkalar tol barglarini,
Tinch ko‘kdan nariga haydashdi seni...

1835

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

* * *

 

...Yana keldim
Yorug‘likning bu go‘shasiga,—
Sezilmagan u ikki yilni
Kuvg‘inlikda kechirgan joyga.
O‘n yil o‘tdi o‘shandan beri,
Mening uchun ushbu xayotda
Ko‘p o‘zgarish bo‘ldi. Uzim xam
Bo‘ysunib bu umum qonunga,
O‘zgargandim,— bu yerda tag‘in
O‘tmish quchar daf’atan meni.
Kecha yurdim shekilli sarson
Bu tolzorda...
Mana g‘arib uy —
Enagam-la bunda yashardim.
U yo‘q endi, devor ortida
Eshitilmas og‘ir qadamlar,
Kechalari boshim ustida
O‘tirmaydi bo‘lib parvona...

Mana tolzor tepa, ko‘pincha
Qimirlamay o‘tirardim men.
Boqar edim ko‘lga shu yerdan —
Eslar edim xasratga cho‘mib,
O‘zga qirg‘oq va to‘lqinlar...
Oltin dala, yashil sayxonlar;
O‘rtasida yoyiq, ko‘m-ko‘k ko‘l;
Ajib suvi uzra baliqchi
Sudrab yuzar to‘zgan to‘rini.
Yon bag‘rida, ko‘l qirg‘og‘ida
Ko‘rinadi tarqoq qishloqlar.
Undan nari qiyshiq tegirmon —
Qanotini zo‘rg‘a ko‘targan.
Aylanadi shamol zarbida.

Bobo mulki chegarasida.
Toqqa tomon yo‘l chiqqan joyda
Yomg‘ir yuvgan uchga qaragay.
Biri turar tanho narida.
Ikkisining orasi yaqin;
Oydin, yorug‘ kecha qo‘ynida
Men o‘tganda bular yonidan,
Barglarining shitirlashlari,
Tanish sado qutlagan meni...

O‘sha yo‘ldan o‘tdim yana men.
Yana ko‘rdim qarag‘aylarni.
Ko‘z oldimda... Xamon o‘shalar,
O‘shalarning oshna sharpasi.
Ammo, ko‘xna ildizlarining
Yon-verida yaydoq yerlarda
Yosh novdalar o‘sipti xozir,
To‘p yashillik; qalin shoxlari -
Soyasida cho‘zishibdi bo‘y.
Go‘yo uning bolalariday...
Narida bu qaragaylarning
Bitta do‘sti xo‘mrayib turar,
Eski bo‘ydoq, so‘qqabosh tanxo
Ilgari bir ko‘rganim kabi
Aplanasi bo‘sh.

Salom, salom —
Ey, notanish navqiron nasl
Men ko‘rmasman sening qudrating
Kamoloting so‘nggi zamonda
Menga oshna qarag‘aylardan
Yuksalganda, o‘zib o‘tganda;
Menga oshna qaragaylarning
Boshlariga soya to‘kkanda,
Utganlardan berkitganingda,
Men ko‘rmasman. Biroq nevaram
Do‘stona bir suxbatdan qaytib.
Xursand. shirin fikrga to‘lib
Yoningizdan tunda o‘tganda,
Salomlashgan shovqiningizni
Eshitar va xotirlar meni...

1835

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

PETR BIRINCHINING BAZMI

 

Kemalarning rang-barang tugi,
Hilpiraydi Nevada uzoq;
Eshkakchilar ahl qo‘shig‘i
Qayiqlardan tarqalar yangroq,
Shox qasrida katta ziyofat;
Mehmonlar mast, so‘zda shov-shuv bor.
To‘p otishdan Neva ham behad
Zilzilaga keldi shiddatkor.

 

Nega bunday bazmu ziyofat
Berar ekan Piterburgda shox?
To‘p o‘kirar jamuljam ulfat,
Eskadra daryoda nogoh?
Yangi shon-la nurga to‘ldimi.
Rus nayzasi, rusning yalovi?
G‘addor shved maglub bo‘ldimi?
Sulh so‘rarmi qattol bir yovi?

 

Yo shvedni quvlagan elga
Brant qurgan ko‘xna bot keldi,
Bobosini kutgali yo‘lga —
Bir oila yosh flot yeldi,
Va jangovar nabiralar xam
Shu keksaning yonida turdi,
Fan sharafi uchunmi shu dam
Qo‘shiq yangrab, to‘plar o‘kirdi?

 

Yo Poltava shonli yilligin
Zo‘r tantana qilarmi shodon,
Rus podshosi davlatin, elin
Shu kun Karldan saqlagan omon;
Yo tug‘dimi Yekaterina?
Yo qora qosh, suluv xotini,
Mo‘‘jizalar kashf etgan siyna,
Tugilganmi o‘zi shu kuni?

 

Yo‘q! Afv etar u fuqaroni;
Gunohkorga quyib zo‘r gunoh,
Xursandchilik etar bu oni;
Ko‘piradi u bilan qadax,
Qalb va yuzi sochar edi nur,
Manglayidan o‘padi mana;
Yovni mag‘lub etgandek mag‘rur,
Afv etganin qilar tantana.

 

Shuning uchun bu ulfat, shovqin,
Piterburgda shoh bazm qurar,
To‘y o‘kirar, muzika butun,
Eskadra daryoda turar,
Shuning-chun bu quvonchli soat
Shohona jom to‘la, jarangdor,
To‘p otishdan Neva ham behad
Zilzilaga keldi shiddatkor.

1835

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

* * *

 

Exedi monumentum23

 

Qo‘l bilan tiklab bo‘lmas haykal qo‘ydim o‘zimga.
Xalqning kelar yo‘lini maysa-o‘tlar qilmas band:
U magrur qad ko‘tardi bosh egmasdan ta’zimga.
Aleksandr qubbasidan ham baland.

 

Yo‘q, butunlay o‘lmayman — qalbim yashar liramda,
Tuprog‘im-la chirimay, yashaydi u to abad.
To biron shoir-poir qolar ekan olamda,
Meni sira tark etmaydi shon-shuhrat.

 

Ovozim-la chulg‘anur poyoni yo‘q ulug‘ Rus,
Undagi barcha ellar meni yodlaydi har dam.
Magrur slavyan nasli, bugungi avom tungus,
Fin xalqiyu dashglar do‘sti qalmoq ham.

 

Uzoq zamon xalq mehriga bo‘lajakman musharraf,
Chunki, rubobim bilan ezgu hislar tug‘dirdim.
Shu yovuz zamonamda kuyladim erkni maqtab,
Xor-zorlarga achinmoqqa chaqirdim.

 

Tangri hukmidan chiqma. ey ilhomim parisi,
Ranjida xotir bo‘lma, toju gulchambardan kech,
Loqayd qabul eta ber madhu tuhmat barnsin.
Ahmoq bilan esa o‘chakishma hech.

1836

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

SAN’ATKORGA

 

Ham hazin, ham shod kiraman korxonangga, san’atkor:
Marmar senga itoatchan, gipsga jon berasan:
Qancha xudo, malak, botir... Zevs — chaqmoq tangrisi
Mana Satir nay chaladi yer tagidan tikilib.
Ishni boshlab bergan Barklay, shon keltirgan Kutuzov.
Bu Apollon — orzu-umid, Niobeya — g‘am-g‘ussa...
Shodman. Ammo shuncha jonsiz mo‘‘tabarlar ichida
Xafaholman: yonginamda yo‘qdir mshribon Delvig;
San’atdo‘sti, kengashchisi qora go‘rda yotipti.
Bo‘lsa Seni quchar edi! Faxr etardi sen bilan!

1836

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

SHE’R TO‘QUVCHI DO‘STIMGA

 

Arist! Sen xam ko‘plarday topinibsan Parnasga!
Tez egar urmoqchisan asov. qaysar Pegasga:24
Gultoj uchun shoshasan xavf-xatarga boqmasdan,
Beayov tanqid bilan jang boshlaysan qo‘rqmasdan!
Arist, menga ishonu, qog‘oz, qalamdan voz kech;
Soy, o‘rmon, mozorlarni olmagin yodingga xech;
Shumshuk tizmalar to‘qib, ishqda yonmay qo‘ya qol;
Tog‘dan qulamay turib, tezroq pastga tuishb ol!
Sensiz xam shoirlar ko‘p, tag‘in chiqar, bo‘lmas kam,
She’rlari nashr etilaru darrov unutar olam.
Ehtimol, shu topda xam shovqin-surondan yiroq,
Tentak bir havas bilan umrbod bo‘lib inoq.
Maktabning panasida yashiringandir bironta.
Yangi «Telemaxnoma» ulg‘aytar o‘zga ota...
Bema’ni tizmachilar taqdiridan qo‘rq zinxor,
Bemaza she’rlar to‘qib berishar bizga ozor!
Avlodlar hurmatiga shoirlardir sazovor:
Pindda gultoj mo‘l, lekin chaqirtikanak xam bor.
Sharmanda bo‘lishdan qo‘rq! Gap yetib Apoldosha,
Ma’lum bo‘lsa sening xam chiqqannsh Gelikosha,
Jingalak sochli boshin chayqab turib, darg‘azab,
Sening daxongga kaltak siylov qilsa, ne ajab.
Qalay? Qovog‘ing soliq, javob aytishga shaysan.
Bilamanki: «Ortiq gap ne xam darkor.-— degaysan.
Men ra’yidan, so‘zidan qaytuvchilardan emas.
Bilgil. baxtim yor bo‘lib, rubob tanladimmi, bas;
Olam, mayli, deyversin men to‘g‘rimda ne desa,
Achchig‘lan, koyi, baqir,— yozaman she’r men esa».

Arist! Qofiyaboz — bu shoir degan gap emas,
Tinmay yozganing bilan birov uni she’r demas.
Yaxshi she’r yaratmoqlik oson emas unchalik,

Ya’ni frantsuzlarni Vitgenshteyn yenggunchalik!
Ammo rus elin faxri — uch san’atkor, uch ustoz,
Dmitriev, Derjavin, Lomonosov — uch shovvoz —
Ko‘p donishmand bo‘lishgan va bizga qilgan xitob;
Dunyoga kelar-kelmas o‘ladi qancha kitob!
Qofiyabozlar talay, safsata yaratadi,
Kitob do‘konlarida bari chirib yotadi;
Puch gaplarni kim o‘qir, qolib ketar hammasi,
Hammasiga bosig‘liq Febning la’nat tamg‘asi!

Faraz qilaylik, Pindga chiqib olarsan xushbaxt.
Shoir atalishga xam xaqli bo‘larsan u vaqt,
Zavq bilan o‘qimoqqa tushar seni el butun.
Lekin sen o‘ylaysanki, shoir bo‘lganing uchun
Oqib kela beradi boyliklar daryo-daryo,
Mamlakat senga qaram boylik zo‘ridan go‘yo,
Po‘lat sandiqlaringda saqlanar oltin, kumush,
Yeb-ichasan, uxlaysan, osoyishta — ko‘ngil xush!
Shundaymi?! Yo‘q, azizim! Shundaymas, bari bekor;
Yozuvchi manglayida na marmar koshona bor,
Na oltin to‘la sandiq!.. Shoir boy bo‘lmas bundoq:
Yer tagida yerto‘la, baland tashlandiq chordoq —
Mana yozuvchilarda koshona, yorug‘ zallar,
Shoirni hamma maqtar, lekin boqar jurnallar;
Fortuna g‘ildiragi yondoshmaydi butunlay,
Dunyoga yupun kelib, Russo o‘ldi yupunday.
Gadolar kunatg‘asi Kamoens yotog‘ida,
Kostro o‘lib ketgan allakim chordog‘ida,
Allakimlar ko‘mdilar: ular kechirgan turmush -
Qayg‘ulardan iborat; yuksak donglari — bir tush!

Chamamda sen shu mahal botding andak xayolga:
«O‘zi nima gap,— deysan,— o‘xshab naq Yuvenalga,—
Jiddiy hukmlar aytding, nom-banom, bo‘lak-bo‘lak,
Poeziya haqida fikr yurgizding andak;
Parnas hamshiralarin gapga unatolmayin.
She’riy va’z aytish uchun kelibsan-da atayin?
Jinnimisan, sog‘misan? Nima bo‘ldi o‘zingga?»
Arist, ko‘p gap ne hojat, javobim shu so‘zingga:

Esga tushdi, qishloqda yashar edi bitta chol,
O‘zi xudojo‘y edi, oqargandi soch-soqol,
Qo‘ni-qushnisi bilan totuv edi. to‘q edi,
Undan o‘tar donishmand shu atrofda yo‘q edi.
Bir kun nikoh to‘yidan kelar edi kech oqshom,

Andakkina mast edi, bo‘shatgandi talay jom,
Yo‘l-yo‘lakay duch keldi bir talay sodda dehqon:
«Gunohkor bandalarmiz, yo‘l ko‘rsatgin, taqsirjon.
Gap shuki, bizga-ku sen ichgani yo‘l bermaysan.
Hushyorlikka undaysan, buyurasan, tergaysan,
Biz senga ishonamiz; bugun sen o‘zing, lekin...»
«To‘xtang,— dedi xudojo‘y qishloqilarga sekin,—
Umr ko‘ring, cherkovda aytganimdan jilmang hech.
Aytganimni qilingu, qilganimni qilmang hech!»

Senga ham mana shunday javob berishim darkor,
O‘zimni oklamoqchi emasman zinhor, zinhor:
Baxtlidir she’r to‘qishga havasi yo‘q har kishi,
Umrini o‘tkazar tinch, bo‘lmas g‘ami tashvishi.
Ketma-ket oda yozib, jurnallarga qilmas jabr,
Badiha ustida oylab o‘tirmas, besabr,
Sayr qilishni yoqtirmas u yuksak Parnasda ham,
Izlamas pok muzalar, uchmas sho‘x Pegasda ham,
Qalam tutgan Ramakov unga mudhish so‘z demas,
U — tinch ham xushvaqt. Arist, chunki u shoir emas!

Lekin gap cho‘zildi-ku, zeriktirmayin, deyman,
Satirik qalam bilan azob bermayin deyman,
Azizim, gapim adoq, kengash berdim sen uchun.
Nayingni chalasanmi, yo yo‘q — hal etgin bugun?..
O‘ylab ko‘r, qaysi ma’qul, o‘zing saylagin, biroq:
Dovruq olmoq yaxshi-ku, tinch yashamoq yaxshiroq!

1814

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

JUDOLIK

 

Soya-salqin litsey xilvatgohi,

Ulfatimiz she’rlarimni tinglar so‘nggi bor.

Litsey hayotining dilkash hamrohi.
Bu — sen bilan so‘nggi lahza ko‘rishmoq diydor,
Birgalik yillari qoldi orqada:
Ahil ulfatimiz tarqalar.

Xayr! Omonda asragay xudo,
O‘z erkingdan bo‘lmagin judo.

Febdan ham ajrama, aziz birodar!
Umidli, kuvonchli, totli muhabbat,
Men ko‘rmagan sevgi mahringga tushsin:
Umringning kunlari osoyish va baxt

Qo‘ynida tush kabi uchib o‘tishsin!
Xayr! Qayda bo‘lsam: qonli jangdami,

Aziz daryo bo‘yi, tinch yalangdami,

Muqaddas do‘stlikka sodiqman har vaqg,

Barcha (taqdir eshitarmi tilaklarimni?)
Barcha do‘stlaringga yo‘ldosh bo‘lsin baxt!

1817

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

* * *

 

Yaxshi qol, qadrdon yashil o‘rmonzor!
Yaxshi qol, qayg‘usiz dala quchog‘i!
Siz ham, ey tez uchgan xushvaqt baxtiyor
Kunlar — yengil qanot ermaklar chogi!
Xayr, Trigorskoe, shodmon hayotim,
Mudom xushvaqt kutgan sevikli diyor!
Sizga o‘rgandim men, tuzingiz totdim,
Nahot, ayrilaman manguga takror.
Sizdan esdaliklar olib ketaman,
Lekin qoldiraman sizga bu qalbim.
Bir kun (shirin xayol!) — tag‘in qaytarman
Orombaxsh dalangiz qo‘yniga, balkim.
Yurarman jo‘kazor soyalarida,
Men do‘stona erkka bosh eguvchiman,
Qiya tepalarning oralarida —
Aql,go‘zallikni xo‘p sevguvchiman.

1817

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

CHAADAYEVGA ATAB

 

Sevgi, umid, jimjit shon ushoqlari
Ermak bo‘lolmadi bizga ko‘p zamon,
O‘tdi yoshligimiz ovunchoqlari
Go‘yoki tush, go‘yo tongdagi tuman:
Ammo yonar hali bizda ishtiyoq,
Yovuz bu saltanat qilsa hamki jabr,
Qalbimiz talpinar betoqat, besabr.
Vatan da’vatiga solamiz quloq.
Oshiq yigit shirin visol damini
Zoriqib kutganday, bo‘lib nigoron —
Muqaddas ozodlik minutlarini
Ishonch-la kutamiz entikib hamon.
Qali erk maylida yonar ekanmiz,
Yurak hayot ekan nomusga-shonga:
Do‘stginam, vatanga jonni tikkanmiz,
Ko‘ngil orzulari fido o‘shanga!
Ishon. shubha qilma, kelar u zamon,
Balqar baxt yulduzi — dilbar va porloq!
Rossiya uyqudan uyg‘onar, inon,
Shohlik vayronasi ustiga, o‘rtoq,
Yozilajak bizning nomlar begumon.

1818

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

N. N.

 

V. V. Engelgardtga25

 

Eskulapga chap berib qoldim,

Oriqman, taqirbosh, lekin salomat;

Azob panjasidan qutulib oldim,

Boshginamdan ketdi og‘ir malomat;

Priapning quvnoq hamrohi sog‘liq

Ham uyqu, ham farog‘atli dam

Yana xuddi ilgarigidek,

Oddiy, tor kulbamga qo‘ydilar qadam.

Kel, chala bemorni yupatgin sen xam!

U seni ko‘rmakka juda intizor,

Seni, qonunlardan xolis, baxtiyor,
Pindning tanbal fuqarosini.

Ozodlik va Vakxning sodiq farzandi.
Veneraning muxlis dilbandi,

Ayshi farogatning sohibi, seni!
Poytaxtning bekorchi tashvishlariyu
Nevaning sop-sovuq go‘zalligidan,
Nodonlarning chirkin mish mishlariyu
Shuncha xil ziqnalik bezorligidan
Qo‘rg‘onlar, o‘tloqlar chorlaydi meni.
Boqchalarning yashil salqini,
Dala-dashtda daryo sohili
Va erkin qishloqlar chorlaydi meni.
Qo‘lingni ber. Boraman o‘zim
G‘amgin sentyabrning avvallarida:
Yana birgalashib quramiz bazm,
Bu yerning pattalik malaylaridan.
Tentagidan, amaldoridan
Ochiq ko‘ngil bilan so‘zlab qolarmiz.
So‘zlarimiz osmon hukmdoridan,
Goho yerdagisin tilga olarmiz.
1819

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

* * *

 

Kunduz mash’alasi sekin so‘narkan,

Zangor dengizga tushar kechalik tuman.

Shovqin sol, shovqinlar sol, itoatli oq yelkan,

To‘lqinlar ot tagimda, g‘azabnok okean.
Ko‘zimga ko‘rinadi olis u qirg‘oq.

Janub dalalari — sehrli diyor:

G‘ussaliman, jo‘shqinman, shodman bu choq,
Meni sarxush etgulik xotiralar bor...

Payqayman: ko‘zlarimda yana yosh ko‘rinadi;
Oshna xayollarim uchishar aylanamda;

Qalbim bir tug‘yon etib yana darrov so‘nadi.

Kechmish, u tentak sevgi esga tushar bu damda —

Sayoq yillar, butun g‘am, suyukli har ne borkan,

Orzular, umidlarim aldagani beomon...

Shovqin sol, shovqinlar sol, itoatli oq yelkan,

To‘lqinlar ot tagimda, g‘azabnok okean.

Kema, uch, yetkaz meni tezroq u olis yoqqa;

Aldoqchi zo‘r dengizning taxlikali maylicha,

Yondasha ko‘rma faqat gamgin — tanish qirgoqqa,
Tumanli vatanimga yondasha ko‘rma picha,
Qaynoq hirsim dastavval yolqinlar ila tulgan,
Sezgim va orzularim o‘tlay yongan yerlarga.

Nozli muzalar sirli va yumshoq kulgan,

Suzuk boqishlarini bagishlagan yerlarga, —
Yaqinlashma, yondashma yoshligim tor-mor qilgan,

Bo‘ronlarda ertaroq so‘lgan, so‘ngan yerlarga.

Yengil qanot sevinchim menga vafosiz bo‘lgan,

Yuragim sovuq hasrat-gamda qolgan yerlarga...
Men yangi taassurot izlagan yo‘lovchiman.

Sizdan qochdim vatanim — suyukli aymoqlarim;

Sizdan qochdim, ey, faqat zavq-shavq allalagan,

Bir damlik yoshlikdagi bir damlik o‘rtoqlarim,

Siz ham ey, muhabbatsiz o‘zimni qurbon etgan,
Shoshqin xayollarimning, ey, ozg‘in sirdoshlari,
Tinchligim, shonim, erkim, yuragim egallagan
Yoshligimning vafosiz, minutlik tutoshlari.
Barchangizni unutdim... Oltin bahorlarimning
Sirli ey, sirdoshlari, sizni-da unutganman.
Ammo yuragimdagi o‘sha eski yaramga,
Chuqur sevgi dardimga hech narsa bo‘lmas darmon...

Shovqin sol, shovqinlar sol, itoatli oq yelkan,
To‘lqinlar ot tagimda, xo‘mraygan okean...

1820

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

* * *

 

Uchishgan bulutlardan bo‘shab qoldi ko‘k yuzi;
Ey sen qaykuli yulduz, ey sen oqshom yulduzi,
So‘lg‘in dala, biyobon shu’langdan kumush bo‘ldi,
Qora qoya, mudragan ko‘rfaz ham nurga to‘ldi;
Miltillagan nuringni sevaman haqiqatan,
Uxlagan o‘ylarimni uygotdi u qaytadan.
Vodiylar adil-bo‘ycham teraklar bilan to‘lgan,
Nozik, umrbod yashil daraxtlar mudrab turgan.
Janubning to‘lqinlari dardli shovqinlar solgan,
Har nima ko‘ngillarga yoqimli va xush bo‘lgan —
Tinch va sokin o‘lkada — suyumli, yorug‘ yulduz,
Porlashingni yodimda saklab yuraman hanuz.
U yerlarda bir kezlar samimiy o‘y surardim,
Erinchak xayollarda dengiz bo‘ylab yurardim,
Kulbalarni quchganda kechaning soyasi jim,
Korongida izlardi sohibjamol qiz seni,
Qizlarga ko‘rsatardi senga taqib ismini.

1820

 

 

XANJAR

 

O‘lmas Nemezidaning qo‘li uchun tirgakmish
Seni Lemnoss xudosi,

Erkning maxfiy posboni — qasoskor xanjar mudhish —
Xo‘rlik va haqoratning so‘nggi hukmfarmosi.

Zevs yashinlari jim, qonun qilichi mudroq

Yerlarda lanatlar, umidlar yaratasan.

Seni asrar shohona u sarpolar panaroq,
Sen taxt ko‘lankasida yashirinib yotasan.

Yovuzning ko‘zlariga yarqirar bu tilsiz tig‘.
Jahannamning shulasi, tangri chaqmogi yanglig,

Xam yovuz titrab ketar, alanglar haryon

O‘z bazmida nogahon.

Kutilmagan zarbalaring uni topar har joyda,
Cherkovda-yu, chodirda, quruqlikda va suvda,

Sirli qulflar urilgan sirli uyda — har

qayda,

Oilada yoki shirin uyquda.
Ezgu Rubikon shovlar Rumi Qaysar3 ostida,
Olampanoh Rim qulab, qonun egdi boshini,

Ammo erk sevgan Brut kuzg‘adi isyon:

Xanjar, yana qon to‘kding — u ham o‘lik tusida —

Qucholmaydi viqorli Pompey marmar toshini.
Isyon nasli ko‘tarar qahr-gazab g‘ulg‘ulasi,

La’nati, qarg‘ish tekkan qonli — badnamo —

Erkinlikning u boshsiz qolgan tanasi

Ustida badbashara bir jallod bo‘ldi paydo.
O‘limlar payg‘ambari1 charchagan do‘zaxlarga

Barmoqlari-la qurbon belgilamishdir.

Seni va Evmenida bibini naq ularga
Tangrining o‘zi to‘g‘ri yubormish — yo‘llamishdir.
Ey yosh haqiqatparvar, Rumlik saylagan odam,

Ey, Zand, sening asring ham jazoning

sirtmog‘ida

So‘ndi, ammo muqaddas, fazilatli, shan odam,

Tovushi qolib ketdi bu jazo tuprog‘ida.
Germaniyangda mangu sharpa bo‘lib qolding sen,

Jinoiy quvvatlarga ofatu xatar.

Karl Zandning tantanali qabrida —

Yonadi bexat-beyozuv xanjar.

1821

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

ALOMATLAR

 

Turli-tuman alomatni kuzat har qachon,
Yosh bolalik yillaridan podachi, dehqon,
Ko‘k g‘arbida ko‘lankaga ko‘z tashlab bir dam,
Olddan aytar shamolni ham, ochiq kunni xam;
Aytar dala bahrin ochar yomg‘ir sharrosni.
Uzumlarga xavfli bo‘lgan erta ayozni.
Agar oqshom oqqush suzib tinch suvda yursa.
Kelishinglab xabar berib, qichqirib tursa,
Yoki gamgin bulutlarga botsa quyosh-nur,
Bilki, erta uyg‘otadi qizlarni yemg‘ir,
Yo urilar darchaga do‘l: tongda qishloqi -
Shaylanarkan o‘rish uchun bo‘liq boshoqni.
Bo‘ronlarni eshitib u chiqmaydi ishga,
Yana qayta ikkovlashib boshlar mudrashga.

1821

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

* * *

 

Kechirarmikansan, orzumdagi rashk,
Ishqdagi bu sifat telba yonishni?
Sodiqsan! Ne uchun sevasan, yakkash —-
Fikru xayolimga qo‘rquv solishni.
Jazmanlar qurshagan sening atrofing,
Ko‘rinmak istaysan barchaga dilbar.
Goh munis, goh ma’yus sening nigohing
Hammaga nechun puch umid baxsh etar?
Aqlimni band etib, o‘zimni maftun,
Bu baxtsiz sevgimga ishonching komil,
Ko‘rmaysan, shovqinli gurungda butun
Suhbatga begona, iztirobda dil. —
Tanholik hasratin chekaman tolib,
Mahrumman iltifot va shafqatingdan...
Ketmoqchi bo‘laman: qo‘rqib, yolvori

Ko‘zlaring qidirmas mening izimdan.
Ishvali so‘zlar-la qilmoqbo‘lib rom,
Meni gapga tutib qolsa bir jonon. —
Sen begam, osuda; quvnoqsan mudom,
Bu ta’nang men uchun o‘limdan yomon!
Gapir-chi, ne uchun mening raqibim,
Menu sen — ikkovni ko‘rarkan xilvat,
Senga nechun sirli qiladi ta’zim?..
Ayt-chi, kim beripti bunga ijozat?
So‘yla-chi! Ne uchun to‘lganar rashkda,
Ne uchun oqarar jamoling ko‘rib?
Ne uchun kun va tun o‘rtasi paytda
Onangsiz, sen tanho olasan kutib?!
Lekin men sevimli... Men-la qolganda
Shu qadar munissan, shu qadar dildor!
Bo‘sang o‘t! Sen ishqdan suhbat ochganda
Samimiy yuraging etilar izhor!
Senga kulgilidir mendagi azob
Va lekin sevasan yetadi aqlim.
Azizim, qiynama, hech qolmadi tob.
Bilmaysan, naqadar kuchlidir ishqim,
Bilmaysan, qanday zo‘r menda iztirob.
1823

 

Zulfiya tarjimasi

 

 

* * *

 

Tun yeli g‘ir-g‘ir
Taratur sexr.

Kelar,

Yelar
Vodiyul Kabir.

Zar tusli oy chiqdi ko‘k aro,
Sukunat... O... gitara yangrar...
Yosh ispan qiz balkonda tanxo
Panjaraga suyanib qarar.

Tun yeli g‘ir-g‘ir
Taratur sexr.

Kelar,

Yelar
Vodiyul Kabir.

Ro‘molingni tashlab bu chog‘da
Kun misli kel, hoy qizgina, qiz1
Panjarani qoldirib dog‘da
Nozikkina oyog‘ing o‘tkiz!
Tun yeli g‘ir-g‘ir
Taratur sexr.

Kelar,

Yelar
Vodiyul Kabir.

1824

 

Muhammad Ali tarjimasi

 

 

CHAADAYEVGA

 

Axir, bu bachkana gumonlar nechun?
Inondim butun:

Bu joy qo‘rqinch exrom bo‘lmish bir zamon,
Bunda qonga tashna tangrilar uchun —
Tutunday burqigan qurbonlik va qon:
Yovuz Evmenida xusumatlari
Shu yerda tugalib — bo‘lmish xotirjam;
Qo‘lini uzatmish og‘asi sari —
Shu yerda Tavrida darakchisi ham:
Do‘stlikning muqaddas axdi, shukuhi —
Vafo rasmin qurmish bu vayronada,
G‘ururlanmish ulug‘ tangrilar ruhi -
Uz ijodlaridan shu butxonada.

Chaadaev, o‘tmish xotiringdami?
Yaqindaydi yoshlik shavqlari bilan
O‘ylardimki mash’um — mudhish ismni
Uzga xarobotga topshirmoqni man.
Bo‘ronlari tingan qalbimda. biroq,
Tanballigu sukut topibdi qaror,
Dilim jo‘shqin mehru ilhomga inoq.
Ezgu do‘stligimiz topishga takror
Ismlarimizni yozaman, o‘rtoq.

1824

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

SHON-SHUHRAT ORZUSI

 

Tiz cho‘kib qoshingda tilsiz bir nafas
Farog‘at, ishq bilan bo‘lganimda mast,
Ko‘z tashlab o‘yladim: sevgilim jonon,
Shuhrat istadimmi, bu senga ayon;
Bilasan, beqaror dunyodan ketib,
Hovliqma shoirlik nomin tark etib,
Bo‘ronlardan charchab solmadim quloq,
G‘o‘ng‘illagan maqtov, g‘iybatga biroq,
Mish mishlar solarmi qalbga hayajon,
Qiyo boqqanida bo‘lib nigoron,
Bo‘ynimga chirmashib, shivirlagan payt:
Sevasanmi, jonim, baxtlimisan, ayt?
Sevmaysanmi o‘zga yorni mensimon?
Unutmaysanmi, ayt, do‘stim, hech qachon?
Men esa, uyalib turar edim lol,
Zavqlarga g‘arq bo‘lib, surardim xayol.
Kelgusi dahshatli judolik damlar —
Bo‘lmaydi... qanday hol? Ko‘z yoshi, g‘amlar,
Bo‘hton, bevafolik boshimga bari
Birdan yopirildi... qaydaman? Qani?
Cho‘lda yashin urgan yo‘lchiday shu vaqt —
Turaman, ko‘z oldim zim-ziyo behad.
Hozir menda yangi orzu azobi:
Shon-shuhrat istayman, istayman, toki —
Nomimni eshitib qol taajjubda,
Senga duch kelay men hamma tarafda.
Baland ovoz bilan butun narsa ham
Men haqda so‘ylasin, kuylasin ko‘rkam,
Vafodor ohangni kuylab osuda,
Bog‘chada, kechasi tim qorong‘uda,
Hijron payti so‘nggi yolvorishim u,
Sening xotirangdan chiqmasin mangu.

1825

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

... GA

 

Esimdadir ajib dam hali:
Ko‘z oldimda bo‘lding namoyon,
Pok go‘zallik dahosi kabi,
Bir lahzalik xayol, tushsimon.

 

G‘am-alamdan dilim yonganda
Tushlarimda ko‘rdim chehrangni
Hayotdagi bo‘m-bo‘sh suronda
Kelib turdi tovshing jarangi.

 

Yillar o‘tdi. Isyon bo‘roni
Xayollarim sovurdi dildan.
Va unutdim dilbar sadongni,
O‘chdi aziz chehrang yodimdan.

 

Quvg‘unliknnng changida nursiz
G‘amga to‘lib kunlarim botdi;
Xudo, ilhom va ko‘z yoshisiz,
Ishq, iztirob hayotsiz okdi.

 

Mana, qalbga oshno bo‘ldi nay,
Ko‘z oldimda bo‘lding namoyon,
Go‘zallikning sof parisiday,
Bir lahzalik ajib tushsimon.

 

Ruhim yana uyg‘ondi bu dam,
Yana unda tirildi najot;
Yana dilda xudo va ilhom,
Ko‘z yoshiyu muhabbat, hayot.

1825

 

Zulfiya tarjimasi

 

 

* * *

 

Agar seni aldasa hayot
Sen noumid bo‘lma hech qachon.
G‘amli kunga qilgin itoat.
Xushnud kunlar keladi, ishon!

 

Qalb kelajak ishqi-la yashar;
Bu kunimiz qayg‘u va dog‘li:
Bari oniy, o‘tishga shoshar,
O‘tgan esa, hamisha totli.

1825

 

Zulfiya tarjimasi

 

 

BOXUS QO‘SHIG‘I

 

Nimadan tindi, hey shodumon ovoz?

Yangra, boxusona qo‘shiq, yangroq soz!

Bor bo‘lsin sarvinoz qizlar, jononlar!
Bizni nazokat-la sevgan juvonlar.

Qani, qadahlarni to‘ldira boshlang!
Jaranglab tursin,

Boda ko‘pirsin —

Noyob uzuklarni tagiga tashlang!
Ko‘taring bir yo‘la, sipqaraylik oq,
Bor bo‘lsin muzalar, bor bo‘lsin idrok!
Sen, ey ezgu oftob, porla yorqinroq!

Yorug‘ tong otganda, mana bu chirog‘,

Rangi o‘chib, lip-lip so‘nganisimon.

Soxta donishmandlik so‘nar beomon —
Porloq aql quyoshi oldida albat.

Bor bo‘l, ey oftob, yo‘qol, ey zulmat.

1825

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

* * *

 

Qonimda yonadi orzu otashi,
Sen mening dilimga solding jarohat;
Bo‘sa ol sharobu boldan ham shirin
Sening bo‘salaring, bag‘ishlar rohat.
Kel, mehru sevgi-la boshimga eggil,
Beisyon, oromda tin olsin jonim:
Quvnoq kun botguncha ufqqa yengil,
Quyulguncha tunning tumanlari jim.

1825

 

Zulfiya tarjimasi

 

 

VYAZEMSKIYGA

 

Qadim jon ofati — dengiz shunchalik
Olovlantirdimi dahongni sening?
Madh etding sen oltin lirangni chalib
Neptunning dahshatli panshaxasini.

 

Madh etma. Bu bizning badbin davrda
Yerga ittifoqdosh u keksa Neptun.
Odam — barcha bebosh olag‘ovurda
Yo zolim, yo xoin va yoki tutqun.

1826

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

YAZIKOVGA

 

Yazikov, senga kim baxsh etdi ilhom
Bu sho‘xchan nomani yozmoqlik uchun?
Buncha hazilkashsan, buncha mehribon,
Bu qadar toshibdi hislaring, kuching,
Jo‘sh urgan g‘ayrating buncha navqiron!
Yo‘q, sen o‘z sozingni qonib sugorgan
Kastal chashmasining suvlari emas;
Senga boshqa yerdan tuyogi bilan
Ippokren chashmasin ochibdi Iegas.
Sizilib oqmaydi undan muzday suv.
Achigan sharobday ko‘pirmaydi u;
Yaroqsiz suvlardan xoli, ozoda.
Rom bilan vinoning aralashmasi -
Go‘yo Trigorskda. bizning zamonda
Erkin tashnalikning ochgan chashmasi
Sof va olijanob ichimlikdan u,
Mast qilar, uygotar besabr tuyg‘u.

1826

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

* * *

 

Achchiq satiraning otash muzasi!
Kel, mening otashin da’vatimga kel!
Menga kerak emas maqtov lirasi,
Menga Yuvenalning qamchisini ber!
Lekin, bu badhazm epigrammam
Nodon taqlidchilar, asti sizgamas,
Ey, badnafs tarjimon, qofiyaparast —
Bechora no‘noqlar, bo‘ling xotirjam!
Xotirjam bo‘lingiz, sho‘rlik shoirlar!
Jurnal muridlari — yuragi kirlar!
Omon bo‘ling siz ham, tentaklar! Biroq,
Ey, siz muttahamlar, chiqing yaqinroq!
Sizning hammangizni, razil, ablahlar,
Vijdon qiynog‘iga olaman yomon!
Qaysi biringizni unutsam agar,
So‘rayman, janoblar, ayting shu zamon.
O, qancha mis manglay — qovoqkallalar,
O, qancha benomus, orsiz aft-angor,
Bularning hammasi mendan barobar —
O‘chmaydigan tamg‘a olishga tayyor!

1820-1826

 

Turob To‘la tarjimasi

 

 

1827 YIL 19 OKTYABRDA

 

Tangri yor bo‘lsin, jo‘ralar, sizga
Shoh xizmatiyu hayot g‘amida.
Do‘stona ishrat bazmlari ham
Sevgining sirli, shirin damida.

 

Tangri yor bo‘lsin, jo‘ralar, sizga
Bo‘ronlardayu tiriklik dardida,
Yot diyorda ham olis dengizda,
Ham u qorong‘i yerning qa’rida...26

1827

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

SHOIR VA AVOM

 

Procul este, profane27

 

Shoir qalbin yondirib ilhom
Parishonhol chertar lirasin.
U kuylardi — tegrada avom
Quloq solar kibrli, xudkom,
Anglab yetmay gapning sirasin.

Befarosat qora xalq so‘ylar:
«Yorilguday bo‘lmoqda quloq,
Namuncha u xush sas-la kuylar?
Qayoqlarga boshlaydi bu choq.
Ne o‘rgatar, kuylar ne haqda,
Qo‘ngillarni tutib qiynoqda
O‘zboshimcha jodugar misol?
Qo‘shig‘i hur bamisli shamol.
Ammo shamol yanglig besamar:
Unda bizga ne naf, ne zarar.

 

Sh o i r

 

Tilingni tiy, muhtojlikka garq,
Aqli qosir, farosatsiz xalq!
Figon etma manfur va nolon,
Sen — chuvalchang, ko‘k o‘g‘limas, yo‘q.
Naf bo‘lsa bas, nafdan ko‘ngling to‘q,
Nima senga axir Apollon
Unda naf yo‘q, xullasi kalom.
O, marmar-ku bu tangri!.. Biroq
Sening uchun mo‘ndi yaxshiroq:
Bo‘lur unda pishirsa taom.

 

A v o m

 

Ey, falaklar erkasi, bil-chi;
Zakovating, ilohiy elchi,
Sarf etmog‘ing lozim bizni deb,
Dillarimiz pokla-yu, ber zeb.
Jur’atsizmiz, ayyormiz juda,
Shukur qilmas beormiz juda,
Yurak emas bizdagi — kesak,
Biz — tuhmatchi, biz — qul, biz — tentak
Bijg‘ib yotar illatlar tog‘-tog‘,
Yaqiningni ardoqlab, siylab
Bersang mumkin ibratli saboq,
Tinglar edik bor vujud ila.

 

Sh o i r

 

Bas, shoirga ekanmi havas,
Ey, siz bilan nima ishi bor?
Fahsh loyiga botmaysizmi! Bas!
Lira sasi qila olmas kor!
Siz tobutdek ko‘zga yomonsiz,
Tentaklikda xo‘p beomonsiz?.
Izmingizda bor axir hanuz,
Darra, bolga, zindon, bu ne so‘z?
Yetar endi, ey telba qullar!
Shaharlarda surilur yo‘llar, —
Voh voh, juda nafli ish-ku bu! —
Istaysizki, ibodatin ham,
Sajdagohin ham, tokatin ham
Unut etib kohinlar bu dam
Yo‘l supursin, shundoqmi?.. Yohu!..

Tirikchilik ikir-chikiri,
Va yo g‘araz, yo savash emas,
Biz tug‘ildik ilhom sururi,
Shirin sasu ibodat deb, bas!

1828

 

Muhammad Ali tarjimasi

 

 

* * *

 

Gruziya qirlarida tun qorong‘isi,

Ko‘z oldimda Aragva shovqin soladi.
G‘amginman va yengilman, dilim qayg‘usi

Ravshan; sog‘inish mungi dilga to‘ladi.
Faqat sog‘inish mungi... Mening mungimni —

Hech nima azoblamas, tashvishga solmas.
Yangidan sevgim o‘ti olar ko‘ngilni,

Chunki u sevmay turmas, sevmay turolmas

1829

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

* * *

 

Shovqinli ko‘chada sarson yursam-da,
Xalqto‘la cherkovga borib kirsam-da,
Sho‘x yigitlar bilan bir o‘tirsam-da,
Meni xayol bosar, o‘y bosar hamon.

 

Men deyman: bu yillar shoshib o‘tadi,
Son-sanoqsiz odam bir-bir ketadi,
Dunyoda kimki bor — bori bitadi,
Kimningdir so‘ngdami yaqin shu zamon.

 

So‘qqabosh chinorni har ko‘rganimda —
O‘rmonlar bobosi, deyman, dilimda —
Otalarim asrin ko‘rding umringda —
Mendan so‘ng ham qolib, surasan davron.

 

Go‘dakni erkalab turganda xushxol,
Darrov o‘ylab deyman: erkam, yaxshi qol,
Mening o‘rnimni bos, ko‘rmagil zavol,
Men tutoqdim, so‘ldim, sen gulla omon!

 

Har kun, xar yilimni o‘tkazib shundoq,
Odatim — xayolga botaman uzoq,
Har yil so‘ng nafasdan olaman so‘roq,
Har soat topaman o‘limdan gumon.

 

Bilmayman, ajalim duch kelar qayda,
Jangdami, safarda yo toshqin soyda,
Yoki go‘rim anov vodiy, to‘qayda,
Sovuq xokim olar og‘ushi tomon!

 

O‘likka hamma yer birdak har qalay,
Tuyg‘usiz tan go‘rda qolmas chirimay,
Har nechuk istagim: Vatanda o‘lay,
Aziz tuproq bo‘lsin so‘nggi oshiyon.

 

Qabrim tegrasida yosh hayot kulsin,
Qushlar bosh ustimda sayrashib tursin,
Beparvo tabiat doim barq ursin —
Mangulik chiroyda yashnab bearmon.

1829

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

MEHNAT

 

Totli dam bu: necha yillik mehnatimni tugatdim,
Nega tag‘in sirli hasrat notinch qilar ko‘nglimni?
Yo, ulkan ish bajarilgach, turibman haqqin olib —
Bekor qolgan mardikordek, bo‘lak ishga begona,
Yo muqaddas kuychilarning, oltin tongning do‘stini,
Tunning tilsiz hamrohini — mehnatimni ko‘z qiymas?

1830

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

* * *

 

Qirmizi yuz tanqidchim, bo‘rdoqi askiyaboz,
Doim mazax va ermak senga bizning tolgin soz,
Kel, bir nafas yonimda o‘tirishga unagin,
La’nati g‘am-gussaga chidarmizmi, sinagin.

Qara, qandoq manzara: qator bu garib kapa,
U yoni qora tuproq yonbag‘ir, yassi tepa,
Ustlarida quyilgan sur bulutlar, tumanlar.
Qani yorug‘ dalalar? Qani qalin o‘rmonlar?

Qayda anhor? Boq, anov pastak qo‘ra ichiga -
Ikki sho‘rlik tol turar ko‘zlarning quvonchiga,
Ikki, xolos... Uning ham biri yaydoq-yalangoch.
Kuz yomg‘iri dastidan qup-quruq qolgan yogoch.
U birida sap-sariq uvib qolgan yaproqlar,
Ko‘lmakni bulgash uchun yelga faqat intizor,
Shugina! Qo‘rasida yo‘q tirik biron kuchuk.
Rostdan ham, ana dehqon, yalang bosh eltar o‘lik.
Chaqaloqning tobuti, izma-iz ikki ayol,
Erinchak pop bolasin uzoq hay-haylar dehqon:
Otangni chaqir-chi, — der, — cherkovni ochsin darxol.
Jadalroq! Hech fursat yo‘q! — Ko‘mardim allaqachon.
Nega xo‘mrayding? — Qani, tentaklikni tashlasang.
Bizni yupantirgali bir xirgoyi boshlasang?

Sen qayoqqa? — Moskvaga! Bu yerda yurmay bekor,

Graf to‘yidan qolmay! — To‘xta, hay, karantin bor,

Axir bizning o‘lkada hozir hindu vabosi.

O‘tir, bir choq muhtasham Kavkazning darvozasi —

Yonida itoatkor navkaring o‘tirganday.

Sho‘rlik qani, ogayni? Ha! G‘ussa bosdi — hay, hay!

1830

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

YOLVORISH

 

O, agar bu rost bo‘lsa, tunda —
Bitganida odamning umri,
Qabrlarning toshiga shunda
Yalt-yalt tushsa ko‘kdan oy nuri,
O, agar bu rost bo‘lsa, shundoq
Bo‘sh qolsa tinch mozorning bari —
Men Layliga bo‘lib ko‘p mushtoq;
Chorlayman: kel, do‘stim, men sari!

 

Avvallari ko‘ringaningday
Mahbub ruhi, bo‘lgil namoyon,
So‘nggi g‘amdan o‘zgarib chiroy
Rangsiz, holsiz, qish kunisimon.
Kel, yengil kuy yoki shamol, yo —
Olisdagi yulduz singari,
Kel, misoli dahshatli siymo,
Menga farqsiz: kelgil men sari!

 

O, seni men chaqirishim bu,
Sevgilimni kek bilan xazon —
Etganlarga ta’na emas-ku,
Yoki meni ahyon va ahyon —
Qiynagandan shubhalar qahri,
Tobut sirin fosh etish emas...
G‘amgin deyman: sevaman payvast,
Senikiman, kelgil men sari!

1830

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

* * *

 

Meri uchun ichaman,
Meriginam dilrabo,
Jim eshik berkitaman,
Mehmonim yo‘q, men tanho,
Meri uchun ichaman.

 

Merimdan chiroyliroq,
Bo‘lsa bo‘lar, ehtimol,
Bunday parining biroq, —
Bo‘lishligi ko‘p mahol,
Bunday mehribon, quvnoq!

 

Baxtiyor bo‘lgin, Meri.
Hayotimning quyoshi.
G‘am, hijron ko‘rma, pari,
Yasha, bilmay ko‘z yoshi,
Baxtiyor bo‘lgin, Meri.

1830

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

NASL-NASABIM

 

Gala-gala rus qalamkashlar
Hamkorini qilib masxara,
Meni zodagon deb atashar,
Bu bema’ni gaplarni qara!
Na ofitser va na asessor,
Na zoti-nasabim dvoryan,
Akademik va na professor;

Men anchayin rus meshchaniman.

 

Davr illati menga tushunarli,
Unga qarshi turmayman biroq:
Bizda yangi — tug‘ma nomdorlik,
Yangi bo‘lgan sari nomdorroq.
Qaqshab bitgan urug‘lar yodi
(Baxtga qarshi, yolg‘iz emasman),
Men qadimgi boyar avlodi;
Birodarlar, men mayda meshchan.

 

Mening bobom quymoq sotmagan,
Bo‘yoqchilik qilib shoxlarga
Kuldan knyazlikka o‘zin otmagan,
Jo‘r bo‘lmagan u maddoxlarga,
Avstriyaning upa surkagan
Qo‘shinidan qochgan soldatmas,
Men oqsuyak emishmanmi? Bas,
Men, xudoga shukur, meshchanman.

 

Jangda ezgu Nevskiy uchun
Xizmat qilgan Racha — ajdodim;
Tojdor zolim — Ivan IV
Rahmi shafqat qilgan avlodin.
Shoxlar-la el bo‘lgan Pushkinlar;
Ko‘plarining taralgan shoni

Polyaklar-la olishgan kunlar
Nijenovgorod meshchani.

 

Barham berib makru adovat
Ham shiddatli urush-xavflarni,
Yorliq tutib, Romanovlarni
Xalq taxtga qilganda da’vat,
Shu yorliqqa imzo chekkanmiz,
Jafokashning o‘g‘li rahm etgan.
Bir vaqt biz ham bo‘lganmiz aziz;
Ha, bo‘lganmiz... lekin men — meshchan.
O‘jarlikdir bizni xor qilgan:
Opoq bobom bir so‘zli edi,
Petr bilan chiqishmay didi,
Shuning uchun dorga osilgan.
Bu bizlarga saboq bo‘lsinki,
Podshoh bahsni yoqtirmas ekan.
Baxtli — knyaz Yakov Dolgorukiy
Aqllidir u yuvosh meshchan.

 

Mening bobom Petergof qasri
Ichra bo‘lgan isyon paytida
Sodiq qoldi Minix singari,
Petr III ning halokatiga.

 

Shunda bo‘ldi Orlovlar aziz,
Bobom esa tushdi zindonga,
Bosh egdi shiddatli naslimiz,
Va men, meshchan, keldim jahonga.

 

Gerbli muhrim ostiga ko‘mdim
Qo‘limdagi to‘p-to‘p yorliqni,
Kiborlar-la yo‘q bordi-keldim,
Tiydim qonda isyonkorlikni.
Men bir savodxonman, bir nozim,
Musin emas, faqat Pushkinman,
Na boyu saroyda mulozim,
O‘zim katta odam: men — meshchan.

 

Post scriptum

 

Figlyarin to‘qipti uyda o‘ltirib:
Mening qora tanli bobom Gannibal
Go‘yoki bir shisha romga sotilib,
Shkiper qo‘liga tushganmish tugal.

 

U shkiper shonli va bizning elni
Harakatga solgan bir darg‘a edi,
Jonajon kemada tutganda rulni
Unga kuchli davlat sur’atin berdi.

 

Darg‘a betakalluf edi bobomga,
Arzon tushgan arab bardoshli edi,
Sidqidillik bilan chiqdi dovonga,
Shohning quli emas, sirdoshi edi.

 

Gannibal bobomning mashhur farzandi,
Chesmenda u boshliq bo‘lgan janglarda
Azim korabllar lovullab yondi,
Quladi Navarin birinchi marta.

 

Figlyarin ilhomning jazavasida
Dvoryan meshchani deb atapti meni.
O‘zi kim mo‘‘tabar oilasida.
Umi?.. Meshchan ko‘chasining dvoryani.

1830

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

BUDRIS VA UNING O‘G‘ILLARI

 

(Adam Mitskevichdan)

 

Budrisda bor uch o‘g‘lon, litvalik uch navqiron,
Keldi ular qoshiga chol maslahat solgani.
«Egarlarni qiling taxt, ot shay bo‘lsin hammavaqt.
Charxlab qo‘ying, bolalar, qilichni, oyboltani.

 

Haqiqatdir shu xabar: uch tomonga barobar
Yurish qilish niyati Vilnoda tug‘ilipti.
Hokim Kestut ruslarga, Olgerd esa pruslarga,
Paz polyaklarga qarshi yurish qilmoq bo‘lipti.

 

Siz hali navqironsiz va abjir pahlavonsiz,
(Hammang Litva xudosin panohida omon bo‘l!),
Chiqolmayman safarga, sizni yo‘llay zafarga;
Uchovlonsiz, uchingizga mana uchta ochiq yo‘l.

 

Hammangga ulush katta: biring Novegradda
Ruslardan o‘lja olib, yashay bersin badavlat.
Rus xotinlar xushbichim, egnida qimmat kiyim,
Ro‘zg‘orida mo‘lchilik, saxiylik rasm-odat.

 

Biringiz pruslardan, la’nati iblislardan
Qimmatbaho narsalar topa olar bir talay,
Dunyo-dunyo pul unda, movutlar gul-gul unda,
Kahrabo-chi, behisob, dengizdagi qumlarday.

 

Paz bilan uchinchingiz lyaxni ursin qo‘rquvsiz:
Polshada moli davlat, zebi ziynat ko‘p emas,
Olsa arzir shamshirin; ammo u yerdan biring,
Aminmanki, uyimga kelinsiz qaytib kelmas.

 

Polyak qizidan go‘zal malika yo‘qdir azal,
Pech yonida o‘ynagan mushukchaday xushchaqchaq —
Yiltillar ko‘zlari ham, xuddi yonar ikki sham,
Atirgulday qirmizi, yuzlari momoqaymoq.

 

Hali yigit ekanman, qallig‘ olib kelganman,
Hay bolalar, o‘zim ham shu Polshaga borganda.
Mana, qarib qolsam ham uni eslayman har dam
Hamon o‘sha tomonga ko‘zim tushib qolganda».

 

O‘g‘illar qo‘l siqishdi va safarga chiqishdi.
Ko‘z tikar yo‘llariga uydan jilolmagan chol.
Qunlar o‘tar basma-bas, birontasi ham kelmas,
O‘ldirdilar shekilli, deb Budris qildi xayol!

 

Qor yog‘adi gupillab, otliq kelar dukurlab,
Chakmonining tagida kattagina bir tugun.
«O‘g‘lim, sovg‘ami? Nima? Obbo, sen-ey, pulmi-a?
«Yo‘q, otajon, pul emas, polyak qizin keltirdim

 

Pag‘a-pag‘a qor tushar, otliq shamolday uchar.
Qora chakmon ostiga yashiripti bir tugun.
«Chakmoningda nima bor? Movut emasmi guldor?»
«Yo‘q, ota, movut emas, polyak qizin keltirdim».

 

Qor yog‘adi gupillab, so‘nggi otliq dukurlab,
Qora chakmon ostida olib kelar bir tugun.
Chol Budris tinim bilmas, so‘ragisi ham kelmas,
Birdaniga uch to‘yga mehmon chaqirar bugun.

1833

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

 

* * *

 

Aqldan ozdirma, xudo taolo;
Yo‘q! Tayoq va xurjun baridan a’lo,

Mehnat, zahmat chekishlik oson.
Aqlu idrokning qadru qimmati,
Undan ajralishning yomon illati

Shundagina emas, bu ayon:

 

Meni erkinlikda qo‘ysalar tanho
Chaqmoq tezligida uchardim go‘yo

Qop-qorong‘u o‘rmonzor sari!
O‘rtanib, alahlab kuylardim shunda,
Ajib xayolotdan chiqqan tutunda

Ko‘rinmasdan bo‘lib sarsari.

 

Men ham to‘lqinlarga solardim quloq,
Baxtu saodatga to‘lib o‘sha choq,—

Ochiq ko‘kka qarardim sekin.
O‘zimni sezardim, dashtni uchirgan,
O‘rmonni joyidan yiqib ko‘chirgan

Quyun kabi qudratli, erkin.

 

Aqldan ozdingmi, bu yomon kulfat.
Qo‘rqinchli bo‘lasan, misoli ofat,

Ustingdan qulf solinur xuddi,
Ahmoqni zanjirband etarlar darrov.
Qafasdagi yirtqich singari birov

Seni o‘ynab qiladi kulgi.

 

Men bo‘lsam tinglayman qorong‘u kecha:
Na bulbulning yangroq ovozin picha,

Na emanzor guvillashini,
Tinglayman do‘stlarning chaqiriqlarin,
Tungi soqchilarning so‘kinishlarin

Va kishanlar shaldirashini.
1833

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

* * *

 

Bas, yetar, bas, jon do‘stim! Tinchlik so‘raydi yurak,
Kun ketidan kun uchar — umrimizdan bir bo‘lak —
Har soat uzib ketar; biz bo‘lsa ikkalamiz
Yashamoqchi bo‘lamiz, ammo rosti — o‘lamiz.
Yorug‘likda baxt yo‘q, ammo tinchlik va erk bor,
Ko‘p zamonki, bir xavas keladi xayolimga,
Ko‘pdan charchagan quling qochishni o‘ylab yurar
Pok mehnat, rohat yurti — u uzoq makoniga...

1834

 

Mirtemir tarjimasi

 

 

G‘ARBIY SLAVYAN QO‘SHIQLARI

 

GAYDUK XRIZICH

 

G‘or ichida, chaqir toshlar aro
Dadil gayduk Xrizich berkindi.
Katerina — uning xotini
Ikki o‘g‘ilchasi bilan yonida.
Chiqolmaydi ular bu g‘ordan.—
Yovuz dushman poylab turibdi,
Agar jindak bosh ko‘tarsalar
Qirq miltiqqa bo‘larlar nishon.
Taom ko‘rmadilar uch kecha-kunduz.
Toshlar chuqurida to‘plangan
Yomg‘ir suvin ichdilar faqat.
To‘rtinchi kun balqidi quyosh.
Chuqurlikda suv qurib bitdi.
Katerina oh tortdi shunda:
«Rahm-shafqat qil, parvardigor!»
Shundayoq yiqilib jon berdi.
Xrizich unga qarab yum-yum yig‘ladi;
O‘g‘illar yig‘lashga qilmadi jur’at,
Xrizich yuzin chetga burganda
Ko‘z yoshlarin artdilar, xolos.
Beshinchi kun, aqldan ozib,
Uxlagan kiyikka boqqan bo‘riday,
Ona jasadiga tikildi o‘g‘il.
Buni ko‘rib qo‘rqqan kichigi
Akasiga qarab qichqirdi:
«Joningni qiynama, akajon!
Ichgin mening issiq qonimni,
Bunda agar ochlikdan o‘lsak,
Kechalari chiqib qabrdan
Uxlagan dushmanning qonin so‘rarmiz».
Xrizich turib, der ularga: «Bas!
Ochlik, tashnalikdan o‘q afzal».
Shunda uchovi ham qoyadan pastga

Quturgan bo‘riday sakrab chopdilar.
Har biri o‘ldirdi yetti dushmanni
Va har biri yedi yetti o‘q:
Dushman qirqib ularning boshin,
Nayzalarga sanchib kutardi.
Ammo yov ularga boqolmadi tik —
Xrizichlar dushmanga shu qadar dahshat.

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

IAKINF MAGLANOVICHNING MOTAM QO‘SHIG‘I

 

Oq yo‘l, uzoq safarga tushgin!
Yo‘l toparsan, xudoga shukur.
Kecha oydin; charaqlaydi oy;
Tagigacha sipqarildi may.

O‘q afzaldir yotgandan bemor;
Erkin yashab va erkin o‘lding.
Yoving qochdi bo‘lib tor-mor;
Ammo uni o‘ldirdi o‘g‘ling.

U dunyoda bizni esga ol,
Diydor ko‘rishsanglar, ehtimol.
Unutmagin, ukam, azizim,
Ogamizga mendan ham ta’zim!

Uchrashganda otamga aytgil:
Yaram bitdi, bo‘lsin xotirjam,
Salomatman. Yan degan o‘g‘il
Tug‘ib berdi menga rafiqam.

Bobo hurmatiga, ismi — Yan,
Aqli raso yigit bo‘ladi.
Nayza ushlashni ham o‘rgangan,
Miltiq otishni ham biladi.

Qizim mening Lizgorda yashar,
Eri bilan totuv va xursand.
Tvark qildi dengizga safar,
Tirikmi, yo‘q — o‘zing bilarsan.

Oq yo‘l, uzoq safarga tushgin!
Yo‘l toparsan, xudoga shukur.
Kecha oydin; charaqlaydi oy;
Tagigacha sipqarildi may.

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

BULBUL

 

Bulbulim, ey bulbulginam,
O‘rmonlarda kezgan qushcha.
Sen qushchada shirin biram
Tengsiz, noyob uch qo‘shiqcha.
Menda-chi, men mard o‘g‘londa —
Uch zo‘r qayg‘u-mashaqqat bor!
Birinchisin aytsam agar —
O‘ylantirgan yosh chog‘imda;
Ikkinchisin aytsam agar —
Tulpor otim horg‘in, charchoq.
Uchinchisin aytsam agar —
Go‘zal qizdan tushdim yiroq,
Ayirdilar shum odamlar.
Mening uchun go‘r qazinglar
Keng dalada, keng dalada,
Bosh yog‘imni eting gulzor,
Yashnab tursin qizil gullar,
Oyog‘imda oqsin buloq,
Ariqchada muzdek suvlar.
Go‘zal qizlar o‘tgan choqda
Bog‘lab olar chambar guldan.
Chol bobolar o‘tgan choqda,
Hovuch-hovuch ichar suvdan.

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

VURDALAK

 

Vanya sho‘rlik o‘zi qo‘rqoqroq:
Qabristonda, bir kun bemahal.
Terga botgan qo‘rquvdan oppoq,
Uyga qaytib borardi jadal.

Qoqinadi Vanya bechora,
Go‘r oralab borar jonsarak,
Birdan quloq solsa — qabr ora
Kimdir uvlab kemirar suyak.

Qotdi, jilolmadi joyidan.
Xudovando! — deb o‘yladi u,—
Go‘ristonda suyak g‘ajigan
Og‘zi qizil vurdalak-ku bu.

Nima qildim! Quvvatim kamroq;
Bu alvasti yeydi-ku meni,

Agar o‘zim duo o‘qiboq

Yeb olmasam go‘r tuprog‘ini.

Qarasaki, qayda vurdalak —
(Jahlin ko‘rsang Vanyaning shunda!)
Go‘rlar orasida bir ko‘ppak
Suyak g‘ajib yotipti tunda.

 

Asqad Muxtor tarjimasi

 

SINGIL VA AKALAR

 

Ikki eman daraxt o‘sgandi qator,
Bular o‘rtasida bir nozik archa.
O‘sgan eman emas — ikki og‘ayni,
O‘sib-ulgayishib birga yashardi:
Biri Pavel edi, biri Radula,
Bular o‘rtasida — singil Yelitsa.
Akalar sevardi yolg‘iz singilni,
Unga chin yurakdan bo‘lib mehribon:
Bir kuni bir pichoq taqdim etdilar,
O‘zi zarhallangan, qini kumushdan.
Ranjiydi yangasi — u yosh Pavlixa,
Qayin egachiga qiladi hasad.
«Ovsin, menga qara, qadrdon singil,
Deydi Radulaning xotiniga u:
Ishlatmaganmisan shunday bir o‘tni:
Uni ezib ichgan kishi daf’atan —
O‘z tug‘ishganiga ko‘rinsin yomon?»
Radula xotini beradi javob:
«Xudo haqqi, opa, qadrdon ovsin,
Bilmayman bundayin irimli o‘tni,
Bilganda ham senga aytmasdim aslo.
Akalarim shunday meni ham sevgan,
Menga ham xilma-xil sovg‘a berishgan»
Mana, otxonaga bordi Pavlixa,
To‘riq otni so‘yib qonin oqizdi,
Qaytib kelib dedi o‘z eriga u:
«Singlingni sevishing o‘zingga balo.
Sovg‘alar berasan unga behuda:
O‘ldiripti sening to‘riq otingni».
Pavel Yelitsani qiladi so‘roq:
«Bu nega? Ayt menga, ayt, xudo haqqi»,
Singlisi yosh to‘kib, javob beradi:
«Men emas, akajon, juvonmarg bo‘lay,
Va yosh hayotimiz haqqi qasamyod!»
Ishonar, hech narsa demas akasi.

Mana ko‘m-ko‘k boqqa kirdi Pavlixa,
Shartta ko‘k lochinning boshini uzdi,
Qaytib kelib dedi o‘z xo‘jasiga:

«Singlingni sevishing o‘zingga balo,
Sovg‘alar berasan unga behuda:
Mana o‘ldiripti ko‘k lochiningni».
Pavel Yelitsani qiladi so‘roq:
«Bu nega? Ayt menga, ayt, xudo haqqi?»
Singlisi yosh to‘kib javob beradi:
«Men emas, akajon, juvonmarg bo‘lay,

Va yosh hayotimiz haqqi, qasamyod!..»
Bu gal ham ishonar akasi yana.
Qorong‘i kechada Pavlixa sekin
Qayin egachisin pichog‘in oldi,
O‘zining norasta yolg‘iz o‘g‘lini
Oltin beshigida so‘yib o‘ldirdi.
Ertalab yugurib bordi eriga,

Yig‘lab, faryod solib sochlarin yuldi:
«Singlingni sevishing o‘zingga balo,
Sovg‘alar berasan unga behuda:
Mana, o‘ldiripti o‘g‘limizni u,
Agar ishonmasang bu gal ham menga,
Borib ko‘rgil uning zarhal pichog‘in».
Sakrab turdi Pavel shu zamon,
Yelitsa uyiga yugurib bordi:
Singlisi to‘shakda uxlab yotardi,
Boshida osig‘liq zarhal pichog‘i.
Qinidan sug‘urib qaradi Pavel —
Pichoq bo‘yalgandi qip-qizil qonga.
Siltab tortdi qizning oppoq qo‘lidan:
«Xudo urgur singil, bu nega, aytgin,
Otxonada to‘riq otni o‘ldirding,
Bog‘da ko‘k lochinning uzding boshini,
Endi bolamizni so‘yibsan, nega?»
Singlisi zor yig‘lab javob beradi:
«Men emas, akajon, juvonmarg bo‘lay,
Va yosh hayotimiz haqqi, qasamyod!..
Agar ishonmasang mening ontimga,
Olib chiq mayliga taqir dalaga,
Bog‘lagin yugurik otlar dumiga,
Ular sudrasinlar oppoq tanimni,
Sadpora qilsinlar, roziman, mayli».
Singlisiga endi ishonmas aka:
Olib chiqdi uni taqir dalaga,
Yugurik otlarning dumiga bog‘lab,

Sudratib haydadi otlarni quvib.
Uning tomchi qoni tomgan har yerdan
Qirmizi lolalar, chechaklar undi.
Begunoh va oppoq tani ustida
Katta cherkov bulipti paydo.
Shundan bir oz fursat o‘tgach Pavlixa
Bir og‘ir kasalga bo‘ldi mubtalo,
To‘qqiz yilcha davom etdi shu kasal,
Butun suyagidan o‘tlar ko‘kardi,
Bu o‘tga in qo‘yib yovuz ilonlar
Kunduz ko‘zin so‘rib, tunda yotardi,
Ilon Pavlixani qiynardi shunday.
Oxiri eriga yalinib dedi:
«Arzim eshit, to‘ram, meni olib bor —
Qayin egachimning cherkovi tomon:
Zora shifo topsam men usha joydan».
Eri yetakladi cherkovga tomon.
Yaqinlashar ekan oq uyga ular,
Birdan u cherkovdan chiqdi bir ovoz:
«Kelma bu tomonga, e yosh Pavlicha.
Bo‘lmaydi sen uchun bu joyda shifo
Ovozni eshitgach bu yosh Pavlixa,
Yalinib-yolvordi o‘z xo‘jasiga:
«To‘ram, xudo haqqi, so‘rayman sendan,
Olib borma meni oq uyga, to‘xta!
Yugurik otlarning dumiga boglab.
Keng, taqir dalada sudrat meni ham!»
Xotinning arzini tingladi Pavel,
Yugurik otlarning dumiga boglab
Keng, taqir dalaga qo‘yib yubordi.
Uning tomchi qoni tomgan xar yerdan
Tikan, qichitqonlar o‘sib chiqardi.
Uning oppoqtani qolgan o‘rinda
Ajoyib, katta bir ko‘l bo‘ldi paydo.
To‘riq ot shu ko‘lda suzib yuripti,
Uning orqasidan zarhal beshik ham;
Beshikning ustiga ko‘k lochin qo‘ngan,
Unda norasida go‘dak yotipti;
Bolaning bo‘g‘zida onaning qo‘li
Hamda ammasining zarhal pichogi.

 

Mamarasul Boboev tarjimasi

 

OT

 

«Tulporim, ne uchun kishnamakdasan,
Ne uchun bo‘yningni sen egib olding,

Ne uchun yollaringni to‘lqinlatmaysan,
Ne uchun suvlig‘ingni chaynamay qolding?
Yoki, o‘ynatolmay qoldimmi sani?
Yoki, yemadingmi to‘yib arpani?
Yo egar-jabduging go‘zal emasmi?
Jiloving ipakdan to‘qilmaganmi,
Yo, taqang kumushdan quyilmaganmi,
Uzanging qip-qizil zarhal emasmi?»

Javob qaytaradi qayg‘uli tulpor:
«Mayus bo‘lganimning sabablari bor,
Eshitdim uzoqda tuyoqlar sasin.
Uklarning tovushin, karnay sadosin:
Kishnashimga sabab shuki, maydonda
Uzoq kezolmayman yolim o‘ynatib,
Uzoq yasholmayman yashnab oromda,
Go‘zal jabdug‘imni maqtab ko‘rsatib,
Chunki, tez orada beshafqat dushman
Egar-jabdug‘imni yechib oladi,
Shamol kabi yengil oyoqlarimdan
Kumush taqamni ham tortib oladi:
Qayg‘um bejiz emas, egarimni yov —
Ustimdan tortqilab olib ketadi
Va sening teringni shilib beayov,
Terlagan yag‘rinim yopib ketadi».

1834

 

Hamid G‘ulom tarjimasi

 

 

* * *

 

Oramizda yashagandi ul28,
Unga yot qavm aro; ko‘nglida zarra
Yo‘q edi bizlarga kinu adovat.
Biz uni sevardik. Yuvosh, beozor —
Bari suhbatlarga qo‘shilar edi,
Baxam ko‘rishardik tiniq orzular.
Qo‘shiqlarni bizlar (ilhomi ko‘kdan.
Hayotga ham ko‘kdan boqardi). Tez-tez
So‘ylardi kelajak zamonlar haqda,
Derdiki: «Nizoni unutib xalqlar
Ulug‘ oilaga birlashajaklar!»
Ochiqib tinglardik shoirni. G‘arbga
Jo‘nab ketdi shoir — tilashib oq yo‘l.
Xo‘shlashib qoldik biz. Biroq-chi endi.
Yuvosh mehmonimiz yovliq qilmoqda
Bevosh olomonning ra’yiga qarab,
She’riy nardalarga joylabon nafrat,
Zahar quymoqdadir kalomlariga.
Qahrvor shoirning sasi olisdan
Eshitilib turar!.. O, tangri, o‘zing
Darg‘azab qalbiga tinchlik ato et,
Va unga qaytargil...

1834

 

Muhammad Ali tarjimasi

 

 

* * *

 

O‘yladimki, yurak unutdi
Muhabbatning ezgu azobin,
Dedim: o‘tgan barisi o‘tdi,
O‘tdi! Qaytib kelmaydi tag‘in.

 

O‘tib ketdi zavq-da, qayg‘u-da
Va havoyi yengil umidlar...
Ammo o‘tkir husn oldida
Tushdi yana larzaga ular.

1833

 

Zulfiya tarjimasi

 

 

* * *

 

Yoshlik bayramimiz bizning bir vaqtlar
Shod edi, yashnardi gulchambar kiyib,
Kadahlar jaranglar kuyga jo‘r bo‘lib,
Tig‘iz o‘ltirardi davrada saflar.
Beg‘am va beparvo qalb-la u zamon —
Yashardik mushkulni etib bartaraf,
Qadah ko‘tarardik umid va armon,
Yoshlik — hammasiga ro‘shnolik tilab.

 

Endi o‘zgachadir: suronli bayram,
Yillar o‘tish bilan biz kabi abgor,
Tiyildi, tinchlandi, unda yo‘q viqor.
Jarangi bo‘g‘ildi qadahlarning ham.
Davramizda so‘zlar oqmaydi sho‘xchan,
Siyrak o‘ltiramiz g‘amgin, bemajol.
Kulgi kam, qo‘shiqlar oralab ba’zan,
Ko‘proq oh tortamiz va qolamiz lol.

 

Mana payti keldi: yigirma besh bor
Ezgu litsey kunin etamiz bayram.
Sezdirmay quvlashib o‘tdi yillar ham,
Bizni o‘zgartirib yubormish zinhor!

Behuda emas — yo‘q! O‘tdi chorak asr!

 

Zorlanmang: taqdirda qonuniyat shu;
Inson atrofida dunyo aylanur,
Nahot, harakatsiz qolar u mangu?
Eslaysizmi, do‘stlar, davramizni naq
Taqdir qovushtirgan u kun, u zamon.

 

Biz nelar guvohi bo‘ldik, bu ayon!
Sirli bir o‘yinda misli o‘yinchoq,
Xalqlar qahr-g‘azabdan qildi g‘alayon,
Shohlar taxtga chiqdi va kunpayakun,

Inson qonlaridan qizardi maydon,
Goh sharaf, goh erklik, goh g‘urur uchun.

 

Eslaysizmi: litsey bo‘lganda bino.
Biz uchun shoh ochdi shoxona bir ko‘shk,
Biz keldik. Kunigin kutib oldi xush,
Tabriklab shohona mehmonlar aro.
U choq o‘n ikkinchi yil gulduragi
Hali mizgir edi. Hali Napoleon
Ulug‘ xalq kuchini sinamagandi —
Tahdid. Ikkilanish qalbida hamon.

 

Eslaysizmi: o‘tdi ketma-ket qo‘shin,
Og‘alarimiz-la vidolashdik biz.
Ma’rifatga qaytdik — alamlar cheksiz,
Havas-la qaradik biz ulim uchun —
Ketayotganlarga... nasllar jang qildi,
Rus xalqaga oldi maqtanchoq yovni,
Moskva yongini yoritdi uning —
Polklari yo‘lida qor va qirolni.

 

Eslaysizmi: bizning golib Agamemnon,
U tutqun Parijdan bizga kelganin.
Uning ko‘z oldida sevinch yelganin!
U qanday ulug‘vor, ko‘rkam. pahlavon.

 

Xalqlar dusti edi. erkka posbon,
Yodingizda bordir - shunda naqadar
Suvlar to‘lqin urdi, gullab bog‘-bo‘ston.
U hordiq chiqargan yerda, jilvagar.

 

U endi yo‘q! — etib boshlarni osmon,
Hayratda qoldirgan Rusni tark etmish,
Unutilgan quvg‘un umr qoida o‘tmish.
Barchaga begona, so‘ndi Napoleon,
Va yangi dahshatli, qudratli podsho
Yevropa yurtida taxtdadir tetik,
Yer ustida yangi bulutlar paydo.
Va ularning bo‘roni...

1836

 

Ramz Bobojon tarjimasi

 

 

ELEGIYA

 

Beparvo yillarning so‘ngan sho‘x dami
Sarxush bosh og‘rig‘i kabi azobli.
Xuddi sharob kabi u kunlar g‘ami
Kanchalik eskirsa, shuncha zardobli.
Yo‘l og‘ir. Istiqbol bo‘ronli ummon;
Mexnat, qayg‘u va’da qiladi xamon.

 

Ammo, istamayman, do‘stlar, o‘lishni,
Istayman qiynalish, fikr qilishni.
Ko‘raman — zo‘r g‘avg‘o, gamlar ichradir.
Tashvishlar ichradir men uchun huzur.
Goh bo‘lib kuylarga maftun, osuda,
Xayollarim uzra men to‘kaman yosh.
Balki, ishq umrimning g‘amli so‘ngida -
Ko‘rinar alvido tabassumi-la.

1830

 

Mamarasul Boboev tarjimasi