BIRINCHI BOB

GVARDIYA SERJANTI

– Ertagayoq gvardiya kapitani bo‘lsaydi.
– Unaqaga hojat yo‘q: xizmat etsin qo‘shinda.
– Tuzuk gap! Mayli, u ham andak azob cheksin-da...
……..
– Ha, otasi kim o‘zi?

Knyajnin [1]

Otam, Andrey Petrovich Grinyov, yoshligida graf Minix [2] huzurida xizmat qilgan va premyer-mayor bo‘lib, 17...-yilda xizmatdan chiqqan. Shu vaqtdan boshlab, Simbirskdagi o‘z qishlog‘ida turgan va shu qishloqlik kambag‘al bir dvoryanning qizi Avdotya Vasilevna Yu. degan qizga uylangan. Biz to‘qqiz bola bo‘lganmiz. Opa va akalarim bolalikda o‘lib ketishgan. Yaqin qarindo­shimiz gvardiya mayori knyaz B.ning iltifoti bilan men Semyonov polkiga [3] serjantlikka yozdirilgan ekanman. Men tahsilni tamom qilgunimcha polkda ta’tilda deb hisoblanganman. U zamonda biz hozirgidan boshqa­cha tarbiyalanar ekanmiz. Besh yasharligimda jilov­dor Savelichning qo‘liga topshirilganman. Bu odam tavfiqli, tadbirli kishi bo‘lgani ­uchun menga og‘a etilib tayinlangan. ­Uning qaramog‘ida o‘n ikki yoshimda ruscha xat-savod chiqardim va ildam ovchi itlarning xususiyatlari haqida bahuzur muhokama yurgizadigan bo‘ldim. Shu vaqtda otam Moskvadan mose Bopre degan bir fransuzni menga murabbiy qilish uchun, bir yilga yetarli vino va zaytun yog‘i bilan birga oldirib kel­tirdi. U odamning kelishi Savelichga hech yoqmadi. U o‘zicha: «Xudoga shukr, bolaning ust-boshi toza, o‘zi ozoda, qorni to‘q bo‘lsa, ortiqcha chiqimdor bo‘lib, bu mosyeni oldirishga nima hojat edi, go‘yo bu yerda odam qurib ketganday-a!» deb do‘ng‘illadi. Bopre o‘z yurtida sartarosh, so‘ngra Prussiyada askar bo‘lib, undan keyin Rusiyaga pour ёtre outchitel [4] kelgan, lekin bu so‘zning ma’nosiga o‘zi ham uncha tushunmagan ekan. U xushfe’l, muloyim, ammo o‘lguday yengiltabiat, buzuq odam edi. Uning eng zaif tomoni xotin-xalajga o‘chligi edi; shu fe’li tufayli ko‘pincha turtki yeb, kechalari inqillab chiqardi. Yana (o‘zining aytishicha) shishaning ham dushmani emasdi, ya’ni (ruscha aytganda) bir qultum ortiqroq yutishni yaxshi ko‘rardi. Biznikida vino faqat ovqat mahalida va shunda ham bir ryumkadangina berilgan va ko‘pincha muallimlarga berilmagani uchun mening Boprem hademay rus arag‘iga ham mijoz bo‘lib qoldi, hatto bu araqni me’daga foydaliroq hisoblab, o‘z yurtining vinosidan ham a’loroq ko‘radigan bo‘ldi. Biz tez fursatda inoq bo‘lib ketdik, garchi shartnomaga ko‘ra, u menga fransuz, nemis tillari va boshqa ilmlarni o‘rgatishni o‘z zimmasiga olgan bo‘lsa-da, lekin mendan tez orada uncha-muncha ruscha o‘rganib olishni afzalroq ko‘rdi, keyin har qaysimiz o‘z ishimiz bilan mashg‘ul bo‘laverdik. Biz juda qalin bo‘lib ketdik. Menga boshqa domlaning kera­gi ham yo‘q edi. Biroq taqdir bizni bir-birimizdan ayirdi, ayrilishimizning sababi bunday bo‘ldi:

Palashka degan semiz, cho‘tir kirchi qiz bilan sigir sog‘uvchi Akulka degan qiyshiq xotin ikkovi, bamaslahat volidamning oyog‘iga yiqilib, o‘zlari­ning nodonliklari orqasida katta gunoh qilib qo‘yganliklari uchun afv so‘raganlar va mosye ularni tajriba­sizliklaridan foydalanib, aldaganini yig‘lab-siqtab arz qilganlar. Onam bunaqa ishlar to‘g‘risida juda qattiqqo‘l edi, otamga shikoyat qilibdi. Otamning jahli yomon edi. U darhol shum fransuzni chaqirtiribdi. Mosye o‘g‘lingizga dars berayotibdi, deyishibdi. Otam mening hujramga kirib keldi. Bopre shu chog‘ dong qotib uxlab yotgan edi. Men o‘z ishim bilan band edim. Shuni aytish kerakki, menga Moskvadan geografiya xaritasi oldirilgan. Bu bekorga devorda osilib yotar va ko‘pdan beri ­uning qog‘oziga suqlanib yurar edim. Men shu qog‘ozdan parrak qilmoqchi bo‘lib, Boprening uyquda ekanini g‘animat bilib, ishga kirishgan edim. Varrakni yasab, Dobraya Nadejda burniga endi dum bog‘layotganimda otam kirib keldi. Mening geog­rafiya mashg‘ulotimni ko‘rib, qulog‘imni cho‘zdi, so‘ngra yugurib Boprening yoniga bordi va uni dag‘al uyg‘otib, koyiy boshladi. Bopre gangib, o‘rnidan turmoqchi bo‘lgan edi, tura olmadi, bechora fransuz o‘lguday mast edi. O‘n baloga bir davo deganlar. Otam uni yoqasidan ushlab, karavotdan turg‘izdi-da, ­eshikdan uloqtirib yubordi va shu kunning o‘zidayoq, Savelichning baxtiga, uni uydan haydadi. Shu bilan mening o‘qishim ham tamom bo‘ldi.

Men hali voyaga yetmagan [5] bola bo‘lib, kunim kaptar uchirib, hovlidagi bolalar bilan sakramachoq o‘ynab o‘tardi. Shunday qilib, o‘n olti yoshga ham to‘ldim. Endi taqdirim o‘zgacha bo‘ldi.

Kuz kunlarining birida onam mehmonxonada asaldan murabbo qaynatar, men esa tamshanib, qaynayotgan ko‘pikka qarab turardim. Otam deraza yonida o‘tirib, har yili keladigan Saroy Kalendarini [6] o‘qirdi. Bu kitob unga hamma vaqt zo‘r ta’sir qilardi. Bu kitobni u sira sovuqqonlik bilan o‘qiy olmas, bu o‘qish hamisha uning zardasini qaynatib yuborardi. Uning fe’l-atvorini yaxshi bilgan onam mudom bu kitobni iloji boricha panaroq yerga yashirishga tirishar, otam ba’zan oylab bu Saroy Kalendarini ko‘rmasdi. U Saroy Kalendarini topib olguday bo‘lsa, soatlab qo‘lidan qo‘ymas edi. Otam kalendarni o‘qir ekan, ora-­sira yelkasini uchirib, o‘zicha: «General-poru­chik!.. U mening, rotamda serjant edi!.. Har ikki rus ordenining kavaleri!.. [7] Xo‘sh, biz qachondan beri...» deb qo‘yar edi. Oqibat, otam kalendarni divanga qarab uloqtirdi-da, o‘yga botdi, uning bu avzoyi yaxshilik nishonasi emas edi.

U to‘satdan onamga qarab: «Avdotya Vasilyevna, Petrusha nechaga kirdi?» deb so‘radi.

– Mana endi o‘n yettiga qadam qo‘ydi, – dedi onam, – Petrusha Nastasya Gerasimovna xolaning ko‘zi ojiz bo‘lgan yili tug‘ilgan edi, u tug‘ilganda hali...

– Xo‘p yaxshi, – dedi otam uning so‘zini bo‘lib, – xiz­mat qiladigan vaqti yetibdi. Oqsochlar bo‘lmasida yugurib-yo‘rtgani, kaptar bola tutgani bas.

Tez fursatda mendan ayrilib qolishini eshitib, onam shunday hang-mang bo‘ldiki, qo‘lidagi qoshiq kastryulga tushib ketdi, ko‘zidan duv-duv yosh to‘kildi. Men, aksincha, tasvir etib bo‘lmaydigan darajada sevindim. Xizmat deganda erkinlik haqidagi fikrlar, Peterburg hayotining huzur-halovati ko‘z oldimga kelar edi. O‘zimni gvardiya ofitseri xayol qilaman, ofitserlikni esa kishi saodatining eng yuqori cho‘qqisi, deb bilar edim.

Otam o‘z niyatini o‘zgartirishni ham, uning ijrosini keyinga qo‘yishni ham xohlamas edi. Ketish kunim belgilandi. Ketishimdan bir kun ilgari otam, bo‘lajak nachalnigimga men orqali xat yubormoqchi ekanini aytib, qalam bilan qog‘oz so‘radi.

– Knyaz B.ga mendan ham salom aytishni esingdan chiqarma, Andrey Petrovich, – dedi onam, – Petrushadan marhamatini darig‘ tutmasligiga ishonaman, dedi, deb yoz.

– Behuda gapni qo‘ysang-chi! – dedi otam qovog‘ini solib, – nega men knyaz B.ga xat yozar ekanman?

– O‘zing Petrushaning nachalnigiga xat yozaman deding-ku.

– Xo‘sh, degan bo‘lsam nima?

– Axir Petrushaning nachalnigi knyaz B.-da. Petrusha Semyonov polkiga yozdirilgan edi-ku.

– Yozdirilgan emish! Yozdirilgan bo‘lsa menga nima? Petrusha Peterburgga bormaydi. Peterburgda xizmat qilib nima o‘rganadi? Bekorga sanqish, laqillashnimi? Yo‘q, askar bo‘lib xizmat qilsin, askarlik jabdug‘ini ko‘tarsin, porox hidini hidlasin, askar bo‘lsin, takasaltang emas! Gvardiyaga yozdirilgan emish! Qani uning pasporti? Menga ber.

Onam, bolaligimda kiygizib cho‘qintirilgan ko‘y­lagim turgan sandiqchasini titib, pasportimni topdi va qo‘li qaltirab otamga uzatdi. Otam pasportni diqqat bilan o‘qidi, so‘ngra oldiga, stol ustiga qo‘ydi-da, xat yozishga kirishdi.

Peterburgga yubormasa qayoqqa yuborar ekan? Shuni bilish orzusi meni qiynar edi. Ikki ko‘zim otam­ning imillab qimirlayotgan perosida edi. Oqibat xat bitdi. Otam uni pasport bilan bir konvertga soldi, ko‘zoynagini olib, meni yoniga chaqirdi va: «Mana senga xat, buni mening qadrdon o‘rtog‘im va do‘stim Andrey Karlovich R.ga ber. Sen Orenburgga, shu kishining qo‘l ostida xizmat qilishga borasan», – dedi.

Shunday qilib, porloq umidlarim puchga chiqdi. Quvnoq Peterburg hayoti o‘rniga meni uzoq va chet yerda zerikish, diqqinafaslik kutardi. Bundan bir daqiqa ilgari shu qadar xursandlik bilan o‘ylaganim xizmat, ko‘zimga katta bir falokat bo‘lib ko‘rinardi. Endi nima ham deyman! Ertasiga ertalab eshik oldiga soyabon arava keldi; jamadon, choy anjomlari solingan sandiqcha bilan bulka va piroglar tugilgan tuguncha unga joylandi, bular uydagi erkaligim­ning so‘nggi alomatlari edi. Ota-onam fotiha berishdi. Otam xayrlashar ekan: «Xayr, Pyotr. Xizmatini qilishga ont ichgan kishingga sidqidil bilan xizmat qil; boshliqlarning gapiga quloq sol; ularning shirin so‘zlariga uchma; xiz­matda amal tama qilma; xizmatdan qochma; kiyimni yangiligidan, nomusni yoshlikdan ehtiyot qil, degan maqolni hamisha yodingda tut». Onam, ko‘ziga yosh olib, menga o‘z sihatimni saqlashni, Savelichga mendan boxabar bo‘lishni ta­yinladi. Menga quyon terisidan qilingan po‘stin va uning ustidan yana: tulki terisidan qilingan kalta po‘stin kiygizishdi. Savelich ikkovimiz aravaga chiqdik, yig‘lab-siqtab jo‘nadik.

Shu kuni kechasi Simbirskka keldik, bu yerda bir kun turib, lozim bo‘lgan narsalarni olishimiz kerak edi; bu ishni Savelichga buyurdim. O‘zim traktirga [8] tushdim. Savelich ertalab barvaqt bozor qilgani ketdi. Derazadan iflos ko‘chaga qarab o‘tirib zerikdim, uylarni aylangani chiqdim. Bilyard zaliga kirdim, bu yerda o‘ttiz besh yoshlarda, novcha, uzun qora mo‘ylovli, avra to‘n kiygan, qo‘lida kiy, og‘zida trubka bilan turgan bir barinni ko‘rdim. U marker [9] bilan bilyard o‘ynamoqda, marker yutsa bir ryumka araq ichar, yutqizsa bilyard stoli ostidan emaklab o‘tar edi. Bularning o‘yinini tomosha qildim. O‘yin davom etgan sayin markerning emakla­shi ko‘paydi, oxiri stolning ostiga kirganicha chiqmay qo‘ya qoldi. Barin, xuddi go‘r ustida gapirayotgandek, uning sha’niga bir qancha so‘z aytgandan keyin, menga bir partiya o‘ynashni taklif qildi. Men bu o‘yinni bilmaganimdan, taklifini qaytardim. Bu, aftidan, unga g‘alati tuyuldi. U menga taassuf nazari bilan qaradi: lekin ikkovimiz gapirishib qoldik. Bu odamning nomi Ivan Ivanovich Zurin bo‘lib,** gusar polkining rotmistri, Simbirsk­ka rekrut [10] qabul qilish uchun kelib, traktirga tush­gan ekan. Zurin, meni birga askarcha ovqat qilishga – Xudoning berganini baham ko‘rishga taklif qildi. Men jon-dil bilan rozi bo‘ldim. Ovqat yegani o‘tirdik. Zurin ko‘p ichar va xizmatga ko‘nikish lozim ekanligini aytib, meni ham siylar edi, u armiya turmushidan turli qiziq latifalar aytib berdi, kulaverib qotib qoldim, ovqat pirovard bo‘lguncha ikkimiz juda inoq bo‘lib qoldik. Shunda u menga bilyard o‘rgatmoqchi bo‘ldi. «Bu narsa, – dedi u, – bizga o‘xshagan xizmatdagi kishiga zarur. Masalan, poxod­ga chiqilganda bir manzilga tushadi kishi, nima qilasan? Nuqul juhudlarni uravergan bilan bo‘ladimi. Noiloj traktirga borasan, bilyard o‘ynaysan; buning ­uchun o‘ynashni bilish kerak». Uning gapi menga juda ma’qul tushdi, jon-dil bilan o‘rganishga kirishdim. Zurin menga dalda berar va tez o‘rganishimga hayron qolardi; bir necha o‘yindan so‘ng pul tikib o‘ynashni taklif qildi. Quruq bo‘lmasin, yarim tiyindan o‘ynaylik, maqsad yutish emas, quruq o‘ynashdan yomoni yo‘q, dedi. Bunga ham ko‘ndim. Zurin bo‘lsa punsh chaqirdi va xizmatga ko‘nikish lozim ekanini yana aytib, meni punshdan ­ichib ko‘rishga undadi; punsh ichilmasa, xizmatning qizig‘i bo‘lmaydi, dedi. Men uning gapiga kirdim. O‘yinimiz ham davom etar edi. Punshni ichganim sayin botirlana-
verdim. Urganimda soqqalar stol qirg‘oqlaridan oshib, yerga tushib ketardi; tajang bo‘lib markerni urishar edim, chunki o‘yinni u noto‘g‘ri hisob qilar edi; borgan sari o‘yinni oshirdim, qisqasi, o‘zimni birdaniga darxonlikka chiqqan yosh boladay tutar edim. Kun kechikib qolibdi. Zurin soatiga qaradi, tayoq­ni qo‘ydi-da, yuz so‘m yutqizganligimni bildirdi. Andak xijolat bo‘ldim, chunki pulim Savelichda edi. Afv so‘radim. Zurin so‘zimni bo‘lib: «Yo‘q, bemalol! Hech tashvish tortma. Keyinroq bo‘lar. Hozir Arinushkaning oldiga boraylik», – dedi.

Nima deysiz endi? Bu kunni boshdan-oyoq bemazagarchilik bilan o‘tkazdim. Kechki ovqatni Arinushkanikida yedik. Zurin xizmatga ko‘nikish kerak, deb dam-badam menga ichkilik quyardi. Dasturxondan turganda, men oyoqda zo‘rg‘a turardim: Zurin meni yarim kechasi traktirga eltib qo‘ydi.

Savelich bizni eshik oldida – zinapoyada uchratdi. U xizmatga bo‘lgan ixlosimning muqarrar nishonalarini ko‘rib: «Obbo, Xudo urdi», deb yubordi. «Senga nima bo‘ldi, begim? – dedi u kuyunib. – Qayerda bu ahvolga tushding? Obbo, Xudo urmasa! Umringda bunday gunoh qilmagan eding!»

– Gapirma, miyasini yegan chol! – dedim duduqla­nib, – mastga o‘xshaysan, kirib yot... meni ham yotqiz.

Ertalab boshim og‘rib turdim. Kecha bo‘lgan ishlarni zo‘rg‘a-zo‘rga eslar edim. Choy ko‘tarib kirgan Savelich o‘yimni bo‘ldi. «Hali erta, Pyotr Andreich, – dedi boshini chayqab, – halitdan kayfga be­rilsang bo‘lmaydi. Sen kimga tortding? Otang ham, bobong ham piyonis­ta emas edilar nazarimda; onang to‘g‘risida gapirish ham ortiqcha: umrida kvasdan boshqa narsani og‘ziga olgan emas. Ayb kimda? Ayb o‘sha la’nati fransuz afandida. Har doim Antipevna­ning oldiga yugurib kelib: «Madam, je vu pri ­vodkyu [11]», der edi. Mana senga je vu pri! Qilg‘ilikni qildi itvachcha. Bir nojinsni murabbiy qilib yollashning nima hojati bor edi, go‘yo barinning o‘z odamlari qurib ketganday!»

Uyaldim, yuzimni teskari o‘girib: «Bor yo‘qol. Savelich, choy ichmayman», dedim. Lekin Savelich bir nasihatgo‘ylikka tushsa, sira to‘xtatib bo‘lmas edi. «Mana ko‘rdingmi, Pyotr Andreich, kayfning oqibati shunday bo‘ladi. Bosh ham og‘riydi, ishtaha ham yo‘qoladi. Ichadigan kishi hech narsaga yaramay qoladi... Sho‘r bodring suvini asal bilan ich, undan ham ko‘ra yarim stakangina quyuq vinodan bosh og‘riq qi­lish tuzuk. Olib kelaymi?»

Shu onda bir bola kirib I.I.Zurinning xatini menga uzatdi. Xatni ochib, quyidagi satrlarni o‘qidim:

«Azizim Pyotr Andreich, kecha yutqizganing yuz so‘m pulni marhamat qilib, shu boladan berib yubo­rishingni so‘rayman. Pulga juda-juda zoriqib turibman.

Amringga intizor Ivan Zurin».

Nima qilardim, chora yo‘q, o‘zimni beparvo tutdim: ham pulim, ham kiyim-kechagim, xayrixohim, jonkuyarim Savelichga murojaat qilib, bolaga yuz so‘m be­rishni buyurdim. «Nechuk? Nima uchun?» dedi u taajjublanib. «Shuncha qarzim bor», dedim iloji boricha sovuqqonlik bilan. «Qarz? – dedi borgan sayin hayron bo‘layotgan Savelich, – qachon qarzdor bo‘la qolding, begim? Bir balosi bor. Ixtiyoring, nima qilsang, qila­san, ammo men pul bermayman».

Shu keskin daqiqada bu qaysar cholga gapimni o‘tkazmasam, keyinchalik uning vasiyligidan qutulishim qiyin bo‘ladi, deb o‘yladim va unga kibr bilan qarab dedim: «Men sening xo‘jayiningman, sen mening xizmatkorimsan. Pul meniki. Men shuncha pulni yutqizdim, chunki shuni xohladim. Menga aql o‘rgatmasliging va buyurilgan ishni qilaverganing maslahat».

Bu gapni eshitib, Savelich dong qotib qoldi.

«Nima qilib turibsan» dedim g‘azab bilan baqirib. Savelich yig‘lab yubordi. «Otaginam Pyotr Andreich, – dedi titragan tovush bilan, – meni kulfatda ado qilma. Nuridiydam! Men cholga quloq sol: u muttahamga yoz, hazilakam o‘ynagan edim, bunaqa beyo‘riq puli­miz yo‘q, degin. Yuz so‘m-a! Xudoyim, o‘zing asra! Ota-onang yong‘oqdan boshqa o‘yinni zinhor o‘ynama, de­ganini ayt...»

«Yolg‘on gapirma, – dedim zarda bilan uning so‘zini kesib, – pulni bu yoqqa ber, yo‘qsa o‘zingni quvaman».

Savelich menga chuqur qayg‘uli bir nazar tashladi-da, qarzni uzgani ketdi. Bechora cholga rahmim keldi; ammo erk olishni va endi yosh bola emasligimni isbot qilishni istar edim. Zuringa pul yetkazildi. Savelich meni bu la’nati traktirdan olib ketishga shoshilardi. Otlar tayyor ekanini xabar qildi. Ko‘nglim g‘ash, ichdan o‘kinib, ustozim bilan xayrlashmay, qachon bo‘lsa-da, u bilan yana ko‘rishishni ham o‘ylamay, Simbirskdan jo‘nadim.

IKKINCHI BOB

YETAKCHI

Mening diyorimmi bu diyor
Begona diyor!
Kelmadimmi men o‘zim senga,
Yo uchqur ot keltirganmidi,
Yo‘q, keltirgan men azamatni –
Yoshlik zo‘rim va dadilligim.
Mayxonaga xos sarxushligim.

Qadimiy qo‘shiq

Yo‘l bo‘yi o‘ylagan o‘ylarim uncha ko‘ngil ochadigan o‘ylar emas edi. Yutqizgan pulim o‘sha vaqtdagi pul­ning kuchiga ko‘ra xiylagina edi. Simbirsk traktirida bema’nilik qilganimni tan olib, Syavelich oldi­da o‘zimni gunohkor sezardim. Bularning hammasi meni qiynardi. Chol, aravaning bir chetida menga teskari o‘girilib, qovog‘ini solib o‘tirar, indamas, har zamon tomog‘ini qirib qo‘yar edi. U bilan yarashgim kelar, ammo gapni nimadan boshlashga hayron bo‘lar edim. Nihoyat, men unga: «Bo‘ldi endi, Savelich! Bas, yarashaylik, ayb menda; ayb o‘zimda ekanini ko‘rib turibman. Kecha o‘zim yomon ish qilib qo‘yib, bekor senga ozor berdim. Bundan keyin bu xilda noma’qulchilik qilmaslikka, sening gapingga quloq solishga va’da beraman. Bo‘ldi endi, xafa bo‘lma, yarashaylik», – dedim.

– Eh, otaginam Pyotr Andreich! – dedi u chuqur xo‘rsinib. – O‘zimdan xafa bo‘laman; hamma ayb o‘zimda. Nahotki seni traktirda yolg‘iz tashlab ketsam! Nima qilay? Yo‘ldan ozdim: qudamni ko‘ray deb, dya­chixaning oldiga boribman. Oshnamning uyida o‘tirib qolibman. Ko‘rgilik-da. Xo‘jayinlarning ko‘ziga qanday ko‘rinaman? Sening ichganingni, qimor o‘ynaganingni eshitsa nima deydi?

Bechora cholning ko‘nglini tinchitish uchun, minba’d uning roziligini olmasdan bir tiyinga ham qo‘l urmaslikka va’da berdim. U asta-sekin bosildi, ammo hamon boshini chayqab, ba’zi-ba’zida o‘zicha: «Yuz so‘m-a! Aytmoqqa oson!» deb do‘ng‘illardi.

Xizmatga tayin etilgan yerimga yaqinlashdim. Atrof past-baland, tepa va jarliklardan iborat ko‘ngilsiz dasht edi. Hamma yoq qor bilan qoplangan. Quyosh botib borardi. Arava tor yo‘ldan, to‘g‘risi, mujiklar­ning chanalari solgan izdan borardi. Yamshik to‘satdan bir tomonga qaray boshladi, nihoyat, telpagini boshidan oldi-da, menga o‘girilib:

– Begim, qaytsak qalay bo‘ladi? – dedi.

– Nima uchun?

– Havoning avzoyi buzuq: shamol ko‘tarilayotibdi; qorni to‘zitishini qarang.

– Nima qilibdi?

– Ko‘rmaysizmi, hu ana uni? (Yamshik qamchisi bilan kun chiqish tomonni ko‘rsatdi.)

– Men oppoq dasht, tiniq osmondan bo‘lak narsani ko‘rmayapman.

– Hov ana u-chi, bulut.

Osmonning bir burchida, ufqqa yaqin yerda, darha­qiqat, oq bulut parchasi turar, ko‘rgan kishi uni yiroq­dagi kir deb gumon qilardi. Yamshik bulutning bo‘ron alomati ekanini aytdi.

Bu yerlarning bo‘roni qanday bo‘lishini eshitganman, butun boshliq karvonlar halok bo‘lganini bilar edim. Savelich yamshikning fikriga qo‘shilib, qaytishni maslahat ko‘rdi. Ammo mening nazarimda, shamol uncha kuchli ko‘rinmadi, to kuchayguncha bekatga yetib olish umidida, qistabroq yurishni buyurdim.

Yamshik otlarning boshini qo‘yib berdi; ammo kun chiqish tomondan sira ko‘zini uzmas edi. Otlar yelar, shamol esa borgan sayin kuchayar edi. Bulut yuqorilab, sekin-asta butun osmonni enladi. Maydalab turgan qor birdan laylak qorga aylandi. Shamol guvilladi; bo‘ron boshlandi. Ko‘z ochib-yumguncha, qoramtir osmon mavj urib turgan qor dengiziga aylandi. Borliq ko‘zdan yo‘qoldi. «Mana, begim, falokat. Bo‘ron boshlandi!» dedi yamshik.

Soyabondan boshimni chiqarib qaradim: hamma yoq qop-qorong‘i, quyun. Shamol xuddi joni borday, vahima solib guvillar edi. Savelich ikki­mizni qor bosdi; otlar sekinlab, uzoq bormay to‘xtadi. «Nega to‘xta­ding?» – dedim yamshikka toqatsizlik bilan.

«Qa­yoqqa yuray?» – dedi yamshik chanadan tushayotib. «Qayerga kirib qolganimizni bilmasam: yo‘l yo‘q, hamma yoq qop-qorong‘i».