автордың кітабын онлайн тегін оқу  Hikoyalar

O'Genri

O'Genri

KISHANLANGAN “QO‘LLAR”

(hikoya) 

Denverda Baltimor yo‘nalishidagi ekspressga yo‘lovchilar bir-biriga navbat bermay, shoshilgancha chiqishardi. Odatdagi shinam vagonlarning biriga nozik did bilan kiyingan, xushro‘ygina qiz ham joylashdi. Endigina poyezdga o‘tirganlar orasida ikkita yosh yigit ham bo‘lib, biri – kelishgan, dadil, ochiq yuzli; ikkinchisi – nimadandir tashvishlanayotgani yuzidan bilinib turgan, badqovoq, beso‘naqay, oddiy kiyimda edi. Birining o‘ng qo‘li ikkinchisining chap bilagiga kishanlangan holda turardi.

Ikkovlon sohibjamolning ro‘parasidagi bo‘sh o‘rindiqlarga duch kelmagunlaricha vagon bo‘ylab yurishdi. Ajralmas do‘stlar qizning ro‘parasiga, poyezd yo‘nalishiga qarama-qarshi tarzda o‘tirishdi. Qizning yotsiragan, loqayd nigohi ular tomonga sirg‘aldi, birdan uning chehrasida go‘zal tabassum jilvalandi, yumaloq yonoqlariga qizillik yugurdi, kulrang qo‘lqopdagi nozikkina qo‘lini oldinga cho‘zdi. Uning yoqimli va qat’iy ovozi kishini o‘ziga rom qilar va barcha uni jimgina tinglardi, qiz ham bunga odatlanib qolgandi.

– Xo‘sh, janob Iston, ruxsatingiz bilan birinchi bo‘lib so‘z boshlasam. Agar siz eski do‘stlaringizni G’arb tomonlarda uchratib qolsangiz, ularni atay tanimaganlikka olasizmi?

Uning bu gapidan yigitlarning yoshrog‘i seskanib tushdi, sarosimadan bir zum qotib qoldi, biroq o‘sha zahoti o‘zini qo‘lga oldi va qizning qo‘lini chap qo‘li bilan ushlab so‘rashdi.

– Qanday tanimay, –dedi u tirjayib. – Miss Ferchayld! Chap qo‘lim bilan so‘rashayotganligim uchun ma’zur tuting, o‘ng qo‘lim ayni damda band.

U hamrohining chap bilagiga ajoyib “bilaguzuk” bilan kishanlangan o‘ng qo‘lini salgina ko‘tarib qo‘ydi.Qizning ko‘zlaridagi quvonch kuchli hayrat bilan almashdi. Yonoqlaridagi qizillik ham qochdi. Lablari pirpirab ketdi. Iston qiziq holatni ko‘rganday miyig‘ida kulib qo‘ydi, endi gap boshlamoqchi edi, sherigi uning so‘zini og‘zidan oldi. Shu paytgacha badqovoq yo‘lovchining o‘tkir, ziyrak ko‘zlari qizning yuz ifidasini zimdan kuzatib kelardi.

– Avf etasiz, miss, ko‘rib turibmanki, siz sherif bilan tanish ekansiz. Balki, undan qamoqxonaga yetib borganimizda men uchun yengillik berishlarini so‘rab ko‘rarsiz. U iltimosingizni rad etmaydi. Axir, u meni Livenuord qamog‘iga olib ketyapti. Yetti yilga, firibgarlik uchun.

– Ha, gap bu yoqda ekan-da!- dedi qiz chuqur tin olib, uning yuzi biroz qizardi.- Mana nimalar bilan mashg‘ul ekansiz! Sherif bo‘libsiz-da?

– Miss Ferchayld, azizam, nimadir qilishim kerak-ku,- dedi Iston xotirjam.- Pullarni havoga sovurish juda ham oson. Vashingtonda siz va men kabilarni aqchasiz biror nimaga erishishi dargumon. G’arbda shunday tasodiflar yuz berdi-ki, mana men bu yerda…albatta, oddiy sherif uchun bular…eh-he…lekin, har holda…

– Buning bizga keragi ham yo‘q.-tezda javob qaytardi qiz. – Bularni bilishingiz kerak edi. Demak, endi siz yovvoyi G’arbning chinakam qahramoni, ot choptirasiz, o‘q uzasiz va har bir qadamda sizni xavf-xatar kutib yotadi. Ha, Vashingtonda hayot o‘zgacha. Eski tanishlar orasida faqat siz yetishmayapsiz.

Qiz yana sehrlangandek yarqirayotgan kishanga tikildi.

– Siz bu kishanlar haqida o‘ylamay qo‘ya qoling, miss, -dedi Istonning hamrohi.- Sheriflar doim hibsga olinganlarni qochib ketmasliklari uchun o‘zlari bilan kishanlab yurishadi. Mister Iston o‘z ishining ustasi.

– Vashingtonga qachon qaytasiz?- so‘radi qiz.

– Tez orada emas, deb qo‘rqaman,- dedi Iston.- Ko‘rib turibsizki, betashvish hayot men uchun tugadi.

– G’arb menga juda yoqadi – dedi qiz. Uning ko‘zlari muloyim yiltiradi. Qiz nigohini vagon oynasiga qaratdi. U to‘g‘ridan-to‘g‘ri, soda va ravon ohangda so‘zlay boshladi: – Bu yozni oyim bilan Denverda o‘tkazdik. Bir hafta avval oyim uyga qaytib ketdi, chunki, otamning toblari qochib qoldi. G’arbda maza qilib yashashim mumkin edi. Menimcha, bu yerning havosi sog‘liq uchun juda foydali. Qolaversa, ba’zi odamlar shunchalik ahmoqki, ular noto‘g‘ri o‘ylashadi…

– Quloq soling, bu insofdan emas, sherif, – to‘ng‘illadi maxbus, – Tomog‘im qurib ketdi, buning ustiga ertalabdan beri chekkim kelyapti. Nahot, suhbatlaring hali-beri tugamaydi. Meni chekuvchilar vagoniga olib o‘tsangiz bo‘lardi. Tamakisiz o‘lib qolaman.

Bir-biriga kishanlangan hamrohlar o‘rnilaridan turishdi. Istonning yuzida avvalgidek yengil tabassum paydo bo‘ldi.

– Bunday iltimosni rad etish gunoh,- dedi u beparvo.- Barcha narsadan mahrum bo‘lganlar uchun tamakidan yaxshi do‘st topilmaydi. Ko‘rishguncha, miss Ferchayld. Nima ham qilardik, xizmatchilik.

U xayrlashish uchun qo‘lini uzatdi.

– Afsus, yo‘lingiz Sharq tomonga emas ekan, – dedi qiz muloyimlik bilan.- Lekin, siz, albatta, Livenuortga borishingiz shartmi?

– Ha, – dedi Iston,- borishim shart.

Ikkovlon yelkadosh bo‘lib kashandalar vagoniga o‘ta boshlashdi.

Orqa o‘rindiqdagi ikki yo‘lovchi suhbatni deyarli boshdan-oyoq eshitib o‘tirishardi. Ulardan biri dedi:

– Bu sherif juda samimiy ekan. Bu yerlarda – G’arbda yaxshi odamlarni ko‘plab uchratish mumkin.

– Bunday lavozim uchun yoshlik qilmasmikan?- so‘radi ikkinchisi.

– Nima uchun yoshlik qilar ekan?- ovozini balandlatdi sherigi. – Menimcha…To‘xtang, siz nahot tushunmadingiz? O’zingiz o‘ylab ko‘ring, qaysi sherif mahbusni o‘zining o‘ng qo‘liga kishanlaydi?

Rus tilidan Saidjalol Saidmurodov tarjimasi.

O'Genri

YIGIRMA YILDAN SO‘NG

(hikoya) 

Politsiyachi posbon ko‘chadan vajohat bilan o‘tib borardi. U yakkam-dukkam uchraydigan yo‘lovchilarni hayratga solish uchun ataylab vajohatli ko‘rinayotgandir, balki bu unga odat bo‘lib qolgandir. Havo nam, hali soat kechki o‘n bo‘lib ulgurmagan esa-da, qattiq esayotgan shamoldan yomg‘ir hidi kelardi, ko‘chalar deyarli bo‘m-bo‘sh edi.

Yo‘l-yo‘lakay eshiklarni tekshirgan, chaqqon va g‘alati harakatlar bilan tayoqchasini silkitgancha ora-sira o‘z mulkining barcha burchaklariga ziyrak nigoh tashlagan ko‘yi bo‘ydor, baquvvat gavdali, oyoqlarini xiyol kerib yuruvchi politsiyachi jamoatchilik osoyishtaligini ta’minlovchi posbonning ajoyib qiyofasini o‘zida mujassam etgandi. Unga tegishli daha ahli allaqachon osuda uyquda. Faqat allaqayerlarda, tamaki do‘konimi yoki tungi bardami, hamon chiroqlar miltillaydi. Bu atrofdagi binolarning ko‘pchiligini idoralar band qilgan, ular esa allaqachon berkilib bo‘lgandi.

Mahallalardan birining yarmiga yetar-etmas politsiyachi birdan odimini sekinlatdi. Qorong‘ilikda, temir buyumlar sotiladigan do‘kon eshigi yonida og‘zida yondirilmagan sigareta tishlagan bir odam turardi. Politsiyachi unga qarab yurgan zahoti u tez-tez gapira ketdi.

– Hammasi joyida, serjant, – dedi noma’lum kishi xotirjam ohangda. – Oshnamni kutib turibman, bor-yo‘g‘i shu. Mana shu uchrashuvni u bilan yigirma yil muqaddam kelishib olgandik. Bu sizga sal g‘alati tuyulsa kerak, shundaymi? Nachora, istasangiz, buni bir boshdan tushuntirib beray, ko‘nglingiz tortarmidi? Hozir mana bu do‘kon turgan joyda ilgari “Ota Jo Bredi” restorani bo‘lguvchi edi.

– Besh yil oldin, – dedi politsiyachi, – o‘sha uyni buzib tashlashdi.

Notanish kishi gugurtni “chirt” yoqib, sigara tutatdi. Gugurt alangasida uning yuzi, chorburchak jag‘i, o‘tkir ko‘zlari va o‘ng qoshi yonidagi kichkina oq chandiq ko‘rindi. Yupqa bo‘yinbog‘idagi yirik olmos ko‘zli to‘g‘nog‘ich charaqlab ketdi.

– Bugun, – so‘zida davom etdi haligi kishi, – “Ota Bredi”da mening eng yaxshi o‘rtog‘im va dunyodagi eng ajoyib yigit Jim Uels bilan birga ovqatlanganimga roppa-rosa yigirma yil bo‘ldi. Ikkalamiz ham shu Nyu-Yorkda tug‘ishgan aka-ukalardek birga katta bo‘lganmiz. Tong otishi bilan baxtimni qidirib, men o‘arbga yo‘l olardim. Men o‘n sakkizga qadam qo‘ygan, Jim esa yigirma bahorni ko‘rgan bo‘z yigitlar edik. Jimmini Nyu-Yorkdan sug‘urib olib chiqish o‘limdan qiyin edi, u bu shaharni yer yuzidagi yagona ma’qul va manzur joy deb bilardi. Xullas, o‘sha oqshom biz rosa yigirma yildan keyin uchrashishga kelishdik, hayotimiz qanday kechmasin va taqdir bizlarni har qancha uzoqqa uloqtirmasin, o‘sha kun, o‘sha soatda uchrashishimizni shart qilib qo‘ydik. Biz shuncha vaqt ichida bemalol ahvolimizni o‘nglab, baxtimizni qaror toptirib olamiz, deb o‘ylagandik.

– Juda qiziq ish bo‘lgan ekan-ku, – gap qotdi politsiyachi. – Garchi, nazarimda, uchrashuvlar oralig‘idagi muddat hazilakam bo‘lmasa-da. Xo‘sh, nima bo‘ldi, ajrashganlaringizdan buyon oshnangizdan dom-darak topoldingizmi, ishqilib?

– Yo‘q, dastlabki vaqtlarda bir-birimizga xat yozib turdik. Biroq, bir yo ikki yil o‘tib, bir-birimizni izsiz yo‘qotdik. o‘arbni o‘zingiz bilasiz, o‘ziga yetgancha keng yurt, mening esa unda bormagan joyim qolmadi. Ammo bir narsaga imonim komil edi: agar o‘lib ketmagan bo‘lsa, Jimmi shartlashilgan joyga, albatta, keladi. Bunday vafodor va subutli do‘stni kunduz chiroq yoqib topolmaysan. Uni esdan chiqarishi mumkin emas. Bu yerga vaqtida yetib kelish uchun necha ming millik yo‘lni bosib o‘tdim, agar Jim ham so‘zida tursa, bundan sira pushaymon bo‘lmayman, albatta.

U bashang soatini chiqardi – soatning qopqog‘iga mayda olmos donachalari qadalgan edi.

– Uch daqiqasi kam o‘n, – dedi u. – Biz restoran eshigi oldida ajrashganimizda soat roppa-rosa o‘n edi.

– Nazarimda, o‘arbda ishlaring yomon ketmagan, shekilli? – o‘smoqchilab so‘radi politsiyachi.

– O’-ho‘, bo‘lmasa-chi! Agar mening yarim omadim Jimga kulib boqqanida, do‘ppimni osmonga otardim. O’zi biroz lanjroq bo‘lsa-da, bahosi yo‘q yigit. Unga gap uqtirgunimcha naq ona sutim og‘zimga kelgandi. Nyu-Yorkda esa odam to‘nkaligicha qolib ketadi. Faqat o‘arb odamni charxlaydi.

Politsiyachi tayog‘ini aylantirib, bir qadam olg‘a yurdi.

– Bo‘pti, men boray. Ishqilib, do‘stingiz aytilgan vaqtda kelsin-da. Juda soniyama-soniya aniq kelishini talab qilmassiz undan?

– Ha, albatta. Ko‘pi bilan yana yarim soat kutaman-da. Agar joni omon bo‘lsa, shu paytgacha, albatta, yetib kelishi kerak edi. Yaxshi boring, serjant.

– Tuningiz xayrli bo‘lsin, ser, – politsiyachi eshiklarni yo‘l-yo‘lakay ko‘zdan kechirgancha kelgan yo‘lida davom etdi.

Endi yomg‘ir maydalab, shig‘alab yog‘a boshlagandi, o‘qtin-o‘qtin esib turgan shamol ham bir maromga o‘tib, izg‘iringa aylangandi. Yoqalarini ko‘tarib va qo‘llarini cho‘ntaklariga suqib olgan siyrak yo‘lovchilar ma’yus va holda ovoz chiqarmay, shoshib o‘tib ketishardi. Necha ming millab yo‘l bosib kelgan kishi esa do‘stiga bo‘lgan qariyb bema’ni va’dasida turmoq uchun sigarasini tortgancha kutib qolaverdi.

Yigirma daqiqacha o‘tgach, paltosini quloqlarigacha ko‘tarib olgan baland bo‘yli odam ko‘chani shoshib kesib o‘tdi-da, do‘kon eshigi oldida kutib turgan kishi tomon qarab yurdi.

– Bu senmisan, Bob? – so‘radi yangi kelgan odam ishonqiramay.

– Sen Jimmi Uels emasmisan? – o‘sha zahoti javob qaytardi unisi.

– Yo Parvardigor! – dedi novcha odam sigarali kishining har ikkala qo‘lini qo‘llari bilan tutib. – Qara-ya, Bob ekaning kunday ko‘rinib turibdi. Agar hali ham yorug‘ olamda bor bo‘lsang, seni bu yerda topishimga zarra shubha qilmagandim. Buni qara-ya! Yigirma yil – hazilakam gap emas. Ko‘rdingmi, Bob, restoranimizni buzib tashlashibdi. Afsus, o‘shanda sen bilan ikkovimiz kechki ovqatni qanaqangi tushirgandik unda. Xo‘sh, gapir, do‘stim, o‘arbda kunlaring ne kechdi?

– Zo‘r. U yerda nasibamga nima yozilgan bo‘lsa, hammasiga erishdim. Sen esa butunlay o‘zgarib ketibsan, Jim. Esimda, sen mendan ikki-uch dyum pastroq eding.

– Ha, yigirmaga to‘lganimdan keyin biroz bo‘yga tortdim.

– Sening ishlaring qalay, Jimmi?

– Chidasa bo‘ladi. Shahar muassasalaridan birida xizmat qilaman. Bo‘pti, Bob, ketdik. Men bir kunjakni bilaman, ikkovimiz u yerda xumordan chiqquncha gaplashamiz, eski paytlarni eslaymiz.

Ular bir-birlarining qo‘ltig‘idan olib, yo‘lga tushishdi. Bob o‘arbdan omadi yurishib, ko‘zini yog‘ bosib kelgani, ishdagi muvaffaqiyatlari haqida labi labiga tegmay hikoya qila ketdi. Boshini yoqasi ichiga birato‘la tiqib olgan sherigi esa uni qiziqish bilan tinglar edi.

Mahalla burchagida dorixona do‘konining chirog‘i miltillardi. Yoruqqa yaqin kelib, har ikkala yo‘lovchi bir vaqtda bir-biriga qarab burildi-da, bir-birining yuziga ko‘z tashladi. o‘arbdan kelgani birdan to‘xtadi va qo‘lini oldi.

– Siz Jim Uels emassiz, – dedi u shartta. – Yigirma yil – uzoq muddat, ammo kishining rimcha burni tugmachadek bo‘lib qoladigan darajada uzoq emas.

– Bu muddat ichida ajabtovur odam ham muttahamga aylanadi goho, – javob berdi novchasi. – Gap bunday, Bob, o‘n daqiqa bo‘ldiki, siz hibsdasiz, Chikagoda xuddi shuni taxmin qilishgandi, siz, albatta, bizning yerlarga kelib-ketishni kanda qilmaysiz, siz bilan suhbat qurishimiz mumkinligini ham xabar qilishgandi. Xo‘sh, ortiqcha shovqin-suron ko‘tarish niyatingiz yo‘qmi, mabodo? Unday bo‘lsa, oqilona yo‘l tutganingizdan minnnatdorman. Endi esa sizni politsiyaga topshirishdan oldin men yana bir topshiriqni bajarishim kerak. Mana bu xatni oling. Uni shu yerda, deraza oldida o‘qib ko‘rishingiz mumkin. Buni menga Uels politsiya posboni berdi.

o‘arbdan kelgan odam uzatilgan bir parcha qog‘ozni ochdi. Xatni o‘qib bo‘lgach, uning qattiq qo‘llari xiyol titradi. Xat qisqagina edi:

“Bob! Men tayinlangan joyga vaqtida yetib keldim. Sen gugurt chaqqaningda, men Chikago qidirayotgan odamning basharasini tanib qoldim. Men bu ishni o‘zim qila olmasdim va seni hibsga olish uchun o‘zimizning mahalliy agentlardan birini yubora qoldim.

Jimmi”.

 Ruschadan Amir Fayzulla tarjimasi

O'Genri

TUMORDAGI SURAT

(hikoya) 

Shanba oqshomi Endi Donavan oltinchi mavzedagi uyiga kelib, yangi qo‘shnisi—yoshgina Konvey xonim bilan tanishdi. U odmigina qizg‘ish ko‘ylak kiyib olgan-di. Ikki hafta o‘tib, Endi yo‘lda tamaki tutatib ketarkan, orqasida ship-ship tovush eshitildi. O‘girilib qaradi-yu, ko‘zini uzolmay qoldi: Konvey xonim! Ko‘ylagi ham, shlyapasi ham qop-qora. U qadamini sekinlatib, qoramtir qo‘lqopini kiydi. Sochlari silliq taralib turmaklangan, chiroyli yuzlaridan nur yog‘ilardi.

— Fayzli oqshom, Konvey xonim,— dedi yigit.

— Juda-juda fayzli, janob Donavan,— dedi Konvey xonim xo‘rsinib.

— Men uning sizga qarindoshligiga ishonmayman. Judolik bo‘lganiga ham,— dedi Donavan.

— O‘lim haq,— dedi Konvey xonim kalovlanib.— To‘g‘ri, qarindoshimiz emas-u, ammo... Bilasizmi, men sizni dardimga sherik qilmoqchi emasman, janob Dona-van.

— Nimaga, Konvey xonim?!. Lekin, kechirasiz-u, hech kim sizga menchalik hamdard bo‘lolmaydi. Ruxsat etsangiz, bog‘ sayriga taklif qilsam.

— Rahmat, janob Donavan. Iltifotingizni qabul qilaman, agar hamrohingizning qalbi g‘am-hasratga limmo-limligini his qilsangiz, albatta.

Ular istirohat bog‘ining ochiq darvozasi tomon yo‘l olishdi. Xilvatroqdagi skameykaga kelib o‘tirishdi.

— U mening sevganim edi,— dedi Konvey xonim nafas rostlab.— Biz kelgusi bahor to‘y qilib, turmush qurmoqchi edik. Graf edi. Mol-davlati bois Italiya

bilan bog‘langandi. Uning ismi-sharifi graf Fernan-do Mazzini. Dadam Italiyaga qochib ketishimizga qarshilik qildi. Shunga qaramay, kelgusi bahor to‘y qilishimizga rozilik berdi. Fernando to‘y tadorigida Italiyaga ketgandi... Uch kun oldin kelgan maktubda aytilishicha, Fernando havo sharida baxtsiz tasodifga uchrab halok bo‘libdi... Suratini tumorimda asrab yuribman. Uni hech kimga ko‘rsatmaganman, lekin sizga ko‘rsataman, chunki sizning samimiy do‘stligingizga ishonaman.

Konvey xonim tumorini ochib, suratni ko‘rsatdi. Endi qiziqib unga uzoq termuldi.

— Buni u Italiyaga ketayotganida, kechasi taqdim etgandi.

— Konvey xonim, keyingi yakshanba Koneyda bo‘ladigan kechaga meni taklif etsangiz juda xursand bo‘lardim.

Bir oydan so‘ng ular boshlariga tushgan kulfatdan qo‘ni-qo‘shnilarni ogoh etdilar. Konvey xonim motam tutishda davom etdi.

Kunlarning birida kechqurun ikkovi yana shahar bog‘i-ning o‘sha xilvat joyida birga o‘tirib qolishdi. Janob Donavan. kun bo‘yi mavhum qayg‘u og‘ushida edi.

— Sizga nima bo‘ldi, Endi, bugun juda xafa ko‘rinasiz?

— Hech narsa, Maggi.

— Men sizni hech qachon bunday holatda ko‘rmaganman. Garovlashib aytamanki, siz boshqa qiz haqida o‘ylayapsiz. Uni sevarkansiz, nega yoniga bormaysiz?

— Keyin aytaman,— dedi Endi.— Lekin siz meni tushunmaysiz. Ayting-chi, Mayk Syullivan degan odam haqida eshitganmisiz? Hamma uni Katta Mayk Syulli-van deb chaqiradi.

— Yo‘q, eshitmaganman,— dedi Maggi xotirjam.— agar u sizni shu holga solgan bo‘lsa, eshitishni xohlamayman ham.

— Katta Mayk — mening do‘stim. Uni bugun ko‘rdim va ikki hafta ichida uylanishimni aytdim. «Endi,— dedi u,— menga taklimfnoma yubor, to‘yingga albatta kelaman». U aytganining ustidan chiqadigan yigit. Lekin, Maggi, Katta Maykning to‘yimizda qatnashganidan ko‘ra, bir qo‘limni kesib tashlaganim afzal. Shu bois bu oqshom kayfiyatim nosoz. Uning to‘yga kelmagani ma’qul. Buni siz so‘ramang, men aytmay.

— O,— dedi Maggi,— bu, menimcha, siyosatga bog‘liq masala bo‘lsa kerak?

— Maggi,— dedi Endi uning ko‘zlariga qarab,— siz uni... graf Mazzinini o‘ylaganchalik meni o‘ylaysizmi?

U ancha vaqt kutdi, biroq javob bo‘lmadi. To‘satdan qiz uning yelkasiga bosh qo‘yib yig‘lay boshladi.

— Endi,— deya shivirladi Maggi,— men sizni alda-gandim. Siz menga hech qachon uylanmaysiz, sevmaysiz ham. Lekin men sizga dardimni aytsam, Endi, graf degan gap yo‘q. Hayotimda hech qachon sevgan yigitim bo‘l-magan. Hamma qizlarning yigiti bor edi. Qizlar yigitlari haqida gaplashishardi va menga ular yanada ko‘proq sevadigandek tuyulardi. Nihoyat, Endi, bir suratkashdan shu rasmni sotib oldim, tumorimga soldim va graf haqidagi, uning o‘limi haqidagi hikoyamni to‘qidim. Va nihoyat, beva kabi qora kiydim. Hech kim yolg‘onchini sevmaydi, siz meni tashlab ketasiz.

U Endining qo‘lini qo‘yib yuborish o‘rniga mahkamroq ushladi va noz ila jilmayib qo‘ydi.

— Nahot ayrilamiz, Endi?

— Mana,— dedi Endi,— bor gapni aytdingiz, Maggi.

— Endi,— dedi Maggi erkalanib,— graf haqidagi hikoyaning hammasiga ishondingizmi?

— Yo‘g‘-e, unchalik emas,— dedi Endi sigaret qutisiga qo‘lini cho‘zib.— Tumor ichidagi surat — Katta Mayk Syullivaning surati-ku, axir!

O‘roq Ravshanov tarjimasi

O'Genri

DORI IZLAB

(hikoya)

Texas shtatining Ostin shahrida bir oila yashaydi. U Jon Smit, uning xotini, o‘zi, ularning An ismli besh yashar qizi va qizning ota-onasidan iborat. Shahar aholi ro‘yxati bo‘yicha ular olti jon, aslida esa uch kishi. Bir kuni kechki ovqatdan so‘ng Anning ichi sanchib og‘riy boshladi. Jon Smit dori topib kelish uchun shaharga shoshib jo‘nadi, ammo negadir tezda qaytib kelmadi.

Qizcha sog‘aydi, vaqti kelib bo‘y yetdi.

Ona erining yo‘qolib ketganidan qattiq iztirob chekdi. Nihoyat, qayta turmushga chiqqaniga uch oy to‘lgach, San Antonio shahriga ko‘chib ketdi. An ham turmush qildi, qizlik bo‘ldi, yillar o‘tib, qizi besh yoshga kirdi. An hamon kindik qoni tomgan — otasi chiqib ketgan va qaytib kelmagan uyda istiqomat qilardi. Jon Smit bedarak yo‘qolganiga yigirma bir yil to‘lgan kuni kechqurun qizchasining ichi sanchib og‘rib qoldi.

— Shaharga tushib, ichog‘ruv dori olib kelaman,— dedi Anning eri Jon Smit.

— Yo‘q, yo‘q, Jon, azizim,— dedi yig‘lab xotini.

— Siz ham otam kabi bedarak ketasiz, qaytishni unutasiz.

Jon Smit noiloj xotinining gapiga ko‘ndi — doriga bormadi. Eru xotin yagona zuryodlari bo‘lmish Pansining yuziga termulib o‘tirishdi. Pansining ahvoli og‘irlashdi. Jon Smit dori izlab shaharga borish uchun taraddud ko‘ra boshladi. Lekin yana xotini ko‘nmadi.

Shu payt eshik to‘satdan ochildi. Oppoq soqolli nuroniy chol xonaga kirib keldi.

— Salom, bobojon! —dedi Pansi unga peshvoz chiqib.

Bobo Pansini ko‘tarib yuzlaridan o‘pdi-da, cho‘ntagidan bir shisha dori chiqarib qizchaga bir qoshiq ichirdi. Pansi tyozda o‘zini yaxshi his qila boshladi. Ichog‘rig‘i qoldi.

— Ozgina kechikdim, chog‘i, — dedi Jon Smit ayb-dordek iljayib.

—Tramvay kutib qolib ketdim.

O‘roq Ravshanov tarjimasi

O'Genri

XOTIRA YO‘QOLGANDA

(hikoya)

O‘sha kuni ertalab xotinim bilan odatdagidek xayrlashdik. U qo‘lidagi choyini ichib bo‘lmasdanoq, meni eshik oldigacha kuzatib qo‘yishga shoshildi.U paltomning qaytarma yoqasidan ko‘zga ko‘rinmas qilni qoqib tushirganicha (bu uning «Sen faqat o‘zimga tegishlisan!» degan barcha ayollarga xos tantiqligining ifodasi edi) shamollab qolganimni unutib qo‘ymasligimni so‘radi. To‘g‘risi, men shamollagan emasdim. Keyin sevimli ayollargina xayrlashayotganlarida eriga tortiq qiladigan bo‘sa almashuv yuz berdi. Keyin xotinim ko‘p yillik tajribasiga asoslangan sinchkovlik bilan bo‘yinbog‘imning to‘g‘nog‘ichini to‘g‘rilab qo‘ydi. Eshikni tashqaridan yopayotib, u uy shippagini shappillatganicha choy ichishini davom ettirish uchun oshxonaga kirib ketayotganini eshitdim.

Uydan chiqqanimda ham men bilan yuz berishi mumkin bo‘lgan biror g‘ayritabiiy holatni his qilmadim. Hammasi to‘satdan boshlandi.

Nihoyat bir necha oy davomida kunu-tun qattiq ishlashga majbur qilgan temir yo‘l kompaniyasining shov-shuvli tergov ishini muvaffaqiyat bilan yakuniga yetkazib, yengil nafas ola boshlagandim. Sirasini aytganda, bir necha yillardan beri dam olmasdan ishlaganimni tan olaman. Mening qadrdon do‘stim va davolovchi shifokorim Volni bu haqda bir necha bor ogohlantirgani ham rost.

— O‘zingni ehtiyot qil, Belford, agar biroz nafasingni rostlab olmasang, bu sen uchun ayanchli tugashi mumkin. Mana ko‘rasan, sening yo asabing, yo miyang pand berib qo‘yadi. Ehtimol gazetalardan o‘qigandirsan, qarib, har hafta amneziya holatiga tushgan odamlar haqida yozishyapti, odam uyidan chiqadi-yu, dom-daraksiz yo‘qoladi, qaerlarda daydib yurganini o‘zi ham bilmaydi, o‘zi kim, qaerda yashagani-yu ismi nima ekanligini ham xotirasidan o‘chib ketadi. Bularning barchasiga sabab toliqish va haddan tashqari his-hayajonga berilish. Natijada miya tomirlarida kichik qon tiqilish yuz beradi.

— Men bunday hollarda qon tiqilishni reportyorlarning miyasidan qidirish kerak, deb o‘ylayman, — e’tiroz bildirdim.

Shifokor Volni boshini irg‘ab qo‘ydi.

— Yo‘q, og‘ayni, bu kasallik bilan hazillashib bo‘lmaydi. Sen dam olish va muhit almashtirishga juda muhtojsan. Axir, o‘ylab ko‘r, har kuni bir aylana bo‘yicha yelib-yugurasan: sud, idora, uy. Dam olmoqchi bo‘lsang, qonunlar majmuasini o‘qiysan. Vaqting borida maslahatimga amal qil.

— Nega dam olmas ekanman? Payshanba kunlari xotinim bilan qarta o‘ynayman. Yakshanba kunlari u onasidan kelgan xatni o‘qib beradi. Qaynonam har hafta kanda qilmay bitta xat yozib turadi. Qonunlar majmuasini o‘qish — bu dam olish emas, bu murakkab masalani yechish degani! — o‘zimnikini ma’qullardim.

O‘sha kuni ertalab ko‘cha bo‘ylab borarkanman, shifokor Volnining yuqoridagi gaplarini esladim. O‘zimni doimgidan uncha yomon ham sezmasdim, kayfiyatim har doimgidan ham yaxshiroq edi.

Uyqudan uyg‘onganimda butun a’zoi-badanim uyushib, qaqshab og‘rirdi. Axir, temir yo‘l vagonida uzoq soatlar davomida o‘tirgan holda uxlashning o‘zi bo‘ladimi? O‘tirg‘ich suyanchig‘iga yelkamni tirab, fikrimni jamlashga urindim. O‘ylayverib, o‘ylayverib, nihoyat o‘zimdan-o‘zim «har holda mening biror ismim bo‘lishi kerak-ku!» — deb so‘radim. Cho‘ntaklarimni kavlashtirdim. Hech voqa yo‘q. Na birorta xat, na birorta vizit kartochkasi yoki hujjat yo‘q edi. Ularning o‘rniga ichki cho‘ntagimdan yirik pullar bilan uch ming dollar topib oldim. «Baribir, men o‘zi kimman?» Kallamda faqat shu savol takrorlanar va tinimsiz o‘ylanardim.

Vagon odamlar bilan to‘la va hamma o‘zaro betakalluf suhbatlashar, shod -xurram va a’lo kayfiyatda edi. Demak, ularni qandaydir umumiy bir manfaat birlashtirib turipti. Yo‘lovchilardan biri, ust-boshlaridan dolchin va aloe hidi anqib turgan basavlat erkak, menga do‘stona bosh silkib, yonimga kelib o‘tirdi va gazeta o‘qiy boshladi. Ahyon-ahyonda u o‘qishdan to‘xtar va biz safar chog‘ida ro‘y beradigan odatga ko‘ra u yoq, buyoqdan gap sotishardik. Ma’lum bo‘lishicha, men bunday suhbatga bemalol kirisha olarkanman va bu holatda xotiram menga hech ham pand bermayotgandek edi.

— Siz ham ko‘rinishingizdan o‘zimizning odamlarga o‘xshaysiz, — dedi yangi tanishim. — Bu safar g‘arbdan saralangan vakillar kelishayapti. Kongres Nyu-Yorkda bo‘lishligidan juda xursandman. Men hali sharqiy shtatlarda biror marta ham bo‘lmaganman. O‘zimni tanishtirishga ruxsat bering. Men R.P.Bolderman. Missuri shtatidagi Xikori-Grouv shaharchasidagi «Bolder va o‘g‘li» firmasining vakiliman.

Bunday tanishuvga tayyor bo‘lmasam-da, og‘ir vaqtlarda erkak kishiga xos vazminlik bilan, dovdirab qolmay, har holda o‘zimni tutdim. Miyam juda sekin ishlar, biroq, nima bo‘lsa-da, hislarim yordamga yetib kelgandi. Yangi tanishimdan anqiyotgan o‘tkir dori-darmon hidlari ham fikrlashimga yordam berib yubordi.

— Mening ismu-sharifim Edvard Pinkxammer, — dedim tutilmasdan. — Men dorishunosman, Kanzas shtatidagi Kornopolisda yashayman.

— Siz dorishunos ekanligingizni darrov payqagandim, — javob berdi tanishim iltifot bilan. — O‘ng qo‘lingizning ko‘rsatkich barmog‘ida o‘g‘irdan hosil bo‘lgan qadoq borligiga darrov e’tibor berdim. Biz, dorishunoslarda hammaning qo‘lida shunaqa qadoq bo‘ladi. Chamamda, siz ham bizning umumamerika kongresiga delegat bo‘lsangiz kerak?

— Nima, vagondagi barcha yo‘lovchilar dorishunoslarmi? — hayratlanib so‘radim men.

— Albatta. Bu vagon to‘ppa-to‘g‘ri g‘arbdan kelyapti. Faqat patentlangan tabletkalar-u ampulalardan tashqari hech narsani bilmaydigan, o‘zlari esa dori tayyorlashni bilmaydigan hozirgi dorishunoslardan farqli o‘laroq, yo‘lovchilarning hammasi pixini yorgan eski dorishunoslar. Ha, biz har qanday dorini o‘z qo‘llarimiz bilan tayyorlaydigan dorishunoslardanmiz. Biz bahor oylarida o‘z tomorqalarimizda yetishtirgan dorivor o‘simliklar uruQlaridan, ayni paytda shirinliklar va hatto oyoq kiyimlari bilan savdo qilishdan tortinmaydigan dorishunoslardanmiz. Sizga to‘g‘risini aytaman, bu kengresda men ayrim yangi fikrlarni aytmoqchiman. Odamlarga yangi g‘oyalar kerak. Mana masalan, qayd qildiradigan kukun va segnet tuzi solingan shishachalarni olaylik. Ayrim hollarda u uzum sirkasi va surmadan tayyorlanadi, boshqa hollarda natriydan tayyorlanadi. Birinchisi, buni o‘zingiz ham bilasiz, qip-qizil zahar, ikkinchisi hech qanday zararsiz dori . Biroq shishachalarga yozilgan qog‘ozni osongina adashtirib yuborish mumkin. Odatda dorishunoslar bu shishachalarni qanday joylashtirilishini bilsangiz kerak? Ha, iloji boricha bir-birlaridan uzoqda, turli joylarda saqlashadi. Aynan mana shuni men noto‘g‘ri hisoblayan. Men ularni har qanday vaziyatda adashib ketmaslik uchun yonma-yon qo‘yish tarafdoriman. Mening fikrimni tushunayapsizmi?

— Nazarimda, gaplaringizda jon bordek, — dedim men.

— Ana ko‘rdingizmi! Demak, bu fikrni kongressda aytaman, siz meni qo‘llab-quvvatlaysiz, kelishdikmi? Har xil kremlar-u kosmetik vositalar ishlab chiqarishga ustasi farang bo‘lib ketgan sharqlik dorishunoslar o‘zlarini hammadan ustun sezishadi. Mana ko‘rasiz, biz ularni tabletkalariyu, pipetkalari bilan yarim yo‘lda qoldirib ketamiz.

— Sizga foydam tegishi mumkinligidan xursanman, — dedim ruhlanib. — Demak, shishachalardagi... haligi.

— Uzum sirka plyus surmali tuz va uzim sirka plyus natriy tuzli shishachalar.

— ...bitta polkada yonma-yon turishi kerak, — jiddiy ohangda gapni tugalladim men.

— Yana bir gap, — davom etdi mister Bolder, — Siz tabletka tayyorlashda yordamchi vosita sifatida nimadan foydalanasiz, magneziyadanmi, uglekisliy tuzdanmi, yoki kukunlangan glitsroz rediksdanmi?

— Menmi, e-e.. magneziyadan, — dedim men, har holda talaffuzi osonroq so‘zni tanlab.

Bodler ko‘zoynagi ortidan menga ishonqiramay tikildi.

— Men esa glitsiroz rediksni afzal ko‘raman, chunki magneziya tez qotib qoladi.

O‘rtaga bir zumlik sukunat cho‘kdi.

— Buni qarang, yana amneziya bilan bog‘liq hodisa, — dedi u gazetani menga uzatib, undagi maqolani ko‘rsatib. — Men bunday voqealarga mutlaqo ishonmayman. O‘ndan to‘qqiz holatda bu qip-qizil mug‘ombirlik. Bu ishdagi va oiladagi bir xillik joniga tegib ketgan odamning boshqacha yashashga intilishi xolos. Shunday qilib, u uyidan qochib ketadi va uni nihoyat topib olishsalar, u o‘zini xotirasi yo‘qotganga soladi. Go‘yoki o‘z ismini bilmaydi, chap yelkasida xoli bo‘lgan o‘z xotinini ham tanimaganga oladi. Xotira yo‘qotish emish! Nega ular o‘z xotiralarini o‘z uylarida yo‘qotishmaydi?

Men gazetani olib, jarangdor sarlavhali quyidagi maqolani o‘qiy boshladim:

«Denver, 12 iyun. Mashhur advokat Elvin S.Belford bundan uch kun oldin sirli ravishda o‘z uyidan chiqib ketgan va uni izlab topish borasidagi barcha sa’y-harakatlar samarasiz yakunlanmoqda. Mister Belford bizning shahrimizdagi mashhur kishilardan va jamiyatimizning yuqori tabaqasiga mansub, o‘z ishini ustasi bo‘lgan advokatlardan. Sirli ravishda yo‘qolish arafasida u bankdagi hisobidan yirik miqdordagi pul olgan. Shundan buyon uni hech kim, hech joydan topolmayapti. Mister Belford kam topiladigan vazmin fe’lli, xonanishin va o‘z oilasidan, ishidan ko‘ngli to‘q kishilardan edi.Uning uydan Qayri tabiiy holatda chiqib ketishini faqat birgina sabab bilan izohlash mumkin: u bir necha oy jarayonida N. temir yo‘l kompaniyasining murakkab sudida haddan tashqari berilib ishladi. Holdan toydiradigan darajadagi ish uning xotirasiga salbiy ta’sir qilgan bo‘lishi mumkin. Hozirgi kunda g‘oyib bo‘lgan advokatni qidirib topish bo‘yicha barcha chora-tadbirlar ko‘rilmoqda».

— Siz aftidan uncha-muncha narsalarga ishonmaydigan kishilardan o‘xshaysiz, mister Bolder, — dedim men maqolani o‘qib chiqib. — Menimcha bularning hammasi haqiqat. Turmushda barcha sohalarda muvaffaqiyat qozonayotgan, hurmat-e’tiborli, oilaviy hayotda baxtini topgan odam qanday qilib to‘satdan barchasidan voz kechadi-yu, Qoyib bo‘ladi? Men bilaman, xotira yo‘qotish degani, rostdan ham bor gap. Unday kishi qayoqqa borayotganini, ismi-sharifi nima ekanligini, na o‘tgan hayotini, na o‘z xonadonini eslay olmaydi.

— Hammasi uydirma va yolg‘on! — e’tiroz bildirdi mister Bolder. — To‘g‘risi, ular barcha hayot tashvishlariga qo‘l siltab, biroz o‘ynab kelishni xohlashadilar. Hozirgi odamlarni bilasiz-ku, hamma juda aqlli bo‘lib ketgan. Erkaklar ana shu amneziya degan narsadan boxabar bo‘lib olishib, endi o‘z istak-mayllarini shu bilan xaspo‘shlamoqchi bo‘ladilar. Qolaversa ayollar ham. Nihoyat bir kun kelib hammasi aniq bo‘lgach, ko‘zlarini sizga lo‘q qilishib, ilmiy dalillarni ro‘kach qilishib: «Meni kimdir gipnoz qilib qo‘ygan!» — deyishadi.

Mister Bolder meni o‘zining ana shunday xulosasi-yu falsafasi bilan ishontirmoqchi bo‘ldi. Biroq, bu gaplarga negadir ishongim kelmadi…

Poezdimiz Nyu-Yorkka kechqurun soat to‘qqizlarda yetib keldik. Izvoshga o‘tirib mehmonxonaga keldim va mehmonxona daftariga o‘z ismimni Edvard Pinkxammer deb yozdirdim. Bu payt mening butun vujudimni g‘aroyib, tushunib bo‘lmaydigan, mast qilg‘uvchi bir yengillik, chek-chegarasi yo‘q ozodlik hissi, barcha imkoniyatlar eshigini lang ochayotgan totli bir hissiyot qamrab olgandek bo‘ldi. Xuddi bu yorug‘ olamga endigina kelayotganimdek his qilardim o‘zimni. Ilgari mening oyoq-qo‘llarimni bog‘lab tashlagan allaqanday zanjirlar birdaniga parcha-parcha bo‘lib uzilib ketgandek. Kelajak ko‘z oldimda xuddi begunoh bolakay ko‘ziga ko‘rinayotgandek to‘ppa-to‘g‘ri va tep-tekis bo‘lib yaslanib yotar va men unga hayotiy tajribalarim, bilimlarim bilan qadam tashlashga hozirlanayotgandek edim.

Mehmonxona xodimi menga haddan tashqari sinchkovlik bilan tikilayotgandek tuyuldi. Chunki qo‘limda hech qanday yukim yo‘g‘ligi gumonsirashlariga asos bo‘lishi mumkin.

— Dorishunoslar kongressiga keldim, — tushuntirdim men. — Jamadonim qaerdadir ushlanib qolgan shekilli.

Shunday deb cho‘ntagimdan bir dasta pul chiqardim.

— Albatta, albatta, — dedi mehmonxona xodimi tilla tishlarini yaltiratib. — Bugun bizga g‘arbiy shtatlardan anchagina delegatlar joylashishdi.

Shunday deb u qo‘ng‘iroq chalib, dastyor bolani chaqirdi.

Men o‘z rolimni yanada ishonchliroq o‘ynashga kirishdim:

— Hozir bizning Qarbimizda yangi bir yo‘nalish paydo bo‘lgan. Biz kongressga uzumsirkali kaliyli surmali shishachalarni uzumsirkali kaliyli natriyli shishachalar bilan yonma-yon, bir polkada saqlashni taklif qilmoqchimiz.

— Jentelmenni uch yuz o‘n to‘rtinchi xonaga boshlab bor, — buyurdi yugurdak bolaga, mehmonxona xodimi shoshilib.

Va meni o‘sha zahotiyoq o‘z nomerimga boshlab borishdi.

Bu kunisiga jamadon va u-bu kiyimlar sotib olib, Edvard Pinkxammer nomi bilan yashashni boshlab yubordim. O‘tmish hayotim muammolari haqida bosh qotirib o‘tirishni ham istamadim.

Orollarda joylashgan ulkan shahar mening lablarimga yaltiroq qadahlarga to‘lg‘azilgan shirin hayot sharbatini tutqazdi. Va men bu qadahni minnatdorchilik bilan simira boshladim. Edvard Pinkxammerga, u olamga bor-yo‘g‘i bir necha soat oldin kelgan bo‘lsa ham, insoniyat tomonidan yaratilgan va hech kimga bog‘liq bo‘lmagan mana shu rang-barang qiziqarli hayot zavqidan rohatlanish baxti nasib qildi. Men odamni sehr-jodulab, xuddi ertakdagi uchar gilam singari ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan o‘lkalarga olib ketadigan, shodon musiqa yangrayotgan, sho‘x jononlar raqsga tushayotgan va va bandasini g‘aroyib, kulguli ahvolga soladigan teatrlarda, tom ustida qurilgan restoranlarda bo‘ldim. Oyog‘im qayoqqa boshlasa, shu tomonga ketaverdim. Eng qiziQi — hech kim menga buyruq bermas, hech narsa: na atrof muhit, na vaqt, na odob qonun-qoidalari menga xalaqit bermasdi. Men Qalati kabachkalarda ovqatlanar, lo‘lilar orkestri musiqasi, musavvir va haykaltaroshlarning tinimsiz hayqiriqlari sadolari ostida g‘alati noz-ne’matlardan tatib ko‘rardim. Men elektr nurlari ostida tungi hayot xuddi kino lentadagidek qaynayotgan, u yerda turli-tuman bantik va shlyapalar, olamda mavjud barcha taqinchoqlar yaltur-yultir qiladigan joylarda ham bo‘ldim. Bularning hammasidan o‘zimga saboq olishga urindim. Va tushundimki, erkin hayotning kaliti na axloqsizlikda, na rasm-rusmlarga rioya qilishda ekan. Sertakaluflikka hamma joyda boj to‘lash shart ekan, bo‘lmasa Ozodlik deya atalmish mamlakat sarhadlariga qadam qo‘ya olmas ekansan. Tashqi hashamat va ko‘zga tashlanadigan tartibsizliklar, usti yaltiroqlik va betakallufsizlik ortida, u unchalik ko‘zga tashlanmasa ham, ana shunday temir qonun hukmron ekanligini payqadim. Demak, Manxetten ko‘chalarini kezar ekansan, ana shu yozilmagan qonun-qoidalarga rioya qilsang, sen dunyodagi ozod kishilarning eng ozodisan! Bu qonun-qoidalarga buysunmas ekansan, oyoq-qo‘llaringga kishan uriladi!

Gohida kayfiyatimga qarab burchaklariga palma daraxtlari ekilgan ulug‘vor restoranlarga ovqatlanishga kirardim. U yerda hamma yarim ovozda gaplashadi, atrof-muhitdan ?odagonlik, yasama nazokatlilik va sipolik yog‘ilib turadi.

Gohida esa, baqiroq xizmatchilar va hech kimdan tortinmasdan o‘pishib, quchoqlashayotgan yoshlar, yasama taqinchoqlar sotuvchi ayollar bilan to‘lib toshgan kemachada sayr qilardim. Odamlar arzon-garov va qo‘pol ko‘ngilxushliklar qilishlari uchun begona sohillar tomon oshiqishardi. Va har doim, barcha tomonlardan nuru-yog‘dularga ko‘milgan, hashamatli, makkor, bevafo, lekin yo‘ldan ozdiruvchi, diltortar Brodvey, xuddi afyun kabi o‘ziga tortadigan Brodvey ko‘chasi ko‘rinib turardi.

Bir kun kunduz mehmonxonaga qaytayotsam, yo‘lakda miqtidan kelgan, burundor, mo‘ylabli bir kishi yo‘limni to‘sdi. Men uni chekkalab o‘tib ketmoqchi bo‘ldim. Biroq u ko‘ngil og‘ritar darajada takallufsizlik bilan menga murojaat qildi:

— Xello, Belford! Nyu-Yorkda nima qilib yuribsiz, jin ursin? Sizni o‘z kitoblaringizdan ajratib, uyangizdan chiqishga nima majbur qildi? Rafiqangiz ham o‘zingiz bilanmi? Yoki bu yerda, xi-xi-xi , boshqasi ham bormi?

— Siz adashdingiz, ser, — dedim, sovuqlik bilan qo‘limni uning qo‘llaridan tortib olib. — Men Pinkxammerman. Uzr, men juda shoshilyapman.

U o‘zini chetga oldi, basharasida hayrat alomatlari ko‘rindi. Nomerimning kalitini olish uchun mehmonxona xodimi oldiga borayotib mo‘ylabli kishi dastyor bolani chaqirib, telegraf blankalari haqida surishtirayotganligini eshitdim.

— Menga hisob-kitobni tayyorlang, — dedim mehmonxona xodimiga. — Keyin yarim soat ichida narsalarimni yig‘ishtirib, pastga olib tushishsin. Har xil qalanQi-qasang‘ilar xiralik qiladigan bu mehmonxonada qolishni istamayman.

O‘sha kuniyoq boshqa mehmonxonaga, Beshinchi avenyu boshidagi tinchgina, eski rusumdagi otelga ko‘chib o‘tdim.

Brodvey ko‘chasidan sal narida tashqi olamdan tropik o‘simliklar bilan ihotalangan, ochiq havoda ovqatlanish imkoniyati mavjud restoran joylashgan. Hamma tomoni go‘zal va osuda bu restoranda ajoyib xizmat qilishadi, shu sababli bu yerda nonushta va tushlik qilish judayam yoqimli. Bir kun shu restoranga kelib endigina paporotniklar orasidagi bo‘sh stol tomon borayotgandim, to‘satdan kimdir yengimdan tortdi.

— Mister Belford! — haddan tashqari yoqimli bu tovushni eshitib to‘xtashga majbur bo‘ldim.

O‘girilib qarab, o‘ttiz yoshlardan oshgan, g‘ayri tabiiy go‘zal ko‘zlari bilan menga xuddi qadrdon, sevimli do‘stidek tikilayotgan ayolga ko‘zim tushdi.

— To‘xtatmasam, qaramay ham o‘tib ketasiz shekilli, — dedi u gina bilan. — Faqat «payqamabman», deya ishontirishga urinmang. Oradan o‘n besh yil o‘tgach, o‘zaro bir qo‘l qisishsak nima bo‘libdi?

Men darrov uning qo‘lini qisishga shoshildim. Keyin uning ro‘parasiga o‘tirib oldim. Boshim bilan imo qilib ofitsiantni chaqirdim. Xonim beparvogina apelsinli muzqaymoqni chuqalardi. Darrov yalpizli likyor buyurdim. Uning sochlari qizQish bronza rangda edi. Biroq ularga tikilishga ulgurmasdim, chunki uning ko‘zlaridan nigohimni uzishning iloji yo‘q edi. Shunday bo‘lsa-da, uning sochlari aynan mening oldimda qizQish tusga kirayotganidek, o‘rmon ichkarisidan turib quyosh botishini kuzatsang, xuddi shunday manzarani ko‘rasan, degan g‘alati bir hissiyot meni bir lahza ham tark etmasdi.

— Meni tanishligingizga ishonchingiz komilmi? — so‘radim men.

— Yo‘q, — shiringina kulib javob berdi u. — Bunga mening hech qachon ishonchim komil bo‘lmagan.

— Sizga mening ismu sharifim Edvard Pinkxammer ekanligini, Kanzas shtatidagi Kornopolisdan kelganligimni aytsam, nima deysiz? — so‘radim bezovtalanib.

— Nima derdim? — takrorladi u ko‘zlari shodon charaqlab. — Birinchi galda Nyu-Yorkka rafiqangiz miss Belfordni olib kelmagansiz deb o‘ylardim. Albatta bu juda achinarli. Men Merian bilan bajonidil uchrashgan bo‘lardim.

U birozgina ovozini pasaytirib qo‘shib qo‘ydi:

— Siz hamon o‘sha-o‘shasiz, Elvin.

Uning shahlo ko‘zlari sinovchan boqib, mening nigohimni ovlay boshladi.

— Yo‘q, siz ancha o‘zgaribsiz, — gapida davom etdi ayol.

Uning ovozidan endi yengilgina quvnoqlik ohangini seza boshladim.

— Mana, endi ko‘ryapman. Siz unutmabsiz. Siz meni yillar davomida bir kun ham, bir soat ham unutmaganingizni ko‘ryapman. Men sizga, meni hech qachon unutolmaysiz, degandim-ku.

Men xijolatlanib samon naycha bilan likyorimni qo‘zg‘ay boshladim.

— Xudo haqi, meni kechiring, — dedim uning tikilib qarashlaridan o‘zimni qo‘yarga joy topa olmay. — Gap shundaki, men hammasini unutib yuborganman. Birortasi esimda yo‘q.

Ayol mening gapimga kulganicha qo‘l siltadi. Yuzimdan nimanidir payqab, maftunkorona ho-holab kula boshladi.

— Siz haqingizdagi yangiliklardan doimo xabardorman, — davom etdi u. Endi siz g‘arbda, Denver shahrida shekilli, mashhur advokatsiz. Yo Los-Anjelosdami? Bilishimcha, rafiqangiz Merian siz bilan juda faxrlanadi. Ehtimol eshitgandirsiz, sizlarning to‘ylaringizdan keyin yarim yil o‘tgach, men ham erga tegdim. Bu haqda gazetalarda ham yozishdi. Faqat gullar uchun ikki ming dollar sarflashdi.

U o‘n besh yil ilgari uchrashganmiz degandimi? Ha, o‘n besh yil, bu juda katta muddat.

— Sizni tabriklab qo‘ysam, unchalik kech bo‘lmasmikan? — dedim hadiksirab.

— Yo‘q, agar siz bunga jur’at qilibsizki, unchalik kech bo‘lmaydi, — dedi u qoyilmaqom ochiq ko‘ngillik bilan.

Uning bu gapini eshitib, jim bo‘lib qoldim va tirnog‘im bilan dasturxonni chiza boshladim.

— Menga faqat bir narsani ayting, Elvin, — iltimos qildi u, men tomonga shiddat bilan egilib. — Men buni ko‘p yillardan beri bilishni istayman. Bu bor-yo‘g‘i ayollarga xos bir qiziqish xolos. O‘sha oqshomdan keyin umringizda biror marta oppoq atirgulga qo‘l tekkazishga yoki hidlab ko‘rishga… boringki, shabnam va yomg‘irdan namiqib qolgan oq atirgullarga qarashga jur’at qiloldingizmi?

Men nima deyishimni bilmay, ichimlikdan yutindim.

— Sizga takrorlab aytishim joizmikan, men bularni birortasini eslolmayapman, — dedim chuqur uh tortib. — Mening xotiram hech narsaga yaramay qolgan. Bundan qanchalik afsusda ekanligimni, aytmasam ham bo‘lar, — dedim xijolatlanib.

Ayol stolga tirsaklab oldi va uning nigohi mening so‘zlarimni e’tiborga olmagani holda sirli ravishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri mening qalbimni paypaslay boshladi. U muloyimgina kulib qo‘ydi, uning kulgusi ham qandaydir Qalati tuyuldi. Bu, menimcha, baxtdan masrur kulgu edi, unda ham qanoatlanish, ham nadomat ohanglari sezilardi. Men ko‘zlarimni olib qochishga urindim.

— Siz aldayapsiz, Elvin Belford! Ha-ha, men sezyapman, siz aldayapsiz, — dedi u ishonch blan shivirlab.

Men paporotniklar tomonga anqovsirab tikildim.

— Mening ismim Edvard Pinkxammer, — dedim men. — Men bu yerga dorishunoslarning butunamerika kongressiga delegat bo‘lib keldim. Hozir bizning Qarbda yangi bir yo‘nalish paydo bo‘ldi. Biz sirkasurmanatriy tuzi va sirkakaliy natriy tuzlari solingan shishachalarni polkalarda boshqacha tartibda saqlashni taklif qilmoqchimiz. Ehtimol, bu sizga unchalik qiziq tuyulmas…

Restoran ro‘parasiga hashamatli kolyaska kelib to‘xtadi. Ayol o‘rnidan turdi. Men uning uzatilgan qo‘lini olib qisib, ta’zim bajo keltirdim.

— Xotiram menga pand berganidan juda-juda xijolatdaman, — dedim. — Sizga barchasini aytib berishim mumkin edi, biroq tushunmaysizmi deb qo‘rqaman. Siz mening Pinkxammer ekanligimga ishonmadingiz, men esa, to‘g‘risi, anavu oq atirgullarni…

— Yaxshi qoling, mister Belford, — javob berdi ayol, hamon o‘sha ham g‘amgin, ham baxtli kulgusi bilan va kolyaskaga o‘tirdi.

O‘sha kuni kechqurun teatrga bordim. Mehmonxonaga qaytib kelsam, xuddi ertaklardagidek, ko‘rinishidan juda kamtar, qora kiyimdagi bir kishiga ko‘zim tushdi. U tirnoqlarini shohi dastro‘molchasi ila yaltiratish bilan band bo‘lib, bu ishiga butunlay berilib ketgandek edi.

— Mister Pinkxammer, — dedi u beparvolik bilan, butun diqqat e’tiborini ko‘rsatkich barmog‘iga qaratib, — menga bir necha daqiqa vaqtingizni ajrata olasizmi? Ehtimol xonaga kirib gaplasharmiz?

— Marhamat, — dedim men.

U meni kichik xonaga boshlab kirdi. U yerda bir juft er-xotinlar o‘tirardi. Agar xonimning yuzidagi tashvish va charchoq alomatlarini hisobga olmasak, u judayam go‘zal ayol edi. Uning kelishgan qomati, yuz tuzilishi, sochlarining rangi va ko‘zlari ayni mening didimga mos edi. Safar kiyimidagi bu ayol, g‘ayri tabiiy hayajon bilan menga tikildi va qaltiroq qo‘llarini ko‘ksiga bosdi. U hozir xuddi men tomonga o‘zini otishga tayyordek edi, biroq, uning yonida o‘tirgan erkak qo‘lini buyrug‘omuz silkitib, uni to‘xtatib qoldi. Keyin erkak menga Higrildi. U qirq yoshlarda bo‘lib, qulog‘i ostidagi sochlariga oq tushgan, yuzi mardonavor, ko‘rinishidan jiddiy odamga o‘xshardi.

— Belford, qadrdonim, men seni yana qayta ko‘rayotganimdan behad xursandman! — dedi u samimiy ohangda. — Albatta sen sog'-salomat ekanligingga ishonchimiz komil edi. Seni haddan tashqari holdan toyganliging haqida ogohlantirgandim-ku, axir. Endi sen biz bilan uyingga ketasan va darrov o‘zingga kelasan.

Men masxaraomuz kulimsiradim.

— Meni tez-tez Belford deb chaqirishadigan bo‘lishdi, to‘g‘risi bunga ko‘nikib ham qolayapman shekilli, endi unchalik ajablanmayapman ham. Biroq bu nihoyat jonga tegadi axir! Marhamat qilib meni eshiting, men Edvard Pinkxammerman va sizni umrimda birinchi bor ko‘rib turibman.

Erkak kishi javob berishga ulgurmasdan ayol ayanchli ingrab yubordi. Bu menga fig‘on singari eshitildi. Ayol o‘rnidan sakrab turib, men tomonga otildi. Erkaklar uni to‘xtatib qolishga behuda urinishdi.

— Elvin! Elvin! Mening yuragimni yorma! Men sening xotiningman, axir! Eng qursa ismimni ayt! Bu ahvolga tushganingdan, o‘lib ketsang ham mayli edi!

Ayol shunday deb hiqqillaganicha meni mahkam bag‘riga bosa boshladi.

Men qat’iy ravishda, hurmat-ehtirom bilan o‘zimni uning qo‘llaridan xalos qildim.

— Xonim, — dedim jiddiy ohangda, — meni ma’zur tutasiz. Siz meni tashqi o‘xshashligimga uchib, katta xatoga yo‘l qo‘yayapsiz. Juda afsusdaman…-shunday deb kulib yubordim. — Meni qandaydir Belford bilan xuddi sirkasurmanatriy tuzli shishachani sirkasurmanatriy tuzli shishacha bilan adashib ketmaslik uchun bir polkada qo‘yish mumkin emas. Agar bu gaplarim sizga kulguli tuyulayotgan bo‘lsa ham aytay, biz g‘arblik dorishunoslar aynan mana shu fikrni dorishunoslarning umumamerika kongressida aytish uchun kelganmiz.

Xonim nima deyishini bilmay sherigiga o‘girilib, oh-voh qila boshladi:

— Bu nima degan gap, shifokor Volni, oh, endi nima bo‘ladi?

— Hozircha xonangizga kirib turing, — dedi hamrohi va uni eshik tomon boshladi. — Men u bilan qolaman va yana gaplashib ko‘raman. Uning es-hushimi? Yo‘q, unday bo‘lmasa kerak… Ehtimol miyasining kichik bir bo‘lagi…ha, ha, u albatta tuzalib ketadi. Siz xonangizga borib turing, bizlarni yolg‘iz qoldiring.

Xonim chiqib ketdi. Qora kiyimli kishi ham tirnoqlarini yaltiratishda davom etganicha chiqib ketdi. Biroq u yo‘lakda poylab turganini sezdim.

— Siz bilan gaplashib olishim kerak, albatta ruxsatingiz bilan, mister Pinkxammar, — dedi men bilan yolg‘iz qolgan kishi.

— Marhamat, ser, agar bunga juda ishtiyoqmand bo‘lsangiz. Biroq, ma’zur tutasiz, men qulayroq joylashib olay, juda charchadim, — dedim.

Shunday deb deraza oldidagi kushetkaga yotib olib, sigareta tutatdim. U kursini mening yonimga surib, o‘tirib oldi.

— Keling, gapni cho‘zmaylik, — dedi u muloyimlik bilan. — Siz mutlaqo Pinkxammer emassiz.

— Buni sizdan yaxshiroq bilaman, — dedim xotirjamlik bilan. — Biroq odam biror familiya ostida yashashi kerak-ku! Sizni ishontirib aytamanki, o‘zim ham bu familiyadan unchalik xursand emasman. Ammo, bir lahzaning o‘zida o‘zingga familiya o‘ylab topishga to‘g‘ri kelib qolsa, har doim ham negadir kallangga chiroyli ismu-shariflar kelavermas ekan. Har holda.. nega o‘zimga Sheringxauzer yoki Skroggins degan familiyalarni tanlamadim ekan-a! Menimcha Pinkxammer familiyasi ham unchalik yomon emas.

— Sizning ismu-sharifingiz Elvin Belford, — judayam xotirjamlik bilan davom etdi shifokor. — Siz Denverdagi eng zo‘r advokatlardan birisiz. Siz amneziya kasaliga yo‘liqqansiz va vaqtinchalik o‘zingizning kim ekanligingizni unutgansiz. Buning sababi — haddan tashqari toliqish, ehtimol, doimiy bir xil hayot tarzi va ko‘ngilxushliklarga vaqt topolmaganingiz ham bo‘lgandir. Bu yerdan hozirgina chiqib ketgan ayol — sizning rafiqangiz.

— Tan olish kerak, chiroyli ayol ekan, — dedim men biroz o‘ylanib turgach. — Ayniqsa uning kashtan rangli sochlari menga juda yoqdi.

— Bunday ayol bilan faqat faxrlanish lozim. Siz g‘oyib bo‘lganingizdan beri u ikki hafta davomida, aytish mumkinki, uyqu nima ekanligini bilmadi. Sizning Nyu-Yorkda ekanligingizni Aysidor Nyumenning telegrammasidan bildik. U bizning Denverlik kommivoyajerlardan biri. U sizni mehmonxonada uchratganini va uni siz tanimaganligingizni ma’lum qildi.

— Ha, shunday voqea ro‘y bergandek edi, — dedim men. U meni adashmasam, Belford deb atadi. Ammo tanishib olishimizga vaqt yetmadimikan?

— Mening ismim Robet Volni, shifokor Volni. Men sizning yigirma yillik qadrdon do‘stingizman va ulardan o‘n besh yilini — sizning shaxsiy vrachingiz bo‘lib o‘tkazdim. Biz telegramma olishimiz bilanoq missis Belford bilan sizni qidirib bu yerga keldik. Qani Elvin, qadrdon, eslashga urin, esla!

— Uringanimdan nima foyda? — e’tiroz bildirdim men qovog‘imni uyub. — Siz o‘zingizni vrachman dedingiz. Bo‘lmasa ayting-chi, amneziyani davolab bo‘ladimi? Agar odam xotirasini yo‘qotsa, u asta-sekinlik bilan tiklanadimi, yoki birdanmi?

— Ba’zan asta-sekinlik bilan, lekin butunlay emas. Ba’zan esa qanday yo‘qolgan bo‘lsa, birdan, to‘satdan tiklanadi.

— Meni davolay olasizmi?

— Aziz do‘stim, — javob berdi u, — seni davolash uchun qo‘limdan kelgan hamma narsani qilaman!

— Bo‘pti! — dedim men. — Meni o‘zingizni bemoringiz deb hisoblayvering. Biroq, shunday bo‘lsa, vrach sifatida sir saqlashingiz lozimligini ham unutib qo‘ymaysizmi?

— Gap yo‘q! — javob berdi doktor Volni.

Men kushetkadan turdim. Stol ustiga kimdir oq atirgullar, bir dasta oq atirgul, hidi yoqimli anqib turgan, yaqindagina suv purkalgan atirgul guldoni qo‘yganligini ko‘rdim. Men uni olib deraza orqali iloji boricha uzoqroqqa irg‘itdim va yana kushetkaga yotib oldim.

— Gap bunday, — dedim shundan keyin, — yaxshisi men birdaniga tuzalay. Bularning barchasidan charchab ketdim. Endi esa, Merianni chaqir. Eh, agar bilsayding, — dedim uning biqiniga barmog‘imni niqtab, — oh, bu ikki hafta ichida qanday zavqli va baxtli yashaganimni bilsayding!

Abdumurod Ko‘chiboyev tarjimasi.

O'Genri

BO’LINGAN TANGA

(hikoya)

Men idorada ishlardim. Odatda Nyu-York hayoti haqida kichik hikoyalar yozardim.

Bir kuni har doimgiday o‘z idoramda ish bilan mashg‘ul bo‘lib turganimda xonamga Tripp kirib keldi. Men Trippning aniq qaerda ishlashini bilmasam-da, lekin uning juda ham kambag‘al ekanligini bilardim. Trippning ko‘rinishi juda nimjon, nosog‘lom, yuzi esa dokadek oppoq edi. U mening oldimga qachon kelmasin, viski ichish uchun bir dollar so‘rashini bilardim.

Bu safar Tripp avvalgilarga nisbatan ancha g‘amgin ko‘rindi.

"Xo‘sh, Tripp, qalaysan, ishlaring yaxshimi?" —dedim men. "Bir dollaringiz bormi, janob Chalmers? — deb so‘radi Tripp. Sizga hikoyangiz uchun yaxshi bir g‘oya kerakmi? Menda ajoyib bir g‘oya bor. Bu sizga bir yoki ikki dollarga tushadi, xolos".

"Qanday hikoya, nima haqida", — deya qiziqib so‘radim men.

"Bir qiz haqida. Juda ham go‘zal, sohibjamol bir qiz haqida. U yigirma yildan beri kichkinagina bir qishloqda yashaydi, u hech qachon Nyu-York shahrini ko‘rmagan ekan. Men uni ko‘chada uchratib qoldim. Men ko‘chani kesib o‘tayotganimda u mendan Jorj Braunni qaerdan topishi mumkinligini so‘radi. U fermadan boshqa hech qaerni ko‘rmaganini va kichkinagina qishloqdan kelganini aytdi. Men Nyu-Yorkdek katta shaharda adashib qolishidan qo‘rqib, u bilan suhbatlashishga qaror qildim. U menga kelasi haftada fermer yigitga turmushga chiqayotganini, lekin hozir bir necha yil ilgari qishloqdan shaharga pul topish uchun jo‘nab ketgan Jorj Braunni izlab kelganligini ta’kidladi. Chunki Jorj Braun qishloqqa qaytib bormagan. Biroq, Ada—uning ismi Ada—fermer yigitga turmushga chiqishidan avval Jorj Braunni topib, u bilan suhbatlashishini istaydi. Ha, aftidan uning ko‘nglida hali ham Jorj Braunga nisbatan iliqlik borga o‘xshaydi. Shuning uchun ham u Nyu-York shahriga kelgan. Men uning bitta o‘zini yolg‘iz tashlab qo‘ya olmayman. U menga bor pulini ishlatib bo‘lganligini va bundan keyin nima qilishini, qaerga borishini bilolmayotganligini aytdi. Shuning uchun men uni pansionga olib borib, o‘sha yerda qoldirdim. Uni ko‘rgani men bilan birga borishingni istayman".

"Nima deb aljirayapsan, Tripp, — dedim men. —Men rostdan ham hikoya uchun yaxshi bir g‘oyang bor deb o‘ylabman".

"Unday dema, seni ishontirib aytamanki, bu voqeadan ajoyib bir hikoya yaratsa bo‘ladi, — dedi Tripp. — Sen qiz va chin muhabbatni go‘zal, maftunkor qilib tasvirlab yaxshigina bir hikoya yozishing mumkin. Axir bu qo‘lingdan keladi-ku, qolaversa bu senga faqatgina to‘rt dollarga tushadi".

"Qanday qilib bu menga to‘rt dollarga tushishi mumkin?”— deb so‘radim men.

"Juda oddiy. Bir dollar pansionning egasi uchun, — javob qildi Tripp, — va ikki dollar qizning qaytib ketishi uchun, yo‘l kirasi uchun. Shu xolos".

"To‘rtinchi dollar-chi?"—deb so‘radim men.

"Ha, bir dollar menga, — dedi Tripp, — viski uchun. Xo‘sh, berasanmi?"

Garchi bu vaziyatda hech nima qilib bo‘lmasa-da, men o‘zimga Tripp uchun bir dollar bermaslikka va’da berdim. Go‘yo dunyodagi hech bir narsa meni bu qarorimdan qaytarolmasdi. Shundan so‘ng garchi jahlim chiqqan bo‘lsa-da, men Trippga hamroh bo‘ldim. Tripp haq ekan, u qiz juda ham go‘zal edi. Xonaga kirganimizda biz Adani bir kursida, yig‘lab o‘tirgan holatda uchratdik. U menga hammasini aytib berdi.

U Jorj Braun haqida gapirar ekan, ko‘zlaridan dur donalaridek shashqator yosh oqardi. Bu vaziyatda nima ham qila olardim? Axir men Jorj Braun emasdim.

"Jorj va men, — deya davom etdi u,— bir-birimizni juda ham sevardik. U o‘n to‘qqiz yoshida, bundan olti yil avval qishloqni tashlab Nyu-Yorkka pul topgani ketgan edi. U men uchun albatta qishloqqa qaytib kelishini aytgandi. Lekin o‘shandan beri men undan hech qanday xat-xabar olmadim. Biz ajrashgan o‘sha paytda, ikkimiz tangani ikki bo‘lakka bo‘lib, bir bo‘lagini men va ikkinchi bo‘lagini u olgandi. Qo‘limizda tanganing ikki qismini ushlab, bir-birimizga hamisha sodiq bo‘lishimizni va hamisha bir-birimizni sevishga ahdlashgan edik. Unga biror narsa bo‘lganiga ishongim kelmayapti. Men uni bu yerga izlab kelganim g‘irt ahmoqlik-a? Men hech qachon Nyu-Yorkni bunchalik katta deb o‘ylamagandim".

Shundan so‘ng biz ikkovimiz Ada bilan omadsiz Jorjni izlashni to‘xtatib, uyiga qaytishini qanchalik muhim ekanligi xususida suhbatlashdik.

Men pansion egasiga bir dollar to‘ladim va shundan so‘ng biz uchchovimiz uni tark etdik.

Biz Adani kuzatish uchun temir yo‘l bekatiga keldik. Men Ada uchun chipta va qizil atirguldan guldasta sotib oldim. Biz u bilan xayrlashdik va u o‘z qishlog‘iga jo‘nab ketdi. Tripp odatdagiga nisbatan ancha g‘amgin va baxtsiz ko‘rinardi.

"Bu voqeani hikoya qilib yoza olasanmi" — deb so‘radi u mendan.

"Bu kichkinagina bir sarguzasht-da, hech bir qiziqarli narsaning o‘zi yo‘q, lekin biz Adaga yordam berdik. Kel, buni unutmaylik", — dedim.

Men Tripp viski ichishi uchun pul berishni istamadim.

Avtobus bekati tomon ketayotib, Tripp o‘zining parshonini yechdi va men u yerda arzongina bir kumush zanjirni ko‘rdim. Nimadir zanjirda osilib turardi. Bu bo‘lakka bo‘lingan tanganing yarim qismi edi.

"Nima?” — dedim men, unga hayrat bilan tikilib. "Ha" — deb javob qildi u, — mening haqiqiy ismim Jorj Braun. Lekin bundan nima foyda?"

Shundan so‘ng men bir og‘iz so‘zsiz karmonimdan Trippning viskisi uchun bir dollar oldim-da, uning qo‘liga tutqazdim.

Bobur Nazarmuhammedov tarjimasi.

O'Genri

SO‘NGGI YAPROQ

(hikoya)

Vashington Skverning g‘arbidagi kichik bir dahada ko‘chalar chalkashib ketgan va “tor ko‘chalar” nomini olgan yo‘lakchalarga bo‘linib ketgan edi. Bu “tor ko‘chalar” ajabtovur burchaklar va egri chiziqlar hosil qilgandi. Hattoki, bir ko‘cha o‘zini-o‘zi bir yoki bir necha marta kesib o‘tardi. Bir paytlar bir musavvir bu ko‘chaning noyob xususiyatini kashf qilgan ekan. Do‘kondan kelgan pul yig‘uvchi kishi bo‘yoq, qog‘oz va bo‘z uchun to‘lov qog‘ozlarini qo‘lida tutgancha shu ko‘chalarni aylanib o‘tayotib hisob bo‘yicha bir tsent ham undirolmay qaytib ketayotganini ko‘rib qolishini bir tasavvur qilib ko‘ring!

Shunday qilib, ajib maskan bo‘lmish Grinvich Villij dahasiga shimolga qaragan derazalar, XVIII asr naqshli peshtoqlari, gollandcha qiya shiftli boloxonalar va arzon ijara haqlari ilinjida san’at namoyandalari har tarafdan ko‘chib kela boshladilar. So‘ngra ular oltinchi avenyudan bir necha qalay krujka va bir yoki ikki dona ovqat pishiradigan cho‘g‘donlarini olib kelib, bu yerda “san’atkorlar gurungi”ni tashkil qilishdi.

Baland bo‘lmagan uch qavatli g‘ishtin binoning yuqori qavatida Syu va Jonsilarning ustaxonlari joylashgandi. Do‘stlari Joannani erkalab Jonsi deb chaqirishardi. Biri Mayn shtatidan; boshqasi esa Koliforniyadan kelgan edi. Ular Sakkizinchi ko‘chadagi “Delmoniko” oshxonasining tabldoti* atrofida tanishib qolishgan va ularning san’at, sachratqi salati va urf bo‘lgan keng yengli ko‘ylaklar borasidagi qarashlari shunchalik mos kelgan ediki, natijada ular birgalikda ustaxona ochishga qaror qilishgandi.

Bu may oyida sodir bo‘lgan edi. Noyabrda esa shifokorlar Zotiljam deb ataydigan kutilmagan sovuq va berahm bir mehmon tashrif buyurdi. U shu turar joylar atrofida kezib yurar va yo‘lida uchragan kimsaga rahm-shafqat qilmay ajal iskanjasiga tortardi. Sharqiy hudud bo‘ylab bu o‘lim xabarchisi hech narsadan tap tortmay ortidan o‘nlab qurbonlarni qoldirib shaxdam qadamlar bilan odimlab bordi, ammo baqato‘n bosib ketgan o‘sha xarob va chalkash “tor ko‘chalar”ga kelganda qadami sekinlashdi.

Zotiljam degan janobni siz zinhor olijanob mo‘ysafid kishi deb atamagan bo‘lardingiz. Aks holda mushtlari qizargan, hansiroq bu qari galvars Jonsidek azobga umuman bardoshsiz, nimjongina bir ayolni raqiblik uchun tanlamagan bo‘lardi. Afsuski, u ayni shu qizni ma’qul ko‘rdi. Jonsi esa holsiz-madorsiz ahvolda bo‘yalgan temir yotoqqa mixlanib yotib qoldi. U kichkina golland deraza oynasidan tashqariga, qo‘shni g‘ishtli binoning bo‘m-bo‘sh devoriga nogohini tikkancha jimgina yotardi.

Bir kuni ertalab bezovta bo‘lgan shifokor Syuni oqarib ketgan paxmoq koshlari bilan imlab dahlizga chaqirdi.

– Uning tuzalib ketishini men, aytaylik, o‘ndan bir ehtimol degan bo‘lardim, – dedi u termometridagi simobni silkitarkan. – Shunda ham bu imkoniyat uning yashashga bo‘lgan intilishi bilan bog‘liq. Agar bemor go‘rkovga ishi tushishini shunchalik xohlayotgan bo‘lsa, dorishunoslik kitoblarimizdagi ko‘rsatmalardan hech qanday foyda yo‘q. Xonimchangizning hayotiga bo‘lgan qiziqishi so‘nib bo‘lgan. Uning fikru xayolini nima band etgan?

– U bir kun kelib Neapolitan ko‘rfazini har xil bo‘yoqlarda tasvirlashni diliga tugib qo‘ygandi, – dedi Syu.

– Nima? Tasvirlash? Qo‘ysangiz-chi! Men haqiqatdan ham o‘y surishga arziydigan narsa haqida gapiryapman! Masalan, biror yigit haqida o‘ylamaydimi?

– Yigit? – dedi Syu, ovozi xuddi chanqovuz kabi jarangdor yangrab. – Nahotki yigitlar bunga arzisa... Yo‘g‘-ey, doktor, hech ham unday emas.

– U holda, bu shunchaki darmonsizlik oqibati bo‘lsa kerak, – dedi shifokor. – Men fan vakili sifatida bor mahoratim va ilmimni ishga solib ko‘raman. Ammo bemor o‘zining janoza marosimi haqida o‘ylashni bas qilmas ekan, dorilar shifobaxsh kuchining yarmi yo‘qqa chiqaveradi. Agar siz uni qishda qanaqa yengli liboslar urf bo‘lishi haqida savol so‘rashga qiziqtira olsangiz, uning tuzalib ketish imkoniyatini men o‘ndan bir emas, beshdan bir ehtimol deb bemalol aytgan bo‘lardim.

Shifokor ketgandan keyin Syu xonasiga kirib ketdi. U yerda yig‘layverganidan yaponcha dastro‘molini ham ho‘l qilib yubordi. So‘ngra u qaddini tutib, qo‘lida molbert bilan regtaym chalgancha Jonsining xonasiga kirib keldi.

Jonsi ko‘rpaning tagida bilinar-bilinmas yotar, ko‘zlari esa deraza tomon qadalgandi. Syu Jonsini uxlab qolgan deb o‘ylab hushtak chalishni bas qildi.

U tezda molbertni hozirladi va oynomadagi bir hikoya uchun siyohda rasm chizishni boshladi. Yosh rassomlar katta saneatga ilk qadamlarini oynomalarda bosiladigan hikoyalar uchun suratlar chizish bilan qo‘yishadi, o‘z navbatida bunday hikoyalar orqali yosh yozuvchilar adabiyot olamiga kirib kelishadi.

Syu monokl taqqan bashang kiyimdagi aydaholik chavandoz yigit suratini chizayotgan vaqtda qulog‘iga shivirlagan bir ovoz eshitildi, so‘ngra bu ovoz bir necha bor takrorlandi. U darhol Jonsining yotog‘i tomon shoshdi.

Jonsining ko‘zlari katta ochiq edi. U nigohini derazadan tashqariga qadagan ko‘yi sanardi – teskari tartibda sanardi.

– O‘n ikki, – dedi u va sal o‘tmay: – o‘n bir, so‘ngra – o‘n, to‘qqiz, undan so‘ng esa: – sakkiz, yetti, – deb sanardi u deyarli bir maromda.

U xavotir olgancha derazaga qaradi. U yerda sanaydigan nima bor? Mahzun ko‘rinishdagi bo‘m-bo‘sh hovli va yigirma qadamcha naridagi g‘ishtli binoning tep-tekis devoridan boshqa hech narsa ko‘zga tashlanmasdi. Izlaridan chiriy boshlagan, egri-bug­ri qari pechakgul g‘isht devorning yarmigacha chirmashib ketgandi. Kuzning sovuq nafasi uning barglarini ayovsiz to‘kib yuborgan, deyarli yalong‘oya bo‘lib qolgan novdalari esa uqalanib ketayotgan g‘isht devorga jon holatda tirmashib turardi.

– Nima haqida gapiryapsan, dugonajon? – so‘radi Syu.

– Olti, – dedi Jonsi pichirlab. – Ular endi tezroq to‘kila boshladi. Uch kun avval ular yuztacha edi. Sanayverib boshim og‘rib ketardi. Endi esa osonroq bo‘lib qoldi. Ana, yana bittasi to‘kildi. Hozir atigi beshtagina qoldi.

– Beshta nima, azizim? Do‘sting Syudiga aytsang-chi!

– Barglar. Pechakgul yaproqlari. Ularning so‘nggisi to‘kilganda, men ham hayot bilan vidolashaman. Men buni uch kundan beri sezib kelyapman. Shifokor senga hech narsa demadimi?

– Bunday bo‘lmag‘ur gapni birinchi bor eshitishim! – deb javob qaytardi Syu shikoyatomuz ohangda, o‘zini dugonasining gaplarini e’tiborga olmagan qilib ko‘rsatib. – Qari pechakgul yaproqlarining tuzalib ketishingga nima aloqasi bor? Axir sen u pechakgulni juda yoqdirasan-ku, quloqsiz qizaloq! Bo‘ldi, tentaklikni bas qil! Axir bugun ertalab doktor sening tez kunda tuzalib ketishingni ...o‘ndan ...hozir, eslab ko‘ray ...ha, o‘ndan to‘qqiz ehtimol deb aytgandi. Bu esa har birimiz Nyu Yorkda tramvayda ketayotib yoki yangi qurilayotgan uyning yonidan o‘tayotib duchor bo‘lishimiz mumkin bo‘lgan xavf-xatar bilan baravar degani-ku! Sho‘rvadan ozgina ichib olgin, o‘rtoqjoning Syudiga esa ruxsat ber, u chizayotgan suratini tugatsin va uni muharrirga pullab kasal qizalog‘iga portveyn sharobi, o‘ziga esa yumshoqqina cho‘chqa kotletidan olib kelsin.

– Endi sharob olishingga hojat yo‘q, – dedi Jonsi ko‘zlarini derazadan uzmasdan. – Ana, yana bittasi tushyapti. Bo‘ldi, boshqa sho‘rva ichgim kelmayapti. Hozir ular to‘rttagina qoldi. Qorong‘i tushmasidan oxirgisining tushishini ko‘rmoqchiman. So‘ngra men ham bu yorug‘ olamni tark etaman.

– Jonsi, jonginam, – dedi Syu uning tepasida egilarkan, – menga ko‘zlaringni yumib derazaga qaramay turishga so‘z berasanmi? Men ungacha ishimni tugatib olardim. Suratlarimni ertaga topshirishim kerak. Menga yorug‘lik zarur, bo‘lmasa pardani tushirib qo‘yardim.

– Boshqa xonada chizsang bo‘lmaydimi? – so‘radi Jonsi sovuq ohangda.

– Oldingda qolsam degandim. Undan tashqari, shu axmoqona pechakgul barglariga qarashingni xohlamayman.

– Tugatishing bilan menga ayt, – dedi Jonsi ko‘zlarini yumayotib. U mum haykal kabi rangi siniq va harakatsiz yotardi. – Chunki so‘nggi yaproqning tushishini ko‘rmoqchiman. Men kutishdan charchadim. O‘ylayverib ham charchadim. Meni bu dunyoga bog‘lab turgan barcha rishtalardan xalos bo‘lib, o‘sha hayotdan to‘ygan bechora yaproqlar misoli havoda uchgancha g‘oyib bo‘lishni xohlayman.

– Uxlashga harakat qil, – dedi Syu. – Bermanni chaqirib chiqishim kerak. Unga qarab umrini yolg‘izlikda o‘tkazuvchi konchi suratini chizmoqchiman. Bir daqiqa o‘tmay qaytaman. Kelgunumcha joyingda qimirlamay yotgin.

Qariya Berman pastki qavatda yashaydigan bir rassom edi. U oltmishdan oshgan, Mikelanjelo yasagan Muso haykaliniki kabi jingalak soqoli ixchamgina jussasiga yarashib turardi. Bermanning san’at sohasida omadi chopmadi. U qirq yil mo‘yqalam surgan, ammo hali-hanuz unga ilhom parisining etagidan tutib qolish nasib etmagandi. Har safar bu musavvir shoh asar yaratmoq uchun shaylanadi, lekin hozirgacha bu ishni boshlay olmagan ham edi. Mana, bir necha yildirki, ba’zan e’lonlar uchun tirikchilik yo‘lidagi o‘lda-jo‘lda ishlangan rasmlarini aytmasak, arzirli bir ish qilmagan ham edi. U professionalga qurbi yetmagan mahalliy yosh rassomlar uchun tirik manekenlik qilib kun ko‘rardi. Ichkilikka mukkasidan ketgan, shunga qaramasdan hali ham yaratajak shoh asari haqida gapirishdan tinmasdi. Umuman olganda esa, ko‘ngili bo‘sh odamlarni jini suymaydigan, o‘zini yuqorida yashovchi ikki rassom qizni himoya qiluvchi qo‘riqchi it deb hisoblaydigan badjahl bir chol edi.

Syu Bermanni pastki qavatdagi xira yoritilgan hujrasidan topganida, undan qora archa mevasining hidi anqib turardi. Xonaning bir burchagidagi molbertda esa yigirma besh yildan buyon shoh asarning ilk chizgilarini intiqlik bilan kutayotgan bo‘m-bo‘sh mato yotardi. Syu unga Jonsining xayolidagilarni, qizning o‘zi ham yaproq misoli yengil va nimjon bo‘lib qolganini, hayot rishtalari noziklashib qolib, shamoldagi yaproq kabi uchib ketishidan havotirda ekanini aytib berdi. Qizargan ko‘zlari yoshlana boshlagan Berman bunday xayolparastlikdan g‘ashi kelib baqirib yubordi.

– Nima? – deb o‘shqirdi u. – Hech jahonda la’nati bir pechakgul yaproqlari to‘kilgani uchun ham odam o‘ladimi? Bunaqasini sira eshitmagan ekanman. Yo‘q, sening o‘sha axmoq konchi surating uchun manekenlik qilishni xohlamayman! Qanday qilib bunday bo‘lmag‘ur fikrlarni uning miyasiga kelishiga indamay qarab turipsan? E-e-eh Jonsi xonim.

– U betob bo‘lib ancha zaiflashib qoldi, – dedi Syu, – isitmasi balandligidan alahsirab har xil be’mani narsalar haqida aljirayapti. Mayli, janob Berman, agar menga manekenlik qilishni istamayotgan bo‘lsangiz, sizni ovora qilib o‘tirmayman. Ammo nima bo‘lganda ham siz jirkanch qari ... qari ezma chol ekansiz!

– Eh, baribir zaifaligingga borasan-da! – qichqirdi Berman. – Manekenlik qilmayman deb senga kim aytdi? Bo‘laqol tezroq! Sen bilan boraman. Axir yarim soatdan beri senga shuni uqtiryapman-ku! Xudoyim-ey! Bu yer Jonsi xonimdek qiz uchun kasal bo‘lib yotadigan joy emas. Bir kun kelib men albatta shoh asarimni chizaman, keyin biz bu yerdan ko‘chib ketamiz. Albatta, bo‘lmasam-chi!

Ular yuqoriga chiqishganda Jonsi uxlab qolgan ekan. Syu pardani deraza tokchasiga tushirib, Bermanga boshqa xonaga o‘tishga ishora qildi. U yerda ular derazadan pechakgulga xavotir bilan qarashdi. So‘ng bir lahza lom-mim demay bir-birlariga tikilib qolishdi. Tashqarida yomg‘ir aralash qor to‘xtovsiz yog‘ardi. Berman o‘ngib ketgan ko‘ylagida yolg‘iz yashovchi konchi o‘laroq qoyatosh o‘rnini bosuvchi to‘ntarilgan qozon ustiga o‘tirdi.

Ertasi kuni ertalab Syu bir soatlik derazani yopib turgan yashil pardaga qarab turardi.

– Pardani ko‘tar, ko‘rishni xohlayman, – deb shivirladi u buyruq ohangida.

Syu horg‘in holda uning aytganini bajardi.

Ammo ne ajabki, tun bo‘yi sharros quygan yomg‘ir va esgan kuchli shamolga qaramay g‘isht devorda hali ham bitta yaproq ko‘rinib turardi! U pechakgul yaproqlarining so‘nggisi edi. Poyaga yaqin joylari hali-hamon to‘q yashil, arrasimon qirralari esa qurib sarg‘aya boshlagan bu yaproq yigirma futcha balandlikda matonat bilan o‘z novdasiga osilib olgandi.

– Bu so‘nggisi, – dedi Jonsi. – Uni kecha kechqurun albatta to‘kiladi deb o‘ylagandim. Shamolni eshitdim. U bugun to‘kiladi, shunda men ham o‘laman.

– Nafasingni yel uchirsin! – dedi Syu, so‘lg‘in yuzini yostiq tomon burarkan. – O‘zingga joning achimasa, menga rahming kelsin! Mening holim ne kechadi?

Ammo Jonsi javob qaytarmadi. Inson qalbi sirli, olis sayohatga hozirlik qilayotgan bu olamdagi barcha narsaga befarq bo‘lib qolarkan. Jonsini do‘stlik va hayotga bog‘lab turgan rishtalar birma-bir uzilarkan, u o‘sha xayoli ta’siriga tobora berilib ketayotganday edi.

Yana bir kun o‘tdi, g‘ira-shira bo‘lishiga qaramasdan hali-hamon novdasida osilib turgan o‘sha yolg‘iz yaproq ko‘ziga tashlanib turardi. Qorong‘i tushishi bilanoq shimoldan esayotgan shamolning yana jilovi bo‘shadi, bu payt yomg‘ir ham tinmay derazaga urilib, past golland tarnovlaridan chakkillab pastga oqardi.

Tong otishi bilanoq bag‘ritosh Jonsi yana pardani ko‘tarishni buyurdi.

Pechakgul bargi hali ham o‘z joyida edi.

Jonsi unga uzoq vaqt tikilib yotdi. So‘ngra gaz plitasida tovuq sho‘rvasini aralashtirayotgan Syuni yoniga chorladi.

– Qanchalik zaif bo‘lgan ekanman-a, Syudi, – dedi Jonsi. – U so‘nggi yaproq ham qanchalik zaiflik qilayotganimni ko‘rsatish uchun to‘kilmay turishga kuch topa oldi. O‘ziga o‘lim tilash katta gunoh. Bunday niyat qilganim uchun o‘zimdan o‘zim uyalib ketyapman. Hozir menga ozgina tovuq sho‘rvadan bergin, yana portveynli sutdan ham olib kel... Yo‘q, shoshma! Avval oynani keltir, yonimga yostiq ham to‘shab qo‘y, o‘tirib ovqat pishirishingni ko‘rmoqchiman.

Bir soatdan keyin u dedi:

– Umid qilamanki, bir kun kelib men albatta Neapolitan ko‘rfazining rangli suratini chizaman.

Tushlikdan keyin shifokor keldi, u ketayotganda esa Syu bir narsani bahona qilib uning orqasidan dahlizga chiqdi.

– Imkoniyatlar barobar, – dedi shifokor Syuning nozik, titrayotgan qo‘llarini siqib qo‘yarkan. – Yaxshi qarov bilan kasallikni albatta yengasizlar. Hozir esa men pastki qavatdagi bemorni ko‘rishim kerak. Uning ismi Berman ekan. Menimcha, rassom bo‘lsa kerak. U ham zotiljamga chalinibdi. Keksayib quvvatdan qolgan, kasali esa juda og‘ir. Hech qanday umid qolmagan, biribir kasalxonaga yuborsak tinchroq yotadi.

Ertasi kun shifokor Syudiga dedi:

– Uning hayoti xavf ostida emas. Sizlar yengdinglar. Unga yaxshi ovqat berib g‘amxo‘rlik ko‘rsatilsa, tez kunda oyoqqa turib ketadi.

O‘sha oqshom Syu mamnuniyat bilan to‘qiyotgan to‘q moviy va umuman keraksiz junli sharfini tutgancha Jonsining yotog‘iga keldi, bir qo‘li bilan qizni yostiqqa qo‘shib bag‘riga bosdi.

– Senga bir gap aytishim kerak, mening jajjigina oppoq quyoncham. – dedi u. – Bugun janob Berman kasalxonada zotiljamdan vafot etibdi. U atigi ikki kun betob bo‘lib yotibdi. Qorovul uni birinchi kuni ertalab pastdagi xonasiga og‘riqdan nochor ahvolda ko‘rgan ekan. Oyoq kiyimi va ust-boshlari jiqqa xo‘l va sovuqdan muzlab ketgan ekan. O‘sha mash’um kechada qaerda bo‘lganligini tasavvurlariga ham sig‘dira olishmabdi. Undan keyin ular hali ham o‘chmagan fonar, joyidan qo‘zg‘atilgan narvon, bir nechta sochilib yotgan mo‘yqalam bilan birga yashil va sariq bo‘yoqlarni topishibdi – derazadan tashqariga qaragin, qadrdonim, devordagi so‘nggi yaproqqa bir nazar tashlagin. U nega shamolda tebranmayotganiga hech e’tibor berdingmi? Eh, jonginam, bu Berman yaratgan shoh asar – uni u o‘sha so‘nggi yaproq to‘kilgan kechada chizgan ekan!

Ingliz tilidan Ma’ruf Abdullaev tarjimasi

______________

* Tabldot – ba’zi bir mamlakatlardagi umumiy ovqatlanish stoli (dam olish maskanlarida, oshxonalarda, restoranlarda – tarj).

* * *

SO‘NGGI BARG

(hikoya)

Suye va Jonsi — dugonalar. Ular Nyu-Yorkda katta uyda yashashadi. Suye Meyn shtatidan, Jonsi Kaliforniya shtatidan kelishgan. Suye Jonsiga qaraganda qoruvli. Jonsining jussasi kichkina, qarashlari o‘ychan, ko‘zlari katta, sochlari uzun, qorachadan kelgan qiz. Ular san’at va musiqaning, she’riyatning shaydosi, orzu qilishni, xayol surishni yoqtirishadi. Biri rasm chizishga, biri esa mashhur artist bo‘lishga qaror qilishgan. Pullari ko‘p bo‘lmasa-da, lekin o‘zlari yosh va orzulari bisyor.

Kuz kunlarining birida Jonsi kasal bo‘lib qoldi. Uni goh isitma zaptiga olar, goh sovuqdan “qalt-qalt” titrardi. U tez-orada cho‘pday ozib ketdi. Bir hafta o‘rnidan turmadi.

Bir kuni doktor Suyega: “Men sen bilan gaplashmoqchiman. Dahlizga chiqib tur”, dedi. Suye dahlizga chiqqach, doktor unga dedi: “Suye, dugonangning ahvoli yomon. Bu dori-darmonlar yordam bermayapti. U tushkunlikka tushib ketgan. Sening yordaming kerak”. Shunday deb doktor ketdi.

Suye xonaga kirdi. Jonsi derazadan tashqariga, kulrang devorli uyga qarab yotardi. Uni hech narsa qiziqtirmas, “churq” etib og‘iz ochmas, kun sayin ko‘zlaridagi umid so‘nib borayotgandi.

— Doktor ko‘proq sho‘rva, iliq sut ichishing, mevalardan yeyishing kerakligini aytdi, — dedi Suye.

Lekin Jonsi uni eshitmadi. U sanardi: “O‘n ikki”. Birozdan so‘ng “O‘n bir”, dedi. Keyin: “O‘n, to‘qqiz...”.

Suye Jonsi nimanidir sanayotganini angladi. U derazadan tashqariga qaradi, lekin tashqarida sanaladigan hech narsani ko‘rmadi. Tashqarida bog‘ va tosh devor bor, xolos. Daraxtlarda esa sariq va jigarrang barglar diydirab turibdi.

— Sakkiz, — dedi Jonsi. — Uch kun ilgari yuztacha edi, men ularni sanay olmasdim. Ammo hozir men ularni ko‘rayapman. Sakkizta qoldi.

— Sakkizta nima, azizim? Ayt menga!

— Barglar pechak gulniki. Qachon so‘nggi barg uzilsa mening jonim ham uziladi.

— Lekin sen tezda tuzalib ketasan. Jonsi, kel, iltimos, shu barglar haqida o‘ylamaslikka harakat qil. Men rasmingni chizib tugatdim. Agar sota olsam, senga yaxshi mevalar olib kelaman.

— Yo‘q meva sotib olma, men ularni yeyishni xohlamayman, — dedi Jonsi. — O‘ylashni ham, kutishni ham xohlamayman, faqat o‘lishni istayman.

— Jonsi, iltimos, unday dema.

— Ha, Suye, bilaman. Men qachon so‘nggi barg uzilsa, jonim ham uzilishini bilaman.

Suye hech narsa demadi. U nima deb javob berishini bilmasdi.

U unsiz yig‘lardi. Keyin dahlizga chiqdi va ovozini chiqarib yig‘lab yubordi. Uning yig‘laganini qari Berman ko‘rib qoldi.

Qiz Bermanga Jonsi haqida so‘zlay ketdi. Berman ham kambag‘al edi. U mashhur rassom bo‘lish orzusida yurar, ammo qirq yil o‘tibdiki, orzusi ushalmadi. Hozir yoshi oltmishda. Ba’zida rasmlarini sotib kun ko‘radi, hech biri ikki bo‘lmagan. U Suye va Jonsini yaxshi ko‘rardi. Ularga yordam bergisi keldi.

“Men unga shoh asarimni tuhfa etaman”, dedi ichida Berman va kichkina xonaga, Jonsining oldiga kirib ketdi...

— U betob, — dedi Suye. — Hali o‘ziga kelgani yo‘q, ahvoli og‘ir. U tugab borayotgan pechakgul barglarini sanayapti. Qachon so‘nggi barg uzilsa, mening ham jonim uziladi, deb o‘ylayapti.

Suye va Berman xonaga kirganlarida Jonsi uxlab yotardi. Berman pechakgulga tikilib qoldi va hech narsa demay chiqib ketdi.

Tun bo‘yi yomg‘ir yog‘di, kuchli shamol turdi. Suye uxlayotgan Jonsiga yaqinroq o‘tirdi, u tongga qadar uxlamadi. Jonsi uyg‘onib, tashqariga qaradi. U ham derazadan tashqariga boqdi. Bittagina pechakgul bargi qolganini ko‘rdi.

— Bu eng so‘nggisi, — dedi Jonsi. — Men kechasi qattiq shamol bo‘lganini sezdim, lekin nimaga uzilib ketmaganiga hayronman. Buni hozir tushundim, mening umrim tugashiga ozroq vaqt bor hali.

— Oh, Jonsi, — dedi Suye. — Men sensiz nima qilaman?

Ammo Jonsi hech narsa demadi.

Kun sekin o‘tardi. Har daqiqa bir soatdek. Kun botgach, yana shamol turdi, sovuq kuz yomg‘iri yog‘a boshladi. Tun bo‘yi yomg‘ir yog‘di, ertalab ikkala qiz derazadan tashqariga qarashdi. Barg bor edi!

Jonsi uzoq tikildi.

— Men tuni bilan shamol bo‘lganini sezdim, ammo bu mittigina jasur barg shamol bilan kurashdi. Suye, meni kechir. Bu so‘nggi barg mening hayotim uchun kurashganga o‘xshaydi, — dedi Jonsi.

Peshindan so‘ng doktor keldi: “Jonsi, agar qattiq kurashsang, albatta, dardni yengasan. Men hozir bir rassomning oldidan kelayapman. Uning ismi Berman, u keksayib qolgan, lekin tetik ekan“, dedi doktor.

Bir necha kundan keyin Suye Jonsining yotog‘iga kirdi va yoniga borib o‘tirdi.

— Men senga hozir bir narsa aytaman, azizim, — dedi u. — Janob Berman bugun kasalxonada vafot etibdi. Xonasida uning sariq va yashil rangda chizgan rasmlarini ko‘rdim. O‘sha qorong‘i tunda Berman devorning orqasiga pechak gul rasmini chizgan ekan. Bu so‘nggi barg — uning shoh asari!

Ingliz tilidan Zuhra Asqarova tarjimasi. 

O'Genri

MIRSHAB VA MUNOJOT

(hikoya)

Medison-skverdagi skameykasida o‘tirgan Sopi qunishib qo‘ydi. Qachonki kechalari yovvoyi g‘oz galalari osmoni falaqda tizilgancha uchib borarkan, qimmatbaho mo‘yna po‘stini yo‘q xotinlar erlariga mehribon-girgitton bo‘lib qolarkan, Sopi esa parkdagi skameykasida qunisha boshlar ekan, demak, qilichini yalang‘ochlab qish kelayotgan bo‘ladi.

Sopining tizzasiga xazon kelib tushdi. Bu Qorboboning tashrif qog‘ozi edi. Bu chol Medison-skverning doimiy istiqomatchilariga mehr-oqibatli, ularni yaqin kunlarda kelib qolishidan ochiqchasiga ogohlantirib qo‘yadi. To‘rt ko‘chaning chorrahasida u «Ochiq ko‘k ostida» mehmonxonasining darboni Shimol shamoliga tashrif qog‘ozini tutqazib, istiqomatchilari shay bo‘lib turishlari kerakligini eslatadi.

Sopi yaqinlashayotgan izg‘irin sovuqlaridan vujudini himoya qiladigan vosita hamda yo‘llar qidirib topish uchun o‘z shaxsi timsolida komitet ta’sis etishi kerak bo‘lgan fursat yetib kelganini payqadi. Shuning uchun ham o‘tirgan skameykasida qunishib qo‘ydi.

Sopining qish rejalari u qadar balandparvoz emas edi. U janub osmonini ham, Neapol ko‘rfazida langar tashlab turish sharti bilan yelkanli kemada O’rta dengiz bo‘ylab sayohat qilishni ham orzu etmasdi. Orolda uch oygina qamoqda yotsa — uning dili qo‘msagan birdan-bir narsa shu edi. Uch oygina ko‘ngli xushlaydigan ulfatlari orasida ustida muqim boshpana, yeb-ichadigan ovqati tayin bo‘lsa, Boreyning epkini bilan mirshablarning ta’qibidan dahlsiz bo‘lsa bas — Sopiga bundan boshqa narsaning hojati yo‘q.

Mana bir necha yillardan buyon Oroldagi mehmondo‘st turma unga qishlik boshpana xizmatini o‘tardi. Uning baxtiyorroq hamshaharlari Florida yoki Riveraga bilet xarid qilganlaridek, Sopi ham yil sayin Orolga qilinadigan ziyoratiga uncha-muncha tayyorgarlik ko‘rardi. Hozir xuddi ana shuning mavridi yetib kelgan edi.

O’tgan kuni u uchta yakshanba gazetasini mohirona taqsimlab, bittasini pidjagi tagiga yozgan, ikkinchisini oyoqlariga yopgan, uchinchisi bilan tizzalarini o‘ragan edi — bular sovuqdan saqlayolmadi: fontan bo‘yidagi skameykasida kechani shu qadar bezovta o‘tkazdiki, nazarida Orol juda ham ardoqli va muddaodagi boshpana bo‘lib ko‘rindi. Sopi shahar qashshoqlariga shafqat yuzasidan ko‘rsatiladigan mehribonchiliklardan nafratlanardi. Uning fikricha, qonun valine’matlikka qaraganda shafqatliroq edi. Shaharda son ming jamoat va xususiy xayr-saxovat muassasalari bo‘lib, ulardan o‘z kamtarona ehtiyojlariga yarasha boshpana va oziq-ovqat olishi mumkin edi. Ammo xayr-saxovat ehsonlari Sopining mag‘rur ruhiga malol kelardi. Valine’matlarning qo‘llaridan olingan har qanday xayr-ehson uchun pul bilan bo‘lmagan taqdirda ham, xo‘rlik bilan haq qaytarishi kerak bo‘lardi. Sezarning Bruti bo‘lgani kabi bu yerda har bir yotoq joyi majburiy vanna bilan bog‘liq, har bir burda non esa dilingni tap tortmay titkilashdek beandishalik bilan og‘ulangan edi. Undan, ko‘ra turmani istiqomatgoh qilib olgan afzal emasmi? U yerda albatta, hamma ish qat’iy joriy etilgan tartib bilan olib boriladi, ammo hech kim jentelmenning shaxsiy ishlariga suqilmaydi.

Shu tariqa qishki Orolga ketishga qaror bergan Sopi darhol o‘z rejasini amalga oshirishga kirishdi. Turmaga ko‘pgina oson yo‘llar olib borardi. Unga olib boradigan eng yoqimli yo‘l restorandan o‘tardi. Siz yaxshigina restoranda dabdabali ovqat buyurasiz, maza qilib to‘yib olasiz-da, keyin mirquruq ekanligingizni aytasiz. Sizni janjal-suronsiz polismenning qo‘liga topshirishadi. Murosasoz sudya xayrli ishni oxiriga yetkazadi.

Sopi o‘rnidan turib, parkdan chiqdi-da, Brodvey bilan beshinchi avenyu quyilib kelib tutashadigan asfalt dengizi bo‘ylab keta boshladi. Bu yerda u kechqurunlari tok zangi, ipak qurti va protoplazma baxsh etishi mumkin bo‘lgan eng soz narsalar mujassamlashadigan charog‘on kafe oldida to‘xtadi.

Sopi o‘zidan imoni komil — nimchasining pastki tugmasidan tortib yuqorisigacha ko‘ngli to‘q edi. Soqoli qirtishlab olingan, ustidagi pidjagi binoyidekkina, kapalak nusxa qora galustugini unga Shukrona kuni missioner xonim sovg‘a qilgan edi. Agar stolga sezdirmay yetib borishga muvaffaq bo‘lolsa, ishining o‘ng kelishi aniq edi. Vujudining stol uzra ko‘rinib turadigan qismi ofitsiantda hech qanday shubha-gumon tug‘dirmadi. Qovurilgan o‘rdak bilan uning yoniga bir shishagina shabli chaqirsam bo‘lar, deb o‘ylardi Sopi. Keyin pishloq, qora qahvayu sigara buyuradi. Bir dollarli sigara juda yopishib tushadi. Hisob-kitob ham uncha katta bo‘lmaydiki, kafe ma’muriyatini qasosning o‘taketgan shafqatsiz yo‘llariga majbur qilmaydi, u shu tariqa tamaddi qilib olgach, huzur bilan o‘zining qishki boshpanasiga ravona bo‘ladi.

Ammo Sopi restoran ostonasidan o‘tib ichkariga kirgan ham ediki, ko‘zi pishib ketgan metrdotel nimdosh cholvori bilan jag‘lari qiyshayib ketgan botinkalarini ko‘rib qoldi. Epchil, baquvvat qo‘llar uni shartta burib jimgina tashqariga chikarib tashlab, shu tariqa o‘rdakni nogahoniy qismatidan xalos etdi.

Sopi Brodveydan burildi. Aftidan, uning yo‘liga gullardan poyandoz to‘shalmaydi shekilli. Na chora! Jannatga kirib borishning boshqa yo‘lini qidirib topish kerak.

Oltinchi avenyuning burchagida mollar mahorat bilan terib ko‘yilgan vitrinaning chiroqlari o‘tkinchilarning diqqatini tortardi. Sopi yerdan tosh oldi-da, vitrinaning oynasiga qarab otdi. Muyulishdan xaloyiq yopirilib kela boshladi, hammadan oldinda polismen yelib kelar edi. Sopi qo‘llarini cho‘ntaklariga suqqan ko‘yi yaltiroq jez tugmalarga jilmayib turardi.

— Buni kim qildi?— deb darhol so‘radi polismen.

— Bu ishga meni daxldor deb o‘ylayotganingiz yo‘qmi? — deb so‘radi Sopi istehzosiz, ulkan omadini qutlayotgan kishidek ko‘ngilxushlik bilan.

Polismen Sopiga hatto faraz bilan ham qaragisi kelmadi. Magazinlarning vitrinalarini tosh bilan chil-chil qiladigan odamlar qonun vakillari bilan muzokara olib bormaydilar — juftakni rostlaydilar. Polismen yo‘lning qoq yarmidan narida tramvay orqasidan chopib ketayotgan odamni ko‘rib qoldi. Tayog‘ini o‘qtaldi-da, izidan chopdi. Sopi ta’bi tirriq bo‘lgancha yana yo‘lga tushdi... Ikkinchi marta omadi kelmadi...

Ko‘chaning narigi betida uncha as’asayu dabdabasiz restoran bor edi. U ishtahasi karnaylar bilan cho‘ntagi quruqlarga mo‘ljallangan edi. Uni havosi bilan idish-tovog‘i o‘pkani uzgudek, dasturxoni bilan taomlari shovdirabgina turar edi. Bu nafs ibodatxonasi Sopi isnod keltiradigan poyabzal bilan ko‘zga yaqqol ko‘rinadigan cholvorni mone’siz olib kirdi. U stoldan joy olib, bifshteks, bir portsiya quymoq, bir necha to‘qoch, bir bo‘lak pirogni tushirdi. So‘ngra esa restoran xizmatkoriga o‘zi bilan eng mayda nikel pul orasida zarracha ham aloqa yo‘qligini aytdi.

— Ana endi tezroq bo‘linglar! — dedi Sopi.— Mirshabni chaqiringlar. Xudo xayrlaringni bersin, imillamanglar: bir jentelmenni mahtal qilib qo‘ymanglar.

— Mirshabsiz ham kunipg o‘tib qolar!— dedi xizmatkor moyli to‘qochdek muloyim ovoz bilan va kokteylga solingan olcha singari ko‘zlari sho‘x chaqnadi.— Hoy, Kok, qarashib yubor!

Ikkala ofitsiant Sopini beozorgina chap qulog‘i bilan yo‘lkaga tepsa-tebranmas qilib yotqizib qo‘ydi. U xuddi duradgorlarshtng yig‘ma jazvaridek bo‘g‘inma-bo‘g‘in o‘rnidan qalqib, kiyimining changini qoqdi. Qamalish uning uchun xomxayol, Orol esa yiroqdagi sarob bo‘lib tuyuldi. Ikki uy naridagi apteka oldida turgan polismen kulib qo‘ydi-da, yo‘liga qarab ketdi.

Sopi yana yurak yutib omadini sinab ko‘rishga ahd qilguncha besh kvartal yo‘l bosib o‘tdi. Bu gal unga juda soz bir tasodif to‘g‘ri kelib qoldi. Magazin derazasi oldida turgan kamtarona va ko‘rkam libosli yoshgina juvon vitrinada soqol olish uchun ishlatiladigan tovoqchalar bilan siyohdonlarni qiziqib tomosha qilmoqda, undan ikki qadamcha narida esa o‘t o‘chirish kraniga suyangan ko‘yi turqidan serzarda, barvasta polismen savlat to‘kib turar edi.

Sopi barcha yomon ko‘radigan manfur ko‘cha modabozi rolini o‘ynamoqchi bo‘ldi. Ko‘z ostiga olgan jabrdiydasining batartib ko‘rinishi bilan basavlat mirshabning yaqinda turganligidan u, tez orada polismenning zalvarli qo‘li kiftimga kelib tushganini sezaman, qishni iliq-issiqqina Orolda o‘tkazaman deb qat’iy umid bog‘lashiga asos berardi.

Sopi missioner xonim sovg‘a qilgan galstugini to‘g‘rilab, sarkash manjetlarini yorug‘ jahonga chiqardi-da, shlyapasini chekkasiga qo‘nqaytirib olgan ko‘yi to‘ppa-to‘g‘ri juvon tomon yo‘naldi. Unga karashma bilan im qoqdi, tomoq qirdi, iljaydi, yo‘talib qo‘ydi. Ko‘chalarda bo‘ladigan yopishqoq shilqimlarning barcha klassik usullarini surbetlik bilan ishga soldi. Sopi ko‘z qiri bilan polismenning uni qattiq tikilgancha kuzatayotganini ko‘rib turardi. Juvon bir necha qadam nariga ketib, yana soqol olish uchun ishlatiladigan tovoqchalarni kuzata boshladi. Sopi uning izidan borib, shilqimlik bilan yoniga turib olib, shlyapasini ko‘tarib qo‘ydi-da, gap qotdi:

— Oh, muncha yoqimtoysiz-a! Aylanmaysizmi?

Polismen kuzatishda davom etardi. Haqorat qilingan xonim barmog‘ini ko‘tarib, imo qilsa bas, Sopi allaqachon osoyishta makon tomon yo‘lga tushgan bo‘lardi. Nazarida hozirdanoq politsiya mahkamasining iliq nafasiyu fayzini sezayotgandek edi. Juvon Sopiga o‘girilib, unga qo‘lini cho‘zdi-da, yengiga yopishdi:

— Jonim bilan, Mayk!— dedi u xushchaqchaqlik bilan.—Pivo olib berasanmi? Men sen bilan ilgariroq gaplashishim mumkin edi-yu, mirshab qarab turgan edi.—

Juvon unga emanga chirmashgan chirmovuqdek yopishib oldi, yigit uni qo‘ltiqlagancha tartib kuzatuvchining oldidan tundlik bilan o‘tib ketdi. Aftidan, Sopi erkinlik huzurini tortib yuraverishga mahkum etilgan edi chog‘i.

Yaqin oradagi ko‘chada hamrohini yulqib tashlagancha tiraqaylab qochdi. U reklama chiroqlaridan charog‘on kvartalga, yuraklar ham, yutuqlar ham, muzika ham — barchasi bir xilda yep-engil bo‘lgan kvartalga borib qoldi. Mo‘ynaga burkangan xotinlar va palto kiygan erkaklar izg‘irinda xushchaqchaqlik bilan so‘zlashib turishardi. Tuyqusdan Sopini qo‘rquv bosdi. Yo allaqanday joduli sehrgar uni politsiya daxlidan xalos qilib qo‘ydimikan? Vahimaga tushishiga sal qoldi. Teatrga kiraverishdagi yop-yorug‘ joyda savlat to‘kib turgan polismen yaqiniga kelgach, «xaloyiq to‘plangan joyda bezorilik» degan somon parchaga yopishib olmoqchi bo‘ldi.

Sopi xirqiroq ovozini bor bo‘yicha qo‘yib baqirgan ko‘yi allaqanday mastlar ashulasini boshladi.

Yo‘lka bo‘ylab o‘yinga tushdi, ayyuhannos soldi, turli qiliqlar qildi — har xil yo‘llar bilan osoyishtalikni buzdi.

Polismen tayog‘ini aylantirdi-da, janjalkashga orqa ugirib, bir o‘tkinchiga uqtirdi:

— Bu Yelsdan kelgan student. Ular bugun Xartford kollejining futbol komandasi ustidan g‘alabalarini bayram qilishyapti. Shovqin-suron ko‘tarishyapti-yu, ammo buning xavfli joyi yo‘q. Bizga ularga taqilmaslik haqida ko‘rsatma berilgan.

Hafsalasi pir bo‘lgan Sopi hojati qolmagan irg‘ishlashlarini to‘xtatdi. Nahotki bironta ham polismen giribonidan g‘ippa bo‘g‘masa? Oroldagi turma unga yetishish mahol bo‘lgan Arkadiyadek ko‘rinib ketdi. U yengil pidjagini puxtalab tugmaladi: izg‘irin et-etidan o‘tib bormoqda edi.

Tamaki do‘konida u gaz yolqinidan sigara tutayotgan janobni ko‘rib qoldi. Janob ipak shamsiyasini kiraverishda qoldirgan edi. Sopi ostonadan o‘tib, shamsiyasini oldi-da, asta-sekin yo‘lga ravona bo‘ldi. Sigarali odam uning izidan tushdi.

— Bu mening shamsiyam-ku,— dedi u jiddiyat bilan.

— Nahotki?— deb tirjaydi Sopi, o‘g‘rilik ustiga haqoratni ham zamlab.— Nega bo‘lmasa polismenni chaqirmayapsiz? Ha, men sizning soyaboningizni oldim. Chaqiring axir mirshabni! Hov ana muyulishda turibdi.

Shamsiyaning egasi qadamini sekinlatdi, Sopi ham. Taqdir u bilan yana qo‘pol hazillashajagini allaqachonoq sezib turardi. Polismen ularni qiziqish bilan kuzatardi... 

O'Genri

AFSUNGARLARNING TUHFALARI

(hikoya)

Bir dollaru sakson yetti tsent. Bor puli shu edi. Ulardan oltmish tsenti bir tsentli chaqalardan iborat. Ana shu chaqalarning har biri uchun baqqol, rezavorfurush, qassob bilan shu qadar savdolashishga to‘g‘ri keldiki, bu tariqa ziqnalik tufayli tug‘ilgan so‘zsiz norozilikdan quloqlarigacha qizarib ketardi. Della uch marta sanab ko‘rdi. Bir dollaru sakson yetti tsent. Ertaga esa melod bayrami.

Bu vajiga kelganda o‘zini eski chorpoyaga tappa tashlab, o‘krab yig‘lashdan boshqa chorasi yo‘q edi. Della xuddi ana shunday qildi. Bundan shunday falsafiy xulosa kelib chiqdiki, hayot yig‘i-sig‘i, oh-voh va tabassumlardan iborat, ammo oh-voh ko‘proq.

Uy bekasi ana shu poyalarning barchasidan o‘tib bo‘lguncha, uyning o‘zini ko‘zdan kechiraylik. Haftasiga sakkiz dollar ijara haqi to‘lab turiladigan jihozli kvartira. Vaziyatdan o‘taketgan qashshoqlik emas, to‘g‘rirog‘i, aytmasa ham ayon-oshkor ko‘rinib turgan kambag‘allik ko‘zga tashlanadi. Pastda kiraverishdagi eshikka osig‘liq xat tashlanadigan qutining tirqishidan bironta ham xat sig‘maydi, elektr qo‘ng‘iroqning tugmasini bitta-yarimta odam bosgudek bo‘lsa, tiq etgan tovush eshitilmasdi. Ana shularga: «M-r Jeyms Dillingxem Yung» degan yozuvi bor bir qog‘oz havola qilingan edi. Mazkur nomning egasi haftasiga o‘ttiz dollar olib turadigan yaqin vaqtlardagi badavlatlik kezlarida «Dillingxem» qulochini yozib yuborgan edi. Endilikka kelib, ana shu daromad yigirma dollarga tushib qolgach, «Dillingxem» so‘zidagi harflar, to‘poriyu kamtargina «D» harfiga qisqarsak bo‘lmasmikan, deb astoydil andisha qilgandek xira tortgan edi. Ammo mister Jeyms Dillingxem Yung uyga qaytib yuqori qavatga chiqib borarkan, biz hali sizga Della nomi bilan tanishtirgan missis Jeyms Dillingxem Yung uni albatta «Jim!», deya xitob qilgancha mehr bilan quchoq ochib kutpb olardi. Bu esa, darhaqiqat, dilni xushlaydi.

Della yig‘ini bas qilib, yonoqlarini upali momiq bilan artdi. Hozir u deraza oldida turar va kulrang hovli bo‘ylab o‘tgan kulrang devor ustida kezib yurgan kulrang mushukni ma’yusgina kuzatar edi. Ertaga melod bayrami, uning esa Jimga sovg‘a olgulik bir dollaru sakson yetti tsentgina puli bor, xolos! Uzoq oylar davomida u har bir tsentni tuflab tugib keldi. Jamg‘argani esa mana shu bo‘libdi. Haftasiga yigirma dollar bilan oshib-toshib ketmaysan. Sarf-xarajatlar uning mo‘ljalidagidan ko‘proq chiqib qoldi. Sarf-xarajatlar doim shunday bo‘ladi. Jimga sovg‘a olgulik bir dollaru sakson yetti tsent puli bor! Jimginasiga sovg‘a olay desa!.. Melod bayrami munosabati bilan unga nima sovg‘a qilishni rejalay-rejalay qanchadan-qancha soatlarni xursandchilik bilan o‘tkazdi. Bironta g‘oyat alomat, kamyob, qimmatbaho, Jimga mansublikdek yuksak sharafga aqalli sal-pal munosib keladigan qandaydir antiqa sovg‘a bo‘lishi kerak.

Ikki deraza oralig‘ida tryumo turardi. Siz hech qachon sakkiz dollar to‘lab turiladigan jihozli kvartiradagi tryumoga qarab ko‘rganmisiz? Juda ozg‘in va juda serharakat odamgina uning ensiz oynalarida ketma-ket o‘zgarayotgan aksiga qarab, o‘zining tashqi qiyofasi haqida anchagina aniq tasavvur hosil qilishi mumkin. Ushoq jussali Della bunday mahoratni egallab olgan edi.

U deraza oldidan daf’atan oyna tomon o‘tdi. Ko‘zlari charaqlar, ammo yigirma sekund mobaynida yuzini qizillik tark etgan edi. U chaqqonlik bilan to‘g‘nog‘ichlaring‘ sug‘urib sochlarini yozib yubordi.

Sizlarga aytib qo‘yishim kerakki, er-xotin Jeyms Dillingxem Yunglarning faxru iftixorlari bo‘lgan ikkita bebaho boyligi bor edi. Biri — Jimning bobosi bilan otasidan qolgan tilla soati, ikkinchisi Dellaning sochlari. Mabodo malika Bilqis ro‘paralaridagi uyda yashayotgan bo‘lsa bormi, Della hazrati oliyalarining barcha yasan-tusan liboslariyu zeb-ziynatlarini yo‘lda qoldirib ketish uchun boshini yuvgach, o‘rilmagan sochlarini ataylab deraza oldida quritgan bo‘lardi. Bordi-yu, Sulaymon podsho ana shu uyda eshik og‘asi bo‘lib xizmat qilayotgan, bor davlatini o‘sha uyning yerto‘lasida saqlayotgan bo‘lsa bormi, Jim uning hasaddan soqolini bittalab yulayotganini ko‘rish uchunoq oldidan o‘ta turib jo‘rttaga cho‘ntagidan soatini olib qaraydigan bo‘lardi.

Mana, Dellaning ajoyib sochlari xuddi kashtanrang shalola to‘lqinlaridek jilvalangancha, mavjlangancha sochilib ketdi. Tizzasidan pastga sollanib tushgan sochlari qaddi-bastini rido kabi o‘rab oldi. U esa shu ondayoq asabiylashgancha va oshiqqancha, ularni yig‘ishtirib ola boshladi. Keyin xuddi taraddudlangandek, bir daqiqa qimir etmay qoldi-da, eskirgan qizil palosga ikki yo uch tomchi yosh dumalab tushdi.

Nimdoshgina jigarrang jaketini yelkasiga tashlab, eskigina jigarrang shlyapasini boshiga qo‘ndirdi-da, ko‘zlarida yaltirab turgan yosh qurimagan holda, yubkasini hilpiratgan ko‘yi g‘izillagancha ko‘chaga tushib bordi.

U qarshisiga borib to‘xtagan lavhaga shu so‘zlar yozilgan edi: «M-te Soprohie». Sochdan yasaladigan turli-tuman mahsulotlar». Della ikkinchi qavatga yugurib chiqdi-da, nafasi tiqilib halloslagancha turib qoldi.

— Mening sochimni sotib olmaysizmi?— deb so‘radi u xonimdan.

— Soch sotib olaman,— deb javob berdi xonim.— Shlyapangizni yeching, molni ko‘rishim kerak. Kashtanrang shalola yana mavjlandi.

— Yigirma dollar,— dedi xonim, qalin sochni odatiga ko‘ra salmoqlanib ko‘rarkan.

— Tezroq bo‘laqoling,— dedi Della.

Shundan keyingi ikki soat vaqti nimpushti qanotlar bilan ucha-ucha o‘tdi — siyqasi chiqqan istiram uchun uzr so‘rayman. Della Jim uchun sovg‘a qidirib magazinma-magazin izg‘idi.

Nihoyat, topdi. Bu, shubhasiz, Jim uchun, faqat unga atab yaratilgan edi. Boshqa magazinlarda sira ham bunga o‘xshagan narsa topolmagan, o‘zi ham ularning hamma yog‘ini ostin-ustin qilib yuborgan edi. Bu cho‘ntak soatiga taqiladigan oddiy va sipo nusxali platina zanjir edi, u namoyishkorona yaltiroqligi bilan emas, chinakam qadri bilan maftun etardi — zotan barcha yaxshi buyumlar shunday bo‘lishi kerak. Uni hatto soatga munosib desa degulik edi. Della uni ko‘rishi bilanoq oq zanjir Jimga atalganligini payqadi. U ham xuddi Jimning o‘zginasi edi. Kamtarlik va sipolik — ikkovlariga xos fazilat edi. Kassaga yigirma bir dollar to‘ladi-da, Della cho‘ntagida sakson yetti tsent bilan uyiga oshiqdi. Basharti shunday zanjiri bo‘lsa, Jim har qanday jamoat orasida ham tap tortmay soati necha bo‘lganini ko‘raverishi mumkin. Soati naqadar ajoyib bo‘lishiga qaramay aksar unga o‘g‘rincha qarab olardi, negaki, soati rasvo charm tasmada osilib turardi.

Uyda Dellaning hayajoni bosilib, buning o‘rnini ehtiyot va tadbirkorlik egalladi? U sochini jingalak qiladigan miqrozi qisqichni oldi-da, gazni yoqib, muhabbat omuxtalashgan himmat tufayli yuzaga kelgan vayrongarlikni tuzatishga kirishdi. Bu esa hamisha mashaqqatli ish, do‘stlarim, mardonavor ish.

Qirq minutcha ham o‘tmagan ediki, boshini pishiq himarilgan kokilchalar qopladi, shu tufayli u xuddi darsdan qochgan o‘g‘il bolaga o‘xshab qoldi. Oynaga diqqat bilan uzoq tikilgancha o‘zini tanqidiy nazardan o‘tkazdi.

«Xo‘p,— dedi u o‘ziga-o‘zi,— agar Jim ko‘zi tushishi bilanoq meni o‘ldirib qo‘ymasa, Koni-Aylenddagi xorchi qizlarga o‘xshab qolibdi, der. Qo‘limdagi pulim bir dollaru sakson yetti tsent bo‘lgandan keyin, axir, ilojim qancha edi, ilojim qancha edi!»

Soat yettida kahva damlab ko‘yilgan, gaz plitada qiziyotgan tova qo‘y go‘shtidan kilingan kotletlarga mahtal edi.

Jim hech qachon kechikmasdi. Della platina zanjirni kaftida siqib ushlagancha stolning ostonaga yaqinrok joyiga borib o‘tirdi. Tez orada erining zinapoyadan chiqib kelayotganini eshitib, bir lahzagina rangi quv o‘chib ketdi. Tirikchilik ikir-chikirlari vajidan xudoga iltijo qiladigan odati bo‘lgani uchun shosha-pisha shivirladi:

— Xudoyo xudovando, uning mendan ko‘ngli qolmasin.

Eshik ochilib, ostonada ko‘ringan Jim uni yopib kirdi.

Afti bir burda bo‘lib qolgan, bezovta ko‘rinar edi. Yigirma ikki yoshda oila tashvishini ortmoqlab yurish oson emas. U allaqachon paltosini yangilashi kerak, qo‘lqopi bo‘lmagani uchun qo‘llari sovqotar edi.

Jim xuddi bedananing hidini sezgan setterdek eshik oldida qimir etmay turib qoldi. Ko‘zlari Dellaga shunday ifoda bilan tikilib turardiki, ayol buni nimaga yo‘yishini bilolmay, vahimaga tushdi. Bu ifoda na qahr, na hayrat, na ta’na, na dahshat — taxmin qilish mumkin bo‘lgan hislardan birontasiga ham o‘xshamas edi. Eri unga nigohini uzmay tikilib turar, yuzidagi g‘alati ifoda hech o‘zgarmas edi.

Della stoldan sakrab tushib, unga otildi.

— Jim, jonim,— deya qichqirib yubordi u.— Menga unday qarama! Men sochimni qirqib, uni pulga sotdim, melod bayramida senga hech narsa sovg‘a qilmasam, bunga hech bir chidayolmasdim. Sochlarim yana o‘sib ketadi. Mendan achchig‘lanayotganing yo‘qdir-a, shundaymi? Bundan boshqa ilojim yo‘q edi. Sochim juda tez o‘sadi. Kel, meni melod bayrami bilan tabrikla, Jim, kel, bayramning gashtini suraylik. Senga shunday bir sovg‘a tayyorlab ko‘ydimki, shunday ajoyib, shunday alomat sovg‘a tayyorlab qo‘ydimki!

— Sen sochingni qirqtirdingmi?— deb so‘radi Jim diqqatini to‘plagancha, zotan miyasi kizg‘in ishlab turgan bo‘lsa-da, bu narsa hali hushiga yetib bormayotgandek edi.

— Ha, qirqtirdim ham, sotdim ham,— dedi Della.— Ammo sen meni bari bir sevasan-ku? Sochim qisqa bo‘lgani bilan men bari bir o‘sha-o‘shaman-ku.

Jim garangsib xonani ko‘zdan kechirdi.

— Xo‘sh, shunday qilib, endi sening soching yo‘qmi? — deb so‘radi o‘rinsiz qat’iyat bilan.

— Qidirmay qo‘yaqol, bari bir topolmaysan,— dedi Della.— Axir senga aytdim-ku: men sochimni sotdim — qirqtirdim-da, sotdim. Bugun arafa, Jim. Menga mehribonroq muomala qil, chunki men sen uchun shunday qildim. Ehtimolki, boshimdagi sochlarni sanab chiqish mumkin bo‘lar-u,— deb so‘zida davom qilarkan, muloyim ovozi birdan jiddiy yangray boshladi,— ammo hech kim, hech kim mening seni nechog‘li sevishimni o‘lchab bitirolmasa kerak! Kotletlarni kovuraveraymi, Jim?

Shunda Jim karaxtlik og‘ushidan chiqdi. U Dellasini bag‘riga bosdi. Andisha qilaylik-da, bir necha lahza alahsib, biron o‘zga narsani tomosha qilish bilan band bo‘laylik. Qaysi biri ko‘p — haftasiga sakkiz dollarmi yo yiliga bir millionmi? Matematik yoki donishmand sizga noto‘g‘ri javob bergan bo‘lardi. Afsungarlar bebaho tuhfalar keltirishgan, ular ichida bir tuxfa yo‘q edi. Nafsilamr, bu dudmal shamani keyinroq tushuntirib beramiz.

Jim paltosining cho‘ntagidan turgaklangan narsa olib, stolga tashladi.

— Gapimga astoydil ishonaver, Dell,— dedi u.— Hech qanday kuzalgan, taralgan soch qizaloqqinamdan mening mehrimni sovutolmaydi. Ammo mana bu turgakni ochib ko‘rgin, dastlab kirib kelganimda nima uchun gangib qolganimni bilasan.

Oppoqqina epchil barmoqlar kanopni tortqilab, qog‘ozni ochdi. Darhol shavqli xitob yangrab, hayhot, shu ondayoq ayol ahliga xos shashqator yosh bilan oh-faryod boshlanib ketdiki, xonadon boshlig‘i o‘sha zahoti ixtiyorida mavjud bo‘lgan barcha taskin beruvchi vositalarni tatbiq etishga majbur bo‘ldi.

Negaki, stol ustida Della Brodveydagi vitrinada ko‘rganida mahliyo bo‘lib qolgan, ikkita chakkaga, bitta orqaga to‘g‘naladigan o‘sha bir to‘p taroq yotardi. Chetlariga jilodor toshlar naqsh etilgan, kashtanrang sochlarining tusiga juda mos, toshbaqa po‘stidan qilingan chinakam, ajoyib taroqlar edn. Ular juda qimmat, Della buni bilar, ularni orzu qilgani bilan muyassar bo‘lmasligiga ko‘zi yetganidan allaqachondan buyon yuragi orziqib, achishib yurar edi. Mana endi, nihoyat ular qo‘liga kelib tegdi-yu, ammo bularning orziqtirgan jilosi ko‘rk baxsh etishi mumkin bo‘lgan go‘zal sochlar allaqachon barham topgan edi.

Har qalay, u taroqlarni ko‘ksiga bosdi, niqoyat, jur’at qilib boshini ko‘tararkan, yoshli ko‘zlari bilan jilmaygancha shunday dedi:

— Mening sochim juda tez o‘sadi, Jim!

Shu payt u ustidan dog‘ suv quyib yuborilgan mushuk boladek sapchib turdi-da, xitob qildi:

— Voy, o‘lmasam!

Axir Jim uning ajoyib sovg‘asini hali ko‘rmagan edi-da. U oshiqqancha zanjirni kaftiga olib Jimga uzatdi. Xira tusli nodir metall uning samimiy va jo‘shqin quvonchi shu’lalarida tovlanib ketgandek bo‘ldi.

— Havasingni keltirmaydimi, Jim? Men uni topgunimcha, shaharda bormagan joyim qolmadi. Endi soatingni kuniga yuz marta olib qarashing mumkin. Soatingni menga ber-chi. Ikkalovi birga turganda qanday ko‘rinishini ko‘rgim kelayotibdi.

Ammo Jim uning so‘zlariga itoat qilish o‘rniga, chorpoyaga cho‘zildi-da, qo‘llarini boshi ostiga qo‘yib, jilmaydi.

— Dell, — dedi u,— hozircha ikkovimiz ham sovg‘alarimizni yashirib qo‘ya turishimizga to‘g‘ri kelarkan, bir oz yotatursin. Ular hozir biz uchun juda ham serdabdaba ekan. Men senga taroq sotib olish uchun soatimni sotdim.

Endi, kotletlaringni pishiraversang ham bo‘lar, deb o‘ylayman.

Ma’lumki, oxurda yotgan go‘dakka tuhfa olib kelgan afsungarlar donishmand, tang qolarli darajada donishmand kimsalar ekanlar. Melod kunlarida sovg‘a taqdim etishni ham o‘shalar taomilga kiritgan ekanlar. O’zlari donishmand bo‘lganlari uchun beradigan tuhfalari ham, ehtimolki, ma’qul kelmay qolgan taqdirda ayirboshlab berish pisanda qilib qo‘yilgan donishmandvor tuhfa bo‘lsa ajab emas. Men bu yerda sizlarga o‘zlarining eng bebaho boyliklarini bir-birlariga aql-donishiga mutlaqo zid bo‘lgan yo‘sinda fido etgan, sakkiz dollarli kvartirada ijara turadigan ikki tentak bolaning sarguzashtini so‘zlab berdim. Ammo zamonamizdagi donishmandlarga o‘git tariqasida aytib qo‘yishim kerakki, barcha tuhfa beruvchilardan eng donishmandi shular edi. Barcha tuhfa baxsh etuvchi va oluvchilar orasida mana shularga o‘xshaganlari chinakam donishmandlardir. Hamma yerda, har qachon. Afsungarlar ham ana o‘shalar.