Дайындаған: Елмұрат Ораз

 

«Шабыт» баспасы

Алматы, 2022

Хикаят Дастан Хатымтай

حكايت داستان خاتم طاى

Әуелі сөз бастайын бисмилладан,

Білмейді сөз тағрифын іс қылмаған.

Мұнафиқ, жол білмеген бейшаралар

Аһл болған адамды мысқылдаған.

Қате ғой деп бисмилла салмай қойма,

Әр сөздің зейінменен түбін ойла.

Қазақта аһл сүннет уә әл-жамағат,

Өнерін қазақтың да тегі жойма.

Қолыма қалам алып жаздым нұсқа,

10. Лұғат, сөзді білмейді зейіні қысқа.

Тәртіптеп кітап сөзін тәржіме еттім,

Алтынды араластырмай жез бен мысқа.

Қолыма хат жазбаққа алдым сия,

Шариғат жолында жорынғы тисе.

Көрген соң қызыққаннан жаза салдым,

Лұғаты ауыр кітаптан Османия.

Бұ кітап нәсір екен, назым емес,

Нұсқа қылған кітабым жазым емес.

Көрген соң бәйіт қылып шығарсам деп,

20. Бір азырақ көңіліме салдым кеңес.

Білерсіз нәсілімді – Алтай Қарпық,

Ат мінер бай баласы жалын тартып.

Біразырақ тауарих оқып едім,

Білуші қызыққандай тамаша артық.

Мұны жазған шайырдың Есжан аты,

Нұрбай ибн Алтай асыл заты.

Ғибрат көргендерге бола ма деп,

Есжанның тәржімелеп жазған хаты.

Құдайым бір азырақ берген ғылым,

30. Қараөткел зиратында жалғыз інім.

Тоғыз жүз тоғызыншы миладиде

Қазанға бастыруға жібергенім.

Енді Хатымтайға келелім

Тоқтасын риуаятқа жазған қалам,

Бар екен Басырада бір патша адам.

Хатымтай деп айтады оның атын,

Жазайын хикаясын енді тамам.

Сақи екен заманында Хатымтайың,

Қайыршыға ақшаны қылар дайын.

Хазірет Адамнан кейінгіде,

40. Сақи деп мәшһүр қылған осындайын.

Хатымнан сақи патша өтпес еді,

Сақи болсаң дәулетің кетпес еді.

Хатымның сақилығын мұнан аңла,

Келген адам нәумиз боп кетпес еді.

Шығыс пенен батыстан барады екен,

Жыл басында бір қисап алады екен.

“Айтқанымнан кем қылмай бересіз”, – деп,

Мың тілланы қағазға салады екен.

һәр жұрттан пақыр-міскін келсе керек,

50. Дидарын падишаның көрсе керек.

Мың тілладан кем ихсан етпес еді,

Күнінде қанша болса берсе керек.

Аты екен уәзірінің Сағид Әмин,

Қағазсыз айтқан сөзді жаңыламын.

“Мың тілладан кем ихсан қылмайсыз”, – деп,

Тапсырып қойған екен қазыналарын.

Сағид Әминге тапсырған мұның бәрін,

Кім бұзар падишаның айтқандарын.

“Жыл басында қисапты бересіз”, – деп,

60. Сандыққа салдырады қағаздарын.

Қағаз жазсам талады екі көзім,

Нәсірден назым қылып жазған өзім.

Бұл қисап бұл тәртіппен тұра тұрсын,

Хикаясын айтатын келді кезім.

* * *

Бір жігіт Басырада Жәнид атты,

Өзі қатар жігіттен салтанатты.

Атасы дүнияда бай кісі екен,

Атасы өліп, көп дәулет бұған қапты.

Атасынан сонша мал қалған екен,

70. Бұ дүния опасы жоқ, жалған екен.

Ғейіш-ғишрат жолына сарып қылып,

Ойын менен күлкіге салған екен.

Күннен-күнге дәулеті кері кетті,

Достары айтты: – Әй, шәлби, саған нетті?

Үгіт айтқан кісінің тілін алмай,

Ақырында сол малдың бәрі бітті.

Күннен-күнге жоқшылық хәдден асты,

Ақша менен мал бітіп жаман састы.

Бізге де кесапаты тиеді деп,

80. Өзі қатар достарының бәрі қашты.

Бейшара жүдә ғаріп, кедей болды,

Қайғы мен қасіретке көңілі толды.

Ішінен нала болып, аһы ұрып,

Байғұстың күннен-күнге жүзі солды.

Мал бітіп, сабыр-қарар қыла алмады,

Бейшара не қыларын біле алмады.

Әуелгі ғишраты еске түсіп,

Диуана, мәжнүн боп жүре алмады.

Көңіліне пікір қылып мұны ойлайды,

90. Иә өлтірер, иә зындан, – тірі қоймайды.

Патшаның мөһіріндей мөһір жасап,

Салыстырса айырып еш болмайды.

Жазуына салыпты жазуларын,

Тартқан кедей болып малдың зарын.

Қазынашыдан алады мың тілланы,

Бір түнде сарп қылады соның бәрін.

Бұзықтық күннен-күнге жаман болды,

Ақша алып фалшы мөрмен қалта толды.

Құр далаға мал шашып жұмсама деп,

100. Қанша адам көрсетсе де бұған жолды.

Ертең және орнынан тұрды дейді,

Қазынашы Сағидке барды дейді.

Хатымның мөһіріндей мөһірменен

Тағы да мың тілланы алды дейді.

Берген соң мың тілланы алды дейді,

Қайта бұзық орынға барды дейді.

Ғейіш-ғишрат, зауық қылып жұмсайын деп,

Қайта бұзық ойынға салды дейді.

Және ертесі базарға барған екен,

110. Мың тілланы қалтаға салған екен.

Сөзімді ұзын қылмай қысқартайын,

Қырық күнде қырық мың тілла алған екен.

* * *

Әлқисса, Сағид бір күн ойына алды,

М

...