Дайындаған: Елмұрат Ораз

«Шабыт» баспасы

Алматы, 2022

Едіге

Тоқтамыс деген хан болған, өзі қаһарлықты хан еді, оның Қуқанат деген жақсы құсы бар еді, оны жеті кісі бағып, аңдушы еді. Біреу сол құсқа жем берсе, артынан тағы біреуі аңдушы еді, «бір жамандық істемесін» деп. Сөйтіп жеті кісі бірін-бірі аңдушы еді. Алдыңғы жем беріп жүрген біреуі өліп қалды, соның орнына Тоқтамыс хан: — Осы ноғайдың ішінен біреуді тауып беріңдер,—деп бұйрық берді. «Өзі құсымды жем беріп, жақсы бағатын кісі болсын», — деді. Үш жаққа үш адам жіберді, біреуі де тауып келе алмады. Тоқтамыс хан енді: — Ноғайда адам жоқ па? — дегенде, біреуі тұрып айтты: — Бір адам бар еді, оған айтуға бетіміз шыдамады, — деді. — Кім? — дегенде: — Құттықия деген бір бала бар еді, өзі жапанда жалғыз отыр, өзінің жалғыз қарасы жоқ, өзі хан баласы болған соң, оған: «Сен құс бағасың ба?»—деп айтуға бетіміз шыдамады, — дейді. Сонда Тоқтамыс хан: — Бар, айтыңдар, — дегенсін, келіп Құттықияға айтқанда, Құттықия айтты:—Менің жалғыздығыммен жарлылығым ғой, құс бақ дегендерің, шара жоқ, халім келгенше бағармын, артыңнан көшіп барамын,—деді. Сонда Тоқтамыс ханның жіберген кісілері «Құттықия осылай деп айтады» деп айтып келді. Тоқтамыс хан айтты: — Қанша болса да хан баласы ғой, шарбақты тазалаңыз, сонда келіп қонсын, —деді. Тоқтамыс хан ол құсты далаға, терекке отырғызып, соның басына ұялатып, жұмыртқалатып еді. Құттықия көшті де, тап сол теректің қасына қонып отырды, ханның шарбағына қонбады. Сонда Сәтемір деген бір қалмақ бар еді, ол Құттықияның әкесі Барпариямен дос еді. Құттықия Қуқанаттың қасына келіп отырғансын Сәтемір оны естіп, Құттықияға бір кемпір жібереді: «Бір балапанын маған беріп жіберсін», — деді. Құттықия оны адамға көрсетпеді, беріп жіберу үшін (құсқа жем берейін деп шыққанда қасындағы басқа бағушылар үстін қарап жіберетін еді, бір жамандық істемесін деп) басындағы телпегінің төбесіне бір тауықтың жұмыртқасын салып барып, оны ауыстырып алып келіп, кемпірге «жасырын Сәтемірге бер» деп жібереді. Телпектің төбесі сондан шұңқыр болып қалған деді. Бір күндері Тоқтамыс ханның әр елге жіберіп тұратын жансыздары бар еді, сонда Сәтемір ханның еліне барған бір жансыз Сәтемірдің үйінде Қуқанатты көріп келіп, Тоқтамысқа айтады: — Мен Сәтемірдің үйінде Қуқанат құс көрдім,—деді. Сонда Тоқтамыс:—Алда, қан жауғыр-ай, Сәтемір хан Барпарияның досы еді, оны мына Құттықия беріп жіберген екен ғой, бар, Құттықияны мұнда шақырыңыз! — деді. Тоқтамыс ханның алмасы өзі отырған төсегінің астында тұрады екен. Сонда Құттықия үйге кірісімен, ешнәр