Дайындаған: Елмұрат Ораз

 

«Шабыт» баспасы

Алматы, 2022

Хикаят Көрұғлы сұлтан

Әмма, рауиян ахбар уа нақилан әсар андақ руаят қылұрларкем: заман заман болғанда, Жамбылбел абад болғанда Жамбылның әуелгі хакімі Ағалық хан болды, андан Жығалы хан болды, андан соң он бес жасында, тіллә жығасы басында, қырық жігіті қасында Көрұғлы сұлтан хакім болды. Туғбидақ ширлап, тіллә қалқанлар дұрлап, бөпеклі найза ширлап, шердик болып ғарлап, Жамбылбелні абад қылып уа тарапыге қырық фарсақ жерге қалға салдырып, бәлантлігі қырық құлаш уа ені алты құлаш қылып қорғаныны жүз тоқсан жебе қылдырып, уа ішіден жүз сексен шаррабе қылдырып, уа ішінде оның тақытының алдыда Сүлеймен бекер болып уа лалазары алдыда Ирамбағы болды уа һәркім Жамбылбелні бір мәртебе көрсе арман қылып және бір мәртебе көрсем деп кетер ерді. Әмма, Көрұғлы сұлтан отыз жасыға келгенде Хожа Қызыр әлейһиссалам билән қырық шілтен, он екі имам бірлә келіп Көрұғлыны хақыға дұға қылды, пір хақи болды. Көрұғлыға һәрне бәле келсе дұға қылып, һәр пәледен қорғаушы олар болды. Әмма, қырық жасыға келгенде және Қызыр әлейһиссалам билән қырық шілтен, он екі имам келіп Көрұғлыға айттылар: —Ей, сұлтан, сенің не матлубың бар? — дейді. Бізден тілегіл, біздер саңа Хақ Тағаладан тілеп, алып берелік, — дейді. Анда Көрұғлы айттылар:—Ей, пір базаркуарлар, мені ата-бабам бұл уәлаятыға патша өтті. һешқайсыны кейінінде ауазасы қалмады. Менің әуелі өмірім ұзақ болсын, екінші, даңқым болса өңге һеш нәмерсе тілемеспін, — дейді. Анда пірлері тілеп Көрұғлыға жүз жиырма жыл өмір алып береді уа және айттылар:—Ей, Көрұғлы, та өзің өлмей зәре жамандық көрмегіл уа және та қияметкеше сенің ерлігің де күнден-күнге бәлант болсын.

Анда Көрұғлы сұлтан пірлерінің дұғасы билән бір ұлышке ләшкер тартып барса алмақ болды, қашпақ болмады. Ләкин қызылбас халқыға андағ зарабыны өткердіке. Ал Көрұғлы келді десе қызылбасның жылап тұрған баласы қояр ерді. Таилик жасында Көрұғлының даңқыға ғашық болып Көһи Қаптағның падишаһының қызы Ағажүніс пері келіп тиді. Илик бес жасында Ирамбағыдан Гүлнар пері келіп тиді. Алпыс бес жасында һиндустандан Мысқал пері келіп тиді. Тоғызыны адамзаттан алды. һәрбірі перизаттан һәм хош руи ерді. Бұл он екі зағифадан һеш перзент болмады. Зираке пірлері үш мәртебе тіле дегенде даңқыны тілеп, перзент тілемеді. Ақыры жүз жасыға келгенде перзенттің дағы өтіп, бір перзент болмағаныға қапа болып, Исфаһан шаһарыдан Халдар дегеннің ұғылы Хасанханды алып қашып келіп, Хасанханны ұғылым деп, иіскеп гүлім деп, жан ділім деп, өлсем орнымда мирасқор перзентім деп өзіге ұғыл қылды. Уа Хасанхан келгенде Жамбылбел андағ абад болдыкем. һеш нәмерседен Көрұғлы зәредик көңіліге алмады. Уа Хасанханны һәмма жігіттері сардар орнында көріп, барша ықтиярыны Хасанханға берді. Сол тариқыда бәз бес жыл өтті. Әмма, Көрұғлы хан Хасанханға бір мейірі жүз болып уа ел-жұртыдан көңілі тынып, Хасан алдыда, қырық жігіт жанында олтырып ерді. Анда Көрұғлы сұлтан неше жерден димсал келтіріп бір сөз айтты:

— Сөз айтұрмын емді бұ дем жүз алуан,

Бұ дәулетні бізге беріп-дүр Мәулан.

Жамбылбелде сүрдіңізлер көп дәурен,

Хали һәм арманың бар ма, қырық жігіт?!

Сүріш болса шырын жандан кештіңіз,

Дұшманларны найза білеп шаныштыңыз.

Сайлап-сайлап қызларны құштыңыз,

Хали һәм арманың бар ма, қырық жігіт?!

һәрне деп әмір етсем аны қылдыңыз,

10 Мені өзіңізге сардар білдіңіз.

Арғымақны арлатып міндіңіз,

Хали һәм арманың бар ма, қырық жігіт?! 

Кебін тонын ғанималарға піштіңіз,

Дұшманларның жүрек-бағырын тестіңіз.

Су орныға арақ-шарап іштіңіз,

Хали һәм арманың бар ма, қырық жігіт?!

Бір тағым Асқар-дүр, бір тағым Балқан,

Жамбылда шаһ, хакім, иесі өзім-дүр хан.

Жамбылдың сайласып керік тері қалқан,

20 Хали һәм арманың бар ма, қырық жігіт?!

Кәжім қылдың зүрбаф билән мауытны,

Үрыста жоқтадым пірім Дәуітні.

Сайлап кидің ақ кіреуке сауытны,

Хали һәм арманың бар ма, қырық жігіт?!

Әуес қылып қызылбасқа қылдың тұрысны,

Рүстемдик майданда қылып ұрысны.

Белге салдың саф алтын қылышны,

Хали һәм арманың бар ма, қырық жігіт?!

Алмас қылыш бағладыңыз беліңе,

30 Дұшман қорқып шыға алмады жолыңа.

Қызыл жалау, найза бердім қолыңа,

Хали һәм арманың бар ма, қырық жігіт?!

Бұ сөзлерні айтқан Көрұғлы сұлтан,

Хақ Тағала бізге болғай мейірбан.

Ортаңызда дестегүл болды Хасанхан,

Хали һәм арманың бар ма, қырық жігіт?!

Анда жігітлер Көрұғлының бұ сөзіні естіп айттыке: — Ей, сұлтаным, раст айтұрсыз, бізлер әуел Құдай, ақыр сізнің дәулетіңізде сая қылып, ішпегенімізні ішіп, кимегенімізні киіп, һеш нәмерседен зәредик арман қалмады. ләкин бір арманымыз сол-дүрке бұл уақытларда Хұнхар шаһ еліде Бұлдырық қасап дегеннің бір ұғылы бар ерміш. Хұсни көркем, көрген кісі аттан жығылұр ерміш, өзі періште сипатлық, хор халғат, ғилман сурет ерміш. Сол Ғауазханны алып келіп өзің тізеңіз үстіге олтырғызып ұғыл қылсаңыз, біздер оны бекзадамыз қылып ортамызда қойып, қызметіде болсақ һеш арманымыз қалмас ерді, —деп жігіттер Көрұғлы сұлтанға қарап неше жерлерден димсал келтіріп бір сөз айттылар:

— Құлақ салып есіт, Жамбылның шаһы,

Қырық жігітнің бір арманы сол ерүр.

Сіз ерүрсіз бізге пәшт-панаһы,

40 Қырық жігітнің бір арманы сол ерүр.

Сіз өлген соң кімлер жаншини болады,

Бейперзентнің өткен өмірі зая-ды.

Құда сізден бір перзентні аяды,

Қырық жігітнің бір арманы сол ерүр.

Шарх кешүр дегеніні қылмады,

Дүниядан өтерін пенде білмеді.

Жамбылбелде бір мирасқор болмады,

Қырық жігітнің бір арманы сол ерүр.

Жарқылдатып тіллә дабыл түймедің,

50 һауадақ көлге сұңқарыны шүймедің.

Талындырып бір перзентні сүймедің,

Қырық жігітнің бір арманы сол ерүр.

Бақпадың қозым деп перзент жүзіге,

Бір перзентні Құда бермеді өзіңе.

Шығарып ойнатпай оны тізеңе,

Қырық жігітнің бір арманы сол ерүр.

Қырық жігітні тыңла емді бұл аһы,

Сіз ерүрсіз ғаріплернің панаһы.

Қай жерін айталық, Жамбылның шаһы,

60 Қырық жігітнің бір арманы сол ерүр.

Әлқисса, Көрұғлы сұлтан қырық жігітнің бұ сөзлерін естіп өзіні бейперзенттігіне қапа болып, Ғауазханны алып келсе, Жамбылны уа Ғиратны, дәптердегі хатны, қатардағы нарны, қазынадағы зерні, пешенедегі барының егесі, мирасқоры қылмақшы болып, қолыға бір кесе шарап алып «бұл қызметке талапкер бар ма?» деп Көрұғл

...