автордың кітабын онлайн тегін оқу Ғибратнама
Әбдірахман Жәми
ҒИБРАТНАМА
Аударған: Сейфолла Оспан
Алматы – 2024
ӘОЖ 821.222.1
КБЖ 84 (5)
Ж 37
Отбасы хрестоматиясының
әлеуметтік жобасы
Жоба жетекшісі: Әділбек Нәби
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультетінің
PhD докторанты
Ж 37 Ә. Жәми. ҒИБРАТНАМА: Отбасы хрестоматиясы/– Алматы: «Отбасы» Баспа үйі, 2024. – 80 б.
ISBN 978-601-81124-8-5
Кітапта шығыс шайырының бірі – Әбдірахман Жәмидің бәйіттері еніп отыр. Оны бір кездері қазақтың көрнекті ақыны Сейфолла Оспан ағамыз аударған еді. Сейфолла ағамыздың арманы – кейінгі ұрпақ шығыс шайырларымен сусындап, көкірегін құндылыққа толтыру болатын. Ақынның еңбегін жаңғырту, дәріптеу, есімін ұлықтау мақсатында осы жырларды қайта шығарып отырмыз.
Кітап шығыс даналығына қызығушы оқырмандарға арналады.
© «Отбасы» Баспа үйі, 2024
©Абзал Құспан
Әбдірахман Жәми
Ғазелдер
Жер әлемге Шығыстың «Жеті жұлдызы» болып атанған Орта Азияның бір кездегі жыр дүлдүлдерінің аты мәңгі өлмек емес. Өйткені олар барша жыр әлемінің өрелі өлшемі және тұғырлы тұтастығы боп қалғанына не заман. Солардың ең кенжелерінің бірі – сонау ХV ғасырда өмір сүрген Әбдірахман Жәми. Біз осы жинақта сол Әбдірахман Жәми бабамыз-дың ғажап жырларын алдыңызға тарту етіп отырған жайымыз бар. Сонымен бірге тек Шығысқа ғана тән жыр түрлерін де ұсынып отырмыз. Оған шайырдың Ғашықнама, Қасіретнама ғазелдерімен бірге Гүлстан, Ғибратнама, Мұраббаларын бергенді жөн көрдік. Теңіз суының дәмі тамшыдан... дегендей бір кездегі шайырлық жолдағы дана ғұламамыздың жырынан бү-гінгі оқырман, сіздер де сусындап көріңіздер.
Сейфолла ОСПАН
ӘБДІРАХМАН ЖӘМИ
/1414-1492/
Орта ғасырлық Шығыс ойшылдарының ірі тұлға-ларының бірі Нұр-Әд-Дин Әбдр-әр-Рахман ибн Ахмед Жәми 1414 жылы қарашада, яғни XV ғасырдың басында Хорасан жеріндегі Жам шаһарында дүниеге келген көрінеді. Өзінің құпия есімінің де Жәми болуы сол туған шаһарына байланысты айтылған. Ата-аналары да сол кездегі оқыған білімдар жандар болса керек. Өйткені Әбдірахман Жәмидің 4-5 жасынан хат танып, жаза білгендігі бізге аян.
Көп ұзамай Әбдірахман Жәмидің үй-іші Герат қаласына көшіп келіп, ғұмырының 60 жылдай уақы-тын сонда өткізеді. Алдымен Герат қаласындағы медреседе оқып, кейін Самарқанға ауысып, нақты және жаратылыстану ғылымдарымен шұғылдана жүріп, оған қосымша Накшбандының сопылық жолын ұстау ілімімен де танысып-біліседі. 1454 жылы Герат шаһа-рына қайтып келгеннен соң сопылық жолына біржола түсіп, 1456 жылы оның ең басты адамдарының бірі боп танылады. Әрі ақын, әрі ғұламаның бұл жолға бір-жола бас қоюына үш себеп болса керек.
Біріншіден, сол кезде қатты дамып келе жатқан сопылық жолдың адамзаттың таза жолға түсуіне пай-дасы тимесе де зияны тимейтіндігі әсер етсе керек, яғни адал ғұмыр кешудің бірден-бір ақиқат жолы да және оның уағызы да сол төңіректен шығып жатқандықтан да болар.
Екіншіден, адамзат баласын қалыптан еріксіз шы-ғаратын түрлі-түрлі лауазымды әкімшіліктен сақтайтын бірден-бір жол да осы сопылық жол болған. Өйткені заманында аса білгір ғұлама болған Әбдірахман Жәми сияқты данышпан адамдарды, сол кездегі Герат сұл-тандары мен Самарқант үкіметтері бірінен соң бірі небір жоғарғы дәрежелі қызметтерге шақырып маза бермеген. Содан да болар, әкімшілікке бой ұрған адамның біреуге жақсылық жасағанмен, біреуге қия-нат жасайтынын алдын ала сезген Әбдірахман Жәми сопылық жолға біржола бет бұрған. Өйткені сол за-манда сопылық жолға түскендерді әкімшілік жолға онша қыстай алмайтыны анық.
Үшіншіден, сол дәуірде Герат шаһарындағы сопы-лық жолдың басшысы Саададдин Қашқаридың не-мересіне үйленгені де себепші болған болар. Кейін Саададдин Қашқари қайтыс болғанда, ел орнына осы Әбдірахман Жәмиді тағайындайды.
Бірақ Әбдірахман Жәми бірыңғай діни жолға түс-кенмен, өзінің кең парасатты ғұламалық және ақын-дық жолынан әсте алшақтап кеткен емес. Қайта оның ішкі құпиялық тылсым сырына құныға құмартып, оның к
