Дайындаған: Елмұрат Ораз

 

«Шабыт» баспасы

Алматы, 2022

Жетім көдек

Қолыма қалам алдым хат жазғалы,

Бірталай заман болды халық озғалы.

Жақсылар, құлақ салып тыңдасаңыз,

Дейтұғын жетім көдек сөз қозғалы.

Ертеде бір шал болған Түркістанда,

Бейшара қасіретпен өткен онда.

Екі ұлы қолқабысар жас еді әлі,

Күн кешіп жарлылықпен, болған кемда.

Жарлы шал жүруші еді жусан шауып,

10. Байғұстың кемтарлықпен көңлі ауып.

Жусанды әдетінше шауып жүріп,

Ол жерден бір жұмыртқа алды тауып.

Шалда бар адал малдан жалғыз түйе,

Оған да жарлылықпен болған ие.

Қолымнан бұл шыққанда болмайды деп,

Жанындай сақтар еді оны сүйе.

Бір күні жусан артып базар кетті,

Көріңіз онда болған ғадалетті.

Алдынан қарсы шығып бір бай жөйіт оған:

20. – Сатыңыз жусаныңды маған, – депті.

– Жусанды мен сатамын, балам, саған,

Пұлын бер базарқы сен де маған.

Ол жөйіт те пұлын беріп алды дағы,

Және айтты: – Сізге айтам маған қараң.

Бұл сөзбен ол жөйітке шал да бақты,

Есептеп жусанның пұлын апты.

– Жан балам, не айтасың маған? – десе,

Жөйіт айтты: – Бар нәрсеңді маған сатшы.

Менде жоқ ешбір нәрсе, жаным балам,

30. Жусанды кеше шауып, бүгін салам.

Қалайша басқа бір зат менде болсын,

Күнделік ауқат болмас пұлын алған.

– Қарашы өз бойыңды, ата, келіп,

Сөзіме менің айтқан анық сеніп.

Сізде бар бір нәрсенің нышанасы,

Сол затың балқытып тұр мені ерітіп.

Менде жоқ ешбір нәрсе, қараққанам,

Қайталап сұрай берме, сөзіме нан.

Басқа зат қай түріммен болсын менде,

40. Шал едім бала жастан жарымаған.

Осылай бір ишарат жөйіт сұрады,

– Бар, ата, маған бергін, – деп сұрады.

Жусанда қалтадағы жұмыртқасын

Шал дағы қоймаған соң ап береді.

– Ақына қанша аласың мұның? – деді,

Беріп кет осы затты маған енді.

– Білмеймін, өзің берші, жаным балам,

Әуелден емес еді мәлім маған.

Шырағым, қанша берсең, өзің бергін,

50. Ат-түйе деп ойладың ба менен алған.

Ол шалға жөйіт берді бірқанша пұл,

– Әй, ата, және болса алып кеп тұр.

Мен сізге артықша ақша беріп тұрмын,

һәр күні маған мұны келтіріп тұр.

Ол жөйіттен қуанып шал пұлын алды,

Бейшара ұстамаған мұндай пұлды.

Қашанда жарлылықпен күні кешіп,

Құдайға нала болып зарлар еді.

“Қалайша мұнша ақшаны жөйіт берді”, – деп,

60. Бейшара қайта-қайта санар еді.

“Бір мұнша ақша берді ол жөйіт маған,

Адам ем әуел бастан жарымаған.

Япырым-ау, өңім болса жарар ед, – деп,

Болмасын ол жөйіт мені және алдаған”.

Осындай қиялменен бейшара шал

Санайды қайта-қайта пұлын алған.

“Жарлы едім қазір ғана бір пұлға зар,

Қалайша берді маған ол ақылдар.

Бұл ақша алғандығым рас болса,

70. Және де түсім болмай, өңім болса,

Әр түрлі қымбат баға матаны алып,

Түйемнің жүгін біт қып қайтсам жарар”.

Базардан сауда қылып мата алды,

Көрген жан танымады жәудір шалды.

“Базарда бір жұмыртқа бір пұл болса,

Не үшін ол жөйіт маған көп пұл берді”.

Бір ғана жұмыртқаның ақшасына

Қаншама хараж қылып қайтады енді.

Үйіне өлеңдетіп жәудір келді,

80. Дүниеде көрмеген ед мұнша пұлды.

“Жұмыртқа күнде мұндай табылса, – деп,

Жөйіттен аламын, – деп, – мен көп пұлды”.

Алдынан қатын шықты, бала шулай:

– Өзгеше күндегіден бүгін шырай,

Неліктен өлеңдетіп қайттың, шалым,

Берді ме ғайыптан пұл саған Құдай.

Болмаса бар ақшаңа арақ ішіп,

Келдің бе масқара боп, сен сұмырай.

Қақақтап қартайғанда тауыққа ұсап,

90. Неліктен сонша есірдің, байғұсым-ай.

Өміріңде жарымаған шал едің сен,

Құдайдың ұшырапсың қарғысына-ай.

Бұл сөзді есіткен соң шал да састы,

Жәудір шал ұялғаннан бетін басты.

Жауабын толық қылып айта алмастан,

“Пұл таптым, пұл таптым” деп тұра қашты.

– Япырым-ау, жын ұрды ма сен байғұсты,

Қалайша кәріп басың болған күшті.

Ап келдің мұнша затты қайдан тауып,

100. Қылдың ба әлде ұрлық, қылмас істі.

Ол бастан жарымаған шал едің сен,

Әлдекім мұнша ақшаны саған берген.

Япырым-ау, қайдан алдың, шыныңды айт,

Мата екен өмірімде мен көрмеген.

Дұрыстап шыныңды айтшы енді, шалым,

Тапқансың қандай түрде мұның бәрін.

Қай түрлі Алла берді мұны саған,

Баян ет раушан етіп ахуалын.

– Сен, кемпір, айтпасыма еш қоймадың,

110. Ал, тыңда, мұның жайын енді айтайын.

Есіркеп бай жөйіт өзі маған берді,

Ап келдім соның үшін мұның бәрін.

– Мұнан да анығырақ айтшы, шалым,

Раушан істің қалай болғандарын.

Бұл нешік жерден ақша тауып алдың ба,

Болмайды жай табуға мұның бәрін.

– Мен барып мұнан тұра жусан шаптым,

Жусаннан бір ғажайып жұмыртқа таптым.

Базарға оны апарып жөйітке сатып,

120. Пұлына мұнша затты алып қайттым.

– Жусаннан бір жұмыртқа тауып алған,

Базарға ат-түйедей оны салған.

Нәйеті сатқаныңыз бір жұмыртқа,

Қалайша мұншама зат пұлы болған?

Ақылға бұл айтылған тур

...