Кітапты Әбіраш Жәмішев
ағамыздың рухына арнаймыз.

Хафиз

ҒАЗАЛДАР

Алматы – 2024

ӘОЖ 821 (5)

КБЖ 84 (5)

Х 25

Отбасы хрестоматиясының

әлеуметтік жобасы

Жоба жетекшісі: Әділбек Нәби

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

Философия және саясаттану факультетінің

PhD докторанты

Х 25 Хафиз. ҒАЗАЛДАР: Отбасы хрестоматиясы/– Алматы:

«Отбасы» Баспа үйі, 2024. – 160 б.

ISBN 978-601-81124-5-4

Кітапқа шығыс шайырларының бірі – Хафиздың ғазал-дары еніп отыр. Мұны 1960 жылдары қазақтың көрнекті ақыны Әбіраш Жәмішев ағамыз аударған еді. Әбіраш аға-

мыз жастайынан шығыс шайырларының ғазалдарын құла-

ғына сіңіріп өскен. Өзі әйгілі Тапал ахунның тікелей ұрпағы болып келеді. Сондықтан Хафиз жырларын қазақша сөй-летіп, кейінгі жастарға танытуға барынша тырысқан. Ақын-ның осы еңбегі мен мұраларын жаңғырту мақсатында, Хафиз ғазалдарын қайта шығарып отырмыз.

Кітап шығыс даналығына қызығушы оқырмандарға арналады.

© «Отбасы» Баспа үйі, 2024

© Абзал Құспан

Кәне, досым, іздестірші
                    шарапшылар мекенін,
Жарқын жүз бен мөлдір шарап,
                    ең асыл зат, дер ем мен!
 
Мына дүние – қайғы-қасірет,
                    қапас өмір тұрағы,
Тыныштықтың бәрін Тәңірім
                    о дүниеге шегерген.
 
Ай дидарлым ажары үшін
                    жау боп алды жұрт маған,
Тәңірім – досым, ол азат қой
                    өтірік, сұмдық дегеннен.
 
Ғашық жардың құт жайына
                    көңілім құштар, қайтейін, –
Жалынудан өзге нәрсе
                    таба алмай-ақ келем мен.
 
Ей, Физули, бұл өмірде
                    жалғыз ерлік – жоқшылық,
Кедейлермен достасып ал,
                    орын-жай бер төбеңнен!
ХАФИЗ,
Шығыс ақыны

ҒАЗАЛДАР

1
 
Кеше түнде таң алдында қайғы-мұңнан құтылдым,
Мынау бейжай тірлік үшін қам қылудан құтылдым.
 
Бір керемет киелі қол шарап берді кесемен,
Көңілім өсіп, күшім тасып, қаймығудан құтылдым.
 
Алтын арай таң самалы сергітті де бойымды,
Қадір түні қара тастай тағдырымнан құтылдым.
 
Көктен келген құдіретті үн шаттық құйып кеудеме,
Көре алмайтын күншілдердің даң-дұңынан құтылдым.
 
Содан соң-ақ бұл дүниенің тылсым сырын ұғынып,
Қолға қонған бақыт құстан айрылудан құтылдым.
 
Таңданбаңдар менің мұнша қуанышты қалпыма,
Тәңірім өзі қолдаушым боп, бар қиыннан құтылдым.
 
Мерей өсіп, мәртебем де көтеріліп кеткен соң,
Дұшпандардың алдына кеп табынудан құтылдым.
 
Тәтті сөзді тамылжытып тұрған болсам мен бүгін,
Мәжнүндейін ғашықты аңсап зар ұрудан құтылдым.
 
Жаратушы Жар Иеге мың рақмет айт, Хафиз,
Сылаң қаққан сұлуды енді сағынудан құтылдым.
 
2
 
«Ей, сақи дос, құй шарапты, көтерейік көңілді!»
Оңай деген махаббаттың қасіреті ауыр көрінді.
 
Қара бұрым хош иісін әкелсе екен самал жел,
Аңсап соны арман толы ет жүрегім егілді.
 
Махаббаттың құт жайлауы қашық тарта түскен-ау,
Қоңыраулатқан өмір-керуен «тоқтат, – дейді, – сейілді!»
 
Егер саған әмір етсе ақылы терең пірмұған,
Күнә көрме жайнамазға қызыл шарап төгуді.
 
Баябанда басы айналған кілең кезбе бейбақтар,
Махаббат пен мұхит жайлы нені ұғып, не білді?
 
Өзін ойлап өзеуреген зымияндар қаптап жүр,
Өсек тасып, ғайбат айтып, сындырмақ боп беліңді.
 
Бір Аллаға сыйын-дағы, сайрандай бер, Хафиз-ау,
«Дүниені ұмыт, құштарлықпен сүр дәурендеп өмірді»
 
3
 
Қайда екен құтты шаңырағы, жарығы екен қай үйдің?
Кім екен, барып сұрашы, сүйгені сұлу арудың?
 
Көрген сәтте дидарын қалмады дәрмен бойымда,
Кімге ашына құрбы екен, тапты екен ләззат бабын кім?
 
Бал татыған тілінің кетпес пе дәмі ауыздан,
Бейопа болып шықса егер өртемек кімнің жанын мұң?
 
Бақыт шамын кімге бұл жағады екен, апыр-ай,
Құдай үшін сұрашы, ашқалы тұр бағын кім?
 
Әркімдер-ақ ынтығып қызыл тілін безейді,
Ал қалайша мен байғұс айтар сөзден жаңылдым?
 
Жарқырайды биіктен жарық нұрлы жұлдызд-ай,
Қай қазынаның гауһары, қайсысы інжу-лағылдың?
 
Бал лебізін сормай-ақ сорлы болар талайлар,
Кімге ілтипат көрсетіп, таптатпақшы арын кім?
 
«Апыр-ай, дедім, Хафиздың жүрегіне дерт түсті-ау!»
Жымиып қана деді ол: «Бұл диуана жаның кім?»
 
4
 
Ширазым қандай ғажап гүл жамылған?!
Сақтасын Тәңірім зауал, сұм-залымнан.
 
Шипалы зәмзәмынан Руһнабадтың
Төңірекке Қызыр дарып, нұр жайылған.
 
Гүл бағын Мұсалланың жұмақ дерсің,
Орнатқан сегіз пейіш кіл лағылдан.
 
Шираздың көрші келіп адамдарын,
Бөрінің кеудесі асыл сырға тұнған.
 
Көркі артық Мысырдың да Жүсібінен,
Ширазда шипа тапқам қыз жанынан.
 
Тал бойы құлан-таза айықтырар
Кеудеңді кеулеп алған мұң-зарыңнан.
 
Сүйгенім тым болмаса түсіме енер,
Жатқаным жақсы ұйықтап, тұрғанымнан.
 
Көк дөнен-көңіл солай алып ұшып,
Жалындап жүрегімнен жыр да ағылған...
 
Ал Хафиз, айрылудың қаупі туса,
Жалбарын Жаратқанға тұр да жылдам!
 
5
 
Жұпар атқан гүл болмаса, несі жақсы көктемнің,
Мөлдір шарап құйылмаған кесеңді де жек көрдім.
 
Миуа-жеміс болмаса иранбақтан не пайда?!
Сайран салып, сауық құрмай одан безіп кеткенмін.
 
Бұлбұл қонып сайрамаған сәруде не көрік бар?
Сидиған құр бойына оның көз салмай-ақ өткенмін.
 
Тұрмаса егер менің айым нұрын шашып жарқырап,
Түн мен аспан, жұлдыздарды түк те керек етпеймін!
 
Ыстық құшақ көрмей сүрген ғұмырдың да мұзбен тең,
Ләззаты жоқ Ләйлімге арнап жыр маржанын төкпеймін.
 
Махаббатсыз дүние тұл: онсыз рақат, илһам жоқ,
Хафиз, сен де бар өмірді құштарлықпен еткергін!
 
6
 
Самал жел-ау, баршы еркелеп үйге өзіңе белгілі,
Қақшы сол үй терезесін күнде өзіңе белгілі.
 
Сен – махаббат хабаршысы, үміттене қараймын,
Сүйіктіме сыр жеткізер тіл де өзіңе белгілі.
 
Айтшы: «Менің қымбат өмірім барады, – деп, сарқылып,
Сенсіз сорлы шайыр халі мүлде өзіңе белгілі».
 
Астарлатып айтқан осы сөздерімнің мағынасын
Көңіліңе түй, құпиямен біл де өзіңе белгілі.
 
Қылышсың да, шөл далада сағымсың су аңсатқан,
Шөлге қама, семсер сөзбен түйре өзіңе белгілі.
 
Бар үмітім беліндегі қамар белбеу астында,
Сол белбеумен жасырылған дүр де өзіңе белгілі.
 
Парсы, түркі тілі бірдей сүйіспендік сыры үшін,
Хафиз, оны айтатының кімге өзіңе белгілі.
 
7
 
Сайра бұлбұл, сыңғыр қағып – тағы, тағы, тағы да!
Жіберейік шарапты алып – тағы, тағы, тағы да!
 
Сүп-сүйкімді сұлуменен сүйісіп түн ауғанша,
Отырар ма ем баққа барып – тағы, тағы, тағы да?!
 
Шарап ішпей махаббаттың дәмін қалай білерсің,
Тұрсын толып кесең анық – тағы, тағы, тағы да!
 
Жан сәулемнің жұпар иісі, көз нұры мен күлкісі
Бара жатыр бойға дарып тағы, тағы, тағы да!
 
Таң самалы, айтшы барып ғашығына Хафиздің,
Қарсы алсыншы құшақ жайып тағы, тағы, тағы да!
 
8
 
Шарап толы кесем менің жаңа шыққан күндей-ді.
Жауқазындай жан еркешім бүрін жарып гүлдейді.
 
Жел желпіген қолаң шаштың әдемісін қарашы,
Бар төңірек хош иіске елтіп тұрып билейді.
 
Кездескенде кешегі бір кейістікті еске алма,
Құрғыр қасірет айта берсең таусылуды білмейді.
 
Аспан сірә алдымызға алуа-шекер тосар ма,
Қайғы-мұңың қанша болса, рақатың да бірдей-ді.
 
Нұх пайғамбар сияқтанып топан судан сау қалсаң,
Бейнет бітіп, көрерсің-ау зейнет толы күндерді.
 
Гауһарға да жетер қолың, жалбарынсаң күн-түні,
Жаппар Хақтың ауар саған рақымы мен шын мейірі.
 
Тәңірменен табысудың жолы да осы, Хафиз-ау,
Мәртебең де өсіп сонда, кеудеңде күй гулейді.
 
9
 
Махаббатым – мазһабым ғой, қалаулы осы Алланың.
Сондықтан-ау арылмайтын қайғы-мұңға қалғаным.
 
Көкірегінде көзі барлар көрер оның ақ жүзін,
Бұл да менің күндіз-түні аңсап жүрген арманым.
 
Махаббаттың құдіретімен тіл біткелі өзіме,
Дәру болар дәргейіне табынудан танбадым.
 
О, Тәңірім, қишы менің пешенеме жоқтықты,
Осы болсын қаһарың мен салған ауыр салмағың.
 
Миршаб, сен де мәз болмағын күзеткенге сарайды,
Сұлтанға мен түп-түгелдей жан-ділімді арнадым.
 
Мұғылан шөбі тұрса да өсіп, Қағба жолы бағдарым,
Солай қарай көремісің ынта-көңілім ауғанын?!
 
Көк аспанның көркі болып тұр ғой айдай ажарың,
Көрші менің қарай-қарай көзімнің де талғанын...
 
Қол жетпесті көп сөз қылып зарлай берме, Хафиз-ау,
Өзге емес, шарап толы құмыра ғой таңдауың!
 
10
 
Шираздың бұл аруын періштеге теңер ем,
Бір меңіңе Самарқанд пен Бұхараны берер ем.
 
О, сахи, дос, толтыра құй! Жоқ қой маған жұмақта
Мұсалланың райхан бағы, Руһнабадтай кең өзен!
 
Төзім, сабыр қалдырмады-ау сылқым сұлу, ерке қыз,
Түріктердей той мәзірін талап ала жөнелген.
 
Қайтсін менің іңкәрімді аса сұлу қаламқас,
Зәру ме оған әдемілік әшекейге бөлеген?
 
Құштарлықтың қызулы отын көрдім Жүсіп көркінен,
Ғашық болып Зылиха оған, ұят қылды бөгеген.
 
Сөксең де сен тілдеп мені, тәуап етіп өзіңе,
Ащы айтсаң да, әр сөзіңді бал-шырындай көрер ем.
 
Досым менің, тыңда саған айтқан ақыл-кеңесті,
Көпті көрген қарттың сөзі жастарға үлгі демек ем.
 
Шарап пенен өнге мас боп, дүние қамын ұмытшы:
Ғұмыр сыры – тылсым жұмбақ, оны шешер мен емен!
 
Кәне, Хафиз, ғазалыңды ақ маржандай тізе бер,
Шоқ жұлдыздар шашу болып тұрсын жайнап төбеден!
 
11
 
Махаббатқа мас боп жүрмін, құйшы шарап тағы да,
Құштарлықтың құсырынан у тарады қаныма.
 
Жәудіреген көздерің-ақ ақыл-естен тандырды,
Алаулаған лағыл ернің жолатпайды маңына.
 
Айдай нұрлы ақ жүзіңді айқара бір ашсаңшы,
Түсірсеңші ақ сәулеңді менің гүлзар бағыма!
 
Есігіне ілгек болып ілінгім-ақ келеді,
Бақталасты жібермес ем сонда сенің жаныңа.
 
Құшағыңа алсаң-дағы, алмасаң да, әйтеуір,
От жанарың бір жалт етсе, ем ғой дертті жаныма!
 
Қойшы Хафиз, құр дәме боп, алданба алыс сағымға,
Жеткенше оған шөлдерсің де, шаршарсың да сарыла...
 
12
 
Замандардан замандарға жетсін нұрлы жанарың,
Махаббаттың мейірімімен маған күн боп қарадың.
 
Замандардан замандарға жетсін дұға еткенің,
Исаға ұқсап таптың мені тірілтудің амалын.
 
Замандардан замандарға жетсін жарқын дидарың,
Жалыныңа көбелекше өртеніп-ақ барамын.
 
Замандардан замандарға жетсін ыстық лебізің,
Үлбіреген ерініңнен жанға дауа табамын.
 
Замандардан замандарға жетсін сол бір ғажап түн,
Махаббатқа мас болып біз сезбеппіз таң арайын.
 
Замандардан замандарға жетсін күміс күлкің де,
Сыңғыр-сыңғыр сиқырлы үнге тұрсын тұнып маңайым.
 
Замандардан замандарға жетсін осы рақат сәт,
Екеуміз де емін-еркін тапқан көңіл қалауын.
 
Замандардан замандарға ұмытылмас бұл сұхбат,
Бір өзіңе теңгермеспін хор қызының талайын...
 
Ақ жолынан айнымаған жүректерді толғантып,
Замандардан замандарға жетсін Хафиз ғазалың!
 
13
 
Алтын айға ұқсатамын ғашығымның дидарын!
Сиқырлаған сұлу бұғақ саясында тұр жаным!
 
Өлігім де, тірлігім де бір өзінің еркінде,
Не бұйырса құлдық ұрам, айтылар ма иманым?
 
Гүлді айналған көбелектей көңілім дауа таппайды,
Жанарының жалыны өртеп, үйге-түзге сыймадым!
 
Қуанышты түс көрсем де мәз болып-ақ қаламын,
Біле алмадым табындырған қандай тылсым сыр барын!
 
Таң самалы әкеледі ғажайып бір хош иіс,
Жылы леппен желпігендей өмірімнің гүл-бағын!
 
Ей, сақижан, құй шарапты, толсын Жәмшид кесесі,
Достарымның ортасында тыншыр, бәлкім, бұл жаным!
 
Құштарлықтың құсырынан сыздағанда ет жүрек,
Қандай жақсы барлығыңның қаумаласып тұрғаның?!
 
Арманыма қолым жетсе, Раббым – Алла қолдаса,
Шаттығыма тең келмес-ау ғұмыр бойы жиғаным!
 
Амал қанша, арманым боп тұрсың ғой тым алыста,
Талай бейбақ сорлылардай мен де сенің құрбаның!
 
Хафиз енді дұғаңды оқы, «Әумин!» деп сен тілек айт,
Шекер-бал боп құйылсыншы інжу-лағыл жырларың!
 
14
 
Арайлап атқан таңдайсың, мен көмескі шамдаймын,
Миығыңнан бір күлсең, құрбаның болар жандаймын.
 
Көзімді ашсам алдымда тұрасың үміт отындай,
Көрінбей кетсе ай жүзің, тілімді тас қып байлаймын.
 
Т