автордың кітабын онлайн тегін оқу Hikoyalar
Teodor Drayzer
NEFT
(hikoya)
Nyu-Yorkdan uncha uzoq bo‘lmagan yarim orolning janubiy chekkasida Beyonn nomi bilan mashhur bo‘lgan, o‘ziga xos faoliyat uchun ajratilgan yer uchastkasi bor. Bu yarim orolni ikkita keng ko‘rfaz ajratib turadi: biri Nyuark, boshqasi Bruklin tomonga — bepoyon ummonga qarab cho‘zilgan. Yilning har vaqtida bu yerda kuchli shamol turadi. Qoramtir tomlar uzra baliqchi qushlar charx uradilar. Hammayoqda baland-baland fabrika trubalari, qizil g‘ishtdan iborat “ma’yus” binolar, yonilg‘i uchun haybatli dumaloq rezervuarlar — qandaydir noxush alg‘ov-dalg‘ovlik, lekin bu tartibsizlik ohanrabo kuchidan holi emas: yo favqulodda badburushlik, yo fojeaviy teatr niqobi e’tiborni shundayin tortadi.
Bu yerda neft ishlab chiqarish, aniqrog‘i, tozalash korxonasiga asos solingan. Oddiy ish kunlari shu yerda sanoat deb ataladigan g‘oyat zo‘r manzara paydo bo‘ladi. Pristanga endigina yetib kelgan yoki butun dunyo bandargohlariga suzib ketishga tayyor ulkan kemalar bog‘lab qo‘yilgan. Bosh magistral yo‘ldan jo‘naydigan son-sanoqsiz temir yo‘llar adog‘ida buzilmas karvonlardek uzundan-uzun neft to‘ldirilgan turnaqator sisternalar yuklarini o‘lkaning eng chekka-chekkalariga olib ketish uchun o‘z navbatlarini kutib yotibdi. Turli ko‘rinish va kattalikdagi beadad binolar muttasil ravishda xalqa-xalqa tutun burqsitib turadi. Bulutli kunda, qayoqqa qarama, olov qizarib ko‘rinadi — otashning o‘chmas shu’lasi qora va kulrang tusli bir xillikka qandaydir vahimali tus bag‘ishlaydi.
Bu bir parcha yer, har holda, nafaqat og‘ir inson mehnati-la, balki xushmanzaraligi bilan ham diqqatga molikdir. Musavvir bu yerda minglab ranglar jilosi, minglab qora, ko‘kimtir, qizil, moviy ranglarni topa oladi. Manavi trubalar qanchayin ulkan — pastak, yer bag‘irlagan imoratlar ustidan qad ko‘tarib turibdi. Yuz yillar mobaynida to‘p-to‘p dengiz o‘tlaridan paydo bo‘lgan botqoqliklar hamda neft quyqalari qalqib turgan ko‘lmaklar o‘rtasidagi tuproq qorayib ketgan, hisobsiz binolar devorlari undan-da qop-qora: hech bir musavvir bunday rang va tuslar uyg‘unligi oldida o‘zini tiyib turolmaydi. Uistler bulardan surat solgan bo‘lardi. Verj yoki Shinn zulmatning asl mohiyatini anglash va tasvirlash nima ekanligini ko‘rsatgan bo‘lardi. Agar bu yoqqa ta’sirchan odam bexos adashib kelib qolsa, larzaga keladi, dili vayron bo‘lib, tushkun kayfiyatda juftagini rostlab qoladi. Bu doimiy harakatdagi yuksak zulmat saltanati edi-yu, shu bilan bir qatorda kulrang va qora nafis tuslarda jilvalanardi.
Ammo bu manzara qanchalik lol qoldirmasin, uning ortidagi yashirin, og‘ir hayot yanada hayratomuz. Bu yerda ishlaydiganlarni — ular ming-minglab — o‘ylab o‘tirmasdan eng oddiy kishilar deyish mumkin. Albatta, ular hech bir alohida iste’dod egasi emaslar, yo‘qsa, bu yerda ishlamasdilar. Ular sirtdan qaraganda uncha istarali emasdi, tashqi ko‘rinish odatda botinni gavdalantiradi xolos, bu kishilar zohirida ko‘pincha aqli norasolik sezilib qolardi. Aksariyati inglizchani buzib talaffuz etadigan shvedlar, polyaklar, vengrlar, litvaliklar; hayotlari og‘ir, nochor. Kimki tirikchilikning bir navi sharoitiga ko‘nikkan bo‘lsa, u hayot haqida bir fikrda to‘xtalib, iztirobga tushadi. Ular zavod yonidagi yarim vayron kulbalarda ro‘zg‘or tebratishadi. Qo‘l uchida kun ko‘rayotganlari birgina Yaratganga ayon. Maoshlari ham katta emas (ular uchun bir, bir yarim dollorning o‘zi yaxshigina haq), ko‘plari oilasini, katta oilasini boqishi kerak, negaki kambag‘al serfarzand bo‘ladi. Hamma yoqda kichkinagina qorong‘i peshtaxtalar va ishchilar qittay-qittay qilgani tez-tez kirib o‘tadigan jimitday qovoqxonalar ko‘rinib turadi. Ushbu peshtaxta va qovoqxonalarga qarab beixtiyor o‘ylaysanki, hech bir odam, qanchalik quyi pog‘onada bo‘lmasin, bunaqangi sharoitda yashamasligi va qachondir tabiat bizga ato qilgan oliy zakovatimiz bunga yo‘l qo‘ymasligi lozim. Shunga qaramasdan bularning bari ko‘z oldingizda.
Ammo chidab bo‘lmaydigan jazirama yozda yoki qattiq sovuqda, qor-yomg‘irda, tabiat kuchlari quturganda bu xarobalar qandaydir badqovoq dabdaba, motamsaro nochorlik misol tus oladi — bunday manzara uchun tabiatga ofarin deyish mumkin! Ular shunday xo‘mrayganki, shunday mahzun, nochorki. Rassomlar ulardan suratlar, yozuvchilar kitoblar, musiqachilar yangi tovushlar yaratishlari uchun ilhom topa oladilar. Bu eng zim-ziyo qiyofadagi hayot.
Agar kulbalar yaqinidagi zavodda ketayotgan ishni tasvirlamasak manzara to‘liq bo‘lmaydi — ishki bir zayldagi, iflos, halovatsiz, na ongga, na yurakka biron nima bera oladi. Chunki bu har kuni takrorlanadigan, bir qolipdagi jarayon: bochkalar neft bilan to‘ldiriladi; keyin unga neft tozalash xossasiga ega muayyan miqdordagi turli kimyoviy moddalar qo‘shiladi; neftni u bochkadan bunisiga oqizish uchun jo‘mraklar buraladi va nihoyat, avtomobil yoki paroxodga yuklanadigan bochka va baklarga tayyor mahsulot quyiladi. Bularni har qanday ensiklopediyadan o‘qib bilib olishingiz mumkin. Meni boshqa tomoni qiziqtiradi: bu yerda, yurakni siqadigan qorong‘u tumanda, qo‘lansa hid va bug‘ orasida Xudoning bergan kuni odamlar ishlashadi. Bu na sog‘liqqa, na ma’naviy taraqqiyotga qulaylik tug‘diradigan yarim qorong‘ulik, badbo‘y, zaharli gazga to‘lgan bu havo nima ekanligini tushunish uchun zavod hovlisiga kirib, xohlagan binoga tikilish, ishchilarning holdan toygan, og‘ir qadam tashlashlariga boqishning o‘zi kifoya.
Hamma yoqda faqat neft, har turli chiqindilar va kislotalarni ko‘rasan. Har tarafdan qora, ko‘kimtir pag‘a-pag‘a tutunlar osmonga ko‘tariladi. Oyoq ostidagi yer neftga to‘yingan, tevarakdagi jamiki narsalar — sisternalar, yuk mashinalari, asbob-uskunalar, binolar va albatta odamlarga neft sachrab, dog‘ bo‘lgan. Neftdan qochib qutulolmaysan, go‘yo. Havoning o‘zi ham tutun va neftga to‘yingan.
Shunday sharoitda ham minglab odamlar ishlashadi. Ularni ertalab qo‘llarida nonushta solingan dekcha yoki savat bilan ishga bitta-bitta qadam tashlab ketayotganliklarini ko‘rish mumkin: yuzlari rangpar, zahil; muttasil tutun va zararli bug‘dan ba’zilari entikib-entikib yo‘talishadi. Oqshom ortga qaytishadi, tinmay yo‘talishadi; kunduzgi mashaqqatli mehnatdan so‘ng kech tushadi, tunash ham qorong‘u rastalar orasida, boshpana deb atolmaysan. O’rnilariga esa uzun-qisqa bo‘lib, boshqalar kelishadi. Har tong va har oqshom ikki soat davomida ishga kelib-ketayotganlar oqimi kamida ikki milga uzun ichakdek cho‘ziladi. Ularda na xursandchilik, na tetiklik ruhini payqaysan. Barchasini yuzida bir zayldagi, bir qolipdagi ishni bajarishga majbur kishidagina paydo bo‘ladigan ifoda qotib qolgan. Darhaqiqat, bu yurakni ezadigan ko‘rinish.
Shunday bo‘lsa-da, men bu mehnatni mutlaqo chidab bo‘lmaydigan demasdim. “Tangrining amrisiz tikan ham kirmaydi”, — deyiladi qadimiy maqolda va bu shubhasiz, haq gap. To‘g‘ri, bu odamlar ba’zi bir hissiyotga beriluvchanlarga o‘xshab unchalik ziyrak va ta’sirchan emaslar. “Atrof-muhit” tushunchasi ularga notanish bo‘lishi mumkin. Ammo salomatliklariga aniq mana shu ishda putur yetadi, yashash sharoitlari ham juda yomon. Bunga yuqori bo‘lmagan taraqqiyotni yoki kamchilgina maoshni ro‘kach qilish to‘g‘rimikin? Albatta, biri ikkinchisini to‘ldirib turadi. Har qanday moddiy yoki ma’naviy yordamni ishonchsizlik bilan qabul qilishgan bo‘lishardi. Nima bo‘lganda ham hozirgacha ularning ahvolini yaxshilashga birov uringani yo‘q. Ularga ish haqi to‘lashadi, bundan boshqa madad haqida hech kim o‘ylamaydi ham.
Masalan, qorg‘ich va suyuqlik haydaydigan kublarni neft chiqindilaridan tozalaydigan butun boshli ishchilar armiyasining tor qaznog‘i katta muhandisning hujrasidan keyin taxtalar bilan o‘ralgan. Yorug‘lik kichkina eshik tirqishidan tushib turadi. Sovun ham, sochiq ham yo‘q, faqat yog‘och tog‘oraga o‘xshash suv to‘ldirilgan uzun tarnov. Tushda va oqshomda o‘z nasibalaridan quruq qolmaslik uchun uch yuzdan ziyod ishchilar kirib-chiqadigan qozonxona ham havas qilgudek emas. Kimlardir ishdan keyin chala-chulpa yuvinishga kirishadi, boshqalari isqirtliklaricha sexdan chiqib ketaverishadi — baribir yaxshilab yuvinolmaysan. Bu juda ko‘p vaqtni oladi. Ishchilar uchun toza, shinam oshxona yoki aytaylik, ustvoshxona qurish birovning xayoliga kelmaydi. Yegulikni uydan o‘zlari bilan olib kelishadi.
Biroq men yollanma mehnatning mushkulotini ahloq nuqtai nazaridan muhokama etmoqchiman, men faqat neft sanoati sohasi qanday bo‘lsa, shundayligicha tasvirlamoqchiman. Agar qayg‘uli tomosha ta’bingizga to‘g‘ri kelsa, havo ayniydigan kun bu yerda yaqin orada o‘tmishga aylanadigan, dunyo og‘ishmay o‘zgarayotgan bir paytda, og‘ir, huzur-halovatsiz mehnatning tugal suratiga guvoh bo‘lasiz.
Bir tomonda qo‘llarida hokimlik va boylik bo‘lgan o‘ta xasis xo‘jayinlar; ikkinchi tomonda bu xasislik va loqaydlikning itoatli qurbonlari; barining boshi uzra tutun, gaz, har yoqda badbo‘ylik singib ketgan tosh devorlar. Mabodo yovuz dushmaningizni asfalasofilinga jo‘natmoqchi bo‘lsangiz, odamlar sharpadek izg‘iydigan mana shu jirkanch tosh devorlardan o‘zga munosibini axtarib topolmaysiz. Tabiatning bu o‘gay farzandlari qay darajadagi qoloqlikda qolishlarini tasavvur etish mushkul.
Pastda – jaholat, ongsizlik, hissizlik; yuqorida, neft konserni bosh aksionerlari dang‘illama hovli, shaxsiy avtomobil, suratlar kolleksiyasiga ega. Beshinchi avenyuning hashamatli saroylari, Nyuport, Palm-Bichning qoyilmaqom kurortlari yuqoridagilar uchun barpo etilgan, san’at va erkinlik ham ular uchun; qorong‘u zavod sexlari, qop-qora tutunlar, kasalliklar, badbo‘ylik, faqirona kulbalar pastdagilar uchun yaratilgan. Bu oldindan belgilangan hayot qonuni emas, deb kim ayta oladi? Buni o‘zgartirib bo‘ladimi? Kim bunga qodir?
Rus tilidan Saidjalol Saidmurodov tarjimasi
Teodor Drayzer
IZG‘IRINDA
(hikoya)
Qish kunlaridan biri. Kunduz soat to‘rt bo‘lganiga qaramay, qosh qoraya boshladi. Qor qalin yog‘ardi. Mayda-mayda qor zarralari uzun xipchindek shamol aralash yuzga jiz-jiz uriladi. Ko‘chani olti dyuym qalinlikdagi sovuq va yumshoq oppok gilam qoplagandi; fayton va piyodalar uni toptab tashlashgandi. Qor qoplagan Baueri-strit bo‘ylab yoqalarini ko‘tarib olgan, shlyapalarini qoshlarigacha bostirib olgan kishilar sang‘ib yurishardi.
Iflos bo‘lib ketgan to‘rt qavatli bino oldida bir to‘da odamlar yig‘ila boshladi. Avvaliga ikki-uchtasi yaqinlashdi; biroz bo‘lsada qizish maqsadida oyoqlarini bir-biriga urib taxta eshik oldida izg‘isha boshladilar. Ular xatto ichkariga kirishga urinib ham ko‘rishmaydi, faqatgina g‘amgin bezovtalanib u yoqdan bu yoqqa tentirab yurishar, qo‘llarini cho‘ntakka tiqqancha piyodalar va yonib turgan chiroqlarni zimdan kuzatishar edi. Ularning orasida ko‘zlari kirtayib ketgan oppoq soqolli mo‘ysafidlar ham, ko‘rinishidan yosh, lekin kasallanganlar ham, o‘rta yoshdagilar ham bor edi.
Eshik oldidagi olomon ko‘paya borgani sari past tovushdagi g‘ala-g‘ovur ham kuchaya bordi. Bu suhbat emas, balki to‘xtovsiz noroziliklar edi. Norozi ovozlar, so‘kishlar eshitila boshladi.
– Sal tez harakat qilishsa bo‘larmidi.
– Anavi mirshabni baqrayishini qara.
– Nima, hozir yoz deb o‘ylashyaptimi?
– Pirda – Shimoliy qutbda ham bundan ko‘ra issiqroq.
Izg‘irin qattiqroq savalay borgani sari odamlar bir-biriga zichroq yopishishadi. Birov jahl ham, do‘q po‘pisa ham qilmaydi. Biron hazil yoki muloyim so‘zni ham eshitmaysiz, faqatgina og‘ir kutish.
Shu payt ko‘chada avtomobil o‘tib ketdi, uning ichidagi yo‘lovchi yalpayib o‘tirardi.
– Buni yalpayib ketishini qara! – dedi kimdir eshik tagidan.
– Unga sovuq ta’sir ham qilmaydi-da!
– Hoy, hoy! – yana kimdir qichqirib yugurdi, biroq avtomobil allaqachon ketib bo‘lgan, ichidagi yo‘lovchi uni eshitmasdi.
Asta-sekin kech tusha boshladi. O’tkinchi piyodalar uylariga shoshishar, olomon esa hali ham eshik tagida hech qayoqqa siljimay turardi.
– Eshikni ochishadimi o‘zi yo yo‘qmi? – janjal chiqarmoqchiday xirildoq ovoz yangradi.
Harakatga kelgan olomon yopiq eshik tomon siljiy boshladi: barchaning nigohi eshikka qadalgandi. Olomonning ko‘zida tilsiz jonivorlarnikiday ma’yuslik: eshik tutqichi buralib ochilarmikin? Ular og‘irliklarini goh u, goh bu oyoqlariga tashlashar, sovuqdan ko‘zlari qisilgan, nimalardir deb to‘ng‘illashar, so‘kinishar edi. Ularning barchalari kutishar, qor esa hamon bo‘ralab yog‘ar, savalar edi.
Bino ichida chiroq yondi va eshik tepasidagi oynada uning xira shu’lasi paydo bo‘ldi. Olomon birdan jonlandi. Qor yanada qalin yog‘ar, eskirgan shlyapalarda, ozg‘in yelkalarda to‘planar edi, birov uni qoqib tushirmasdi ham. Eshik oldida to‘planib turgan odamlar chiqargan bug‘dan qor erir, shlyapadan burun va yuzga tomchilardi, ammo bunday tiqilinchda qo‘lingni ko‘tarib yuzingni artolmaysan. Olomon cheti siyrakligidan u yerda qor erimasdi. Oraga suqila olmaganlar qunishib chekkada turishardi.
Nihoyat, zulfinning g‘ichirlagani eshitildi. Olomon hushyor tortdi. Kimdir baqirdi: ,, Hoy, eshikni itarmanglar”. Eshik ochildi. Bir daqiqalik tiqilinch va ur-surdan so‘ng, hamma jimgina, xo‘mraygancha ichkariga intila boshladi, olomon zumda siyraklashdi. Odamlar oqim olib ketayotgan yog‘ochdek bino ichiga g‘oyib bo‘lishar, salkigan shyapa va jiqqa ho‘l bo‘lgan paltodagi sovqotgan, holdan toyganlar bu noxush tusdagi bino eshigiga yoppasiga selday yopirilishardi.
Roppa-rosa oltida har bir o‘tgan-ketganning yuzidan kechki ovqat kutib turgan uyiga shoshayotganligini payqash mumkin edi.
– Sizda biron yegulik topiladimi? – so‘radi kimdir oppoq soqolli eshik qorovulidan.
– Yo‘q, faqat karavot topiladi.
Bugun eshik tagida kutib turganlarning barchasi tunash uchun joy topishdi.
Rus tilidan Saidjalol Saidmurodov tarjimasi
Teodor Drayzer
QORACHA JEF
(hikoya)
Ot qo‘shilgan to‘rt g‘ildirakli arava ko‘prik ustiga kelib to‘xtagach, odamlar ham o‘z aravalaridan tushdilar. Barcha otliqlar, shular qatori Deyvs ham otlaridan tushib, negr bola ortilgan arava atrofiga yig‘ilishdi. Deyvs turgan joyida ko‘prik tagidagi suv uzra taralib yotgan uzun-uzun chiroq nurlarini kuzatib turar, boshqa erkaklar esa bir ustunga arqon bog‘lash bilan band edilar, shu payt birdan Deyvs titrab ketdi, ular arqonning bir uchini negr bolaning bo‘yni atrofidan bog‘lay boshlashdi.
Nihoyat tomoshatalab olomon ishlarini bitirib, joy-joylariga qaytishdi, Deyvs esa bu manzaraga dosh berolmay, yuzini o‘girdi.
– Aytadigan biron gaping bormi? – shu payt olomon orasidan tahdidli bir ovoz yangradi. Javob bo‘lmadi. Negr bola jon talvasasida inqillab qiynalar, aftidan u ancha vaqtdan buyon behush bo‘lib yotardi.
Shu vaqt o‘n-o‘n ikki chog‘li kishi ataylab kelishib olishganday birgalikda bu zanji tanani havoga baland ko‘tardilar, Deyvs bo‘lsa arqonning g‘ichirlagan tovushi ostida majoqlanib ketgan kichik jussani dam pastga, dam tepaga tushirib-chiqarilishini ko‘rib, ichi tuzdek achib ketdi.
Xira oy yog‘dusida behush vujud xuddi kurashmoqchiday bo‘lib ko‘rinar, ammo baribir uning zaboni harakatga kelmasdi. Deyvs og‘zi keng ochilgan, so‘zsiz – sadosiz tanani va nihoyat qimirlashdan to‘xtaganini kuzatib turdi. Biroz fursat o‘tgach esa u olomonni ketishga shaylanayotganini eshitdi, oxiri ular yosh muxbirning bir o‘zini xayollari bilan birga yolg‘iz qoldirgancha jo‘nab ketishdi.
Deyvs sukunat ichida, suvga termulgancha qirg‘oq chetiga cho‘k tushib qoldi. Mana endi bor dahshat adog‘iga yetdi. Azoblanish ham barham topdi. U ortiq vasvasaga tushmaydi. Mana endi hayot go‘zal va beg‘ubor. Bor fojea izsiz yo‘qoldi; oy ham oxiri suv ichiga g‘arq bo‘ldi...
Aslida Deyvs Boldvindagi kichkinagina pochtaga zudlik bilan borib, bo‘lib o‘tgan voqea bo‘yicha qo‘shimcha tafsilotlarni yozib yuborish bilan shug‘ullansa ham bo‘lardi...
Juda kech bo‘lgandi, biroq ayni damda vaqtning, lahzalarning nima ahamiyati bor? Hech qanday boshqa muxbir hodisa jarayonida ishtirok etmagach, ertaga voqeaning o‘zidan-da oshirib, ta’sirliroq biror hikoya yozish Deyvsning o‘zining ham qo‘lidan keladi-ku.
Yosh muxbir to tong yorishgunicha o‘sha yerda o‘tiraverdi...Jonsiz negr tanasi esa osmonga tikka holda egilib–bukilgancha, qorayib osilib turarkan, ertalabki yengil shabadada xiyol tebranib qo‘yardi.
Axiyri Deyvs o‘rnidan turib, otiga mindi-da, yuragi tungi fojeadan g‘am-g‘ussaga to‘lgan alfozda Plezent Vodiysiga qaytib ketdi.
Peshingacha bironta poyezd kelmagach, u tobora ko‘proq tafsilotlar to‘plab olishga qaror qildi.
Yana bir kun so‘nggiga yetib, quyosh botishi bilan u tuyqusdan murdani qayerga olib ketilganidan voqif bo‘lmay qolganini esladi. Vaholanki u negrning nima maqsadda ortga qaytganiyu, aynan qayerda qo‘lga olinganligi to‘g‘risida ham na bironta ma’lumot bila olgandi, va na eshitgandi. Negrning kulbasi esa ikki mil narida, qarag‘ay shoxlari soya solib turgan yo‘l yoqasiga joylashgandi. Eshik oldida biroz kalovlanib turgach Deyvs yurak yutib eshikni taqillatdi. Hech qanday sado bo‘lmagach, u ichkariga bosh suqib qaradi. Bu oddiygina bir kulba edi. Andak fursat o‘tib, ichkaridagi eshik ochildi va bitta qoracha qizcha ostonada paydo bo‘ldi. Deyvs bir daqiqa qizchaga tikilib qoldi-da, keyin asta so‘radi:
– Jef Ingols yashaydigan uy shumi?
Qiz bosh irg‘ab: “Ha”, ishorasini berdi. U ko‘z yoshlarini arang tiyib turar, go‘yo mana hozir, hozir yig‘lab yuboradiganday bo‘lib ko‘rinardi.
– Jasadni shu yerga olib kelishdimi?
– Ha, janob, – negrlarga xos yumshoq talaffuz bilan javob berdi qizcha.
– Sen uning singlisimisan?
– Shunday, janob.
– Yaxshi, uning qanday qilib tutib olinganini menga aytib bera olasanmi? U qanday qilib va nima maqsadda ortiga qaytib kelgandi?
– Akam peshin paytida kelgandi, soat taxminan 2:00da.
– Nima maqsadda? – deb savolini takrorladi Deyvs.
– Bizlarni ko‘rgani kelgandi, – deb javob berdi qiz. – Onamizni ko‘rgani kelgandi.
– Shunaqa degin, u yana nimadir istaganmidi? Shunchaki onasinigina ko‘rib ketish uchun kelmagandir, to‘g‘rimi?
– Gapim rost, janob, – deya ta’kidladi qizcha. – Akam xayrlashgani kelgandi. Ular akamni qay paytda tutib ketishganini biz bilmay ham qoldik.
Qizchaning ovozi qaltirab chiqdi.
– Ha, mayli, uning o‘zi qo‘lga tushishidan xabari bormidi? – so‘radi Deyvs xayrixohlik bilan.
– Shunday, janob, menimcha xabari bo‘lgandi.
Qizcha hamon ma’yus ko‘zlarini yerga qadagancha, bosh egib turardi.
– Yaxshi, u nimadir dedimi?
– U onamni ko‘rgisi kelganini gapirdi, xolos.
– Uning jasadini ko‘rsam bo‘ladimi? – deb izn so‘ragan bo‘ldi Deyvs. Qizcha javob berish o‘rniga xuddi yo‘l boshlagan kabi oldinga yurib ketdi.
– Dafn marosimi qachon bo‘ladi? – yo‘l-yo‘lakay savol tashladi Deyvs yana.
– Ertaga.
Shunday deb negr qizcha uni murda yotgan xonaga boshlab kirdi.
Yosh muxbir o‘kirgan faryod qulog‘iga kirguncha jasadga tikilib turaverdi. Bu faryod zim-ziyo xonani portlatguday bo‘lib yangrab ketdi. Birdan uning yuragi aqldan ozgan telba singari dukur-dukur qilib ura boshladi. Deyvs avvaliga bu sado ehtimol o‘lik tanadan chiqayotganmikan, deya dong qotib qoldi.
– Oo-o-ohh! – ovoz tag‘in takrorlandi, bu gal Deyvsga bu tovush zorlanib chiqayotgan yig‘iday, go‘yo kimdir bo‘zlab-bo‘zlab o‘kirayotganday bo‘lib tuyuldi. Deyvs joni halak bo‘lib, tez o‘girilib qaradi-da, nimaningdir soyasi kabi bo‘lib ko‘ringan bir ayol vujudiga urilib ketguday bo‘ldi.
– Oh, oh, oh – endi faryodli ovozning o‘zigina qaytalandi.
Deyvsning hushi boshiga kela boshladi. U keksa ona huzurida turardi. Ayol ikki devor o‘rtasidagi ko‘rimsizgina javon tagida, boshini tizzalari orasiga olgancha, butun vujudi bilan nihoyasiz g‘urbatga botib o‘tirardi. “Oh, oh, oh”, Deyvs ayolga yaqin kelishi bilan u tag‘in nola qila boshladi.
Deyvs jimgina ortiga chekindi. Uning ko‘zlariga yosh quyilib keldi. Yigit zudlik bilan negr bolaning murdasini yopdi-da, xonadan chiqib ketdi.
Tashqarida, oy shu’lasida Deyvs ortiga o‘girilib qaradi. Butun motamsaro kulba o‘zining birgina ko‘rimlik jihozi – eshigi bilan shunchalar achinarli bo‘lib ko‘rinardiki! Xona burchagida bir o‘zi bo‘zlab o‘tirgan ona – va unga “Xayr!” aytish uchun kelgan sho‘rlik qoracha Jef! Deyvsning qalbi qayg‘u-hasratdan yorilib ketay dedi. O’tgan tun, o‘tgan fojea, ko‘ngilni parmalab qolgan azob – yosh muxbir Deyvs bularning barini o‘z ko‘zlari bilan ko‘rib, qalbiga muhrlab qolgandi.
– Men hammasini yozaman, – deb xitob qildi u. – Men hammasini yozaman!
Inglizchadan Qandilat Yusupova tarjimasi
