автордың кітабын онлайн тегін оқу  Lisonut-tayr

Алишер Навои

I

Bismillohir rahmonir rahim

 

Jon qushi chun mantiqi roz aylagay,
Tengri hamdi birla og‘oz aylagay.
Ulki maxluqot xalloqidur ul,
Ondin o‘zga foniyu boqiydur ul.
Sonie’kim chekti chun sun’i qalam,
Ofarinish tarhini qildi raqam.
Aylagach doyir to‘quz aflokni,
Qosir etti fahmidin idrokni.
Ko‘kni tun, kundin mulamma’ ayladi,
Mehru anjumdin murassa’ ayladi,
Oyni ko‘k tirnog‘idin qildi misol,
Olg‘on ul tirnog‘ bir yondin hilod.
Sayrdin gardung‘a soldi iztiror,
Yerga oning javfida berdi qaror.
Yer yuzin yomg‘ur suvi birla yudi,
Gardu chirki ul yumog‘din o‘ksudi.
Bahr uza jo‘ng ayladi tufrog‘din,
Jo‘ng uchun langar yosodi tog‘din.
Qildi daryog‘a buxorin pardapo‘sh,
Mehr o‘tidin tushmasun deb suvg‘a jo‘sh.
Oshkor aylab adolat olamin,
Yeb suda mavjud qurtu qush g‘amin.
Berdi Nayson yomg‘urig‘a ul sharaf,
Kim guhar qozg‘ondi bazlidin sadaf.
Durg‘a berdi ul baho birla rivoj,
Kim sarir ahlig‘a bo‘ldi zebi toj.

Chun Hamaldin berdi oyini bahor,
Bo‘ldi teng mezonda laylu nahor.
Tong nasimin Isooso ayladi,
Bog‘ amvotini ehyo ayladi.
Jilvagar qildi chaman zebolarin,
Bog‘ aro yoyib chechak ra’nolarin.

Ro‘zi etti yelge ruhoso shamim.
Kim shajarg‘a topti jon azmy ramim.
Ham yorutti subhi kofuri asos,
Ham tuzotti shomni mushkin libos.
Mehrni kunduz duraxshon ayladi,
Oyni sham’i shabiston ayladi
Har g‘aroyibkim, yoyib sahro aro,
Ondin ortug‘ ko‘rguzub daryo aro.
Dasht aro har ne takovar aylabon,
Suvda yuz oncha shinovar aylabon.
Chun quyunni dasht aro aylondurub,
Suvda igrimni dog‘i to‘lg‘ondurub.
Uylakim, dushman yarotib o‘tqa suv,
Yelni ham tufroqqa aylab aduv.
Sun’idin ko‘rgilki mundoq to‘rt zid,
Bo‘lib inson xilqatida muttahid.
Ofarinishdin qilib inson g‘araz.
.Oning aylab xalq ichinda beevaz.
Do‘nglin oning maxzani irfon qilib,
Ul tilism ichra o‘zin pinhon qilib.
Rozi maxfiy ganj o‘lub bu turfa jism,
Sun’idin ul ganj hifzig‘a tilism.
Ham tilism ul maxzan uzra, ham amin,
Ofarin sun’ungg‘a, ey jonofarin.
Aylaganda rozning ganjini arz,
Ne samo aylab qabul oni, ne arz.
G‘ayri insonkim qilib oni qabul...
Ham zalum aylab xitobin, ham jahul.
Chun xaloyiqdin oni mumtoz etib,
«Kuntu kanzan» sirrig‘a hamroz etib.
Boshig‘a qo‘yubhidoyat tojini,
Qismati aylab sharaf me’rojdni
Olam ichra andoq aylab muqtado,
Kim bo‘lub xayli malakka peshvo.
Chun malak xaylig‘a ul masjud o‘lub,
Kimki sarkashlik qilib mardud o‘lub.
Ya’ni ul jinnu maloik sarvari,
Taxti farmonida olam kishvari.
Necha ming yil zuhdu toat aylagan,
Amrig‘a oning itoat aylagan.
Bir vajab yer qolmog‘on ofoq aro,
Balki bu kiryosi nili toq aro.
Kimki haq ollinda toat qilmag‘on,
Kasbi oyini saodat qilmag‘on.
Bu saodatlarg‘a topqon dastras,

Urmag‘on haq yodidin ayru nafas.
Chun taqarrubda topib dorussurur,
Ko‘ngliga ul qurbdin solg‘on g‘urur.
Bu ajab mazharni ko‘zga ilmag‘on,
Sajdasin xayli malakdek qilmag‘on,
Bo‘ynini sunmay ayon etkonda ta’n,
Solibon bo‘yni-g‘a oning tavqi la’n.
Bo‘ynig‘a itdek qaloda solibon,
Ko‘nglig‘a itlik iroda solibon.
Xayli odamg‘a aduyi jon bo‘lib,
Dushmanu g‘oratgari imon bo‘lub.
Do‘zaxi makru adovatqa qolib.
Ul sharaflar birla andoq peshxayl,
Kim ayon aylab takabbur sori mayl.
To abad mardudu mal’un aylabon,
Ibrati ofoqu gardun aylabon.
PVir ovuch tufrog‘din aylab paykari,
Odamiylig‘da ajoyib mazhari.
Ham qilib o‘z sirri birla ganji roz.
Ham xilofat birla aylab sarfaroz.
Bo‘ldi sarkashlikdan oning ofati.
Ajzu tufrog‘liq — bu birning rofati.
Birga ul masjudlug‘ bergan o‘zi,
Birga bu mardudlug‘ bergan o‘zi.
Ham o‘zi ul birni ma’lul aylagan,
Ham o‘zi bu birni maqbul aylagan.
Ul ne qildi, bu ne qildi — ul bilur,
Ul bu qilmas, har ne qilsa — ul qilur.
Hikmatidin voqif ermastur kishi,
Bo‘lmadi bu ish kishining chun ishi.
Ish erur ulkim, o‘zi oni qilur,
Hikmat ulkim ham o‘zi oni bilur,
Podshohekim, ango yo‘qtur nazir,
Ne shariku ne adilu ne vazir.
Sun’ungga yuz ofarin, ey kirdikor.
G‘ayr yo‘q sensenki derlar — oni bor.
Borsen sen borlig‘ zebandasi,
Birliku jabborlig‘ arzandasi.
Sendadur ham birliku ham borlig‘,
Haylig‘u qodirlig‘u g‘afforlig‘.
Bahri g‘ufroningg‘a tushkan chog‘da mavj.
Jurm erur har necha tutqon bo‘lsa avj.

 

II

Munojot qoziyul-hojot hazratida o‘z taqsirotining sharmandalig‘ida va ul uyotdin mazallat tufrog‘ig‘a sarafkandalig‘ida

 

Ye rab, o‘z holimg‘a hayronmen base,
Osiyu mastu parishonmen base.
Nafs ma’muri havo mag‘lubi ham,
Sidq mardudi safo mankubi ham.
Jonima isyon mayidin mastlig‘,
Ko‘ngluma fisq ahlig‘a pobastlig‘.
Yuz havo boshimg‘a solib nafsi shum,
Xayli shayton aylabon haryon hujum,
Aylabon ul xayl bo‘lg‘uncha xabar,
Jonu ko‘nglum kishvarin zeru zabar.
Bir taaddipeshalikni xub deb,
Uzni oshiq deb, oni mahbub deb.
Har sitamkim tundxo‘edin yetib,
Ul chu yetgach oh urub, o‘zdin ketib.
Otashin la’lidin o‘t jonim aro,
Ro‘zgorim zulfu xolidin qaro.
Nuktasi nutqum tilin lol aylabon.
Jilvasi aqlimni behol aylabon.
Vaslu hajrin umru marg aylab laqab,
Birdin osoyish topib, birdin taab.
Hajry-anduhida jomi may ichib,
Vasl jomin chun topib jondin kechib.
Onglabon onsiz tiriklikni o‘lum.
Jong‘a aylab hajrda yuz ushtulum.
Oni fahm aylab hayotimdin murod,
Ondin o‘zga kelmayin ko‘nglumga yod.
G‘ayri yodimdin chiqib furqat chog‘i,
Chunki voqifsen, chin aytay men dog‘y.
Hajri chun ko‘nglumga bedod aylabon
Oni istarga seni yod aylabon.
Ollo-ollo o‘lturur sharmandaliq,
Yedima kelsa bu yanglig‘ bandaliq.
Yuz qarolig‘ oncha bo‘lmish jahl aro,
Kim ko‘zimga qildi olamni qaro.
Qilmadim umrumda bir rak’at namoz,
Sar-basar mahzi niyoz, ey beniyoz.
Hargiz andoq qo‘ymadim tufroqqa bosh,
Kim keraklik bo‘lmag‘oy boshimg‘a tosh.
Bermadim hargiz gadog‘a bir diram,

To o‘zumni ko‘rmadnm sohib karam.
Tutmadim oting qilib farzonaliq,
Sabha eldin osmoyin yuz donaliq.
Bir amal hargiz riyosiz qilmadim,
Zarqsiz hargiz o‘zumni bilmadim.
Uylakim mendurmen, inson bo‘lmasun,
Yo‘qki inson — devu shayton bo‘lmasun.
Uz fiolimdin ajab ozurdamen,
Dam-badam afsurdau dilmurdamen.
Bas xijolatdin manga yo‘qtur hayot,
Ne uchunkim o‘lturur hardam uyot.
Bu marazlar ichrakim o‘tti so‘zum,
Uz ilojimni qila olmon o‘zum.
Bermadim muncha baliyatqa rizo,
Naylagayman sendin o‘lg‘ong‘a qazo.
Gar manga bu dard bedarmon erur,
Lek darmoni sanga oson erur.
Dardima darmon, inoyat aylagil,
Tavbai... komil hidoyat aylagil.
Adlu ehsoningg‘a xos etgil meni,
Nafsi zolimdin xalos etgil meni.
Jonda shavqung shu’lasin mavjud qil,
Harne g‘ayring ko‘ngluma mardud qil.
Onchakim bo‘lg‘ay badan qaydida ruh,
Qil anga ro‘zi shuhudingdin futuh,
Chun bu qushqa rihlat og‘oz o‘lg‘usi,
Gulshani aslig‘a parvoz o‘lg‘usi.
Qush tavajjuh aylasa uchmoq sari,
Tufroq etsa mayl ham tufroq sari.
Chun har ish bobida qilg‘ungdur xitob,
Toimag‘on chog‘da savolingg‘a javob.
Boshima yetkur meni qo‘ymay hazin,
Onikim debsan shafe’ul-muznabin.

 

III

Bu nomag‘a saidul mursalin na’ti bila tug‘ro tuzmal va shafe’ul-muznabin madhi bila ziynat ko‘rguzmak

 

Anbiyo sarxayli sultoni rusul,
Kim erur oning tufayli juzvu kul.
Ulki Odamdin burun ul bor edi
Ham nabi, ham sohibi asror edi.
Nuri mavjud ofarinishdin burun

Kim edi xalqig‘a muddat olti kun.
Qoysi nur, ulkim topib yuz izzu noz,
Ul kelib ma’shuqu, xoliq — ishqboz.
Benihoyat il topib haqdin nazar,
Toki haq mavjud qildi Bulbashar
Bulbashar ruxsori chun tutti jamol
Kavkabi ul nurdin topti kamol.
Chunki ul Havvoga bo‘ldi muntaqil,
Jabhasidin mehr erdi munfail.
Shishning topti vujudi chun vuqu’
Ul quyosh qildi jabinidin tulu’.
Bordi ondin mahrami dilbandig‘a,
Ondin o‘ldi muntaqil farzandig‘a.
Juftig‘a andin yetishti ul sharaf,
Uyla gavhar huqqasi qilg‘och sadaf.
Bir-biriga bu sifat tekurdilar,
Toki Abdullohga topshurdilar.
Ul dog‘i yetkurdi ul dastur ila
To uyi bo‘ldi yorug‘ ul nur ila.
Toki ul uydin tulu’ etti quyosh,
Orazida ul nubuvvat nuri fosh.
Nur yo‘qkim, haq taollo soyasi,
Lojaram o‘tti quyoshtin poyasi.
Din livosi kundek o‘ldi murtafe’,
Zulmati kufr o‘ldi andin muntafe’.
Matla’i bo‘ldi oning baytulharam,
Kim falakdin topti oliroq maqom.
Makkada bo‘lg‘och ul axtar nuri fosh,
Borcha butlar qo‘ydilar tufroqqa bosh,
Kufr ahlidin namudor o‘ldilar,
Borchasi, ya’ni iigunsor o‘ldilar.
Din livosi bo‘ldi gardundin biyik,
Shar’i tig‘i nassi qoti’din itik.
Tab’i chun bo‘ldi risolat rosixi,
Millati bo‘ldi milalning nosihi.
Ra’yi chun ko‘rguzdi sham’i mu’jizot,
Partavidin ravshan o‘ldi koinot.
Lot noqisliq bila bo‘ldi taboh,
Zohir o‘ldi kufr eliga loiloh.
Andin o‘ldi elga illallo ayon,
Qildi afsah nutq ila oni bayon.
Aylagan irsoli illalloh o‘zi,
Yenida oning rasulalloh o‘zi.
Zoti olam durjida durri samin,
Balki haqdin rahmatan lil olamii.

O‘zi pok, azvoj ila avlodi pok,

Zoti pok, ashob ila ahrodi pok.

Anga har dam yuz durudu ming salom,

Olam ahlidin oli yovmul qiyom.

Pok avlodiyu ashobig‘a ham,

So‘ngra xaddomiu ahbobig‘a ham.

 

IV

Ul risolat qofi anqosining balandparvozlig‘i va mahbubi haqiqi vaslig‘a yetib qush tili bila takallum va hamrozlig‘i

 

Ul kechakim, ul shahi gardunmaqom
Kim oni haq istadi gardunxirom.
Ummahoni hujrasida erdi xush,
Dahri dun ashg‘olidin osudavash,
Kim yetishti olig‘a ruhul amin,
Arz etib payg‘omi rabbil olamin.
Ilkida erdi buroqi barqxez,
Barq oning birla qila olmay sitez.
Dedikim, ey tengriga joning qarib,
Jism ila ham bo‘l erursen chun habib.
Rokib o‘lkim, kelturubturmen buroq,
Gardi rohing ayla bu firuza toq.
Chiqti shah raxsh uzra chun mahkum edi,
Hukm qoydin erkoni ma’lum edi.
Chun humoyun markabi qildi havo,
Maqdamidin. charx eli topti navo.
Chun qamarg‘a mavkibidin yetti qadr,
Ul quyosh tashrifidin oy bo‘ldi badr.
Chun ikinchi avj uza urdi alam,
Durfishon bo‘ldi Atorudg‘a qalam.
Zotidii topqoch sharaf uchunchi sahn,
Zuhra xunyogarlik aylab chekti lahn.
Surdi chun to‘rtunchi ayvong‘a asos,
Shohi anjum ayladi nur iqtibos.
Soldi chun beshinchi ayvon sori ot,
Nahsi Asg‘ar Sa’di Akbar bo‘ldi bot,
Sa’di Akbar sori chun qildi guzar,
Topti o‘l nuri sa’odatdin nazar.
Qildi chun beshinchi toramg‘a ubur,
Hindui mazlum dedi ollohi nur.
Ikki vodi chun yono qildi uruj,
Zohir o‘ldi qiblai zotulburuj.

Farridin topti qo‘zi qo‘chqorlig‘,
Savrg‘a yetti asadkirdorlig‘.
Xidmatig‘a bog‘ladi Javzo kamar,
Bo‘ldi saraton rostravliqqa samar.
Arslon itdek oyog‘ig‘a tushub,
Xo‘sha tuxmi dur bo‘lurg‘a yovushub.
Kaffa jon mezonlig‘in aylab ayon,
Zahrini taryoq etib andin Chayoi.
Yoni aylab qoshi ta’zimi hilol,
Maqdamidin Jady o‘lub zarrii g‘izol.
Dalv olib nuktasydin jon suyi,
Hut topib nutqidin hayvon suyi.
Chun bularg‘a bu sharaflar yetkurub,
Borchasidin yuqori markab surub.
Arshu kursig‘a urub farrux alam,
Bo‘lub andin muhtaram lavhu qalam.
Lomakon maydonida javlon qilib,
Ondin ohangi ajab maydon qilib.
Payk ila markab qolib ul sayrdin,
Ikki par tushgan masallik tayrdin.
Chun anosir mehnatidin shod o‘lub,
Ham jahon itloqidin ozod o‘lub.
Egnidin solib anoniyat to‘nin,
Oyirib o‘tdin basharlik uchqunin.
Uzni o‘zluk qaydidin aylab xalos,
Topib o‘zdin o‘zgalikka ixtisos.
Yelu tufrog‘u o‘tu sudin orib,
Ham menu sen ham ulu budin orib,
Borgahi qurb aro topib maqom,
Mayl etib andin yoqinroq ham xirom.
Aylabon chun raf’ yetmish ming hijob,
Qolmay o‘zga mone’i oning hijob.
Chun mavone’ boru yo‘q maslub o‘lub,
Ul habib onda yetib mahbub o‘lub.
Lima’ulloh ostonin yostonib,
Qoba qavsayn ittihodin qozg‘onib.
Lo bila mo’ne ham o‘zdin solibon
Bu soling‘och ne qolur ul qolibon.
Yorutub aynini mozog‘albasar,
Raf’ o‘lub andeshai fayyulnazar.
Topibon o‘l rutbakim toimay kishi,
Kim emas bu ish kishilikning ishi.
Uzluki birla o‘zidin yo‘q xabar,
Balki o‘zu o‘zlukidin yo‘q asar.
G‘ayr osorig‘a imkon qolmayin,

Borib o‘z ham g‘ayri jonon qolmayin.
Ham ko‘rub jonon jamolin ko‘z bila,
Vaslidin ham bahra topib so‘z bila.
Aylabon idrok to‘qson ming kalom,
Lek asnosida yuz ming ehtirom.
Osi ummatning gunohin istabon,
Borcha ahvoli tabohin istabon.
Har ne istab hayyi mutlaqdin topib,
Haq tilab haqdin tilab haqdin topib.
Hosil aylab ulcha imkoni murod.
Qoytib ul me’rojdin masruru shod.
Vaslidin masrur o‘lub ul borgoh,
Buyrug‘idin muntazam bu korgoh.
Borg‘onida bor edi durri shigarf,
Lek yong‘onda kelib daryoi jarf,
Tarfatul’ayn ichra anglab bilgani,
Turfakim bir onda borib kelgani,
Uzga olamdin yonib tutqoch maqom,
Berdi bu olam ishiga intizom.
Biz nechakim osiyu gumrohbiz,
Bok yo‘q chun munchadin ogohbiz.
Kim oningdek homiyu zoti rafe’,
Jurmumizg‘a bo‘lg‘usi tongla shafe’.
Ye rab, ul kunkim, shafe’ o‘lg‘oy rasul»
Kimnikim ul istasa qilg‘ung qabul.
Yuz tuman ming ahli isyonu gunoh,
Topqusi rahmat yetib fazli iloh.
Bo‘lg‘usi ul-xayl aro Fopiy dog‘i,
Qilmog‘oysen noumnd oni dog‘i.

 

V

Amiral mo‘‘minin Abu Bakri Siddiq raziallohu anhu ta’rifida

 

Ulki sultoni rasulning yoridur,
Soni’i isnayn azxumo filg‘oridur.
Sodiqu siddiqu hamrozi oning,
Har yomon-yaxshida damsozi oning,
Ul edi olam eliga rahnamun,
Keldi chun valsobiqun assobiqun.
Muqtadoi zumrai tahqiq ul.
Sobiq islom ahlig‘a sodiq ul,
G‘or aro yorig‘a aylab jon nisor,
Yeri oning otin aylab yori g‘or.

Ganjkim g‘or ichra pinhonlik qilib.
Ajdahodek ul nigahboilik qilib.
G‘or zulmotida tortib chunki ranj,
Topib onda Xizr suyi birla ganj.
Ganj xud ganji ilohi yonida
Kim kelib pinhon jahon vayronida.
Bas nedur gar toimadi obi hayot,
To jahon bo‘lg‘oy tirik qolmog‘lig‘ ot.
Chun yilondin zaxm oyog‘ig‘a yetib,
Obi hayvon no‘shi oni daf’ etib.
Urnig‘a oni rasul aylab imom,
Oy bo‘lub xurshidg‘a qoim maqom.
Chun bo‘lub xurshidg‘a voqe’ g‘urub,
Din uyi ul oy furug‘idin yorub.
Yo rab, ul oy sham’i to yavmul hisob
Olmasun islom uyidin nuru tob.

 

VI

Hikoyat

 

Mustafodin so‘ngra ahli irtidod,
Chun xilofatqa ul o‘ldi istinod
Din tariqida adovat tuzdilar,
Kim hujum aylab jadal ko‘rguzdilar.
Bergali islom ruknig‘a xalal,
Kim zakot erdi ayon aylab jadal.
Ul g‘azab aylab bu nav’ etti xitob,
Kim nabi qonunidin bir rishta tob —
Uksumak tag‘yir ila imkoni yo‘q,
Uksutur elga qilichdur dog‘i o‘q.
Shar’ ishiga ulki mundoq qilsa jahd,
Kim oning osori qolg‘oy to bu ahd.
Kim qila olg‘oy bu ishni oshkor,
Juz Abu Bakr, ulki erdi yori g‘or.

 

VII

Amiral mo‘‘minin Umar Foruq raziallohu anhu vasfida

 

Ulki payg‘ambarg‘a hamdam erdi ul,
Shubhasiz Foruqi a’zam erdi ul.
Haqni botildin birovkim qildi farq,
Adli birla ravshan etti g‘arbu sharq.

Ondin o‘zga yo‘q edi ofoq aro,
Balki ushbu qasri oliy toq aro.
Shar’ aro shohi rasulning payravi,
Adl ila din pushtini qilg‘on qavi.
Xoni bazlidin jahon ahli to‘yub,
Ul o‘zin to‘yg‘org‘oli kirpich qo‘yub,
Rub’i maskun adli me’morig‘a past,
Tushkoli bir xisht yopglig‘ zeri dast.
Nafsin o‘lturgon ichibon zahri nob,
Ug‘lin o‘lturgon qilurda ehtisob.
Dinidin mehrobu minbar ravnaqi,
Adli birla mulku kishvar ravnaqi.
Tig‘i suyi shar’ni bo‘ston etib,
Kufr mulku dayriii vayron etib.
Qahri Kisrolar boshidin oldi toj,
Vahmi qaysarlarg‘a haml etti xiroj.
Fath o‘lub davronida mulki Ajam,
Ul bilod uzra arab tortib alam.
Oldi shahlar mulkini chokarlari,
Kufr uyini buzdi dinparvarlari.

 

VIII

Hikoyat

 

Xayli chun Fathi Madoyin qildilar,
Axzi amvolu xazoyin qildilar.
Necha yuz yillik salotin ganjini
Jam’ aylar chog‘da ko‘rgan ranjini
Yuklab elttilar oning olig‘a naql,
Kim tamoshosida hayron erdi aql.
Ko‘z uchidin boqmay ul amvolg‘a,
Borchani jam’ etti baytulmolg‘a,
Kim g‘azo ahlig‘a ul bo‘lg‘oy madad,
Har biriga onchakim yetgay rasad.
Kimning ilkidin kelur bu nav’ ish,
Juz Umarkim, bo‘yla qonun aylamish.

 

IX

Amiral mo‘‘minin Usmon zunnurayn raziallohu anhu shonida

 

Ul hayo koniki nurul a’yn edi,
Uylakim aynayn zunnurayn edi.

Sidq koniyu muruvvat maxzani,
Hilm bahriyu futuvvat ma’dani.
Ham Madina ahlig‘a shayxu imom,
Ham kelib shayxing‘a qoim maqom
Tengri aylab jome’i «Qur’on» oni,
Xalq deb Usmon binni Affon oni.
Chun Kalomullohni ruhul amin
Aylab irsoli shafe’ul muznabii.
Ul zamondin to oning davronig‘a,
Yer tutub erdi xafo zindonig‘a.
Necha oyat jam’ aylab har arab,
Jam’u tartibig‘a ul bo‘ldi sabab.
Suralar o‘rnini ta’yin ayladi,
Bu sharaf basdurki to holo anga,
Ashrafi ummat erur tole’ anga.
Kimga bergay dastkim rabbi g‘afur,
Kulbasig‘a solg‘oy andoq ikki nur.

 

X

Hikoyat

 

Naql erur bu nav’kim bir kun nabi
Ul xaloyiqqa saodat kavkabi,
Xilvat ichra istayu eldin farog‘,
Ulturub erdi uzotib bir oyoq.
Kirdilar ba’ze kibor ashobdin,
Ham azizu ham sharif ahbobdin.
Bo‘lmadi tag‘yir hazrat holig‘a,
Ul farog‘ ichra humoyun folig‘a.
Lek Usmon kirgach ul millatqa sham’
Ulturub sung‘on oyog‘in qildi jam’.
Kim erur asru hayolig‘ kimsa ul,
Topqusi tag‘yir oning holig‘a yo‘l.
Ulki mundoq hurmatin tutqoy rasul,
E’tibori yo‘q nekim der har fuzul.

 

XI

Amirul Mo‘‘minin Ali raziallohu anhu hazratida

 

Ilm daryosi viloyat gavhari,
Olam ahlida ajoyib mazhari.
Anbiyo sarxaylig‘a farzand ul,

Xayli odam ichra bemonand ul.
Makka toqidin tushurmakta Xubal,
Egni hazratning oyog‘ig‘a muhal.
Qatldin payg‘ambar etganda firor,
Jonin o‘ynab o‘rnig‘a tutqon qaror.
Olam avsofig‘a zoti muttasaf,
Kim so‘ziga man araf gah lavkashaf,
Ahli din ichra amiral mo‘‘minin,
Taqvi ahlig‘a imomal muttaqin.
Ilm shahri anbiyog‘a intiho,
Vasfida aytib Alii bobaho.
Duldulining po‘yasi andoqki barq,
Zulfiqoridin adu qon ichra g‘arq.
Ittihodida nubuvvat sham’ining
So‘zi bukim sen meningsen, men sening.
Lahmaki lahmi ham oning shonida,
Demak dame ham istehsonida.
Beshai taqdir sheri sharzasi,
Sherning ondin harosu larzasi.
Kufr ahlining javobin yetkurub,
Balki gulbongi saluni ul urub,
Ham nabi farzandi payvandi oning,
Ham munung farzandi farzandi oning.

 

XII

Hikoyat

 

Bir g‘azoda naql mundoqdurki shoh,
Yebdur o‘q zaxmiki otmish kinaxoh.
Yer tutub paykon so‘ngakka o‘yla rust,
Kim chekardin bo‘lmayin chiqmoqqa sust.
Chun nabig‘a arz etibdurlar oni,
o‘yla debtur ul hidoyat maxzani.
Kim ul etgan chog‘da ehromi namoz,
Oni tortorg‘a bo‘lunguz chorasoz.
Ondakim ul zaxmning paykoni bor,
Zo‘r aylang onchak-im imkoni bor.
Oncha istig‘roqdindur bahravar,
Kim ul ishtin bo‘lg‘usidir bexabar.
Uylakim hukm etti ul sham’i xudo,
Qildilar ul ishni, fath etti xudo.
Shah namozining salomin-chun dedi,
Zaxmda ne dardu ne paykon edi.
Qildi chun ul hol istifsorini,

Dedilar shohi rasul guftorini.
Haydari Karror shukr aylab ayoi,
Ushbu ish sirrin bu nav’ etti bayon,
Kim xalos o‘lmoq ajal paykonidin,
Mumkin ermas juz nabi ehsonidin.
Bizga har g‘amdin najot ondin durur.
Balki oini hayot oidin durur.

 

XIII

Qudvatul-ahror va qiblatul-abror Shayx Farididdin Attor qaddasallohu ruhahug‘a madhu sano og‘ozi va o‘z arzi niyozi

 

Har ne gardun bahr ila konida bor,
Oncha yuz Attor do‘konida bor.
Bahrida anjumdin o‘lmish zebu far.
Har kecha dur yanglig‘ o‘lmish jilvagar.
Konining yoquti shom o‘lg‘on shafaq,
Subhi anvor sori andoqkim falaq.
Ul guhar yo‘qkim, havodis toshidur.
Sing‘uchi ondin zabunlar boshidur.
Bu birin yoqut yo‘qkim, qon degil,
Olam ahli qatlidin oqqon degil.
Ul do‘kon sharhin qilay emdi raqam,
Garchi avsofida ojizdur qalam.
Odami tab’ini jahl aylab zalil,
Har yamon axloqdin qilsa alil.
Bo‘lg‘oli zoyil har andoq illati,
Bu do‘kon ichra muhayyo sharbati.
Sandalu mushku abiru za’faron,
Tab’ jahlidin sarosar za’faron.
Fayz bog‘ida gulobu mushki bed.
Har biridin tab’g‘a yuz fayz umed
Nukta hilvidin base qandu nabot,
Kim topib o‘lgan ko‘ngil ondin hayot.
Va’zu irfondin base shahdu shakar,
Kim bo‘lub bechoralarg‘a choragar.
Nazmu nasridinki tahrir aylabon,
Vahdat asrorini tafsir aylabon.
Xalq uchun maxlut etib gul birla qand,
Tab’g‘a gulqand yanglig‘ sudmand.
Chun «Musibatnoma» sin aylab bayon,
Yuz musibat nafsqa aylab ayon.
Har musibatdin ko‘ngulga sur o‘lub.
Kim ko‘ngul ul surdin masrur o‘lub.

Chun raqam aylab «Ilohinoma»ni,
Vahyiga aylab muharrir xomani.
Sharhi asrori ilohi aylabon,
Xalq aro sharhin kamohi aylabon.
Chunki «Ushturnoma» aylab oshkor,
Nuktasi buxtilarin tortib qator.
Necha ming buxti nechukkim charxi dun,

Durru gavhar hamlidin bori zabun.

Chunki g‘avsi «Lujjai hiloj» etib,

Har durin shohlar boshig‘a toj etib.

Balki aylab shoh toji ziynati,

Mulk naqdi har birining qiymati.

Chun qasoid dashtig‘a solib kumayt,

Vodie qat’ aylabon har turfa bayt.

Lek har vodida yuz mulki g‘arib,

Mulklardin har birida ming ajib.

Chun g‘azal gulzorida majma’ tuzub,

Bulbuloyin ming tarannum ko‘rguzub.

Lekin ul har bir tarannumdin ayon,

Sirri vahdat sharhig‘a ravshan bayon.

Chun ruboiydin berib devong‘a zayn,

Rub’i maskun ichra solib sho‘ru shayn.

Olami ma’ni aro taqsimdin.

Har biri muxbir necha iqlimdin.

Nasr ila chun «Tazkira» mavjud etib,

Avliyo arvohini xushnud etib.

Har birining ruhidan yuz tiyra zot.

Jon topib ichkon kibi obi hayot.

Bir taraf bOrig‘a oyiiu sharaf.

«Mantiqut-tayr»ig‘a oyin bir taraf.

Oidakim darj etti qushlardin maqol,

Uzga tildur, o‘zga so‘zdur, o‘zga hol.

Fahmig‘a maxfiy zabondoie kerak.

Yo‘q zabondonkim — Sulaymone kerak.
Yuz tuman qush nutqi mushkul keldi bil,
Turfa bukim har biriga o‘zga til.
Har biriga lahnu qonuni ajab,
Aql-idrokida Majnuni ajab.
Lek haq tavfiq bersa, men — gado,
Shayxning ruhig‘a aylab iqtido,
Uyla qushlar nutqini izhor etay,
Bulbulu to‘ti kibi guftor etay.
Kim xaloyiq chun tarannum aylagay.
Qush tili birla takallum aylagay.
Lek surmak nuktani to‘ti misol.
Budur insof o‘lsa, ey farxunda fol.
Kim bu to‘ti tu’masi bo‘lg‘oy shakar,
Ul shakar fikr aylasang bo‘lg‘ay magar.
Tengrining lutfu inoyat xonidin,
Ya’ni ul Attorning do‘konidin.

 

XIV

G‘\ushlar ijtimoi va taqdim va ta’xir uchun bir-biri bila nizo’i

 

Jam’ o‘lub bir kun guliston qushlari,
Beshau bahru biyobon qushlari.
Borcha bir manzilda majma’ tuzdilar,
Har bir o‘z xaylu safin ko‘rguzdilar.
Kim muhabbat birla tuzgaylar navo,
Chun tugonsa bazm, tutqoylar havo.
Ultururda chunki oyin yo‘q edi,
'Har birining o‘rni ta’yin yo‘q edi.
Yuqori o‘lturdi to‘tidin kalog‘
Bulbulu qumridin ul yanglig‘ki zog‘.
Xod sung‘urdin biyik tutti maqom,
Yurtachi tovus uza qildi xirom.
Chun hunarvar uzra chiqdi behunar,
Tozdin qoldi quyiroq tojvar.
Xayli ashrof ettilar zohir nizo’,
Qilmadi ul so‘zga arzol istimo’.
Tushti qushlar ichra g‘avg‘o har taraf.
Mojaro birla muhoko har taraf.
Bir-biridin o‘tmadi ul mojaro,
Har dam oshti mojaro ul xayl aro.
Bo‘ldilar muhtoj oxir ul guruh,
Kim agar bo‘lsa shahi sohibshukuh.
Hokimi insoflig‘ donodile,
Hush oyin shahriyori odile,
Yetmagay adnodin a’log‘a shikast,
Bo‘lmag‘ay ashraf axas ollinda past,
Har guruh erdi o‘ziga chun aziz,
Istadi borcha shahi sohibtamiz.

Yo‘qlig‘idin zoru mahzun bo‘ldilar,
Har.biri o‘z holig‘a mag‘bun bo‘ldilar.

Ya’s ohangin tuzub tortib navid
Bo‘ldilar shahdin sarosar noumid.

Bu taabdin har biri ko‘nglida tob,
Nim bismil qushdek aylab iztirob.

 

XV

Qushlar shoh tilab toimog‘ondin mutahayyir bo‘lg‘onda, Hudhud Simurg‘din xabar degoni

 

Hudhud ul nuri xiraddin bahramand,
Rohbarlig‘ afsaridin sarbaland.

Zotida izzat sharaf me’rojidin,
Boshida zevar hidoyat tojidin.

Jabrailoso ayon yuz roz ango,
Qurb arshi avjida parvoz ang‘o.

Kirdi ud majma’ aro devonavor,
Sham’i maqsud vasfida parvonavor.

Dedi: «K-ey g‘ofil, guruhi bexabar,
Holingiz g‘aflat aro zeru zabar.

Sizga shohe bor beshibhu misol,
Vasfini ayturda yuz ming nutq lol.

Barcha olam qushlariga shoh ul,
Holingizdin mo‘-bamo‘ ogoh ul.

Ul yoqin sizga-yu siz ondin yiroq,
Vasl — anga oyin, vale sizga — firoq.

Har parida yuz tuman rangi ajib,
Lek har rangida yuz naqshi g‘arib.

Naqshu rangidin xirad ogoh yo‘q.
G‘ofil erkanga xirad ikroh yo‘q.

Kim xirad idrokidin afzundur ul,
Mundin idrokiga toimas aql yo‘l.

Ham nishiman Qofi istig‘no ango,
Ham laqab ul Qof uza Anqo ango.

Shuhrati Simurg‘ ila ofoq aro,
Zoti mamlu charxi oliy toq aro.

Siz tushub ul shohdin behad baid,
Ul yoqinroq sizga min hablul varid.

Har kishi bo‘lsa tirik ondii yiroq,
Ul tiriklikdin o‘lum ko‘b yaxshiroq.

 

XVI

Hudhud Simurg‘din xabar degoch, qushlar xushhol bo‘lub, tahqiq qilg‘onlari

 

Sarbasar qushlar alolo qildilar,
Hudhud atrofinda g‘avg‘o qildilar.

«K-ey daming jonbaxshu nutqung dilpisand,
Ikkisi jonu ko‘ngulga sudmand.

Ham Sulaymon bazmida topqan qabul,
Ham rasul etkon seni andoq rasul.

Xizmatida qurb hosil aylagan,
Yo‘lida qat’i manozil aylagan.

Amri birla oncha vodiy qat’ etib,
Qim base olyy manozilga yetib.

Qoyda azm etsa Sulaymon, sen — dalil,
Mustafog‘a ul sifatkim Jabrail.

Harne o‘lsa aylagan damsozliq
Ayshida qilg‘on ayon hamrozliq.

Istasa Bilqis holidin xabar,
Sen bo‘lub shahri Sabog‘a rohbar.

Yeridin sen yetkurub payg‘om anga,
Iztirob ichra berib orom anga.

Uyla payg‘ambarg‘a mahramliq qilyb,
Har g‘ame yuzlansa hamdamliq qilib.

Bazmi gar shahr o‘lsa, gar yoziyabon
Boz qilib boshiga pardin soyabon.

Yuz tuman ming qush bo‘lub shamyonasi,
Sen va lek ul soyada hamxonasi.

Bazmi ichra komron aylab seni,
Mahrami rozi nihon aylab seni.

Berdi haq — topting chu ondin rif’ate,
Har paru uzvungg‘a bir xosiyate.

Bizga chun mone’durur gumrohliq,
Bersang ul shah sirridin ogohliq.

Ham sifotidin rivoyat aylasang,
Zoti sory" ham hidoyat aylasang.

Qo‘ymasang bizni bu g‘aflat domida,
Tiyralik birla zalolat shomida.

Voqif etsang bizni shah asroridin,
Bahramand etsang bu sir izhoridin.

Jahl aro aftodaliqdin qo‘ldasang,
Shohimizni istamakka yo‘ldasang.

Komimizdin yetsa barxurdorliq,
Sendin o‘lg‘oy borcha minnatdorlig‘».

 

XVII

Qushlar diqqat bila so‘rg‘ondin so‘ngra, Hudhud Simurg‘din nishonalar aytqoni

 

Hudhud anfosin shakarrez ayladi,
Ul shakarni nuktaomez ayladi.

Ko‘rdi chun qushlarda andoq iztirob,
Berdi ul majma’g‘a bu yanglig‘ javob —

Kim: — «Oning ahvolidin bilgonni dey,
Ko‘ngluma asroridin kelgonni dey.

Lek bu afsona birla butmas ish,
So‘z bila el vasl ganjin toimamish.

Ish uluqdur, shoh uluq, dargoh uluq,
Yo‘l qotiq, vodiy uzun, dilxoh uluq.

Buki, dersiz, shah so‘zidin sur kalom,
Gar oni ming yil desam bo‘lmas tamom.

Kimsa idrok etmamishdur zotini,
Lek shart uldur tutarg‘a otini.

Kim yubon hayvon suyi birla og‘iz,
Yo‘q o‘nu yuz qatlakim, andozasiz.

Til bila og‘izni aylab bo‘yla pok,
Tutqay el otin va lekin havlnok.

Ondin a’lodur jaiob ul shohg‘a,
Ondin avsa’ fushat ul dargohg‘a.

Kim men aylay olg‘omen taqrir oni,
yo lison kilki bila tahrir oni.

Lek chun qushlarg‘a budur orzu,
Kim shah avsofidin o‘lg‘ay guftugo‘.

Men dog‘i mingdin birin aylay bayon,
Sizga birdin minggacha aylay ayon.

Bizga shohedurki shahlar shohidur,
Kim bori ahvolimiz ogohidur.

Birlik oyinida zotidur oning,
Lek mingdin ko‘p sifotidur oning.

Ul sifot ofoq aro shoe’ bo‘lub,
Barcha oning zotiga roje’ bo‘lub.

Kimsaga urmoq nafas imkon emas,
Bo‘lmayin ondin iroda ul nafas.

Sizdin ar bo‘lsun azim, ar xud haqir,
Tavru vaz’ ichra sag‘ir, ar xud kabir.

Har birida necha ming par bordur,
Har parida necha har yon tordur.

Borchasiga bor oning ilmi muhit,

Gar murakkab bo‘lsun ul shay, gar basit.

Sizga oning nash’asidindur hayot,
Kim ucharsiz har taraf ochib qanot,

Oni a’zongizda qoi yanglig‘ biling,
Jism ehyosida jon yanglig‘ biling.

Tan ichinda sizga ul jondin yaqin,
Harne yo‘q ondin yaqin, ondin yaqin.

Lek yeiz ming yilchiliq ondin yiroq,
Qaysi ming yilliqki, imkondin yiroq.

Ondin oyru kimsaga jondin ne sud,
Jonki onsiz bo‘lg‘ay — ul ondin ne sud.

Vasli birdamlikki tushkay ittifoq,
Ikki olam shohlig‘idin yaxshiroq.

Furqatidakim o‘lumdindur xatar,
Sekkiz uchmoq yetti do‘zaxdnn batar.

Lek mundoq shahg‘a vasl oson eMas,
Istamay ko‘p sa’y ila imkon emas.

Yo‘lida yetsa talabdin ming taab,
Ham anga yetmas kishi qilmay talab.

Lekin ul vodiy nihoyatdin uzun,
Qat’ida ofat nihoyatdin fuzun.

Umrlar urmoq kerak tinmay qanot,

Necha karkas umricha bo‘lsa hayot.

Yo‘lda daryolardurur xunobdin,
Demayin xunob — zahri nobdin.

Tog‘lardur tortqon gardung‘a tig‘,
Tig‘i barcha qon to‘karg‘a bedarig‘.

Ut tutashqoi dashtlar har sori fosh,
Tortibon yolinlari gardung‘a bosh.

Beshalar muhlik balolardin to‘lo,
Shoxi — anduhu taab, bargi — balo.

Ham havosinda bulutlar charx urub,
Boshqa yomg‘ir o‘rnida tosh yog‘durub.

Ham sahobidin choqiilar choqilib,
Tobidin olamda o‘tlar yoqilib.

Onda bir tun qo‘ng‘oli koshona yo‘q
Jism qut olmoqqa suvu dona yo‘q.

Ming tuman qush aylabon ul yon safar,
Ursa ming yil ul havoda bolu par,

Bo‘yla yo‘l qat’ etmagi ma’lum emas,
Maqsadig‘a yetmagi ma’lum emas.

Lek ulkim bu talabda bersa jon,
Yaxshiroqkim yuz hayoti jovidon.

Chun jahon bo‘stonida har nav’ qush,
Necha kun topsa uchush yoxud qo‘nush.

Navhai bog‘i fano tuzmak kerak,
Ul taraf parvoz ko‘rguzmak kerak.

Chun o‘lar vodiyi hijron yo‘lida,
Bersa avlo jonni jonon yo‘lida.

Ey xush ul o‘lmoqki, yuz ming joncha bor»
Qaysi jonkim, umri jovidoncha bor.

Davlatu iqbol gar yovar bo‘lub,
Tole’u baxtu sharaf rahbar bo‘lub.

. Bo‘lsa qat’ ul behadu andoza dasht,
Kim fazosidin deyildi sarguzasht.

Ro‘ziy o‘lg‘ay to abad beintiqol,
Qat’ qilg‘on qushqa gulzori visol.

Vahdati jovid topqay shohg‘a,
Vosil etgay o‘zni zillillohg‘a.

Poyasi rif’atda bo‘lg‘ay arshsoy,
Soyasidin bumni qilg‘oy humoy.

 

XVIII

Qushlar Hudhuddin Simurg‘ning zuhuri bidoyatin so‘rub, ul olarg‘a bu ma’nidin fasonae va bu maxfiydin nishonae degoni

 

Bori qushlar dedilar:— «K-ey rohbar,
Bizga ber ish ibtidosidin xabar.

Kim bu sultonkim, sipohidir tuyur,
Xalq aro avval ne nav’ etti zuhur!

Kim ko‘rubtur oniyu holotini,
Fe’lu asmou sifotu zotini?

Tavfu sayrining degil kayfiyatin»
Amru nahyining dag‘i xosiyatin.

Kim erur so‘z mushkilu begona tab-’,
Bo‘lg‘udek devona yuz farzona tab’.

 

XIX

Chin shahri sifati va Simurg‘ pari anda tushkonning kayfiyati

 

Dedi Hudhudkim:— «Bu ish bo‘lmish yaqin,
Kim erur mashriqda shahre, oti — Chin.

IIIahr yo‘qkim, vus’at ichra bir jahon,
Un jahon xalqi savodinda nihon.

Xittasi xushroq Eram gulzoridin,
Suyi dilkashroq bihisht anhoridin.

Bir kecha ul shohi davlatoshyon,
Dahr aro parvozini aylab ayon.

Ittifoqo sayri tushmish Chin sari,
Ul savodi mulki xuldoyin sari.

Ul tun ul kishvar sarosar yorumish,
Voqif elni beshuur etmish ul ish.

Silkinib Chin ichra tushmish bir pari,
Toimish andin zebu farr Chin kishvari.

Rangu naqsh ul parda g‘oyatdin fuzun,
Kim oning sharhida so‘z bo‘lg‘ay uzun.

Tonglasi chun kelmish el o‘z holig‘a,
Boqib ul bu rang ila ashkolig‘a.

Har kishi bog‘lab taxayyuldin qalam,
Qilmish ul par naqshidin tarhi raqam.

Borchaning naqshu xael andeshasi,
Bu ish ondin bo‘lmish ul el peshs\_si.

Bir kishini qilmish ul naqshi Xayol,
Naqshu tasvir amrida sohib kamol.

Oti — Moniy, xomasi — mu’jiznamo,
San’ati nazzorasi hayratfizo.

Bo‘yla nisbatlardin ahli ma’naviy,
Chinda derlar korgohi Monaviy.

Ul par emdi go‘iyokim Chindadur,
Hurdek ul mulki xuldoyindadur„

Bu emish ul par zuhurining ishi>
Mundin ortuq fahm qilmaydur Qishi.

Ko‘rmagidin kimsa dam urmaydurur,
So‘zni bu g‘oyatqa yetkurmaydurur.

Zotidin demaydurur xud kimsa so‘₎
Kim erur ko‘r, onda har binanda ko‘z,

Ul par uzra har taraf tori onitsg;
Bil sifotining namudori oning_ch

Beadad naqsh o‘ldi ul par holidtsn,
Noqil' ul par sohibi af’olidin.

Ranglar ul parda behaddu qiyos,
Hukm asmosig‘a qildi rahshunos.

Kimsa tavfu sayri ahvolin dem_as,
Hargiz ondin hech yer xoli emas.

Amru nahyi barchamizga farzi a_Its,
Tarki amru nahyida yuz sho‘ru sh_ayn.

Keldi ma’murig‘a ummidi visol,
Osiyu obisiga biymu nakol.

Hech qaysi qavm aro yo‘q bo‘yla Stsoh,
Onsiz o‘lg‘onlarg‘a yuz ming dardu oh»,

Tushti qushlarg‘a bu holatdin xuro‘sh,
Shavq soldi har biri ko‘ngliga jo‘sh.

 

XX

Hudhudning Simurg‘din fasona surgoni va shavq o‘ti qushlar nihodidin zabona urg‘oni

 

Dedilar Hudhudg‘akim:— «Ey peshvo,
Bo‘yla shohning furqati ermas ravo.

Dahr aro bo‘lg‘ay bu yanglig‘ shohimiz,
Barcha turluk holdin ogohimiz.

Biz jaholatqa giriftor o‘lg‘obiz,
Furqati oshubidin zor o‘lg‘obiz.

Bo‘yla g‘aflatqa o‘lum rojehdurur,
Ahli hush ollinda bu vozehdurur.

Sen aromizda chu kelding rahshunos»
Borchamizdin budur emdi iltimos.

Kim borig‘a muqtadoliq qilg‘osen,
Bu safarda peshvoliq qilg‘osen.

Kirgobiz ul shoh yo‘lig‘a jon bila,
Jon ovuchlab dida-i giryon bila.

Vasli komin aylagaybiz multamas,
Istamakdin tinmag‘aybiz bir nafas.

Oncha urg‘aybiz bu yo‘lda bolu par,
Aylagaybiz qat’ oncha bahru bar.

Kim visoli komig‘a yo yetkobiz,

Yo tamannosida jon tark etkobiz».

 

XXI

Hudhud qushlarg‘a ko‘ngil berib, bu yo‘lg‘a targ‘ib etkoni

 

Hudhud ul so‘zlardin o‘ldi shodu xush,
Dedikim:— «E bir suruk aftodavash.

Bizga charx o‘lsa musoid, baxt-yor ..
Qilsangiz mundoq safarni ixtiyor.

Men dog‘i bu yo‘lda jonim boricha,
Jism aro tobu tavonim boricha —

Boringizga aylayin hamrohliq,
Borcha manzildin beray ogohliq.

yo‘lda har g‘am yetsa hamdamliq qilay,
Yeshurun dard o‘lsa mahramliq qila"y.

Ollingizg‘a mushkile yetkan mahal,
Sa’y birla aylay ul mushkilni hal.

Ollingizg‘a kelsa har yaxshi-yamon,

Daf’ida ma’zur bo‘lmay bir zamon.

Ham ucharda haminonliq aylayin,
Ham qo‘narda posbonliq aylayin».

Qavmdin fahm aylagach bu muddao,
Aylabon borini tahsinu duo.

Boshlab ul majma’da asrori shigarf,
Fosh qildi bo‘yla sarmastona harF:

«K-ey bori asrori irfon moyili
Zotingiz bu ganji pinhon qoyili.

Badvi fitratda bihishti adn aro,
Shoxsori xuld aro dostonsaro.

Borchangiz shah sirrig‘a mahram kelib
Rozig‘a bir-bir bila hamdam kelib.

Ham oning tasbehidin ilhoningiz,
Ham oning tahlilidin dostoningiz.

Qutungiz zikri g‘izongiz yodi ham,
Zikr ila fikridin urmay ayru dam.

To fuzule urkutub ul jam’ni,
Ko‘zunguzdin yoshurub ul sham’ni».

Yetgoch ul majma’g‘a mundoq qo‘zg‘alon,
Har biri avvorai bexonumon.

Toimayin ul gulshani aslig‘a yo‘l,
Balki kulli mahv o‘lub xotirdin ul.

Dahr bog‘i sori mayl etgan ayon,
Aylagan bu xokdonni oshyon.

«Bu g‘aribiston aro bo‘lg‘on muqim,
Ko‘nglunguzdin ketgan ul nozu na’im.

Bersa haq tavfiq jiddu jahd etay,
To yana sizni anga hamahd etay.

Bu safarda ranjlardur ta’miya,
Ko‘nglunguzga yetsa ondin tasfiya.

Bu manozil qat’idin yetgach futuh,
Sofi o‘lsa jismingiz andoqki ruh.

Jilva ko‘rguzgay hamul avvalgi hol,
Zohir o‘lg‘ay sizga ayyomi visol.

Shah sifotig‘a bo‘lub irfoningiz,
Zindai jovid bo‘lg‘ay joningiz.

Bo‘lg‘osiz sirri riyozat voqifi,
Shoh birla nafsingizning orifi».

 

XXII

Hudhudning To‘tini muxotab qilib, maqsad qasdig‘a targ‘ib qilg‘oni

 

«Sayrog‘il, ey To‘tii shirin kalom,
Nutq tashrifi bila oliy maqom.

Xil’ati axzar bila jo‘yoi shah,

Io‘l oziqqonlarg‘a bo‘lg‘il Xizri rah.

Avval o‘z manzilgohingni yod qil,
Ko‘nglung ul ummid birla shod qil.

Kim vatan zotingg‘a Hindiston edi,
Shah harimida sarobo‘ston edi.

Ham maqoming shakkaristoni visol,
Ul shakardin no‘sh etib, aylab maqol.

Shoh ilki maskanu manzilgahing,
Har takallum holatidin ogahing.

Kel, bu g‘urbatdin rahil og‘oz qil,
Ul chaman sori yana parvoz qil».

 

XXIII

Tovus xitobida Hudhudning nuktasarolig‘i

 

— «Ko‘rguz, ey Tovusi gulzori alast,
Jilvaekim qilg‘osen davroini mast.

Ham boshing toji rayosat maskani,
Ham taning naqdi latofat maxzani.

Qomatingg‘a kisvati husnu Jamol,
Uylakim vasfida oning nutq lol.

Ham yaroshib xilqating‘a xo‘bluq,
Ham muvofiq zotingga mahbubluq.

Lek yodingdin chiqib o‘z maskaning,
Shah qoshinda jilva aylar gulshaning.

Bir yo‘li ul ravzani qilma unut,
Bu xarobobod mahbas tarki tut.

Shoh bazmi shavqidin tortib navo,
Ul sarobo‘ston sari qilg‘il havo».

 

XXIV

Bulbul navosi ohangida Hudhudning gulbongi

 

«Chek navo, ey Bulbuli gulzori shavq,
Savti alhoning kelib asrori shavq.

Ishq lahnin ming navo birla tuzub,
Benavolig‘lar surudi ko‘rguzub.

Shah gulistonida gul husnig‘a mast,
Tortib ul gul ishqidin jomi alast.

Otashin gul jilva qilg‘ach gul chog‘i,
Har paringg‘a o‘t yoqib bir yafrog‘i.

To tushub ul toza gulshandin yiroq,
Kul qilib jismingni niyroni firoq.

Qil havo ul gulshani mino sari,
Mayl ko‘rguz ul guli humro sari.

Shoh bo‘stonida yuz gul jilvasoz,
Senda hijron shu’lasidin ming gudoz».

 

XXV

Qumri lahni usulida Hudhudning nag‘masozlig‘i

 

«Nag‘ma tuz, ey Qumrii bo‘stoni hol,
Nag‘mang ichra mundarij alhoni hol.

Tayr xaylin bir nafas lol aylagil,
Savtu lahning birla behol aylagil.

Solg‘oningdin bo‘ynungg‘a tasbehi yusr,
Tilga oning vasfida yuzlandi usr.

Buki har bo‘ston aro sargashtasen,
Qon bila tufroqg‘a hamog‘ushtasen.

Kim qilursen nola mahzunlar kibi,
Ishq savdosida majnunlar kibi.

yod etib sen go‘iyo bog‘i visol,

Kim bo‘lubsen bu sifat oshuftahol.

Mujdakim, ul g‘amda qolmay benavo,
Ham o‘shul gulshan sari qilding havo».

 

XXVI

Kaklik xurushi savtiga Hudhudning zahmapardozlig‘i

 

— «Qil xirom ey Kabki ko‘hsori firoq,
La’l etib ko‘zungni dardi ishtiyoq.

Hajr ko‘histonida Farhodvor,

Po‘ya qilmog‘din dame tutmay qaror.

Buki minqoring bo‘lubtur lolafom,
Qon yutardin bu daliledur tamom.

Qurb Qofin go‘iyo yod aylading,
Bu’d aro mundoqki faryod aylading.

Qahqaha ermaski tortarsen baland,
Kim erur o‘z motamingg‘a zahrxand,

Chunki qilding qurb Qofi sori azm,
Tuzgil emdi vasl umidi birla bazm.

Vasl umidi chun yaqindur shod bo‘l,
Hajr tog‘u toshidin ozod bo‘l».

 

XXVII

Tazarv xiromi sur’atida Hudhudning sayrdin dam urg‘oni

 

— «Ishvai noz ayla, ey ra’no Tazarv,
Kim qulung gulshan aro ozoda sarv.

Gulsiton zebi jamolingdin sening,
Gul xijil ruxsori olingdin sening.

Jilvagohing goh bog‘u goh rog‘,
Muftaxir zebolig‘ingdin rog‘u bog‘.

Ham chaman ahlig‘a sen mahbubsen,
Ham daman xaylig‘a sen marg‘ubsen.

Garchi beg‘oyatdurur ra’nolig‘ing
Benihoyat husn ila zebolig‘ing.

Asru o‘z husnungg‘a mag‘rur o‘lmag‘il,
Uz jamoling birla masrur o‘lmag‘il.

Yod qil ul husni benuqsonni ham,
Utdek ul gulshan sari chekkil alam».

 

XXVIII

Durroj ravishi nisbatida Hudhudning qadam urg‘oni

 

— «Kelgil, ey Durrojkim, bas xo‘b sen,
Jon qushidek barchag‘a matlub sen.

Besha ichra zeb gomingdin sening,
Sabzag‘a ravnaq xiromingdin sening.

Mastlig‘din savting asru dilfireb,
Mustame’lar ko‘nglidin olib shikeb.

Hay’ating matbuu, shakling dilpazir,
Surating mavzunu nutqung benazir.

Bo‘yla vaz’u hay’ati maftun ila,
Bo‘yla nutqu nag‘mai mavzun ila.

Loyiqi ul senki beqayd o‘lg‘osen,
Sa’y etib, bir shohg‘a sayd o‘lg‘osen.

Jon fido qilg‘oysen, ul surgach samand,
Bo‘lg‘osen umri abadqa bahramand».

 

XXIX

Kabutar havosi parvozida Hudhudning parvoz havosi

 

— «Ey Kabutar, charx uza parvoz qil,
Ul havoda tob urarni soz qil.

Necha bo‘lmoq tiyra o‘z koshonada,
Xonago‘r o‘ldung kabutarxonada.

Shoh qasrining havosin qil xayol,
Ul havoda ur zamone parru bol.

To qolibdursen ko‘ngul parvozidin,
Shoh qasri tomining andozidin.

Xotiringdin go‘iyo chiqmish tamom
Qasri sultoni uza oliy maqom.

Ul taraf ur tobu qo‘n ul tom uza,
Sarfaroz o‘l gardishi ayyom uza.

Nay qo‘yub bo‘ynungg‘a shoyad tutqay ul,
Topqosen asli kabutar xong‘a yo‘l.

 

XXX

Shohboz husnu istig‘nosi vasFida Hudhudning rahnamoylig‘i

 

— «Habbazo, ey Shohbozi shohvash,
Hay’ating ham xush, jamoling dog‘i xush,

Sarfaroz aylab seni qushlarg‘a haq,
Xo‘blug‘da barchadin eltib sabaq.

Shoh ilki maskaning bo‘lg‘on mudom,
To‘‘mang ul tortib yedurgon bardavom.

Ul silab ilkini parru bolingga,
Yetkurub minqor ila changolingga.

Muddatekim charx etib zohir nifoq,
Shoh ilkidin seni soldi yiroq.

Mubtalo bo‘ldung chu hijron domire,
Tab’ing o‘rgandi firoq ayyomig‘a.

Bo‘l yana shahg‘a giriftoru najand.
Ilkini o‘imak bila bo‘l sarbaland».

 

XXXI

Shunqorning shohvashlig‘i ta’rifida Hudhudnina madhoroylig‘i

 

— «Marhabo, ey Shung‘ari charxoshyon,
Shah qo‘linda manziling aylab aen.

Qushlar ichra shohlardek tojvar,
Shah ko‘rub boshingg‘a loyiq toji zar.

Tojvar qushlarg‘a sen sarxayl o‘lub,
Shahg‘a ondin suhbatingg‘a mayl o‘lub.

Shoh bazmida senga oliy maqom,
Benihoyat ehtiromu ehtimom.

Chun kelib o‘n o‘zgalarga jur’ating,
Shah berib o‘n o‘zgalarcha qismating.

Ilkini bo‘ynungg‘a moyil aylabon,
Durru gavhardin hamoyil aylabon.

Ko‘p yiroq tushtung bu hijronni unut,
Shah qo‘lig‘a tush, vatan ilkida tut».

 

XXXII

Qushlarning yo‘l azmig‘a hujum ko‘rguzgonlari va riyozat shiddatidin ba’zining azimatig‘a futur yuzlangoni

 

Chunki Hudhud aylabon og‘ozi ishq.
Bu sifat qushlarg‘a surdi rozi ishq.

Qush tili birla tarannum ayladi,
Vaslu hijrondin takallum ayladi.

Bo‘ldi ul qushlarg‘a hijrondin malol,
Vasldin har birga tushti yuz xayol.

Har biri yodiga keldi hollar,
Hajr dardidin qotiq ahvollar.

Vasl davronin unutmog‘lig‘lari,
Hajr oyinini tutmog‘lig‘lari.

Bildilar ul bul’ajab asrordin,
Ul rumuzi ishq aro guftordin.

Ne saodatdin yiroq tushkonlarin,
Ne hidoyatdin qiroq tushkonlarin.

Bo‘ldi Hudhud so‘zidin ogohlig‘,
Kim alarni jahl ila gumrohlig‘ -

Ish tariqidin yiroq etmish base,
Bastai domi firoq etmish base.

Urtanib o‘z shu’lai hirmonidin,
Dud chiqti har birining jonidin.

Yeqin erdi o‘chkoli sham’i hayot,
Har biriga baski yuzlandi uyot.

Bo‘ldilar o‘z fe’lining sharmandasi,
Uz suluku fe’lining afkandasi,

Garchi ko‘b xunobi hayrat yuttilar,
Uzri mofot o‘zlariga tuttilar.

Kim ne yanglig‘ bo‘lsa to bo‘lgay hayot,
Tunu kun ul yo‘lda urg‘oylar qanot.

Boshlarig‘a kelsa yuz turluk balo,
Har baloda bo‘lsa yuz ming ibtilo,—

Yonmag‘aylar ul talab vodisidin,
Qolmag‘aylar ul sharaf hodisidin.

Chun borig‘a bo‘ldi mundoq ittifoq,
Chektilar davrong‘a ohangi firoq.

Bo‘ldilar Hudhudg‘a payrav sar-basar,
Rohrav ul xaylu, Hudhud — rohbar.

Tushtilar yo‘lg‘a nashotu noz ila,
Vasl umediga itik parvoz ila.

Chun necha kun bo‘yla tayron qildilar
Sa’y ila qat’i biyobon qildilar.

Mehnatu ranju alam yuzlandi ko‘p,
Shiddatu oshubu g‘am yuzlandi ko‘p.

Bo‘yla chun qat’i masofat qo‘ydi yuz.
Notavonlarg‘a ko‘p ofat qo‘ydi yuz.

Nozparvard erdilar bo‘ston aro,
Soyalig‘ ashjori tubiston aro.

Bo‘ldilar yo‘l ranjidin farsudahol,
Har biriga qo‘ydi yuz behad malol.

Sog‘inib osudalig‘ birla vatan,
Bog‘u bo‘ston birla gulzoru chaman.

Nafs komiyu farog‘at ma’mani,
Aysh oyiniyu ishrat gulshani.

Ul azimatda topib ba’zi futur,
Fahm aylab ul tavajjuhda qusur.

Notavonlig‘ birla ajz aylab ayon,
Har biri bir uzr qildilar bayon.

Uz qoshinda uzrini maqbul etib,
Ul tavajjuhdin o‘zin ma’zul etib,

Qildilar Hudhudg‘a bori iltimos,

Kim:— «Tavaqquf qil dame, ey rahshunos.

Bizda ba’zi notavon bo‘lmish base,
Yo‘l borurdin xastajon bo‘lmish base.

Ba’zi olliga kelibtur mushkilot,

Kim sening ra’yimgdin ystarlar najot.

Ba’zi olinda suubatlar durur,
Ul suubatdin uqubatlar durur.

Kim erur oni bayon qilmoq zarur,
Yo‘qsa yo‘l azmig‘a yuzlangay futur»

Rohbar chun ko‘rdi ojizlig‘larin,
Qo‘ndi bir vodida jam’ aylab barnn.

Ul chu bori nuktasig‘a tikti ko‘z,

Dedi:— «Ayting qaysi birga bo‘lsa so‘z».

Chunki Hudhud ul havodin bo‘ldi past,
So‘rg‘ali qushlar so‘zin qildi nishast.

 

XXXIII

To‘tining uzri

 

To‘ti avval uzrin og‘oz ayladi,
Bo‘yla ajz oyinin-n soz ayladi —

Kim — «Qushedurmen makonim garmser.
Hind aqsosida qilg‘on sayri tayr.

El aro shuhrat fasohatdin tutub,
Nukta birla g‘amlig‘ elni ovutub.

Komronlar manzilim aylab qafas,
Har malolat yetsa aylab hamnafas.

Nozanindar ilkidin olib xo‘rish,
Qandu shakkar birla topib parvarish.

Ro‘baro‘yum goh bir ko‘zgu bo‘lub,
Goh ko‘zgu chehralik mahro‘ bo‘lub.

Ko‘rmayin umrumda juz komu nishot,
Elga nutqumdin yetib yuz inbisot.

To bilib o‘zni qotig‘liq ko‘rmagan,
Ranj zahridin achig‘liq ko‘rmagan.

Dargahekim pashshadur anda uqob
Pashshadin ojizroq elga ne hisob.

Onglamon o‘zniki ul yon ketgomen?
Uzga qushlardek bu yo‘l qat’ etgomen?

Aylay olg‘aymen senga hamrohlig‘?
Holatimdin bo‘yla top ogohlig‘.

 

XXXIV

Hudhudning javobi

 

Dedi Hudhud: «K-ey uzun harfing g‘alat,
Barcha guftoring xato birla saxat.

Harza nutqungni fasohat sog‘inib,
Kajja lafzingni balog‘at sog‘inib.

Aytib o‘z vasfingda gunogin xilof,
Barcha hashvu barcha lag‘vu barcha lof.

Xudparastesen, o‘zungning oshiqi,
Xudpisandesen — mazammat loyiqi.

Faxr etarsen nutq birla ko‘zguga,
Kim erur nutqung munosib kulguga,

Ko‘zgu lavhi zamiringga jilo.
Bergosen ul bo‘lg‘ayki tortib yuz balo,

Buki har hindu qoshingda shohdur,
Der bu so‘zni hashv kim ogohdir.

Shoh uldurkim — yo‘lidin qoytasen,
Har zamon yo‘lsiz hadise oytasen.

Barcha fosiddur xayoloting sening,
Uzr ayturg‘a maqoloting sening.

Bo‘ldi mone’ g‘aflatu gumrohlig‘,
Kim yetishmas ko‘nglung‘a ogohlig‘.

Uyg‘onib bilsangki, holingdur qotig‘,
Qilmag‘ay ul dam pushaymonlig‘ osig‘,

Qilg‘oningdin yuz xijolat chekkasen,
Qavlu nutqungdin malolat chekkasen.

Bo‘lg‘on ermish barcha naqding nosara,
Nafs ila shaytong‘a zoting masxara».

 

XXXV

Istishhodig‘a hikoyat

 

«G‘ofile qo‘ydi qadam bozorg‘a,
Xaylu tobe’ nafsi badkirdorg‘a.

Zarq uchun egnida dalqi Xizrvash
Lek yoshil barg birla nafsi xush.

Urmish erdi tashlag‘on asrori tob,
Ko‘rdi do‘konlarda ne’mat behisob.

Egri yo‘llar ko‘rguzub nafsi daniy,
Solibon shaydu gadoliqqa ani.

Goh taltifi maqol aylar edi,
Goh izhori kamol aylar edi.

Gah karomotin qilib el ichra naql,
Gah etib zohir tariqi shar’u aql.

Aylabon bu nav’ yuz afsunu dam,
Olg‘uchi yo luqmae, yo bir diram.

Bo‘yla yuz bozi yebu bozi berib,
Nafs matlubin yurur erdi terib.

Bangdin har lahza yuz fosid xayol,
Solibon ko‘ngliga bir fikri mahol.

Yetti nogah bxnnig‘a sohibdile,
Ko‘p manozil qat’ qilg‘on komile.

|Ko‘rgach-o‘q, komilii shayyodi dag‘al,
Ul yamon holidin o‘ldi mubtadal.

Dedi:— «Pir olida kasb etkanni tut,
Kim ko‘raykim hosil aylab sen ne qut»,

Chun xarita boshini ochti laim,
Kim yig‘ilmish erdi zaqqumi jahim.

Ko‘rdi jam’ o‘lg‘on najosatlar base,
Tushti o‘t jismira andoqkim xase.

Pir yerdin bir ovuch tufrog‘u tosh —
Olibon berdi angakim qil maosh,

Boqsa ul tufrog‘ emas oltun erur,
Toshlari la’lu duri maknun erur.

Noqis ul holatni ko‘rgach nogihon,
Komil o‘lmish erdi olindin nihon.

Uzni ul xijlatdin o‘lturmak ne sud?
Ohu voyin ko‘kka yetkurmak ne sud?

Senga holatkim qilursen ko‘p xuro‘sh,
Bilki bor ul nav’kim ul sabzpo‘sh».

 

XXXVI

Tovus uzri

 

So‘ngra Tovus etti uzrin ibtido,
Dedi:— «K-ey sen barchamizg‘a muqtado.

Men qushemen qasru gulshan ziynaty,
Naqshu rangim ahli olam hayrati.

Suratim gulshang‘a oroyish durur,
Hay’atim ko‘rganga osoyish durur.

Bog‘ aro mendin xazonda bo‘ston,
Beshada mendin qish ichra gulsiton.

Jilva aylar chog‘da hullam zevari,
Sar-basar oinai Iskandari.

Tengri bermish husnu zebolig‘ manga,
Haddin ortug‘ zebu ra’nolig‘ manga,

Kim ulus husnum tamosho aylagay,
Ofarini sun’ ifsho aylagay.

Har kishini qildi xalq bir ish uchun,
No‘sh uchun birniyu, birni nish uchun.

Ishki qilmish ezidi dono nasib,
Hamul ishta har ne kelsa, yo nasib.

Tengri amridin bari mahbub erur
Lek shaytoni lain mankub erur.

Har biriga o‘z tariqidin firoq,
Zohiran taklif erur «mo lo yutoq».

 

XXXVII

Hudhudning javobi Tovusqa

 

Hudhud ul so‘z nafyig‘a ochib nafas,
Dedi: «K-ey jahl ahli yanglig‘ bulhavas.

Ulcha zohir aylading aqvoldin,
Kelgay ul majnundinu atfoldin.

Odam o‘lg‘on zebi zohirdin demas,
Kimki ondin faxr etar — odam emas.

Noz ila husn o‘ldi shohidlar ishi,
Dardu mehnat birla xushtur er kishi.

Barcha surat ahlig‘a ashrafdur ul,
Kim suvardin eltgay ma’nig‘a yo‘l.

Senki bu suratqa bo‘ldung mubtalo,
Ur tamasxurga ulus ichra salo.

Zebi zohir juz tamasxur kelmadi,
Kimsaga ondin tafoxur kelmadi».

 

XXXVIII

Hikoyat

 

«Hindue zohir qilib naqshu nigor,
Ayladi ko‘b bul’ajablig‘ oshkor.

Toj qo‘ydi boshig‘a ul masxara,
Davrida oning sarosar xungira.

Toj ila kisvatki tartib aylabon,
Bori kimson birla tazhib aylabon,

Yonida bir tabl hindi cholg‘uchi
Hinduyi raqqos ayolg‘u olg‘uchi.

Tebratib boshin hamon, ilkin hamon,
Hindioso la’b birla har zamon.

Zeb aro oroyishi bo‘ston kibi,
Jilvada tovusi Hinduston kibi.

Ayladi maydon aro hangoma tez,
Davrida avbosh solib rustaxez.

Bu mahalda muhtasiblar yettilar,
Ul g‘ulu haryon hazimat ettilar.

Tuttilar hindui nofarjomni,
Hashvlig‘da nodiri ayyomni.

Tabli birla tojini sindurdilar,
Darra a’zosin yalanglab urdilar.

Bo‘ldi ibrat olg‘udek ul san’ati,
Toji davlat bo‘lditoji ziynati».

 

XXXIX

Bulbul uzri

 

Dedi Bulbul:— «K-ey bu majma’ga dalil
Men bo‘lubmen gul havosidin zalil.

Ondin oyru oshiqu devonamen,
Aqlu hushu sabrdin begonamen.

Onsizin yo‘q sabr ila toqat manga,
Qoyda yoro, chekkali furqat manga.

Toki gul bo‘stonda bo‘lg‘ay jilvasoz,
Ming navo birla qilurmen sharhi ro.

Ishqida har lahza afzun shiddatim,
Husnig‘a har lahza ortib hayratim.

Bog‘din ul ketgach, o‘ldum gungu lol,
yilga tegru yo‘q tarannumga majol.

Ham oning yodi bila bog‘ ichramen,
Hajridin yuz dard ila dog‘ ichramen.

Ul durur ko‘nglumda ham, jonimda ham,
Ko‘zda ham, paydou pinhonimda ham.

Shohg‘a komil tavajjuhdur ravish,
Bo‘yla oshiqqa qachon bo‘lg‘ay ul ish».

 

XL

Hudhudning javobi Bulbulg‘a

 

Hudhud ul afsonani chun qildi go‘sh,
Dedi:— «Ko‘p qilma bu ishqingdin xuro‘sh.

Ishq emastur, bu — havasdur sar-basar,
Gar havasdur, muncha bas, ey bexabar.

Sen kibi olamda nodon bo‘lmag‘ay,
Nafsqa ma’muri farmon bo‘lmag‘ay.

Kim yaeab sen o‘eni oshiq zo‘r ila,
Ko‘rguzursen ishq aro ming sho‘r ila.

Bir chechakkakim — vafosi yo‘q oning,
Umr bog‘inda baqosi yo‘q oning.

Yilda besh kunkim chamanda ochilur.
Un kun o‘tmay tufrog‘ uzra sochilur,—

Kimsa bu paykarga oshiq bo‘lmag‘.ay,
Kim bu oshiqlikka loyiq bo‘lmag‘ay.

Bil oni ma’shuqkim yuz xastahol,
Ulsavu itea — anga yo‘qtur zavol.

Garchi bu ishqingda shaydoliq durur,
Lek oning poyoii rasvoliq durur».

 

XLI

Hikoyat

 

«Sayr uchun shohe surar chog‘da faras,
Oshiq o‘ldi bir gadoi bulhavas.

Ohu vovaylou afg‘on boshladi.
Xalq aro g‘avg‘ou to‘fon boshladi.

Seidak oshub aylabon afg‘on ila,
Nola aylar erdi ming doston ila.

Telbalardek turmayin maskan aro,
Uzni kulga bulg‘abon gulxan aro.

Shahg‘a ma’lum o‘lg‘och ul ishqu junun,
Istadi oshiqni qilmoq ozmun.

Otlanib filhol andoqkim duraxsh,
Imtihong‘a surdi gulxan sori raxsh.

Dedi: «Ul gumrohni sudrab kelturung,
Xizmatimg‘a yetkurub bo‘ynin urung».

Chunki oni tortibon kelturdilar,
Ishq aro matlubig‘a yetkurdilar.

Qatl hukmi qildi shohi baxtiyor,
Vahmdin qochti gado beixtiyor.

Aylar erdi hushsiz har sori mayl,
Tutmag‘ig‘a po‘yagar har sori xayl.

Tutti entikkondin ul gulxanga yo‘l,
Bexud o‘zni o‘tqa tashlab kuydi ul.

Shahg‘a bu ummidkim oshiq esa,
Ishq da’vosi aro sodiq esa.

Qatl hukmi chun yetar qilsa qabul,
Shoh otdin olida qilg‘ay nuzul.

Uzr ila dilxohlig‘lar aylagay,
Holidin ogohlig‘lar aylagay.

Shahg‘a qilg‘ay sidq ila ixlos oni,
Ham musohib, ham nadimi xos oni.

Ul gado chun ishq aro erdi dag‘al,
Bo‘ldi rasvoliqqa ahvoli masal.

Gar sanga ham yetsa guldan bir tikan,
Gulxan o‘lg‘ay maskaning, yo‘qkim chaman».

 

XLII

Qumri uzri

 

Dedi Qumrikim: «Ayo farxundaroy,
G‘aflatu gumrohlarg‘a rahnamoy.

Men qushedurmen chamandin chiqmag‘on,
Dashtu vodiy sayridin toriqmag‘on.

Za’fu ojizlik shior o‘lg‘on manga,
Shoxu barg ichra qaror o‘lg‘on manga.

Ne sovug‘ ko‘rgan jahonda, ne isig‘,
Ne irik boshimg‘a kelgan, ne qotig‘.

Bog‘din bog‘ ichra ko‘rguzgon safar,
Shoxlardin barg aro qilg‘on mafar,

Bo‘yla yo‘l ranjin cheka olg‘aymu men,
Bu havas tuxmin eka olg‘aymu men?

Qo‘ydum ersa bu mashaqqat jonima,
Kuch bilan kirmakdurur o‘z qonima».

 

XLIII

Hudhudning javobi Qumrig‘a

 

Dedi Hudhud: «K-ey zabuni ajzkesh,
Shavqu dard ichra ko‘ngulni ista resh.

Ming yil o‘lsa bog‘ aro manzil sanga,
Shox ila barg ichra.ne hosil sanga?

G‘ayr ulkim yotibon yo‘lungda shuk,
Qormabon qoningni ichkoy bir mushuk.

yo birov gaz birla bo‘lg‘ay qotiling.
Ye guruha birla qilg‘ay bismiling.

Mundin o‘zga ayshu koming ne ekin?
Gulshan ichra ehtiroming ne ekin?

Bo‘yla murdor o‘lgucha g‘aflat aro,
Uzni o‘rtab shu’lai furqat aro.

Er ersang, maqsudi asli istabon,
Yo‘lg‘a kirsang yor vasli istabon.

Ulsang ul yo‘l ichra ranju dard ila,
Jismi zoru joni g‘amparvard ila,—

Yaxshiroq yuz qatla ul ofotdin,
Or qilg‘udek daniy avqotdin».

 

XLIV

Hikoyat

 

«Bog‘bone bor edi bas behunar,
Bog‘bonlik san’atidin bexabar.

Ne shajar payvand qilmoq shevasi,
Kim halovat hosil etkay mevasi.

Ne yog‘och parkovi birla parvarish —
Aylay olibkim, shajar qilg‘ay ravish.

Vaqt ila ne dona sochmoqni bilib,
Kim farah qilg‘ay guli hosil qilib.

Bog‘ aro anborkashliq birla xush
Bog‘bon yo‘qkim, degil anborkash.

Chun ko‘rub bu nav’ ranju tob anga,
Pandlar deb ahli hush ahbob anga —

Kim: «Bu behosil ishingni tark tut,
Uzni bir hosilliq ish birla ovut.»

Johil ul mehnatdin o‘lmay mujtanib
Erdi ul mehnat chekorga murtakib.

Toki bir jo‘ya aro kesmakta tok.
Ayladi oni yilon sonchib holok».

 

XLV

Kabutar uzri

 

So‘ngra sharh etti Kabutar arzi hol,
«K-ey hidoyat fannida sohib kamol!

Barcha qushlar ichra hayyi lo yamut
Manga qism etmish ulus ilkida qut.

El yasab maskan manga koshona ham,
Kelturub ollimg‘a suvu dona ham.

Dahr aro el bandining mahbusi men,
Bu sabab birla olar ma’nusi men.

Tengri bu holat nasib etmish manga,
Xoni qismatdin bu ish yetmish manga,

Haq nasib etkondin etmak ijtinob,
Aql qonunida o‘lg‘aymu hisob?

Shukr aylab qismat etkonga iloh,
Chekmasam avlo bu ranji umrkoh».

 

XLVI

Hudhud javobi Kabutarg‘a

 

Dedi Hudhud: K-ey, bahona fan sanga,
Go‘shai makru hiyal maskan sanga.

Qushlar aylab holatingdin hayrate,
Yo‘q seningdek bir yana beg‘ayrate.

Kim sanga tengri nasib aylab qanot,
Qilg‘udek bir damda qat’i koinot.

Sen xaloyiqqa bo‘lub farmonpaznr,
Dona birla suv uchun zoru asir.

Qovg‘ali xaylingni to bor ehtimol,
Lattani boshig‘a bog‘lab bemalol.

Qovubon siz xayli nofarjomni,
Lavsunguzdin xoli aylab tomni.

Siz bu javru zajr birla ketmayin,
G‘ayr ul tom uzra-o‘q mayl etmayin».

 

XLVII

Hikoyat

 

«Xalq ichinda bor edi beg‘ayrate,
Elga beg‘ayratlig‘idin hayrate.

Mushtu sili birda obboni yebon,
Eldin olib luqmau oni yebon.

Qovlabon, ketmay xaloyiq ko‘yidin,
Balki chiqmay dunsifatlar uyidin.

Bu jafolarg‘a tuz etmish erdi narx,
Qaysi bir tepsa, urub bir qatla charx.

Ul muqarrar muzdni olur edi,
Nafs komin og‘zig‘a solur edi.

To berib bir pora non bir chustdast,
Qildi bir musht urg‘och, ondoq yerga past.

Garchi sililar yemakdin to‘q edi,
Musht yeb go‘yoki hargiz yo‘q edi.

 

XLVIII

Kabki dari uzri

 

Yona ajz aylab ayon Kabki dari,
Dedi: «K-ey majmu’i qushlar rahbari.

Men qushedurmen — ko‘histon manzilim,
Onda tengri hamdiga zokir tilim.

Dahr eli oshubidin silkib etak,
Tog‘ etoginda topib oromu tak.

Chun bo‘lib tole’ rafiqu baxt yor,
Qullai uzlatni aylab ixtiyor.

Tog‘ ganji chun manga bo‘ldi mafar,
Ne munosib holima mundoq safar.

Kon uza doim xiromimdur mening,
Gavhare bu ishta komimdur mening.

Gavhari ma’ni hamono ul durur;
Sayri bema’ni manga bu yo‘l durur».

 

XLIX

Hudhud javobi Kabki darig‘a

 

Dedi Hudhud: «K-ey xayoloting mahol,
Yo‘q dimog‘ing ichra juz botil xayol.

Tog‘ aro, dersenki, tuttum inzivo,
Inzivo ermas, erur nafsu havo.

Harzagardesen yugurmaklik ishing,
Po‘ya tog‘u qulla uzra varzishing,

Qahqaha har lahza aylab bejihat,
Kim majonin shevasidur bu sifat.

Gavhari ma’niki mazkur aylading,
Nomunosib amr mazbur aylading.

Sen kimu ma’ni kim, ey majhulu mast,
Jahl birla mastlig‘din xudparast.

Gavhari ma’ni saridin urma dam,
Uzni bu yolg‘ong‘a qilma muttaham.

Kim erur ul mahz badgavharlig‘ing,
Ayni bema’nilig‘u abtarlig‘ing.

Kim hamul yolg‘ong‘a bo‘lg‘ung mubtalo,
Kelgusi ondii boshingg‘a yuz balo».

 

L

Hikoyat

 

«Bir ulusning qalbiyu bad axtari,
Qo‘ydi bir shahr ichra otin Javhari,

Tonimay xarmuhrani feruzadin,
Forig‘ etti nafsni daryuzadin.

Aylabon gavhar vuqufi birla xos,
Ayladi o‘zni gadolig‘din xalos.

Rangi gunogun qilib billuri sof,
La’l ila yoqut deb oytib gazof.

Bo‘yla muhmallarki deb ul notamom,
Chin gumon aylab tamom ondin avom.

Toki sotti bir kun ul qalbi dag‘al,
Bir g‘anig‘a soz etib mundoq amal.

Benihoyat naqdg‘a bir pora tosh,
Kim oni xush rang aylab erdi fosh.

Vajhni oz kunda borin siypadi,
Gavhar olg‘on chun ul ishni ongladi.

Kim bir oltunluq billuri la’lgui,
Yuz ming oltung‘a sotibdur qalbi dun.

Gavhari beayn iqola ayladi,
Tuttiyu vajhin havola ayladi.

Habbasi yo‘q erdi chunkim ko‘rdilar,
Qalbni qin ostida ulturdilar».

 

LI

Tazarv uzri

 

Yena arz etti Tazarvi gul’uzor:
«K-ey hidoyat shevasida nomdor.

Men qushedurmenki qilmish husnu zeb,
Gulshan ichra suratimni dilfireb.

Tengri ro‘zi husiu zeb etmish manga,
Lutfu ra’nolig‘ nasib etmish manga.

Chunki ifroti jamolu xo‘blug‘,
Ayladi zohir manga mahbublug‘.

Nozu istig‘no bo‘lib mahbub ishi,
Raij xo‘b elg‘a ravo tutmas kishi».

 

LII

Hudhud javobi Tazarvg‘a

 

Dedi Hudhud: «K-ey xayoling bul’ajab,
Ham xisoling, ham maqoling bul’ajab.

Kimsa mundoq harf hargiz surmadi,
Uz jamolu husiidin lof urmadi.

Kelmagay bu so‘z majonin xaylidin,
Jam’i go‘lu tifloyin xaylidin.

Qahbalarkim hulla qilg‘oy rang-rang,
Bu takallumdin alarga oru nang.

Kimsa bu da’viy muhaddas qilmag‘oy,
Demoyin erkim, muxannas qilmag‘oy.

Noqisekim sursa bu yanglig‘ kalom,
Qo‘ymag‘on xushroq bu yo‘l azmig‘a gom.

Senki xotunlar kibisen xudpisand,
Yetkusi zotingg‘a erlikdin gazand.

Er kirar er soniga himmat bila,
Er emas faxr aylag‘on ziynat bila.

Erga xulqu fe’l erur zebu jamol,
Yangg‘i zarkash hullasidur eski shol».

 

LIII

Hikoyat

 

«Tushtilar bir yo‘l aro ikki rafiq,
Biri edi yo‘lsiz, biri sohibtariq.

Biri noqisvash, biri komil sifot,
Onga Mudbir, munga Muqbil erdi ot,

Har biriga zot edi oti kibi,
Ul sifatkim, ot edi zoti kibi.

Muqbil aytur erdi ahlillohdin,
Dinda xayli komilu ogohdin.

Ahli nuqsondin edi Mudbirg‘a so‘z,
Uylakim but vasfidin kofirg‘a so‘z,

Dardu so‘zi holdin ul nukta deb,
Lavnu zebu rangdin bu harza deb.

Toimayin bir-birlaridii hech bahr,
To namudor o‘ldi bir farxunda shahr.

Ikkisi oni g‘animat bildilar,
Bir-birisidin ravon oyrildilar.

Bu biriga ko‘yi faqr erdi taraf,
Bo‘ldi ul bir ozimi baytul-lataf,

Shah muni ko‘rmakka keldi sarfaroz,
Ko‘rguzub yuz hurmatu ajzu niyoz.

Onda erdi shahki, bog‘lab ustivor
Mudbiri noqisravishni xoru zor.

Kelturub arz ettilar xayli asas,
Kim ichib bu kecha jam’i bulhavas.

Voqe’ o‘lmish qonu bu bois emish,
Kim muni maqtul badhay’at, demish.

Muncha so‘zga bu laimi xudpisand,
Onga xanjar birla yetkurmish gazand.

Shoh eshitgach bo‘ldi adl amrig‘a xos,
Qildi Mudbirg‘a ravon hukmi qasos.

Xudshikanga yetti ul oliy maqom,
Xudnamo topti bu yanglig‘ intiqom.

Uchqun o‘ldi ozimi charxi barin,
Qoldi qozurot uza ishnar chibin».

 

LIV

Qorchig‘oy uzri

 

Qorchig‘oy qildi ayon guftorini,
Ko‘rguzub changol ila minqorini:

«Kim, manga qushlar kibi ermas hisob,
Kim base qushlarg‘a men molik riqob.

Muicha qushkim bo‘ldi guftori sanga,
Bilki, tu’madurlar ul bori manga.

Zotima shahlar qo‘li oromgoh,
Tu’ma har kun yetkurub olimg‘a shoh.

Qaysi qush qasdig‘a ochsam paru bol,
Nasri toyir bo‘lsa maxlasdur mahol.

Shahlar olinda topib bu e’tibor,
Shavkatim Simurg‘cha bilfe’l bor.

Shah qo‘li taxtimduru boshimda toj,
Yo‘q manga Simurg‘ sori ehtiyoj».

 

LV

Hudhud javobi Qorchig‘oyg‘a

 

Dedi Hudhud: «K-ey g‘urur ilkida past,
Jahl ila g‘aflatqa bo‘lg‘on zerdast.

Shoh ayog‘ingga solib bandi azim,
Yo‘qki shah, har qaysi sayyodi laim.

Ochlig‘u bexoblig‘ oncha berib —
Kim so‘ngak uzra eting bori erib.

Yetkucha bir luqma et bedod ila,
Yeb ulus mag‘zin o‘kush faryod ila.

Tengri qism etkonni yeb, ey zori dui,
Lek o‘lub dunlarg‘a muhtoju zabun.

Qaysi saydekim, sen oni ovlabon,
Qushchi tashlab tabl cholib qovlabop.

Sep o‘zungdin bir zabunroq chun topib,
Ju’din bexud uchub, yetgoch qopib.

Topshurub elga, itoat aylabon,
Qushchi bergonga qanoat aylabon.

Bu zabunluqlar bila muncha gazof,
Ham qilib izhor urg‘on chog‘da lof.

Gar hamiyat bo‘lsa erdi yo uyot,
Bo‘lmag‘oy erdi uyotingdan hayot.

Lek chun nodonlig‘ing g‘olibdurur,
Nafs mundog‘ yovag‘a rog‘ibdurur».

 

LVI

Hikoyat

 

«Ko‘hie tog‘ ichra bir oyig‘ tutub,
O‘rgatib erdi oni ko‘p qon yutub.

Rom bo‘lg‘uncha yeb erdi ul sayog‘ —
Kunda ykki qatla o‘lguncha vyo»

Ochlng‘ birla tayog‘i behisob,
Ichu toshin aylabon bego‘shu tob.

Uylakim solsa yog‘och har chyaradast,
Uzga sori ul bo‘lub tufroqqa past.

Ham eshiklarda o‘yunchilnq etib,
Ham uyi sori o‘tunchiliq etib.

Yuklabon egnida beandoza yuk,

k tashirdin qolmayin egnida tuk.

Har jafokim mumkin o‘lg‘ay tortibok,
Jahldin nafsida pindor ortibon.

Gah xayol aylabki qoplon boshini —
Yoichqoy otib makru udvon toshini.

Goh gumon ulkim, yo‘luqsa sharza sher,
Tu’ma aylab qornkni yorib daler.

Bu sifat tu’ma hayol etti base,
Toki oxir bo‘ldi itlar tu’masi.

Har zamon bu harza qilmoqin gumon,
Xalq ichynda sen hamoisen, ul hamon»,

 

LVII

Shunqorning uzri

 

Deydi Sung‘ur: «K-ey ulusqa rohbar,
Lmringa tobe’ kelib ogohlar.

Manga haq bir rutba zohir aylamish
Kim bori qushlarga qodir aylamish.

Borcha shahlar chup mubohidur manga
Ism qushlar podshohidur manga.

Boshima oltun tumog‘a toji zar,
Chun meni haq bo‘yla qklmish to/kvar,

Sen chu voqifsen bori holotima,
Xayl aro hdm zotima ham otima.

Xub emas bir shah qo‘yub boshig‘a toj,
Uzga shahg‘a zohir etmak ehtiyoj.

Shohlig‘ oyinig‘a roje’ bo‘lay,
Nsvchun o‘zga shohg‘a tobe’ bo‘lay?»

 

LVIII

Hudhud okavobi Shunqorg‘a

 

Dedi Hudhud: «K-ey faqiri tiyra roy!
Bu xayoling zotinga vahshatfizoy.

Buki shahliqqa tahavvurdur sanga,
Bas ajab botil tasavvurdur sanga.

Ey baso zangiki, keldi tiyra zot,
Kim anga xalq ichra Kofur o‘ldi ot.

Ism aro sultonu shah shoe’durur,
Bu bori arzolg‘a voqe’durur.

Har kishi ermen debon ermu bo‘lur,
Kelmas ishin ilkidin dermu bo‘lur.

Qavmi nodonkim, degaylar, seni shoh,
Butni yo o‘tni degondekdur iloh.

Zotinga shatranj shohidur adil,
Kim o‘zidek o‘trusidadur badil.

Ne shah o‘lg‘oykim, oni har dun xas —
Ko‘kka eltib, yerga urgay har nafas.

Ul shahu sen shah erur behad yiroq,
Bo‘yla shahlig‘din gadolig‘ yaxshiroq».

 

LIX

Hikoyat

 

«Xisrave tarh etti bir farxunda sur,
Kishvar ahliga ayon bo‘ldi surur,

Onda ziynat haddu poyondni fuzun,
Harnekim bo‘lg‘ay gumon, ondin fuzun.

Bog‘ladilar mulkin oyin sar-basar,
Shahr elinda zebu tazyii sar-basar.

San’at ahli bog‘labon bisyor toq,
Mehri ravshon avjidek yuz chor toq.

Ta’biya bog‘lab baee ahli hunar,
Topib ondin mulku kishvar zebu far.

Ko‘b ajuba zohir aylab ro‘zgor,
Uz fusunidin bo‘lub omo‘zgor.

Har kishi la’be qilib kulmak uchun
Ishrat ortib, huzn o‘ksulmak uchun.

Jam’ aro bir qaltabopi behayo,
Otin aylab podshohi bo‘ryo.

Bo‘ryodan sar-basar kisvat anga,
Sodog‘u qalqon ila royat anga.

Uzidek yosab nechani yor sara,
Yo‘q sara, necha laimi masxara.

Bazm maydopi alarg‘a jilvagoh,
Zohir aylab bid’ate har dam taboh.

Uzni shohi kishvaroyii sog‘inib,
Harne qilsa hazl ila chin sog‘inib.

Chunki oxir bo‘ldi suru ta’biya,
Tutti ul ablah o‘ziga ta’ziya.

Chatr ila tojin boshig‘a urdilar,
Bo‘ryo to‘nin buzub kuydurdilar.

Bo‘ldi bu hangomadin ogahlig‘i,

Kim tamasxur ermish oning shahlig‘i»

 

LX

Burgut uzri

 

Kirdi Burgut o‘rtag‘a, ya’ni Uqob,
Dedi: — «Ey qushlar aro molikriqob!

Manga holat o‘zga qushlardek emas,
Qumriyu bulbuldek el vasfim demas.

Savlatim mufritdurur, qahrim — yamon,
Tog‘ mulki ichra menmen qahramon,

Necha kaklik tu’madur har kun manga,
Bo‘lmasa bu, uyqu kelmas tun manga.

Tu’ma istab chun havo tuttum biyik,
Emin ermas ne quloiu ne kiyik.

Ulki bo‘lg‘ay bo‘g‘zi bu yanglig‘ ulug‘,
Yo‘l netib qat’ aylag‘oy bo‘lmay ozug‘.

Meni bu yo‘lda qaiot ko‘p soldi tut,
Qorin och qolg‘och — yiqilib qoldi tut».

 

LXI

Hudhud javobi Burgutg‘a

 

Dedi: Hudhud: «K-ey xadivi komkor,
Ko‘rmagan bir sendek ahli ro‘zgor.

Ham yigitlik vasfi loyiq zotinga,
Ham musallam pahlavonliq otinga.

Hayf bu minqoru changoling sening,
Farru shavkatlig‘ paru boling sening.

Senki maqsud istoy, ey badnafsi dun,
Azm etordin bo‘yla bo‘lg‘oysen zabun.

Ozim o‘lmay yo‘lg‘a solg‘oysen qanot,
Changu minqoru qanotingdin uyot.

Muncha birla o‘zni tavsif etkosen,
Zo‘ru shavkat birla ta’rif etkosen.

Pahlavonu qahramon ul bo‘ldi, ul —
Kim kechib jonidin etkoy azmi yo‘l».

 

LXII

Hikoyat

 

«Bor edi bir pahlavoni zo‘rgar,
Behunarlig‘ fannida sohibhunar.

Choshtgoh yer erdi o‘n botmon taom,
Yona muncha aylar erdi qut shom.

Bu ikki hangomning mobayni ham,
Yona muncha o‘tlar erdi beshu kam.

Zo‘rlar aylar edikim pili mast,
Qilsa topqay erdi andomi shikast.

Ittifoqo hodisoti ro‘zgor
Mulk aro qildi buzug‘lug‘ oshkor.

Uylakim bo‘lg‘och ayon andoq balo,
Vojib o‘ldi mulk ahlig‘a jalo.

Xalq o‘zga mulk azmi ettilar,
Jon ovuchlab bosh olibon kettilar.

Zo‘rgar ham ayladi hamrohliq,
Yo‘q anga yo‘l ranjidin ogohliq.

G‘o‘l uzunroq tushti-yu obod yo‘q,
Qilg‘oli badnafs el nafsini to‘q.

Zo‘rgar chun toimadi bir kun g‘izo,
Boshladi o‘z holig‘a tutmoq azo.

Chun ikkinchi kunga yetti pahlavon,
Ketmish erdi jismidin tobu tavon

Lek uchunchi kun aiga bebarglik,
Ayladi zohir biyobon marglik.

Qat’ etib yo‘lni yoyoq atfol ham,
Har taraf ikki bukulgon zol ham.

Ikki-uch kun tortibon ranju ano,
Ma’man ichra komlar topib yano.

Pahlavon topib bu mehnatdin shikast,
Uylakim bo‘ldi ajal yo‘linda past».

 

LXIII

Kuf uzri

 

Zohir etti ajz ahvolini Kuf:

«Kim erurmen men zaifu, yo‘l — maxuf.

Utkaribmen umrni vayronada,
Boshima yemrulgudek koshonada.

Barcha avqotim o‘tub anduh ila,
Motam ahlidek fig‘onu vuh ila.

Ganj umidiga fig‘onlar ko‘rguzub,
Lek ul ummid ila o‘zni buzub.

Debki, garchi torttim umrumda ranj,
Bok emas bir kun nasibim bo‘lsa ganj.

Menki ganj ummedidan devonamen,
Kecha-kunduz sokini vayronamen.

Bu uzun yo‘ldin meni tutqil maof,
Men kimu Simurg‘ birla Ko‘hi Qof».

 

LXIV

Hudhud javobi Kufg‘a

 

Dedi Hudhud: «K-ey ishing makru hiyal,
Qasdi joning aylabon to‘li amal.

Yer tutub ko‘nglungda ummidi mahol,
Kim vuqu’iga oning yo‘q ehtimol.

Filmasal bilfarz topsang ham bu ganj,
Qil xayol, ey notavoni g‘ussasanj.

Kim ne bo‘lgay bahrang ondin juz balo,
Hardam o‘zga g‘amg‘a bo‘lmoq mubtalo.

Ul balolar birla o‘lmak xoru zor,
Ganj tutmoq dushman ilkida qaror».

 

LXV

Hikoyat

 

«Bor edi bir mulk aro devonae,
Kecha-kunduz maskani vayronae.

Ganj umidi birla umrin o‘tkozib,
Xar dam ul vayroia bir yonin qozib.

Ittifoqo baski chekti ranj ul,
Baxti bir kun ganjga boshqardi yo‘l.

Bir eshik bo‘ldi ayon naqbi aro
Kirdi ersa bir ulug‘ ishratsaro.

Qirq xum onda Faridun ganjidek,
Yo‘q Faridun, balki Qorun ganjidek

Ko‘rmagidin telba etti tarki hush,
Yetti nogoh bir laimi saxtko‘sh.

Ko‘rdi ul vayronada devonani,
Hush zoyil qilg‘uchi xumxonani.

Ko‘rmay ul majnunni mujrim chekti tir,
Qopini ganj uzra to‘kti bedarig‘.

Ganj erdi umre oning voyasi,
Bordi ganj ustida jon sarmoyasi».

 

LXVI

Humoy uzri

 

Boshladi uzrini sohibfar Humoy,
Dedi:— «Ey sargashtalarg‘a rahnamoy,

Ondadur iqbolidin poyam mening,
Kim berur taxti sharaf soyam mening,

Zotima oncha sharaf bersa iloh,
Kim mening soyam gadoni qilsa shoh.

Men yana istamak; ya’niki ne?!
Uzni ranjur aylamak, ya’niki ne?

Qilmog‘im xushroq havoe jilvagoh,
Bermagim coyamda shahlarg‘a panoh»,

 

LXVII

Hudhud javobi Humoyg‘a

 

Dedi Hudhud: «K-ey so‘zung afsonae.
Kim oni qilg‘oy bayon devonae.

Ulki zotingda balohat chog‘lamish,
Sanga bu yanglig‘ saqifa bog‘lamish.

Kim yetar soyangdin elga shohlig‘,
Sanga bovar qildurub gumrohlig‘.

Shohlar tarixikim mastur erur,
Qaysiming vasfida bu mazkur erur?!

Kim oni shoh aylamish soyaig sening,
Kim erur bu muddao voyang sening.

Bu g‘alat afsona shod aylab seni,
Bo‘yla fosid e’tiqod aylab seni.

Filmasal bo‘lsa bu da’vo rost ham,
Kelsa sendin bu sifat bexost ham.

Bersa elga shohlig‘ hayyi vadud,
Sen de borikim, sanga ondin ne sud?

Tu’mang itdek dasht aro qolg‘on so‘ngak,
Turfaroq bu ishki, qoqsholg‘on so‘ngak.

Bilgil, ey botil xayol ichra asir,
Kim erur holingg‘a loyiq bu nazir».

 

LXVIII

Hikoyat

 

«Sohili Ummonda savdopesha xayl,
Bahr savdosida sudandesha xayl —

Bersalar besh-o‘n diram, g‘avvosi dun —
Bahr ichra solur o‘zni sarnigun.

Jonni yuz ranj o‘qiga aylab hadaf
Bahr qa’rinda iliklar bir sadaf.

Ul sadaf ichra agar ming donadur,
N agar xud bir duri shohonadur —

Kim erur ul shoh toji ravnaqi,
Ongla opi muzd berganning haqi.

Tojir olib ul sifat naqdi aziz,
Axz etib g‘avvos bir-ikki pashiz.

Ul olib muzdu sanga ul dog‘i yo‘q,
It kibi aylab so‘ngak nafsingni to‘q.

Oqil ersang ko‘p dema mundoq gazof,
Kim sarosar bu so‘zung bordur xilof».

 

LXIX

O‘rdak uzri

 

O‘rdak og‘oz etti: «K-ey farxunda zot,
Suv bila bo‘lmish manga qoyim hayot.

Ondin oyru muztaribmen qayg‘udin,
Uylakim tushkay yiroq bolig‘ su(v)din.

Chun suv ichra zotima taskin bo‘lub,
Pok domanlig‘ manga oyin bo‘lub.

Poklik chun suvdin ettim iktisob,
Loyiq o‘ldi vasfima husnul-maob.

Bo‘lmasam bir lahza orig‘ suv aro,
Furqatida aylaram yuz mojaro.

Mavjdin sajjodani solib su(v)da,
Ko‘rguzub maqsud yuz ul ko‘zguda.

Suvdadur maqsuduma chun yetmagim,
Bas xatodur o‘zga yon azm etmagim».

 

LXX

Hudhud javobi O‘rdakka

 

Dedi Hudhudkim: «Xato so‘z keldi bu,
Kim deding, ey pok yub aqlingni su.

Suvg‘akim sajjoda solibmen deding,
Chug‘z holidin magar g‘ofil eding.

Pok domailig‘ qilibmen fan dema,
Uzni suvda g‘ayri tardoman, dema.

Pok esang nedur sug‘a cho‘mmoq ishing,
Kecha-kunduz g‘o‘ta urmoq varzishing.

Fisq tuxmin nafs aro ulkim torir,
Suv aro har g‘o‘takim urdi orir.

Ne janobatdur bu-yu beboklik,
Kim cho‘mub tun-kun yetishmas poklik.

Er esang, ollingdadur bahru fano.
Cho‘mgilu qilg‘il o‘zungni oshno».

 

LXXI

Hikoyat

 

«Hind daryosida erdi tojire,
Sudu savdo shevasida mohire.

Moyai savdo dimog‘ig‘a tushub,
G‘arqi bahri fikr o‘lurg‘a yovushub.

Tutmayin bir mulkda o‘n kun maqom,
Aylagach savdo su(v)g‘a aylab xirom.

Pillar aylab erdi bu yanglig‘ safar,
Bahrni onglab har ofatdin mafar.

Makka atrofin suv ichra aylanib,
Farz ado etmay, yaqin yetgoch yonib.

Xalq debkim, bo‘l musharraf hajga ham,
Mayl bermay ul taraf hirsi diram.

Toki bir kun tushti daryo uzra mavj,
Kemaga yer gah hazizu goh avj.

Bo‘ldi tojir lujjai savdoda g‘arq,
Lek bo‘ldi kemasi daryoda g‘arq.

Bermadi daryo xayoli hajg‘a yo‘l,
Toki bir boliqqa bo‘ldi tu’ma ul».

 

LXXII

Tovuq uzri

 

Tovug‘ etti bo‘yla uzrin oshkor:
«K-ey tuyur ichra raisi tojdor.

Biz ikovga toj ro‘zi qildi haq,
Lek har birga bir ish qildi nasaq.

Sanga aylab rohbarlig‘ni ato,
Qildi qushlarg‘a raisu peshvo.

Maiga berdi savti dilkash bardavom,
Elni toatqa tilarg‘a subhu shom.

Ulki maxluq etti sun’i vahshu tayr,
Bizga taskin ro‘zi etti, saiga — sayr.

Chun saromad keldi erlikda xuro‘s,
Haq anga berdi necha zebo aro‘s.

Tutti haryon sayr qilmog‘din maof,
Ul kimu Simurg‘ birla Ko‘hi Qof?»

 

LXXIII

Hudhud javobi Tovug‘qa

 

Dedi Hudhudkim: «Bu so‘z bevajh emas,
Gar kishi bu so‘zni holidin demas.

Bor oningdek qushki ochmay bolu iar,
Sidra shoxi ustida aylar maqar.

Qeldi xilvatgohi oning anjuman,
Sayr etar, lekin yeri doim vatan.

Arshparvoz o‘ldiyu sidranishin,
Zlga zohir aylamay parvoz ishin.

Ermas ul Simurg‘din ayru dame,
Vaslidin ko‘nglig‘a o‘zga olame.

Yetmayin jonig‘a hajridin gazand,
Surati vaslida har dam naqshband.

Boshi uzra mavhibat toji oning,
Jilvagohi vasl me’roji oning.

Vasldin mamlu, vale dam asrabon,
G‘ayrdin holini mubham asrabon.

Vasl yuz ming durridin ko‘nglida jo‘sh,
Lek o‘lub og‘zi sadaf yanglig‘ xamo‘sh.

Ul qush ermassen sen, ey xorijnavo,
Harzagardu harzago‘yu behayo.

Fisqi mufrit kecha-kunduz varzishing
Bejihat g‘avg‘ou qichqirmoq ishing.

Yuz yamonlig‘ birla shan’at aylabon,
Yaxshilarg‘a o‘zni nisbat aylabon.

Sustlug‘lar birlakim qilding ayon,
Demagil o‘zni xuro‘s, ey mokiyon».

 

LXXIV

Qushlar o‘z nisbatlarin Simurg‘ga Hudhuddin so‘rg‘onlari

 

Har biri bir uzrkim qildi xitob,
Berdi chun Hudhud anga shofiy javob.

Nuktadin ojiz bo‘lib ul lahza xayl,
Qilmadilar o‘zga uzr ayturg‘a mayl.

Barchani sargashta aylab za’f hol,
Muttafiq Hudhuddin etdilar savol:

«K-ey sening zoting rayosat gavhari,
Boshinga loyiq hidoyat afsari.

Sayr aro qat’i biyobon aylagan,
Tayyi maslak ulcha imkon aylagan.

Yo‘l rijou xavfini bilgan tamom,
Xavfi islohida qilg‘on ehtimom.

Biz guruhi ojizu zoru zabun,
Barchani xor aylabon baxti nigun.

Ko‘nglumizga bo‘lmag‘on ravshai bu roz
Jahlimiz ko‘ptin ko‘lu, ilm-ozdin oz.

Zarradek sargashta ahvolu haqir,
Ul kamol avji uza mehri munir

Manzilatda charxi oliydin. rafe’,
Fushat ichra arsh azmidii vase’.

Ul kelib ortuq to‘quz aflokdin,
Lek biz o‘ksuk base xoshokdin.

Bizga oning birla nisbat ne ekin?
Ye bu nisbat ichra hikmat ne ekin?

Shohlar shohi kelib ul podshoh,
Biz gadolarning gadoyi xoki roh

Bizga ma’lum etki, bas majhul erur,
Aql oning idrokidin ma’zul erur.

Biz haqiru oliy oning hazrati,
Qatraning daryoga nedur nisbati?»

 

LXXV

Hudhud qushlarg‘a javobi va Simurg‘ zuhuridin xitob

 

Berdi Hudhud qavmg‘a mundoq javob
Kim:—Ushal shohanshahi olijanob.

Ganje erdi, lek maxfiy zot anga,
Yeshurun husn erdi, kun-mir’ot anga.

Uz zuhurin chun tamanno ayladi,
Chiqti-yu avval tajallo ayladi.

Bu tajallosi aro xurshedvor,
Yuz tuman ming soya soldi oshkor.

Soyakim pokiza bo‘ldi jilvagar,
Ayladi ul soyag‘a ko‘prak nazar.

Barcha olam qushlarining surati,
Bilgil, oning soyai purhikmati.

Chun muhaqqaq bo‘ldi bu hikmat sanga,
Bo‘ldi tuz Simurg‘ ila nisbat sanga.

Bu senga ma’lum chun bo‘ldi yaqin,
Fosh qilma rozni, ey xurdabin.

Kimga bu kashf o‘ldi mustag‘raqdur ul,
«Hoshalilloh!» kim degaysenhaqdur ul.

Haqqa mustag‘raq ne bo‘lsun haq demak,
Bo‘lg‘ay oni haqqa mustag‘raq demak.

Sen chu fahm ettingki, kimga soyasen,
Uz yaqiningda qaviy sarmoyasen.

Soya istay bo‘lmasa gar jilvagar,
Bilki Simurg‘ o‘lmas erdi soyavar.

Uzni Simurg‘ istasa erdi nihon,
Soyasi bo‘lmas edi hargiz ayon.

Soyaafkanning vujudidin dalil,
Soya zohir bo‘lmog‘in tahqiq bil.

Ko‘zlaring Simurg‘bin gar bo‘lmag‘ay,
Ko‘zgudek ko‘nglung munavvar bo‘lmag‘ay.

Kimki ul yuzni ko‘rar, ko‘r ko‘z emas,
Har nekim der g‘ayr — ortuq so‘z emas.

Istadi husnig‘a oshiqlig‘ni fosh,
Ko‘zgu paydo qildi andoqkim quyosh.

Toki onda jilvai noz aylagay,
Husnig‘a oshiqlik og‘oz aylagay.

Bo‘ldi ul ko‘zgu ko‘ngul, ey ahli dil,
Kim haq anda jilva aylar muttassh

Ul qilibon jilvai husn oshkor,
Sen ko‘ngul birla anga oinador».

 

LXXVI

Ul shoh hikoyatikim husnini zohir qilurg‘a ko‘zguni vosita qildi

 

Bor edi shohe jamol avjida moh,
Moh paykarlar — sipah, ul erdi shoh.

Qomatidin sarvg‘a afkandalik,
Orazidin mehrg‘a sharmandalik.

Olam oshubi kelib ruxsorasi,
Muhlik ul ruxsorining nazzorasi.

Husni g‘avg‘osi jahon ichra tushub,
Ishqining yag‘mosi jon ichra tushub.

Onchakim husni jahonoro anga,
Yuz ming oncha nozu istig‘no anga.

Chiqsa gohi otlanib maydon aro,
Solsa erdi raxshini javlon aro.

Har kishi oliga kelsa ul zamon,
Husnini ko‘rmak hamon,o‘lmak hamon.

Bo‘lmish zrdi o‘lg‘on eldin band yo‘l,
Sayr etib yong‘uncha javlongohin ul.

Husnidin ofoq aro g‘avg‘o edi,
Zulmidin jon mulkiga yagmo edi.

Xalq behad qatlidin topti malol,
Elga yuz ko‘rguzmagiN qildi xayol.

Ko‘zgu hukm ettiki paydo qildilar,
Taxti olinda muhayyo qildilar.

Qasri olinda yasatti maizare,
bnda nasb etti chu ravshan axtare.

Uzi husnig‘a nazar solur edi,
Bahra el ham aksidin olur edy.

To bu yanglig‘ ko‘zgu tartib etmadi,
Husnidin nozirg‘a bahra yetmadi.

Ham o‘zi husnidin o‘ldi bahravar,
Bahra ham topti onga qilg‘on nazar.

Sen bu ko‘zguni ko‘ngul qilg‘il xayol,
Kim solur aksini onda ul jamol.

Qasri — tan, onda ko‘ngulni ko‘zgu bil,
Ko‘zguda shah husnini nazzora qil.

Bermayin bu kuzguga avval jilo,
Aks anda solmag‘ay ul podshoh.

Onglag‘il ul husn aksin ko‘zguda,
Sen tamoshosig‘a turg‘on o‘truda.

Ko‘zgu ravshanroq necha qilsa zuhur,
Zohir o‘lg‘ay aks onda bequsur.

 

LXXVII

Iskandarning elchilikka borg‘oni hikoyati

 

«Bir kun Iskandar bu oyin ayladi,
Elchilikka o‘zni ta’yin ayladi.

Aylyali Simurg‘ni ul nomvar,

Ul kabutardekki bo‘lgay nomabar.

Bordi ul kishvarg‘akim borg‘ay rasul,
Ayladi onda rasulona nuzul.

Dedi elga budur Iskandar so‘zi,
Turfa bukim, erdi Iskandar o‘zi.

Elchilardek so‘z bayon aylar edi,
Uzi o‘z hukmin ayon aylar edi.

El ne bilsunlarki, Iskandardur ul,
Yo‘qki, qosid, hokimi kishvardur ul.

Yetkurub ahkomi noma’dudni,
Elga qosid ko‘rguzub maqsudni.

Xalqning mingdin biri bilmay bu hol,
Qim nedur bu parda naqshida xayol.

Sen dog‘i shahdin qilursen nukta go‘sh,
Sog‘inursen lek noqilni suro‘sh».

Bildilar qushlar chu bu guftorni,
Akgladilar pardada asrorii.

Bori maqsudig‘a ruxsat toptilar,
Komu matlubiga ulfat toptilar.

Oshno so‘zlar bila ul peshvo,
Qildi ul begonalarni oshno.

Qildilar bori yana okdin savol,
K-ey hidoyat amrida sohib kamol.

Biz guruhebiz base zoru za’if,
Jism zoru jon nizoru tan nahif.

Ish azimu, yo‘l yiroqu, xavf — ko‘p,
Nechuk o‘lg‘oy azmimiz bu yo‘lda jo‘p.

 

LXXVIII

Qushlarning yo‘l kayfiyatin Hudhuddin savoli va oning javobi

 

Berdi Hudhud qavmga mundoq javob
Kim: «Bu yanglig‘ onglangiz royi savob.

Kim bu yo‘lda ishqdur kulli sifat,
Ishq ahlidin yiroqdur maslahat.

Qimki oshiqdur — anga jondin ne bok,
Kufr olib bermak imondin ne bok.

Gar kerak oshiqqa o‘z jononidin,
Sahl erur kechmak jahonu jonidin.

Jon erur oshiq yo‘lida saddi roh,
Uylakim bo‘lg‘oy birov yo‘linda choh.

Fard erur oshiq tanu jondin dog‘i,
Lqlu hushu kufru imondin dog‘i.

Ishq olamso‘z erur, jonso‘z ham,
Shavq o‘tidin kufru imonso‘z ham.

Oshiq o‘lg‘on kechti nangu nomdin,
Millatu imondinu islomdin.

Lozimi ishq o‘ldi shavqu so‘zi dard,
Barq yanglig‘ po‘yai getinavard.

Kimga dardu ishq mustavlidurur,
Tarki jon etmak anga avlidurur.

Kimki jonon sori oning royi bor,
Jong‘a ofat yetsa ne parvoyi bor.

Ishq ishi g‘am shomi dardu so‘zdur,
Sham’ anga ohi jahonafro‘zdur.

Dard keldi ishq so‘zidin nishon,
Dard bo‘lmay oshiq o‘lmas jonfishon

Mutribo, tuz bir surudi dardnok,
Soqiyo, bedardlig‘din men halok.

Dard jomin tut meni zor etgudek,
Ishq dardi ko‘ngluma kor etgudek.

To oni no‘sh aylabon jondii kechay,
Aqlu hushu dinu imondin kechay.

Kufr dayri ichra ma’vo aylayin,
Azmi zunnoru chalipo aylayin.

Piri dayr ollida aylab o‘zni mast,
Kuydurub mushaf, bo‘loyin butparast.

Ishq dayri ichra aylab o‘zii xos,
Jonni imon nangidin aylay xalos.

Dayr aro asmoi noqus aylayin,
But sujudinda zaminbo‘s aylayin.

Belga mahkam bog‘labon zungyurni ,
Uzdin aylay shodmon kufforni».

 

LXXIX

Hikoyat

 

Shayx San’on vosili dargoh edi,
Ko‘ngli g‘ayb asroridin ogoh edi.

Ka’bada avtod ila aqtob aro,
Uyla erdikim nabi ashob aro.

Xalq irshodiga rosix erdi ul,
Ka’bada shayxul-mashoyix erdi ul.

Ostonining gadoyi shohlar,
Qullug‘ig‘a muftaxir ogohlar.

Har duokim qilsa bir g‘amgin uchun,
Qo‘l ochib xayli malak omin uchun.

Chehrai maqsud oning o‘trusida
Jilva aylab ko‘ngliniig ko‘zgusida.

To‘rt yuz olida ashobu murid,

Har bir andog‘kim Junaydu Boyazid,

Charxi a’log‘a shukuhidin shikast,
Arshi a’zam himmati ollinda past,

Dudi ofatdin qarorsa olame,
Yerubon yetgach duosidin dame.

Kimki bo‘lsa bir baloga mubtalo,
Ul duo qilg‘och, bo‘lub daf’i balo.

Voridoti arshdin payg‘omdek,
Voqeoti vahy ila ilhomdek.

Harna ko‘rsa voqea ta’bir anga,
Ko‘rgani-o‘q yuzlanib bir-bir anga.

Necha tun bir tush anga ko‘rguzdilar,
Rishtai sabru qarorin uzdilar.

Uyg‘onib holiga istig‘for edi,
Yumsa ko‘z ul tushga-o‘q takror edi.

Kim matofi erdi bir begona bum,
Aylasa ma’lum, ul bum erdi Rum.

Onda bir dayr ichra erdi zoru mast,
Mastlikdin dayr elidek butparast.

Chun bu tush bo‘ldi mukarrar, ganji roz —
Dedi: «Bo‘lmas bu balodin ehtiroz.

Kimsaga ma’vo haramdur yo kunisht,
Ko‘rmay o‘lmas ulcha bo‘lsa sarnavisht.

Botroq ul kishvarg‘a azm etmak kerak,
Har qayon tortar qazo — ketmak kerak.

Chunki bo‘lsa bizga ul ma’vo nasib,
Boshimizg‘a harna kelsa, yo nasib».

Qildi chun o‘z holig‘a nazzorae,
Toimadi bormoqdin o‘zga chorae.

Yuz haramga qo‘ydi sohib inqito’,
Qildi yuz oshub ila tavfi vido’.

Qildi chun ming huzn ila tavfi haram,
Rum iqlimi sari qo‘ydi qadam.

Toptilar ashob chui ogohlig‘.

Ul safarda qildilar hamrohlig‘.

Yo‘lni qat’ aylar edi piri tariyq,
To‘rt yuz ahli tariyq erdi rafiq.

Shayxning ko‘nglig‘a savdolar tushub,
Kim ani zoe’ qilurg‘a yovushub.

Har zamon bir iav’ o‘lub andeshasi,,
Yo‘q bajuz andesha oning peshasi.

Holida ashob tag‘yir anglabon.
Hush ila sabrini bir-bir anglabon.

Xoslar aylab savol ul holdin,
Voqif o‘lmay ul g‘arib ahvoldin.

Kim savolekim qilib, toimay javob,
Shayxtin ko‘prak alarda iztirob.

Bu sifat yo‘l qat’ etib maqsad sari,
Qaysi maqsad — shiddati behad sari.

To qadam qo‘ydilar ul kishvarg‘a tez,
Shayx ko‘nglunda vale yuz rustaxez.

Har nafas bir buq’ani aylarda sayr,
Mar’i o‘ldi nogahon bir turfa dayr.

Toqi oning charx toqi birla juft,
Juftu toqi ichra ko‘p rozi nuhuft.

Toshi anduhu baliyat tog‘idin,
Kirpichi dardu balo tufrog‘idin.

Zebu koshisig‘a yuz tarhi taab,
Ko‘rguzub yuz nav’ naqshi bulajab.

G‘urfalardin fitnalar nazzoragar,
Qilg‘oli bechorau, yo‘q choragar.

Ishq aynidin yoruq har ravzani,
Lek ul ravzan balolar maekani.

Kunguridin raxnalar imon sari,
Ishq shayiining namudori bari.

Ta’biya har kungurida toshlar,
Ishq tig‘idin kesilgan boshlar.

Ahli din boshig‘a parron qilg‘ali,
Olam uzra sangboron qilg‘ali.

Fitna xayliga mamar darvozasi,
Fitnagar toqi sipehr andozasi.

Halqai zanjirida yuz ming funun,
Halqai savdou zanjiri junun,

Ishq o‘tidin onda yuz otashkada,
Har birida yuz tuman savdozada.

Dayr uzra tiyra dudi hay’ati
Zohir aylab kufru isyon zulmati.

Dayr mundoq ko‘rmayin to qildi sayr,
Kufru imon ahlig‘a bu eski dayr.

Shayx jismidin borib ul yerda tob,
Ko‘nglini betoqat aylab iztirob.

Za’f mustavli bo‘lub har dam anga,
Jilva aylab o‘zga bir olam anga.

Nozir erdi har taraf oshuftavor,
Bir taraf tushti ko‘zi beixtiyor.

Manzare, ondin osilg‘on bir tutuq,
Bir quyoshqa ul bo‘lub qavsi ufuq.

Yeldin ul burqa’ chu bo‘ldi bartaraf»
Ul quyosh anvori tushti har taraf.

Ne quyoshkim, yuz quyosh devonasi,
Husni sham’i davrida parvonasi.

Paykari ruhi musaveardin misol,
Ruhg‘a har lahza ondin o‘zga hol.

Hur suratlig‘ parizodi ajab,
Guljabinlig‘ sarvi ozodi ajab.

Ruhni oshufta aylab hay’ati,
Yuz ajab suratga solib surati.

Suratidin munfail huru pari,
Tal’atidin oftobi xovari.

Yuzi nurafshon, sochi zulmatfishon,
Nuru zulmat kufru imopdin nishon.

Yuz uza zulfin chu mushkafshon qili
Zulmat ichra nurni pinhon qilib.

Sochi nur ahlig‘a zulmat olami,
Ahli savdoning savodi a’zam.i.

- Qoshi savdoyi ulusqa yangi oy,
Yangi oy devonag‘a hayratfizoy.

Qoshi toqi ichra ofatlig‘ ko‘zi,
Dayr toqida aningdekkim o‘zi.

Kirpigi ko‘z davrasida har taraf,
Fitna xaylidin ko‘zi davrida saf.

Ko‘zki bo‘ldi xoli oning ostida,
Nuqta yozilg‘on baloning ostida.

Ul balo ostida, yuz ustida xol,
Ikkisining nuqtasidin bil misol.

G‘ayb sirridin berib og‘zi nishon,
Uzi g‘ayb ahlidek, ammo benishon.

La’li joni xastalarning marhami
Nutqida Isoi Ruhulloh dami.

Ul mufarrih moyasi yoqut o‘lub,

Bu nafasdin xasta jong‘a qut o‘lub,

Ham zanaxdonida yuz ming jon asir,
Chohida yuz Yusufi Kan’on asir.

Zulfidin solsa chiqorurg‘a kamand,
Ko‘prak aylab bu kamand ul elni band,

Tavqi g‘abg‘ab ul zaqan ostida nun,
Obihayvopg‘a hubob, ammo nigun.

Ham qadining naxlig‘a jon jilvasi,
Ham xiromi obihayvon jilvasi.

Ko‘z bila la’li ajab san’at tuzub,
Har pecha ul o‘lturub, bu tirguzub.

Jismu gulgun ko‘ngloki gul uzra gul,
Ko‘rmagidin tobsiz yuz ming ko‘ngul.

Ko‘pglak uzra necha hulla rang-rang,
San’atida jon chekib Rumu Farang.

Hulla rangi nechakim qotil bo‘lub,
Atridin yuz jon yana hosil bo‘lub.

Kofiri qotil ko‘ziga barcha kom,
Buki — din ahlig‘a solg‘on qatliom.

Kimki aylab sochi zunnorin xayol,
Dinu imopini aylab poymol.

Husnu lutfi jon aro yer tutqudek,
Bir ayoq suv birla balkim yutqudek.

Shu’lai husni solib davrong‘a o‘t,
Otashin la’lidin ammo joig‘a o‘t.

Topib otashgoh ishqin ahli hush,
Porsoso‘zandau zuhhodkush.

Qasr uza bu shakl ila tarso qizi,
Bal quyosh ayvonida Iso qizi.

Shayx ko‘ngliga choqilg‘och o‘yla barq,
Shu’la daryosig‘a joni bo‘ldi g‘arq.

Asradi o‘zni ko‘p istig‘for etib,
Og‘zida «Lohavl»pi takror etib.

Sho‘x ochqoch shu’lai ruxsorini,
Urtadi «Lohavlu» istig‘forini.

Vo‘lmish erdi jismi tufroqqa nigun,
Bir dam ul uyga aso bo‘ldi sutun.

Orqasin qo‘ydi dame devorg‘a,
Hayrat aylab ul g‘arib osorg‘a.

Ham aso, ham jismig‘a yetti shikast,
Holidin bordiyu bo‘ldi yerga past.

Tushti joni pokfarjomig‘a ishq,
Kirdi qondek yetti andomig‘a ishq.

Goh behol erdi, goh o‘z holida,
Lol o‘lub ashob aning ahvolida.

Hayrat aylab bir-biriga boqibon,
Bosh quyi aylab, ovuchlar qoqibon.

Holig‘a oqshomg‘acha hayron qolib,
Balki o‘z holig‘a sargardon qolib.

Tun savodi qildi chun kunni qaro,
Zulmati kufr ul sifatkim dayr aro.

Ul qaro kun boshiga kelgan qori,
Ro‘zgori ham qaro tobe’lori —

Qoldilar mug‘ dayrining tufrog‘ida»
Qaysi tufrog‘kim, baliyat tog‘ida.

Shayxning olig‘a keldi o‘yla kun,
Kim kishi ko‘rmaydur andog‘ tira tun,

Ko‘kka yoyib pardai idborlar,
Haryon axtardin qoqib mismorlar.

Charx ashkin oqizurg‘a dud etib,
Ko‘kning atrofini qiyrandud etib.

Topnbon gardun taharrukdin farog‘,
Uridin tebraimay ul yanglig‘ki tog‘.

Charx dard ahlig‘a bedod aylabon,
Tog‘-tog‘ anduh ijod aylabon.

Dahrni ul tog‘larda yoshurub,

Yuz tumai ming toshlar ham yog‘dur>b.

Ko‘zlarin gardun qilib axtarfishon,
Shayx ahvolig‘a motamdin nishon.

Barcha dahr ahlig‘a bu motamsaro —
Kiydurub oniig azosida qaro.

Shayx mazlumu giriftoru nahif,
Tushmagan ish boshig‘a tushgan zaif.

Ishqi zolim zulmidin zoru nizor,
Dayr tufrog‘ida yotib xoru zor.

Ishq yoqib jism ila jonig‘a o‘t,
Kufr solib dinu imonig‘a o‘t.

Ashk aro yotib, vale og‘zi qurub,
Ko‘ngli o‘ti shu’la og‘zidin urub.

Ishq aylab ro‘zgorin ham qaro,
Tun xud aylab yo‘qu borin ham qaro.

Yuz balo jonig‘a chui bo‘ldi nasib,
Der edi holig‘a yig‘lab ul g‘arib.

Kim: «Bo‘lar har lahza ranj afzun mapga,
Ne edikim qilding, ey gardun, manga!

Ofiyatdin ishq sori boshlading,
Yuz yonar o‘t ichra olib toshlading.

Ko‘zga avval ko‘rguzub mehri munir,
Yoshurub, g‘am shomig‘a qilding asir.

Qaysi shomi g‘amki, ko‘k javfi aro,
Ofarinish orazin qilding qaro?

Do‘zaxi g‘am dudi olamni tutub,
Shu’lasin ko‘nglum o‘tidin yorutub,

Olloh! Olloh! Ne kechadur bu kecha!
Sa’b mundog‘, yo rab, o‘lg‘aymu kecha?!

Utkaribmen ko‘p suubat kechalar,
Qo‘rmadim mundog‘ uqubat kechalar!

Tun emas — do‘zax o‘tining dudidur,
Ye falakning ohi qiyrandudidur.

Bo‘yla tun, yo rab, namudor o‘lmasun,
Anda hech odam giriftor o‘lmasun.

Bilmon, oyo tun balosinmu deyin,
Manga tushgan kun balosinmu deyin!

Jismu a’zovu havosu aqlu hush
Ishqdii bo‘ldilar andog‘ pardapo‘sh.

Kim degaysenkim biri mavjud emas,
Ishq bedodida juz iobud emas.

Paykarimda oncha yo‘q tobu tavon,
Ashkdek ko‘yida bo‘lg‘uncha ravon.

G‘lnima quvvat yo‘q oicha urg‘oli,
Tosh uza g‘am fartidin sindurg‘oli.

Ko‘z qoni ul oy yuziga solg‘uchi
Ul quyosh anvoridin iur olg‘uchi.

Yuz qani surtarg‘a ul dargohg‘a,
Qul tazarru’ aylagandek shohg‘a!

Qo‘l qani ko‘ksumg‘a xoro urg‘udek,
Boshima tufrog‘lar sovurg‘udek!

Hush qoni aylaguncha o‘zii zabt,
Bermaguncha yo‘l dimog‘ uyiga xabt.

Qoni aql etguncha ish tadbirini,
Qilg‘uchi vayron ko‘ngul ta’mirini?

Qoni sabr etguncha dardim chorasin,
Ye davo qilg‘uncha bag‘rim porasin?-

G‘am yeguncha holima qoni ko‘ngul,
Kim erur holo o‘luk soni ko‘ngul.

Bir nafas urguncha bori jon qani,
Kim ko‘nguldek ham topa olmon ani.

Manga bu yo‘l ne balolig‘ yo‘l edi,
Har nekim andin batar yo‘q — ul edi,

Kosh hargiz bo‘lmag‘ay erdim tirik,
Umrni ko‘rguncha bu yanglig‘ irik.

Netti yetsa erdi bir barqi xatar,
Qo‘ymasa erdi vujudumdin asar.

Do‘stlar, netti madad yetkursangiz,
Jam’ o‘lub men zorni o‘ltursangiz

To qutulsa dahr orimdin mening
Dahr eli afg‘onu zorimdin mening.

Jonima, ashob, tig‘i qatl urung,
Kuydurub, haryon kulumni sovurung.

To jahonda bo‘yla rasvo bo‘lmayin,
Bir o‘lay, yuz qatla hardam o‘lmayin!»

Holig‘a ashob hayron yig‘labon,
Hardam oning dardidin qon yig‘labon.

Bo‘lubon jam’ ul guruhi mustamand.
Shayxqa har bir berib bir nav’ pand.

Shayx alarning pandini fahm etmayin,
Nukta ma’nisig‘a dog‘i yetmayin.

Aql mezoni bila qildi xitob,
Ishq tavrida topib ondin javob.

Biri deb: «K-ey murshidi arbobi din;
Xoki rohiig surmai ahli yaqin.

Kimsa yo‘linda bo‘lur bu voridot,
Uzni zabt etgan topar xayru najot».

Dedi: «Ey farzad, de o‘zluk qani,
Toki men ham zabt qilg‘ayman ani».

Biri debkim: «Bu erur shayton ishi,
Zikr ila ondin topar maxlas kishi».

Shayx deb: «Jam’iyat anda shart erur,
Men parishonman — ne xosiyat berur».

Biri deb: «K-ey muqtadoi ahli roz,
Bu balo daf’iga vojibdur namoz».

Shayx debkim: «Urma bu ma’nnda dam,
Gelbadurmen, telbaga yo‘qtur qalam».

Biri debkim: «Qo‘p, tahorat aylagil,
Elga toatqa ishorat aylagil».

Shayx deb: «Yo‘q ko‘z yoshimdin o‘zga suv,
Qon kelur hardam bog‘irdin ko‘zga suv».

Biri debkim: «G‘usli pok aylab ko‘ngul,
Forig‘ et g‘amdinki — budur to‘g‘ri yo‘l».

Shayx debkim: «G‘arqai bahri fano —
Bo‘lmisham, mendin na istarsan yano?»

Biri deb: «Tasbehingg‘a mashg‘ul bo‘l,
Bu parishon holdin ma’zul bo‘l» .

Shayx deb: «Tasbeh uzdi torni,
Chekti ando rishtai zunnorni».

Biri deb: «Misvokka qil iltijo,
Og‘zinga solib ketur sunnat bajo».

Shayx deb: «Misvok agar qilsam havas,
Ajzu hayrat barmog‘i og‘zimda bas».

Biri deb: «Sahve agar tutti vujud,
Uzrig‘a tufrog‘ o‘pur qilg‘il yeujud».

Shayx debkim, oqizib qon yoshni,
«Olmog‘umdur bu eshikdin boshni».

Biri debkim: «Rumg‘a bo‘ldi safar,
Ka’bani qilmoq kerak emdi maqar».

Shayx debkim: «Onda qilg‘onni talab,
Munda topdim, ie chekay ul yon taab».

Biri debkim: «Yuzlanib sahro sari,
Vaqtidur azm aylasa Batho sari».

Shayx debkim: «Munda toptim oni man,
Rum borida netay Bathoni map».

Biri debkim: «Chun safar bo‘ldi tamom,
Aylamak xushtur vatan sori xirom».

Shayx debkim: «Go‘iyokim zul-minan
Bizga dayr etkandurur asli vatan».

Biri debkim: «Chun mashoyixqa bu ish —-
Yetsa, bizga yetgay asru sarzanish».

Shayx debkim: «Yo‘q alar birla ishim
Kim xarobot ichradur istar kishim».

Biri debkim: «Vajdu holoting qani?
Zuhd ila pokiza avqoting qani?»

Shayx debkim: «Dayr aro holot erur,
Kim tufayli o‘yla yuz avqot erur.

Ul kecha ul qavm urub yuz pechu tob,
Shayx ahvolig‘a aylab iztirob.

Ta’na aylab, Shayx parvo etmayin,
Pandlar aytib biriga yetmayin.

To sahar dayr ahli g‘avg‘o aylabon,
Ahli din holin tamosho aylabon.

Hazl etib din ahli oyini bila,
Ko‘p mubohat aylab o‘z dini bila.

Ahli din birla tamasxurlar qilib,
Uz tariqita tafoxurlar qilib,

Teng tutub andeshai gumroh ila,
Lot losin loi illalloh ila.

Ul ulusg‘a bu shaqovat bir sari,
Dayr ahlidin shamotat bir sari.

Shayx ashobi bila ashobi dayr,
Xoh shar’din nukga aytib, xoh xayr.

Shayx dayr ashobig‘a imdod etib,
Garchi dii ahlig‘a xijlatlar yetib.

Tong yoruq bo‘lg‘uncha mundoq tira hol,
Ul musulmonlarg‘a yetkurdi malol.

Chun yorug‘luq tiralig‘ni qildi past,
Choldilar noqus xayli butparast.

Charx ko‘rguzdi quyosh anvorini,
Uylakim tarso qizi ruxsorini.

Dayr ahlig‘a uzaldi mojaro,
Shayx ishqi birla ahvoli aro.

Kufr aro tushti ajab jam’iyate,
Dayr ahli millatig‘a quvvate.

Din elining xijlati haddin oshib,
Shayxni tashlab, uyotdin torqoshib.

Shayx mahzal bo‘ldi dayr atfolig‘a,
Kim kularlar erdi oning holig‘a.

Ul g‘aribu oshiqu zoru qari,
Yo‘l uza yotib ko‘zi manzar sari.

Bosib o‘tgan el qilib izo anga.
Yo‘q vale yuz onchadin parvo anga.

Mehnatidin g‘oyibu hozirg‘a rahm,
Shiddatidin mo‘‘minu kofirg‘a rahm.

Lek tarsozodai ofoqso‘z,
Shayxni ul nav’ qilg‘on tiraro‘z.

Din tariqidin mubarro aylagan,
Kufr dayri ichra rasvo aylagan.

Pardadin aylab nazar zori sari,
Yeshurun boqib giriftori sari.

G‘aflat aylab chun ko‘rub pomolini,
Uziga kelturmay oning holini.

Qasdi dinu g‘orati jon aylabon,
Lek o‘zni go‘lu nodon aylabon.

Furqatidin Shayx joni o‘rtanib,
Balki paydou nihoni o‘rtanib.

Kunduz — oqshomg‘ocha bag‘ri chok-chok
Kecha tong otquncha furqatdin halok.

Har nafas bir oydin ortib mehnati,
Bu edi bir oyga tegru holati.

Chunki haddin o‘tti ranju dardanga,
Tufroq o‘ldi jismi g‘amparvard anga,

Kofiri zolimsirishti ishzagar
Yena ul manzardin o‘ldi jilvagar.

Ut solib olamg‘a husnu nozidin,
So‘rdi o‘z aftodasining rozidin —

Kim: «Ayo islom eliga rohbar,
Dinu islom ahlig‘a irshodgar.

Chun sanga Ka’ba tavofi erdi fan,
Dayr eshiginda nedin tuttung vatan?

Seni derlar din eliga dastgir,
Kufr dayrig‘a nedin bo‘ldung asir?

Manzilida bir kecha ahli safar
Tutsa taskin, tonglasi aylab guzar,

Shayxkim, bir oy sukun fan aylamish,
Dayr tufrog‘ini maskan aylamish.

Kufr dayrida bo‘lur orom anga,
Zulmat ahlidin ie erkin kom anga?»

Shayx ko‘rgach ul jahonoro jamol,
Istimo’ etgach bu ruhafzo maqol.

Jumla a’zosig‘a qo‘ydi za’f yuz,
Goh eguldi jismi, gohi bo‘ldi tuz.

Hush itib, sustaydi o‘zdin bexabar,
Jismida qolmay hayotidin asar.

Dayr eli aylab gumonkim, o‘ldi ul,
Ming yil o‘tganlar bila teng bo‘ldi ul,

Bir kecha-kunduz o‘luklardek yotib,
Ul sanam holig‘a boshin irg‘otib.

Holig‘a hayrat qilib kuffor ham,
Rahm etib ul qotili xunxor ham,

Keldilar boshig‘a ahli kufru din,
Uyla komil ishqig‘a deb ofarin.

Boshini tufroqdin aylab biyik,
Qildilar ma’lumkim, ermish tirik.

Ishqidin el ko‘ngliga ta’sir o‘lub,
Ul sanam holig‘a ham tag‘yir o‘lub.

Qo‘ydi maqtuli boshi uzra ayog‘,
Xastara maqsud isi tobg‘och dimog‘.

Ochti ul gulchehra ruxsoriga ko‘z,
Ne yuzida rangu, ne og‘zida so‘z.

Muddate ul nav’ gungu lol edi,
Nukta surmakdin tili behol edi.

Holig‘a kelturdi chun zavqi visol,
Kofiri zolim yana qildi savol.

Kim: «Chu so‘rduq Shayx holi suratin,
Ongloli deb holati kayfiyatin.

Zarq ila Shayx o‘zni behush ayladi,
Nuktadin og‘zini xomush ayladi.

Emdi o‘z holidadur, berdik javob,
Ulcha biz avval anga qilduk xitob».

Shayx oh urdiyu bo‘ldi ashkrez,

Dedi:— «Zy ko‘nglumga solg‘on rustaxez,

Chun so‘rorsen — arz qilmay naylayin,
Ne takalluf birla pinhon aylayin.

Maxfiy asrordin o‘tubdur chun bu ish,
Derman emdi, berkitib bag‘rimga tish.

Dayr aro bu nav’kim zor o‘lmisham,
Ishq bandig‘a giriftor o‘lmisham.

Har balo jonimg‘akim hodis durur
Orazing ko‘rmak anga bois durur.

Turfa manzardin chu husnung bo‘ldi fosh,
Uylakim, to‘rtinchi manzardin quyosh.

Ne tahammul qoldi, ne toqat menga,
Aqlu hush itti hamul soat manga.

Mujmal o‘z holimni izhor ayladim,
Seni dardimdin xabardor ayladim.

Choram etsang ham senga oson erur,
Qatl qilsang ham hayoti jon erur.

Uylakim, arz ayladim — holimni bil,
Sen bilursen — qatl qil yo rahm qil».

Dedi sho‘x:— Ey murshidi oliy sifot,
Ahli islom ichra yo‘q ermish uyot.

Sen kibi islom eliga muqtado,
Ne parishon nuktalar qilding ado?

Ne hayo fahm o‘ldi sendin, ne adab,
Sen ajab, degan so‘zung sendin ajab.

Kimki bo‘lsa ahli ishq, ey peshvo,
Bil ani mahzi adab, koni hayo.

Betahoshi so‘z demak mundoq taboh
Tifllardin kelmagay, ey piri roh.

Shayxliq tavrida oting yo‘qmudur?
Oq soqolingdin uyoting yo‘qmudur?

Chun sanga to‘qsonu yuzga yetti yosh,
Ham qari demak bo‘lur, ham ssni yosh.

Yesh esang, kirmaydurur aqling hanuz,
Qorig‘on degay xarifliqtin bu so‘z.

Yesh emassan, qoriyu mabhut sen,
Aqlu hushung zoyilu fartut sen.

Ne iboratlar ado qilding degil,
Jinsi insondin bu kelmas bori bil.

Hech shak yo‘qtur manga, ey bulhavas,
Kim bu so‘zda tilu ko‘nglung bir emas.

Ishqni maxfiy tutarlar ahli roz,
Fosh etardin ko‘p qilurlar ehtiroz.

Xossa ma’shuq olida qilmoq ayon,
Bo‘yla tundu behijob etmak bayon.

Dardi ishq oyini mundog‘mu bo‘lur,
Zuhd eli tamkini mundog‘mu bo‘lur?»

Dedi so‘zlar mahvashi farrux jamol,
Kim harifin zoe’ etti infiol.

Ko‘p xijolat birla Shayxi nomurod
Dedi:—«Ey inson sifatlig‘ hurzod.

Ishqkim zoru zabun etmish meni,
Aql olib mahzi junun etmish meni.

El na hush etgay tama’ devonadin,
Ye adab savdo bila afsonadin.

Gar junundin betahoshi so‘z dedim,
Afv qilg‘ilkim, o‘zumda yo‘q edim.

Chun nekim sharh ayladim — bor erdi rost,
Mu’tarifmen har ne qilsang bozxost.

Ne takalluf birla so‘zlay, ey nngor,
Chun tanim zor o‘lmishu ko‘nglum figor.

Ulcha bor erdim — dedim so‘rg‘on zamon,
Necha yoshursam hamondur, so‘z hamon.

Chunki oshiq man emasmanu deyin
Yer vasli istamasmanmu deyin!»

Shayx chun degan so‘zidin yonmadi,
Uzru afsun jonibi aylonmadi.

Sho‘xi sarkash dedi: «Ey, johil sirisht,
Rozi o‘lsang, harna o‘lsa sarnavisht.

Kim mening vaslim tamanno aylamish,
Ixtiyor etmak keraktur to‘rt ish:

May ichib, zunnor olib bo‘lg‘onda mast,
Kuydurub mushafni, bo‘lmoq butparast.

Ishqning bu to‘rt erur shukronasi,
Yona ikki ish erur jurmonasi.

Kim zrur bu to‘rt takbiri fano,
Ul ikki bu to‘rt ifposi yano.

Xukbonlig‘ keldi bir yil yonasi,
Bo‘lmoq otashgoh o‘ti devonasi.

Shayx agar bu dayr aro oshiq esa,
Ishqining da’vosida sodiq esa.

Bu edi shukrona ham, jurmona ham,
Ko‘p balolar bormu mundni yona ham,

Gar mening vaslim sanga matlub erur,
Hamnishin bo‘lmog‘lig‘im marg‘ub erur.

Bu deganlarni qabul etmak kerak,
Vasl ko‘yida nuzul etmak kerak.

Gar harif ermassen ushbu ishga hech,
Yo‘lg‘a azm et, erta kunni qilma kech».

Dedi Shayx:—«Ey xasta jonim ofati
Urtagan ko‘nglumni ishqing hirqati.

Shu’lai shavqung vujudum o‘rtagan,
Barqi ishqing toru pudum o‘rtagan.

Men g‘aribu oshiqu devonaman.
Hushu aqlu sabrdin begonaman.

Neki amr etsa pari ruxsora yor,
Oshiqi devonag‘a ne ixtiyor!

Harne matlub o‘lsa, hokimsan — buyur,
Qilmasam — tig‘i jafo bo‘ynumg‘a ur!»

Shayx chun so‘zni bu yerga qildi band,
Qildi sho‘xu barcha dayr ahli pisand.

Dayr ichin firdavsoyin qildilar.
Ko‘p takalluf birla tazyin qildilar.

To‘rida taxt urdilar gardunasos,
Zebu ziynat onda behadu qiyos.

Sho‘x tarso chiqti onda shavqnok,
Shayx oni ko‘rgach bo‘lub har dam halok.

Shayxni kelturdilar majma’ aro,
Qilg‘oli imoni ruxsorin qaro.

Bir-biri uzra o‘kuldi dayr eli,
Xoh iqomat xayli, xohi sayr eli.

Boda kup-kup onda hozir qildilar,
Nuql ko‘p-ko‘p dog‘i zohir qildilar.

Savti noqusu navoyi arg‘unun
Shayx dini motamig‘a tortib un,

Bo‘ldi sokin har tarafdin bir kashish,
Kim bu nav’ o‘lmaydur erdi hargiz ish.

Sho‘‘la kelturdilar otashgohdin,
Mushaf istab murshidi ogohdin.

Chun muhayyo bo‘ldi zunnoru salib,
Qo‘pti yuz afsun bila ul dilfireb.

Taxtidin tushti tuman ming noz ila,
Keldi Shayx ollig‘a yuz e’zoz ila. '

U.lturub bir gabraki jom etti no‘sh,
Kim ko‘rub shayx etti tarki aqlu hush<

Bodadin soqiyga yuzlangach tarab,
Yana pur qildi qadahni lab-balab.

Dedi: «Ich lojur’a, ey ulviy janob,
Jur’a qolsa, bilki, ermastur hisob»,

Komu nokom oldi Shayxi ishqboz
Maynikim, tutmish edi ul dilnavoz.

Sochib ashk, ul mayni no‘sh aylar chog‘i,
Yub ilik islomu imondin dog‘i.

Chekti andog‘kim, boshidin chiqti dud,
May o‘tig‘a bo‘ldi kul budunabud.

Shayxqa chun tuttilar may necha davr,
Ishq aylay boshladi aqlig‘a javr.

Boda chun hushini nokor ayladi,
Muddaoi vasl izhor ayladi.

Sho‘xi tarso so‘z bu nav’ etti bayon
Kim sharoitdin biri bo‘ldi ayon.

Dedi Shayx: «Ey sho‘x, ne qoldi — degil,
Harne matlub o‘lsa mendin istagil

Dedi mahvash kufr eli ashrofig‘a,
Borcha mohir sheva kufr avsofig‘a.

Kufrni imonga taqdim ettilar,
Anga ul millatni ta’lim ettilar.

Xirqai irshoddin uryon bo‘lub,
Kimki ul holat ko‘rub, giryon bo‘lub»

Berdilar may havzi ichra g‘usli pok,
G‘o‘ta urdi shayx ham bevahmu bok.

Kufr eli xil’atlarin yetkurdilar,
Shayxqa boshdin-ayog‘ kiydurdilar.

Belig‘a mahkam tangib zunnorni,
Kofir aylab soliki atvorni,

Chektilar butxonaga xoru dajam,
Mast qildi sajda but olida ham.

Ham mulamma’ xirqani kuydurdilar,
Ham «Kalomulloh»ni o‘tqa urdilar.

Ham bo‘lub jomi damo-dam birla mast,
Ham qilib mastona o‘zni butparast.

Hech rasvoliq jahonda qolmadi —
Kim aning boshig‘a gardun solmadn.

Ka’ba piri mushkilin hal qildi ishq,
Dayr atfolig‘a mahzal qildi ishq.

Uynabon dayr ichra atfoli farang,
Muqtadoi din bila mastu malang,

Har dam o‘zni bilmay ul farxundapay,
Uziga kelgach, tutarlar erdi may.

Masti loya’qil edi ul tunu kun,
Kim ne kun ma’lum o‘lur erdi, ne tun.

Oqibat chun ishq tug‘yon ayladi,
Bir sahar faryodu afg‘on ayladi —

Kim:—«Ayo ko‘nglumg‘a solg‘on iztirob,
Xilqatim ma’murasin qilg‘on xarob.

Ishqi chun bunyodi bedod aylagan,
Dinu imonimni barbod aylagan.

Kufr elining dini mundog‘mu bo‘lur,
Ahdu qavl oyini mundog‘mu bo‘lur?

Bo‘yla el komin ravo qilmoq kerak,
Va’dag‘a mundog‘ vafo qilmoq kerak?

Harne ko‘nglung istadi — surdung manga,
Yuz tuman barqi balo urdung manga.

Qaysi koming erdikim yetkurmadim,
Qaysi shartingni bajo kelturmadim,—

Kim vafo vaqti tag‘ofuldur ishing,
Vasl ishi ichra takosuldur ishing.

Ham g‘aribu ham qari, ham xastamen,-
Kufr zanjiri bila pobastamen.

Qecha-kunduz mayg‘a tutmushsen meni,
Va’da qilg‘ondin unutmushsen meni.

Uyla da’viga bu nav’ isbotdin
Qo‘rqmassanmu Manotu Lotdin?»

Sho‘x tarso dedi: «Urma ta’na ko‘p,,
Shartnikim qilding, itmomig‘a qo‘p.

Bo‘ldi to‘rt ish vaslning shukronasi,
Ikki qolmish ishqning jurmonasi.

Budur ul jurmona, ey faxri izom,
Kim bu dayr atrofida bir yil tamom —

Xotiringni solmayin ikrohg‘a,
Kecha o‘t yoqqoysen otshgohg‘a.

Kunduz o‘zni tutmag‘aysen notavon,
Qim to‘ng‘uz kutmakka bo‘lg‘aysen ravon.

Tunga tegru xukbonlig‘ qilg‘asen,
Ul jamoatga shubonlig‘ qilg‘asen.

Yil tugangach qilg‘asen azmi visol,
Men muhayyo aylabon bazmi visol.

Kufr oyini bila sur etgamen,
Vasl ila joningni masrur etgamen.

Gar qo‘ya olmas esang bu yo‘lg‘a gom,
Ishq oyinida bo‘lsang notamom,

Tark aylab kufru din aylab qabul,
Dayrdin ket, ka’bag‘a qilg‘il nuzul.

Necha kun aysh etganingni muttasil,

Kim may ichting, men sanga qildim bihil.

Eski kuygan xirqadin sen dog‘i kech,
Toru pudidin takallum qilma hech.

Aylasang da’vo baho, sen dog‘i ol,
Yo‘lda xarj aylarga chun yoningga sol.

Qil gumon har neki ko‘rdung — ko‘rmading,
Ye havas dayrig‘a markab surmading».

Shayx solg‘och mahvash alfozig‘a go‘sh,
Ishq tug‘yon aylabon, chekti xuro‘sh,

Dedi: «Ey jonimda ishqing shiddati,
Xotirim oromi, ko‘nglum quvvati.

Harna komingdur, qulungmen, hukm qil,
Qilmasam, qatlimdin ul dam so‘z degil,

Lek mazkur aylama hijron so‘zin,
Vasl nuzhatgohidin hirmon so‘zin».

Qo‘ptiyu dedi: «Surukni kelturung,
Qo‘yni cho‘pon jonibig‘a yetkurung.

Ham madad aylab meni gumrohg‘a,
Lutf etib yo‘lboshlang otashgohg‘a.

Qo‘yni ham cho‘ponga vosil qildilar,
So‘ngg‘i komin dog‘i hosil qildilar.

Shayx kunduz galadin ogoh edi,
Kecha manzilgohi otashgoh edi.

Kecha tong otguncha o‘t yoqmoq ishi,
Kufr o‘tin ravshan etmak varzishi,

Subh chiqqoch dayrdin noqus uni,
Kim yorur erdi qaro zulmat tuni.

Dud ila kuldin chiqib majnun misol —
Kim junun gulxanga qilg‘ay poymol,

Un chekib noqus ohangi bila,
Kufr elining shevau rangi bila,

Kelturur erdi to‘nguzlar sori yuz,
Tegrasida yuzdin ortug‘roq to‘nguz.

Ul bu zulmatqa giriftoru asir,
Qavmu xaylikim edi farmonpazir —

Qildilar ko‘p choravu tadbir anga,
Bir sari mo‘ qilmadi ta’sir anga.

Maxlasiga toimayin imkong‘a yo‘l,
Tarqadi majmuu, yolg‘uz qoldi ul,

Ka’bada matvori o‘ldilar bori,
Har biri borib uyotdin bir sori.

Shayxqa bor erdi bir foniy murid
Ishq jomidin urub hal min mazid.

Soliku qat’ aylagan ko‘p marhala,
Hodiy ul azm aylasa har qofila.

Shayx aylar chog‘da go‘yo azmi Rum,
Anga maskan erdi o‘zga marzu bum.

Chun safardin qaytib ul farxunda pay,
Qa’ba azmig‘a marohil qildi tay.

Yo‘ldin-o‘q ko‘rguzdi azmi xonaqoh,
Shayx atrofida istay deb panoh,

Xonaqoh erdi xarobu, piri yo‘q.
To‘rt yuz ahli vara’din biri yo‘q.

Yaxshi taftish etti chun ul holni,
Dedilar anga bori ahvolni.

Rum sori Shayxning azm etganin,
Boshig‘a andin ne ishlar yetganin.

Chun xalifa erdi Shayx ashobig‘a,
Kimsalar tarqotti o‘z ahbobig‘a.

Barchasin jam’ ayladi himmat bila,
So‘rdi Shayx ahvolini diqqat bila.

Dedilar tush birla Rum irodini, .
Dayr ila tarso qizi bedodini.

Ishq ichinda beqaror o‘lmog‘lig‘in,
Holida beixtiyor o‘lmog‘lig‘in,

Boda ichmak, rindu mast o‘lmog‘ni ham,
Tark etib din, butparast o‘lmog‘ni ham,

Maskan etmak dori otashgohni,
Utqa ham solmoq «Kalomo‘lloh»ni,

Kim nechuk zunnorni tortib turub,
Bog‘ladi belig‘a to‘rt aylandurub.

Kecha otashgoh o‘tin holo yoqar,
Bo‘ldi chun kunduz to‘nguzlarni boqar.

Dedi sohibdardi rindi boxabar:
«K-ey hamiyatda to‘nguzlardin batar,

Shayxkim pir erdiyu, sizlar murid,
Borchaga irshodidin behbud umid.

Faqr aro sharti irodat keldi bu —
Dim ne qilsa murshidi farxundaxo‘,

Xaylu ashobi tashabbuh aylamak,
Tengriga lekin tavajjuh aylamak.

Gar taalluq bo‘lsa, gar taj-rid anga,
[Qarne qilsa aylamak taqlid anga,

Siz vafosizlarg‘a faqr atvori hayf,
Ahli taqvo xirqau dastori hayf.

Ofiyat vaqti urub lofi gazof,
(Gushti ish chun o‘zni tutqaysiz maof.

Shayxingizga bevafoliq boshlabon,
Qiblangizni dayr ichinda toshlabosh

Tengridin yo‘q bimu, eldin ham uyot,
Kim bu ish tushqonda qaytib barcha bot.

Kelgasiz o‘z muqtadongizni qo‘yub,
Xizmatidin, balki shaklidin to‘yub.

Uzni tutqoysiz salohandesh ham,
Bir-biringizni debon darvesh ham.

Zuhdu tasbehu ridongizdin uyot,
Kafshu dastoru asongizdin uyot.

Bo‘lsa erdi shayxqa sakbonlig‘ ish;
Qilsa erdi bir necha it parvarish,

Charxdin yetkanda bu yanglig‘ jafo,
Ko‘rmagaymu erdi itlardin vafo?

Ba’zi itsa, ba’zi qolg‘ay erdilar,
Uzni atrofig‘a solg‘ay erdilar.

Xasmi birla gah tutushqoylar edi,
Motamig‘a gah ulushqoylar edi,

Odami bo‘lsa vafo andin yiroq,
It vafo bobida andin yaxshiroq.

Sizda gar bo‘lsa edi mardonaliq,
Da’viyi ixlos aro farzonaliq,

Shayhqa tushkanda bu yanglig‘ balo,
Kim birov ishqig‘a bo‘ldimubtalo,

Ul o‘ziga har jafo qilg‘on chog‘i,
Vojib erdi qilmoq oni siz dog‘i.

Zohir aylab barchangiz bedardlig‘;
Ko‘rguzub faqr ichra yuz nomardlig‘.

Lof aro ermen degan ermu bo‘lur
Kelmas ishni ilkidin dermu bo‘lur?

Har nekim deb ul so‘zi jonlarga qut,
Solib og‘zig‘a alar muhri sukut.

Qildi chun bu nav’ alarga sarzanish,
Dedi: «O‘lturmoq bila ochilmas ish».

Qo‘btiyu qildi azimat Rumg‘a,
Dinu imonso‘z marzu bumg‘a.

Ul jamoat ham qilib qo‘ldoshliq,
Komu nokom ettilar yo‘ldoshliq.

Yettilar chun qat’ etib yozi yabon,
Anda bordilarki shayxi xukbon.

Ne asar islomu imon keshidin,
Ne nishon aqli salohandeshidin.

Oshiqi majnun, maydin mast ham,
Dardi bexudliq bila hamdast ham.
Tonimay ul xayldin qoytardi yuz,
Qildi yuz ul yonki, ul xayli to‘nguz.
Soliki rahrav bu ish ko‘rgach yurub,
Shayx uchun ko‘ngli buzuldi oh urub.
Ashki hasrat to‘kti ko‘p ruxsorig‘a,
Dedi boqib ul jamoat borig‘a —
Kim: «Xudo hamdu sanosin aytingiz,
Bu mahalda turmay emdi qaytingiz.
Uyla shayxi murshidi sohib kamol
Xiyra ishq oshubidin bo‘lmish ne hol!»
Yenibon shahr ichra topib mu’badi,
Dahr zulm etgan ulusqa maqsadi.
Tengri dargohida rindi pokboz

Kechayu kunduz to‘kar erdi niyoz.
Ish anga — qilmoq munojotu duo,
Aylabon shayxig‘a maxlas muddao.
Chun bu maqsudig‘a sodiq erdi ul,
Sidq ahlig‘a muvofiq erdi ul.
Ko‘b duo qildi, chu aylab iztirob,
Tengri ham qildi duosin mustajob.
.Bir kecha ashki niyoz aylab ravon,
Bo‘lmish erdi yig‘lamoqtin notavon.
Subh bo‘ldi za’fdin behol o‘zi,
Ko‘z yumub ochquncha yopildi ko‘zi.
Ko‘rdikim: farxunda nure bo‘ldi fosh,
Nur arosidin tulo‘‘ etti quyosh.
Ne quyoshkim, yuz quyosh hayron anga,
Zarradek mehrida sargardon anga.
Anbiyo xatmi, risolat xotimi,
Sayyidi olam rasuli Hoshimi.
Kim kelur erdi tabassum aylabon,
La’li jonparvar takallum aylabon.
Chun bu nav’ bo‘ldi ayon ul ganji roz,
Yerga tushti notavon aylab niyoz:
K-ey risolat mulkida sohib sarir,
Lutf ila aftodalarg‘a dastgir.
Hojat ermas hojatim qilmoq bayon,
Kim erur ravshan zamiringg‘a ayon.
Dedi yuz ming lutf ila shohi rasul,
K-ey ochilg‘on bog‘i ummidingg‘a gul.
Sidq ila tuz niyyatingg‘a ofarin!
Sa’yu oliy himmatingra ofarin!
Oncha zohir aylading ajzu niyoz,
Kim tarahhum birla hayyi korsoz —
Ayladi ajzu niyozingni qabul,
Nolau so‘zu gudozingni qabul.
Tengri maxfiy hikmati izhorida,
Sayr dashtida, suluk atvorida
Solik olida qo‘yuptur voridot,
Kim o‘zin qutqormay ondin yo‘q najot.
Shayxingizg‘a voride erdi qavi
Ko‘rmagan ondoq bu paydo rahravi
Haq najot etti karomat, shod bo‘l,
Shukr aylab qoyg‘udin ozod bo‘l.
Chun sanga yuzlandi ko‘p ranju taab,
Haq bo‘ lutf aylarga sen bo‘ldung sabab.
Sharh qildi chun rasulalloh bu roz,
Shodlig‘ ashkin to‘kub sohib niyoz.

Chekti ho‘yu zoyil o‘ldi hush anga,
Ajzdin bo‘ldi xirad madhush anga,
Chun nasimi subh esti mushkrez,
Bo‘ldi tun mushki uza kofurbez.
Notavonning ko‘ngliga yuzlandi hush,
Sekriboi qo‘bti, tushub mag‘ziga jo‘sh.
Chun xudo farzin ado ko‘rguzdi tuz,
Qo‘btiyu qo‘ydi xudovandig‘a yuz.
So‘rdilar ashobu ogoh bo‘ldilar,
Bori ul rahravg‘a hamroh bo‘ldilar.

Po‘ya aylarda edi oshuftahol,
Sabzau suv uzra andoqkim shamol. ,

Qat’ aylab gah nishebu gah faroz,
Ul makong‘achaki shayxi ishqboz. .

Shayxqa ham daf’ o‘lub gumrohlik,
Yetmish erdi g‘aybdin ogohliq.

Gulshani tavfiqdin esgan nasim,
Ko‘ngliga ta’sir etib erdi azim. ,

Ham xijolat ashkin aylab oshkor,
Ham chekib ohu nadomatdin sharor.

Tashlab erdi kisvati kufforni,
Uzmish erdi bog‘labon zunnorni. ;

Kufr solg‘on tira ko‘ngliga futur,
Yetkurub erdi hidoyat sham’i nur. . .

Bo‘yla holatda yetishdi ul guruh
Ko‘ngliga yetti, alar yetgach, shukuh.

Shayxqa tag‘yir olor ko‘rgan zamon,
Bo‘ldilar yuz shukr aylab shodmon.

Dedilar: «K-ey murshidi sohib vusul,
Mujdaki, bo‘ldi madadkoring rasul!»

Shayx chun voqif edi ul holdin,
So‘z dedi xaylig‘a ul ahvoldin.

Quchti istab rahravi farzoiani,
Yakjihatliq bobida mardonani.

Dedi: «Ey farxunda farzandim mening,
Rishtai jonimg‘a payvandim mening,

Sidq aro holingni tag‘yir etmading.
Yerliq bobida taqsir etmading.

G‘zni ne til birla aylay uzrxoh —
Kim bu sidqning uzrini qo‘lg‘ay ilox»

Sochib ul ham shodmonlik yoshini,
Pir ayog‘idin ko‘tarmay boshini.

Barcha aylab iztirobu iatiror,
Tobqucha oshufta xotirlar qaror.

Muttafiq bori dedi: «K-ey muqtado,
Chun nasib etti bu davlatni xudo.

Bu xatarliq bumdin ketmak kerak,
Qa’ba vodisig‘a azm etmak kerak».

Shayx kiydi xirqa, aylab g‘usli pok,
Bo‘ldilar aehob bori zavqnok.

Sidq birla aylabon azmi haram,
Bodiya qat’ig‘a urdilar qadam.

Shayx chun azm aylabon Batho sori.
Kelduk endi mahvashi tarso sori.

Noz uyqusida erdi ul pari,

Ko‘rdi tushkim indi mehri xovari\

Sho‘hqa yetkurdi Isodin payom:
«K-ey vafo bobida xomu notamom!

Shayx San’on murshidi ahli zamon —
Kim sening dayringg‘a bo‘ldi mehmon.

Mezbonliqning tariqin bilmading,
Uyla mehmong‘a nelarkim qilmading.

Dayrning mehmonlig‘in tark etti ul,
Mezbonliqqa haramg‘a ketti ul.

Bot yetib, bo‘lg‘il musharraf dinig‘a,
Uzrung aytib, kir aning oinig‘a».

Uyqudin uyg‘ondi chun tarso qnzi,
Bo‘lmoq istab shayx ayog‘ining izi.

Keldi ne qilg‘onlari chun yodig‘a,
Tushti o‘tlar xotiri noshodig‘a.

Oh urub qo‘btiyu qildi yo‘lga azm,
Ka’ba ehromig‘a aylab o‘zni jazm.

Ashkdin anjum to‘kub gardun kibi,
yig‘labon Laylivashi Majnun kibn.

Tez borur erdi borg‘on sori el,
Eltgandek toza gul bargini yel.

Solur erdi gomini beholvash,

Narx aning qilg‘onlaridin kinakat.

To biyobon ichra oshti shiddati,
G‘olib o‘ldi vahmu bimu hayrati.

Za’fu ojizliq anga ko‘rguzdi yuz,
Kim nihoyatsiz edi vodiyu tuz.

Dedi: «Ye rab, ojizu sargashtamen.
Ko‘zu ko‘nglum qonig‘a og‘ushtamen.

Ojizu bechoradurmen, rahm qil,
Bekasu ovoradurmen, rahm qil.

Garchi juz jurmu gunohim yo‘q mening,
Sendin uzga ham panohim yo‘q mening».

Yolg‘izu bekaslig‘ig‘a yig‘ladi,
Chorasin bilmaslig‘ig‘a yig‘ladi.

Nozaninga oncha shiddat berdi dast,
Kim qilib za’f o‘ldi tufrog‘ uzra past

Chun yiqildi hushi zoyil bo‘ldi pok,
Yetti tufrog‘ uzra xoru dardnok.

Kashf bo‘ldi Shayxi olijohg‘a,
Ham muridi rahravi ogohg‘a.

Bo‘yla ishkim, qo‘ydi yuz mahvash sori,
Qaysi mahvash — ojizu g‘amkash sori.

Yendi Shayxu rindi bolodast ham,
Ul guruh ichra balandu past ham.

G‘ofil elning har birida yuz xayol,
Kim ne erkin, yo rab, ul yonmoqqa hol.

,Toki yetti Shayx ila ul ahli roz,
Andakim yotmish edi ud sarvinoz.

Garchi Shayx ul ishda ko‘nglin solmadi,
Yig‘lamoqni lek asray olmadi.

Nozanin boshin qo‘yub qo‘ynig‘a tez,
Yuzda bo‘ldi kirpikidin ashkrez.

Chunki gulbarg uzra sochildi gulob,
Nargis ochildiki, erdi masti xob.

Shayxning qo‘ynida ko‘rgach boshini,
To‘kti ruxsorig‘a hasrat yoshini.

Za’fdin ohista chiqti nolasi,
Yuz uza sochib bag‘ir pargolasi.

Dedi:— «Ey taqvoshiori dinpanoh,
Qaysi til birla bo‘loyin uzrxoh.

Tosh otar tifli laimishum baxt,
Soya solur boshig‘a oliy daraxt.

Bosh chekib gulbunda yuz ming no‘gi xor,
Gul ochib har xordin abri bahor.

Garchi jurmum haddu poyondin fuzun,
Lutfu ehsoning sening ondin fuzun.

Beadablig‘larki qildim, bilmisham,
Afvung oldida siyahro‘ kelmisham.

Har nekim qildim, yamon qildim, yamon,
Men yamon, keshim hamop, dinim hamon.

Degay erdim hazratingda necha roz,
Umr o‘tar ta’jilu fursat asru oz».

Zohir etti shavqi islomini ham,
Isoi ruhilloh e’lomini ham.

Dedi: «Qildim harza guftorimni bas,
Arz qil imonki, qolmish bir nafas».

Shayx ashk aylab ravon ruxsorig‘a,
Arzi imon etti tarso yorig‘a,

Oshnoliq.tobqoch imondin nihon,

Oh urub Shayx ollida tobshurdi jon.

Soldi din ahli aro g‘avg‘o yana,
Chektilar faryodu vovaylo yana.

Kufr ila din ichra fahm o‘ldi sabab,
Vul’ajab ish zohir o‘ldi, bul’ajab.

Ishq aro bu nav’ o‘lur a’juba ko‘b,
Ko‘rguzub a’jubaliq mansuba ko‘b.

Ishq bahredurki yo‘q poyon anga.
Har hubobi gunbadi gardon amga.

Olamedur ishq, lekin bas vase’,
Toramedur ishq, lek asru rafe’.

Charxni aylar Suho anda nigun,
Pashsha aylar anda anqoni zabun.

Ishq o‘tidin yetsa nogoh bir sharar,
Yetkurur yuz barqdin ko‘prak zarar.

Bahrdin har qatra aylab behijob,
Dahrni seli balb birla xarob.

Ishq tig‘i qilsa yuz ming qatliom,
Ne qasosu ne diyat, ne intiqom.

Ishqdin ko‘rgach yuz ofat jonig‘a,
Chora tutmoq bo‘ldi minnat jonig‘a.

Ko‘r taajjub ishqning bo‘stonidin,
Obu rangi begunahlar qonidin.

Ursa bir kirpik tuman ming jong‘a nesh,
Bilki budur hinduyi qotilg‘a kesh.

Zoyil aylar nuqtai zoyid misol!

Yuz tuman ko‘z mardumin bir turfa xol.

Ishq mulkida gadou shoh bir,
Dayr ichida rahbaru gumroh bir.

Ishq aro dardu balodin o‘zga yo‘q,
Zulmu bedodu jafodin o‘zga yo‘q.

Shayxni andoqki shaydo etti ishq,
Olam ahli ichra rasvo etti ishq.

So‘ngra mendin solmadi g‘avg‘osini,
Kimsa ko‘ngli mulkig‘a yag‘mosini.

Holim andin kimsa gar ortuq demas,
Ortuq ermas, bo‘lsa ham o‘ksuk emas.

Kel, Navoiy, so‘zni holo xatm qil,
Ishq aro izhori da’vo qilmag‘il.

Bir necha kun o‘mrdin tobsam amon,
Sharhi ishqim nazm etay bir doston.

Anda bilgay kimgakim insofdur,
Kim so‘zum chinmudurur yo lofdur.

Shayxqa alqissa yetti chun farog‘,
Dayr ishidin Ka’bag‘a aylab yarog‘.

Yerni dafn etti ishq ayvonida,
Dinu imon ahli go‘ristonida.

Ka’badin andoqki qildi azmi dayr,
Dayrdin ham Ka’bag‘a ko‘rguzdi sayr.

Tengriga arz etti uzri momazo,
To ani ham yorig‘a qo‘shti qazo.

 

LXXX

Qushlar peshvoliqqa qur’a solib, Hudhud otig‘a tushgoni

 

Bu ajab so‘zni eshitgach ul guruh,
Keldilar barcha hayotidin sutuh.

Ishq oldi qo‘llaridin ixtiyor,
Shavq o‘tidin bo‘ldi barcha beqaror.

Qat’ etarlar erdi yo‘l ondoqki barq,
G‘arbdin bir haml alarg‘a erdi sharq.

Barcha o‘z sa’yi bila ta’jil etib,
Har nafas bir xavfluq vodiy yetib.

Bo‘lsa ba’zi ul qotig‘ yo‘lg‘a harif,
Bor edi ba’zi dog‘i zoru za’if.

Oyrilurlar erdi, qolurlar edi,
Uzni har manzilda solurlar edi.

Qavm orasidaki sardor o‘lmadi,
Qavm holidin xabardor o‘lmadi.

Qavmning holi parishon bo‘lg‘usi,
Barcha o‘z holig‘a hayron bo‘lg‘usi.

Qo‘ynikim suv, o‘tqa boshqarmas shubon,
Ul surukni aylagil zoe’ gumon.

Har jamoatqaki yo‘qtur peshvo,
Yo‘lg‘a ermastur qadam qo‘ymoq ravo.

Chun yo‘l erdi ham qatiqu ham yiroq,
Ul jamoat barcha aylab ittifoq.

Dedilarkim: «Bizga sardore kerak,
Aqloyin hushkirdore kerak.

Kim bori qushlarg‘a bo‘lg‘ay hokim ul,
Qim erurbiz biz zaifu sa’b yo‘l.

Rahrave, yo‘l mushkilidin ogahe,
Xaylg‘a ham rahbaru ham hamrahe».

Soyir qushlar laimu ashrof ham,
Chektilar Hudhudg‘a bu ishni raqam.

Chui anga bu ishta urdilar salo,
Ayladi tab’i hukumatdin ibo.

Dedikim: «Men xaylga yo‘l boshqoray.
Bilganimcha qavmny olib boray.

O‘zga taklif etsangiz molo yutoq,
Bim erur, tushkay oramizda firoq».

Qilmadi Hudhud chu bu ishni qabul,
Uzgalar xud bor edi jam’i jahul.

Ko‘rdilarkim, barcha abtar bo‘ldi ish,
Qur’a solmoqqa muqarrar bo‘ldi ish.

Qur’a solib har birining zotig‘a,
Tushti ul dam 'qur’a Hudhud otig‘a.

Onga uzr aytur fasona qolmadi,
Yo‘q demoqlikka bahona qolmadi.

Chui anga ko‘p erdi boridin bilik,
Bay’atig‘a berdilar barcha ilik.

Peshvolig‘ aylagach Hudhud qabul,
Borchasig‘a muddao topti husul.

Dedilar: «Biz tobe’u, sen — peshvo,
Ayloli koming nekim bo‘lg‘ay ravo.

Sen sipohsoloru, biz barcha — sipoh,
Yo‘lda payravbiz, ne qilsang ro‘ ba roh».

 

LXXXI

Vodiy boshig‘a yetib qushlarni hayrat zabun etib, bir qushning savoli

 

Chun alarg‘a Hudhud o‘ldi peshvo,
Yo‘lni qat’ aylarg‘a qildilar havo,

Urdilar chunkim necha kun bolu par,
Yettilar vodiy boshig‘a ul hashar.

Benihoyat vodie bo‘ldi padid,

Kim ko‘rungach, uzdilar jondin umid.

Mehnat onda haddu g‘oyatdin fuzun,
Hajr shomidek nihoyatdin fuzun.

Umr ila jon ofati nazzorasi,
Qat’ qilmoqdin yo‘q o‘zga chorasi.

Jonlariga tushti havlu haybati,
Kim demaktin ko‘proq erdi shiddati,

Vodie erdi xaloyiq yetmagan,
Vus’atini hech qush qat’ ztmagan.

Barchaga sustaydi jismu paru bol,

Bir qush ul dam qildi Hudhuddin savol -

Kim, nedin xoli ekin oyo bu yo‘l,
Fikr etib mundoq javobin berdi ul.

Kim erur xoli ulus g‘avg‘osidin,
Shoh izzu johu istig‘nosidin.

 

LXXXII

Hikoyat

 

Hilvatidin chiqti bir kun Boyazid,
Kim ul erdi qobili hilmin mazid.

Kecha oydin tobidin ravshan edi,
Charx anjum vardidin gulshan edi.

Bahri axzardin kavokib" tobyaok,
Har biri raxshandaliqdin durri pok.

Tortibon afloki oliy borgoh,
Rif’atu vus’at tuzub bu korgoh.

Aql ojiz sayr ila oromida
Hush qosir vaz’ ila andomida.

Bo‘yla dargoh ichra piri boxabar,
Ko‘rmadi maxluq jinsidin asar.

Necha qildi sa’y ila jo‘yandalig‘,
Shahru tog‘u dasht aro po‘yandalig‘.

Kimsadin mutlaq nishoie toimadi,
Uzdin o‘zga notavone toimadi.

Dedi xoli nedin erkin, yo iloh,
Dard ila shavq ahlidin bu borgoh.

Bunda ul ko‘ngliga hotif ayladi,
Jonini bu nav’ voqif ayladi.

Kim erur bu dargahi izzu jalol,
Har kishi yo‘l toimag‘i yo‘q ehtimol.

Shah harimi izzining poyoni yo‘q,
Har gado mahramlig‘i imkOni yo‘q.

Umrlar jon cheksalar ahli talab,
Biri bu davlatqa yetmoqdur ajab.

 

LXXXIII

Vodiy suubatidin qushlar Hudhuddin savolot qilg‘oni va oning javob aytmog‘i

 

Nukta bu yanglig‘ki surdi rahshinos,
Rohrav qushlarga yuzlandi haros.

Kim nihoyatsiz balog‘a tushtilar,
G‘oyati yo‘q ibtilog‘a tushtilar.

Yo‘l ko‘runur erdiyu poyoni yo‘q,
Dardi mufrit erdiyu darmoni yo‘q.

Ranj o‘ti ko‘kka chekar erdi alam,
Arshni kuydurgudek, kursini ham,

Uyla sekrir erdi istig‘no yeli,
Sing‘udek bu gunbadi xazro beli.

Bo‘yla yo‘lni ul necha aftoda qush,
Jism birla jonlari mehnatqa to‘sh,

Qat’ qilmoq qayda bo‘lg‘ay ehtimol,
Kim xayolin etsa ham bo‘lg‘ay mahol.

Jonlari chun qolmadi ul bim ila,
Jam’ o‘lub borisi yuz taslim ila.

Ko‘rguzub Hudhudqa ko‘p ajzu niyoz,
Dedilar: «K-ey peshvo-yu sarfaroz.

Chun seni haq bizga qildi muqtado,
Ajzimizni farzdur qilmoq ado.

Sen chu bu yo‘ldin erursen barxabar,
Dog‘i biz berohlarg‘a rohbar.

Bizga mushkullar durur bu azm aro,
Kim erur farz oni qilmoq mojaro.

Har birimiz sanga arz etmak so‘zin,
Ranju mehnatdin xalos etmoq o‘zin.

Sen borining mushkilin hal aylamak,
Sharhida so‘zni mufassal aylamak.

Nukta tafsilida bo‘lmoq durfishon,
So‘zni soyilga qilib xotirnishon.

Xotiridin shubhani raf’ aylabon,
Ko‘nglining majhulini daf’ aylabon.

Jam’ etib ko‘nglin bori ashkolidin,
Qutqorib har nav’ mushkil holidin.

Tafriqa qo‘ymay ko‘ngulda qil uchi,
Kim keraktur tinch yo‘l qat’ etkuchi.

Bir nafas bir ma’man ichra o‘lturub,
Xayl ko‘nglin har xatardin tindurub.

Mushkulin har kim sanga qilsa xitob,
Hallida sen ham anga aytib javob.

Qolmog‘ondin so‘ig ko‘ngullarda xatar,
Hech xotirda xavotirdin asar,—

Jam’ xotir birla qilmoq yo‘lg‘a azm,
Bu uluq maqsadg‘a tutmoq o‘zni jazm.

Yo‘qsa yo‘l bir kun ikki kunluk emas,
Bal kishi poyonig‘a yettuk demas.

Bo‘yla yo‘l qat’ida jam’ o‘lmay ko‘ngul,
Shubha birla bormori mushkil degul».

Peshvog‘a tushti ma’qul ul misol,

Dedi: «Jam’ o‘ldik bori ahli savol»,-

Iltimosin xaylning aylab qabul,
Bir biyik manzil topib qildi nuzul.

Qo‘ndilar oning bila xaylu sipoh,
Nukta surdi murshidi irfonpanoh.

 

LXXXIV

Bir qushning savoli

 

Dedi: «So‘rdik kimda bo‘lsa mushkile?»
Bo‘yla so‘z soldi arog‘a soyile:

«Kim, ayo bu xayldin bo‘lg‘on aziz,
Chun senu biz barchamiz bir jinsbiz.

Tengdurur chun borimizg‘a bolu par,
Sei nedinsen — boxabar, biz — bexabar?

Bu tafovutni sarosar sharh qil,

Kim nediidur — bizga ravshan aylagil».

 

LXXXV

Hudhudning javobi

 

Utruda bu bo‘ldi Hudhudning so‘zsh
«Kim manga tushmish Sulaymonning ko‘zi.

Haq taolokim anga aylab nazar,
Ham rasul aylab edi, ham tojvar.

Jinnu insu vahshu tayr ustida shoh
Aylab erdi oni lutf aylab iloh.

Bo‘yla sohib davlati sohibsarir —
Iltifotin topti men yanglig‘ haqir.

Ondin o‘ldi bu qadar izzat manga,
Bosh uza bu afsari rif’at manga.

Kimga-kim aylar nazar ahli safo,
Ul nazar tufrog‘ni aylar kimyo».

 

LXXXVI

Shayx Najmiddini Qubroning so‘zi va itga tushgan ko‘zi

 

«Shayx Najmiddin Kubro-qutbi dahr,
Bir nazardin kimgakim yetkursa bahr,

Yerubon nuri viloyatdin ko‘zi,
Uzlugidin oyrilur erdi o‘zi.

Bu sifatda yetti ul yerga ishi,

Kim vali bo‘ldi ko‘zi tushkan kishi.

Sukr vaqti soldi chun bir kun nazar,
Ul nazardin bo‘ldi bir it bahravar.

Oshnolig‘din yetishti choshni,
Tortib itlik siyratidin boshni.

Yuz qo‘yub shayx olida qildi niyoz,
Barcha itlar uzra bo‘ldi sarfaroz.

Har qayon shahr ichra qilsa erdi mayl,
Itlar erdi girdida andoqki xayl,

Qayda o‘ltursa edi itlarga shoh,
Halqa erdi davrida xaylu sipoh.

Chun qazodin boshig‘a yetti ajal,
Shayx eshiginda qozibon bir mahal —.

Dafn etib qabrin namudor ettilar,
Qabrin insondek padidor ettilar.

Itlar aylab motamida ko‘p fig‘on,
Qabrining davrida tuttilar makon.

Yuz qo‘yub qabrig‘a holo ahli roz,
Ko‘rguzurlar sidq yuzidin niyoz.

Bu dam ul Xorazmda mavjud erur,
Kishvarekim hokimi behbud erur.

Bo‘lmag‘ay olamda mundin turfa so‘z,
Kim saodat ahli itga solsa ko‘z,

Yetkurur itga natija ul nazar,
Zotig‘a solur kishilikdin asar.

Itgakim yetgay validin tarbiyat,
Qushqa ham tong yo‘q nabidin tarbiyat.

Ne kishilik kim inoyatdin nishon,
Nash’ai nuri valoyatdin nishon.

Qushqa ham bo‘lsa payambar lutfi tush,
Ne ajab bo‘lsa mute’i barcha qush.

Sobiqan ham qissa o‘tmish bu qabil,
Sidqig‘a ashobi kahf etti dalil.

Chun inoyat aylasa hayyi mujib,
Itgavu qushqa ne tong yetsa nasib».

 

LXXXVII

Yana bir qushning Hudhuddin savoli

 

Yana bir soyil dedi tortib nafir:
«K-ey bori qushlarg‘a sarxaylu amir.

Yo‘l qotiqdur, meq zaifu notavoi,
Pashsha Anqog‘a bo‘la olmas ravon.

Har nafas bu yo‘lda yuz mehnatdurur,
Har dam anda yuz tuman shiddatdurur.

Aqbalar onda baliyat tog‘idin,
Gardlar ko‘zga ajal tufrog‘idip.

Yeli o‘zni tog‘ uza chun yetkurub,
Toshni tufrog‘ yanglig‘ sovurub.

Sherg‘a yetmas bu yo‘l azmig‘a zo‘r,
Ne qila olg‘ay zaifu xasta mo‘r».

 

LXXXVIII

Hudhudning okavobi

 

Dedi Hudhud: «K-ey nahifi mustamand
Himmating pastu o‘zung dunu najand.

Tan nechakim bor esa pastu dijam,
Himmat ar bo‘lsa biyik — ondin ne g‘am

Chun ki bu ish keldi beshak ishq ishi,
Kimki oshiq ermas, ul ermas kishi.

Chun bino bu ishg‘a ishq o‘ldiyu bas,
Qayda qilg‘ay maylini har bulhavas.

Oshiq elga notavonlig‘dur nishon,
Ishqdin bexonumonlig‘dur nishon.

Notavonlig‘ oshiq elga peshadur,
Balki jon tarki mudom andeshadur.

Boru yo‘qdin o‘zni foniy aylamak,
Nr ishqin jovidoniy aylamak.

Har kishiga ishqu himmat bo‘lsa yor,
Bunyau tan za’fig‘a ne e’tibor.

Bor anga ishq ichra jon bermak murod,
Ishq qaydidindurur barcha kushod.

Ishq aro o‘lmakdurur maqsud anga,
Jong‘a nuqson o‘lmog‘idin sud anga.

Kimgakim dunyog‘adur vobastaliq,
Yetsa ul andeshadin dilxastaliq.

Kimsaga bu za’f mustahsan emas,
Ahli ishq ul za’fni ahsan demas.

Ishqdii har kimga za’fu tob erur,
Ul murod oyinig‘a asbob erur.

Ishqdin chunkim murod o‘lmak emish,
Bordur o‘lmakka yaqin za’f ichra ish,

Za’fki jon tarkiga bo‘lg‘ay sabab,
Bo‘lsa ondin ijtinob erur ajab.

Ishq aro jon tarki chun matlubdur,
Har ne oning boisi marg‘ubdur.

Za’fning poyoni bo‘lsa tarki jon,
Uyla o‘lmakka fido jonu jahon.

Sen jahon mulkida ming yil.bo‘ldi tut,
Dardu hasrat birla oxir o‘ldi tut.

Bo‘lmas ermishsen xud o‘lmakdin yiroq,
Bu talabda bore o‘lmak yaxshiroq.

Yordin o‘lmak agar ummid erur,
Bil hayotedurki ul jovid erur».

 

LXXXIX

Shayx Abu Said Abul Xayr hikoyati

 

Mihna shayxikim bu yo‘lii qildi sayr,
Yer vaslidin nasibi bo‘ldi xayr.

Avvalida ishqning bas zor edi,
Yuz baliyat tig‘idin afgor edi.

Za’f toimish erdi istilo anga
Za’fdin ish ohu vovaylo anga.

Ishq barqidin edi jonida o‘t,
Ul sharardin jismi vayronida o‘t.

|Tun anga uyqu-yu kun oromi yo‘q,
Ishq anduhidin o‘zga komi yo‘q.

Kunduz oning zikru fikri yoru bas,
Hajridin da’bi fig‘onu zoru bas.

Kecha bo‘lmas erdi shahru bog‘ aro,
Uzni tortar erdi dashtu tog‘ aro.

Ul damanda bor edi vayronae,
Chug‘z qasridek buzug‘ koshonae.

Onda chohe bor edi behad amiq,
Suyida shaxsi nashot o‘lg‘on g‘ariq.

Osilib ul choh ichinda sarnigun,
Ishq istilosidin zoru zabun.

Tongg‘a tegru ish anga ohu fig‘on,
Qatra-qatra ko‘zidin tomg‘uncha qon.

Ulmak istab ishq arovu toimayin,
Ul tamannodin ko‘zini yoimayin.

Bu baliyat jismini nol aylabon,
Nolasi jonini badhol aylabon.

Hajr aro yillar bu yanglig‘ chekti hol,
To yetishti og‘zig‘a jomi visol.

Ishq aro budur eraplarning ishi,
Ulmayin toimas bu davlatni kishi».

 

XS

Yana bir qushning Hudhuddin savoli

 

Dedi bir qushkim:— «Qilibmen ko‘p gunoh,
Bu uyatdin asru holimdur taboh.

Zoe’ aylabtu.r meni oludalig‘,
Qo‘ymas ul yo‘lg‘a bu g‘am farsudalig‘.

Chun najosatdin jabindur lavspok,
Anga ne nisbatdurur Simurg‘i pok.

Pok vaslig‘a keraktur poklik,
Yo‘qki, lavsi jurm aro beboklik.

Ul orig‘, menda orig‘sizlig‘ sifot,
Vaslini istarg‘a mone’dur uyot».

 

XSI

Hudhudning javob aytqoni

 

Dedi Hudhudkim:— «Erursen mu’tarif,
Kim ishing bo‘lmish gupohdin munharif.

Dahr xud ermas iqomat manzili,
Kimki bor oxir o‘lumdur hosili.

Bu gunah birla gar o‘lmak istasang,
Xalq ahvolig‘a kulmak istasang.

Bilki bas nodonu g‘ofil bo‘lg‘asen,
Ahli aql olida johil bo‘lg‘asen.

Bu gunahdin orimoq etting havas,
Ul dog‘i oson erur, ey bulhavas.

Tavbadur oni oritmoqqa iloj,
Zulmati isyon aro budur siroj.

Jurm lavsidin kishi ma’sum emas,
Bo‘yla ismat kimsaga ma’lum emas.

Odam avlodini qilmaydur iloh,
Uylakim ondin bosh urmaydur gunoh.

Bo‘lmasa sendin gunoh, ey bexabar,
Afvu rahmat kimga bo‘lg‘ay choragar.

Jurmdin ulkim yuzi bo‘lg‘ay sarig‘,
Tavba aylar ul sarig‘lig‘ni orig‘.

Bahri rahmat mavjga kirgan zamon,
Pok o‘lursan men kibi yuz ming ravon».

 

XCII

Odam Safiy alayhissalom hikoyati

 

«Xayli insonning otosi Bulbashar,
Kim oni xalq etti hayyi dodgar.

Boshiga qo‘ydi hidoyat afsarin,
Tojiga tikti nubuvvat gavharin.

Qildilar topqoch bu yanglig‘ izzu joh,
Tufrog‘in xayli maloyik sajdagoh.

Avji gardun xoki roh o‘ldi anga,
Bog‘i jannat jilvagoh o‘ldi anga.

Bu sifat sofiyvashi oliy hasab,
Kim Safiy keldi anga haqdin laqab.

Chupki taqdir etdi hayyi zuljalol,
Jurmu isyon birla bo‘ldi tirahol.

Oncha rif’at birla ul masjudluq —
Ketti-yu bo‘ldi ishi mardudluq.

Ko‘ksiga rad panjasin yetkurdilar,
Ravzai jannatdin oni surdilar.

Yuzqarolig‘lar anga aylab nasib,
Tushti Hindiston savodida g‘arib.

Qarnlar hijronda erdi ashkrez,
Solib ohu nolasidin rustaxez.

Joni o‘rtangan zamon andoqki xas,
Tavba ul holiga bo‘ldi choraras.

Bog‘i rahmatdin yana esti nasim,

Bo‘ldi yuz ming ranju mehnatdin salim.

Tavbasiga dastgir o‘ldi qabul,
Ayladi hurmat harimida nuzul.

Ondoq elga yetsa bu bandu kushod,
Sen kim o‘lg‘aysen za’ifi nomurod?

Tavba qilg‘il dog‘i behbudungg‘a yet,
Yo‘lga aylab azm, maqsudungg‘a yet».

 

XCIII

Yana bir qushning Hudhuddin savoli

 

Yana bir soyil dedi: «K-ey zebi toj,
Menda voqe’dur talavvuiluq mizoj.

Har sifatda keldi tab’im noraso,-
Goh fosiqmen, zamone porso.

Goh matlubum xarobot ahlidur,
Goh marg‘ubum muiojot ahlidur.

Gah haram tavfida men yazdonparast,
Dayr ichinda, goh but oldinda past.

Istiqomat yo‘qturur holimda hech,
Bu jihatdandur ichimda pech-pech.

Bu talavvuni mizoji shum ila,
Bu sifatliq odati mazmum ila,—

Bo‘yla yo‘lg‘akim kerak yakranglig‘,
Uzni toimasmen sahih ohanglig‘».

 

XSIV

Javob

 

Dedi Hudhudkim: «Bu bema’ni shior
Filhaqiqat barchaning zotida bor.

Kim borig‘a hamnafasdur nafsu ruh,
Bastalig‘ birdin yetar, birdin futuh.

Uldur erkim, salb etib nafsoniyat,
G‘olib etgay zotig‘a ruhoniyat.

Har kishida bu sharaf bizzot erur,
Ul kishi poku sharif avqot erur.

Gar talavvun bo‘lsa zoti shevasi,
Sen kibi bo‘lsa tahattuk mevasi.

Bu maraz toimish riyozatdin iloj,
Kim kishiga mustaqim o‘lgay mizoj,

Nafsdin har kimgakim bu bim erur,
Chora murshid oldida taslim erur.

Bo‘yla illatlarg‘a murshiddur tabib',
Kim xaloyiq pir derlar, ey labib.

Tolibi solikka illatlar bo‘lur,
Nafs xaylidin mazallatlar bo‘lur,—

Kim anga fe’li zamoynmdur laqab,
Mubtalo bo‘lur aaga ahli talab.

Pir har birga qilur nav’e davo,
Kim borib illat, tonar tolib Shyfo.

Ul marazlardin bu dog‘i biridur,
Kim riyozatlar oning tadbiridur.

Sen dog‘i bu ishga o‘zni chog‘lasang,
Bir qotiqliqqa belingni bog‘lasang.

Uyladur umidkim, bir lutfi xos —
Gar tahattukdin seni qilg‘oy xalos.

Bu talablardin tarabnok o‘lg‘osen,
Haq yo‘linda rahravi pok o‘lg‘osen.

 

XSV

Hikoyat

 

«Zumrai tahqiq sofiy mashrabi,
Vosili haq Bu Turobi Naxshabiy.

Bir muridi holiga solib nazar,
Zebu ziynatdin topar erdi asar.

Xirqasida vuslalar erdi orig‘,
Ranglar onda qizil, yoshil, sorig‘,

Mayl ko‘p nafsiga ra’nolig‘ sori,
Kisvati faqr ichra zebolig‘ sori.

Ko‘p riyozatlar buyurdi pir anga,
Ul takalluf toimadi tag‘yir anga.

Ko‘rdikim daf’ o‘lmas erdi bu sifat,
Murshidi komil buyurdi oqibat:

Har kun o‘z nafsi bila razm aylamak,
Dog‘i dorussalxqa azm aylamak.

Bir sabadga qo‘yning ich-olotini.—
Solibon ihshou qozurotini,

Bosh uza oni qo‘yub, mahkam tutub,
Mehnatu ranjidin oning qon yutub,

Qatralar haryon tomib dastoridin,
Oni o‘tkargay Nasaf bozoridin.

Nafsig‘a oning yetib mundoq inod,
Necha kun bu ish chu topti imtidod.

Xirqasida qolmadi zebolig‘i,
Boshidin chiqti bori ra’nolig‘i.

Bu mashaqqat qildi chun nafsyn halok,
Murshidi komil buyurdi g‘usli pok.

Ul marazdin bo‘yla -qutqordi oni,
Ul xatardin bo‘yla o‘tkordi oni.

To maqomi bo‘ldi ayvoni vusul,
Harne matlubig‘a yuz qo‘ydi husul.

Sen dog‘i nafsingg‘a qo‘y bir nav’ ranj,
To nasibing bo‘lg‘ay oning muzdi ganj.

Yo‘q esa o‘zungpi zoe’ bo‘ldi tut,
Bu talavvun do‘zaxida o‘ldi tut».

 

XSVI

Yana bir kushning Hudhuddin savoli

 

Dedi bir soyilki: «Ey farxundaxo‘,
Nafsi zolimdur manga behad adu.

Har ne amr etsam qilur zohir xilof,
Irtikobidin tutar o‘zni ma’of.

Bo‘yla yo‘lda dushman o‘lsa ul manga,
Tay nechuk bo‘lg‘ay bu qattiq yo‘l manga»,

 

XSVII

Hubhudning javobi

 

Dedi Hudhud: «K-ey zabuni hirskesh,
Nafs zulmi aylagan ko‘nglungni resh.

Nafsning mahkumi bo‘lg‘on tunu kun,
Uzga bu hangomani qilg‘oi uzun.

Nafs ne amr etsa bo‘lg‘on zerdast,
Ul biyiklik qilsa, qilg‘on o‘zni past.

Urmag‘on ul amr qilmay bir nafas,
Hosil aylab har ne ul etgan havas.

Umr oning farmoni birla sarf etib,
Ul tamanno aylagan sori ketib.

Bir eshakdek boshinga afsar urub,
Nafsni o‘z orqang uzra mindurub.

Ul qayon sursa, urib gom ul taraf,
Qayda tursa, topib orom ul taraf.

Tifl ekonda xud oning zori eding,
Lahv ila g‘aflat giriftori eding.

Chun yigit bo‘ldung ham ondin yonmading,
Lahzae o‘z holiigga aylonmading.

Qarig‘onda xud yetishti varzishing,
Fisqu isyonda tamom o‘ldi ishing.

Umrung o‘tti g‘aflatu isyon bila,
Yetti o‘lmak yuz tuman armon bila.

Tengri amrin umr o‘tub yod etmading,
Sheva juz izlolu ifsod etmading.

Dahr aro yo‘q sen kibi zoti ajab,
Umr o‘tib o‘tkargan avqoti ajab.

To tirik erding — bu erdi g‘aflating,
Bo‘yla o‘lsang, ko‘r, ne bo‘lg‘ay holating»,

 

XSVIII

Hikoyat

 

«Podshohe mast edi, bebok ham,
Zolimu g‘oratgaru saffok ham.

Nafsi zolim har necha ma’mur etib,
Qilmog‘ida ul o‘zin ma’zur etib.

Bir kun aylar erdi jomi aysh no‘sh,
Ko‘rdikim borurlar ikki jandapo‘sh.

Bir-biriga ikkisi yoru rafiq,
Hamdamu hamrozu g‘amxoru shafiq.

Shah tilab qildi birisidin savol,
Ul birining holidin so‘rdi maqol:

«Kim bukim keldi sening hamkisvating
Zohir etkim — anga nedur nisbating?»

Dedi: «Nisbat ikkimizda yorlig‘,
Hamdamu hammashrabu hamkorlig‘».

Masti g‘ofil dedi:— «Ey sohib tariq,
Oytkim, men yaxshiroq yo ul rafiq?»

Dedikim: «Ulcha manga bo‘lmish ayon,
Ikkingizning holini aylay bayon.

Chunki bo‘ldung ikkisidin barxabar,
Sen o‘zung hukm aylagil, ey tojvar.

Sen agarchi bir ulusqa shohsen,
Tengri yo‘lunda, vale gumrohsen.

Har ne haq debtur — xilofidur ishing,
Kecha-u kunduz bu bo‘ldi varzishing.

Ul agarchi bo‘lsa darveshu gado,
Tengrining amrini xub aylar ado.

Haq yo‘lidin tashqari qo‘ymas qadam,
Balki haq amridin urmas ayru dam.

Sen shoh, ammo nafsqa zoru haqir,
Ul gadou nafsni aylab asir.

To tiriksiz ikkingizga hol — bu,
Ul gado, sen shohg‘a minvol — bu.

Ulsangiz, xud shoh — uldur, sen — gado —
Kim, sen erding mast, ul — ahli iqtido»^:

Nuktani bu nav’ surgach piri roh,
Seskonib ul uyqudin uyg‘ondi shoh.

Mast edi, yetti anga hushyorlig‘,
Uyqusig‘a qo‘ydi yuz bedorlig‘.

Shohlig‘ zarbaftidin yuzlandi or,
Tashlab oni, janda qildi ixtiyor.

Ko‘ngliga haqdin yetib ogohlig‘,
Bildikim, darveshlikdur shohlig‘.

 

XSX

Yana bir qushning Hudhuddin savoli

 

Dedi bir soyilki: «Iblisi lain
Qasdim aylar, zohir aylab makru kin.

Uz huzurumg‘a meni qo‘ymas dame,
Kelturur ko‘nglumga hardam olame.

Boshima har lahza solur bir xayol,
Kim emas ondin qutulmoq ehtimol.

Chuiki yo‘q ondin qutulmog‘lig‘ menga,
Choradur ma’muri bo‘lmog‘lig‘ manga.

Uyla muztarmen oning vasvosidin,
Kim zabundur aql oning ehsosidin».

 

S

Javob

 

Dedi Hudhud:—«Toki nafsingdur qarin,
Anga bor iblis shogirdi kamin,

Nafs oncha ko‘nglunga solur g‘urur,
Yetkurur oncha zamiringg‘a futur.

Kim oni shayton ko‘rub hayron qolur,
Vodii hayratda sargardon qolur.

Qaysi ishdinkim yetar nafsingg‘a kom,
Topar ondin komiii shayton mudom.

Nafs hukmi birlakim qilsang har ish,
Irjayur ul komdin shaytonga tish.

Demakim, shaytong‘a bo‘lmishmen zalil,
Ul sening nafsingni aylabtur vakil.

Har ne ul qilmoq kerak nafsiig qilur,
Har nekim shayton bilur, ul ham bilur.

Har ne dunyog‘a taallo‘qdur umur,
Sarbasar shaytong‘a doxildur zarur.

Nafsing andoq haqqu mulk etmish ani,
Kim erur darj anda yuz shayton fani.

Nafsing oncha ko‘rguzur talbisni,
Kim qilur sharmanda yuz iblisni.

Senki, yor o‘ldung bu yanglig‘ nafs ila,
Ne uchun shaytondin etkaysen gila».

 

SI

Hikoyat

 

Keldi Xaraqoniy qoshig‘a bir murid,
Uz suluku toatidin noumid.

Dedikim: «Iblis purfanlik qilur,
Ko‘ngluma har ishda rahzanlik qilur,

Ham namozimga yetar ondin qusur,
Zikru tasbehimg‘a dog‘i yuz futur».

Murshidi komil dedi:— «K-ey zulmkesh,
Tig‘i javruig birla shayton ko‘ngli resh

Onda ham sendin shikoyatlardurur,
Javru zulmungdin rivoyatlardurur.

Der manga qism etmish avvaldin iloh,
Makr ila el holini qilmoq taboh.

Rohzanliq aylamak isyon sari,
Boshlamoq yo‘l vodii nuqson sari.

Sen muride aylamishsen tarbiyat,
Kim anga mendin fuzundur bu sifat.

Har qachon keldim bu sharrun-nosg‘a,
Kim solay ko‘nglini bir vasvosg‘a.

Qaysi munkarkim manga maqbul edi,
Ko‘ngli, ko‘rdumkim, anga mashg‘ul edi.

Har taxayyulkim manga erdi mahol,
Xotirida erdi mamlu ul xayol.

Aylamakni sanga talqinlar base,
Bizni shayton qildi tahsinlar base.

Rahmat ushbu makr ila tazviringa,
Kim degay shaytonki: Rahmat piringa».

Dedi: «Shayton aylamish tuhmat manga,
Ul berur har lahvga rag‘bat manga».

Dedi shayx: «Asantu bu yanglig‘ maosh,
Kim sanga shayton bila bo‘lg‘ay talosh.

Men aroda bo‘lg‘amen hukm etkuchi,
Yerg‘u aylab, uzrunguzg‘a yetkuchi.

Ham sanga yuz qatla shaytondin uyot,
Ham anga sen shumi nodondin uyot».

 

SII

Yana bir qushning Hudhuddin savoli

 

Dedi bir soyilki: «Ey farrux jamol,
Ko‘ngluma behad muhabbat soldi mol.

Ham visoli jonima solur nashot,
Ham unidin ko‘iglum aylar inbisot.

Bir nafas gar bo‘lmasa ilkimda sim,
Hajridin jonimga bor o‘lmakka bim».

 

SIII

Javob

 

Dedi Hudhud: «K-ey haqiqatdin yiroq,
Joninga qo‘yg‘on diram dog‘i firoq.

Hirs jomi aylagan ko‘nglungni mast,
Sen bo‘lub ul mastlig‘din zerdast.

Bu ne so‘z bo‘lg‘ayki, zikr etgay kishi,
Kim emas, bu odamiylarning ishi.

Odamiylig‘ning bu ishtin ori bor,
Kim bu sichqong‘a erur da’bu shior.

Yerni qazmoq aylabon ko‘p ehtimom,
Tufroq ichra xoru zor aylab mudom.

Naqb urub uylarga hirsi shumdin,
Jon chekib bu xislati mazmumdin.

Har nafas bir uy sari solib to‘shuk,
Iogahon chiqqach kamindan bir mushuk.

Aylab oni sayd ishratlar bila,
Tu’ma aylab hirsu rag‘batlar bila.

Yeb sharahdin jismi birla qonini,
It nechukkim siflalar sichqonini.

Ye yilon yanglig‘ki, ganj aylab havo,
Yillar o‘lg‘ay tufrog‘ ichra mubtalo.

Charx mundoq aylagay podoshini,
Kim ko‘rungach, yonchqoylar boshini.

Ye yilon bo‘l yoki sichqon, ey najis,
Muncha xud bordur sening zotingda his.

Kim alarga bo‘yla bo‘lsa oqibat,
Bilgasenkim yaxshi ermas bu sifat.

Siym sevgonkim, anga pobast o‘lur,
Shavqidin oning ajoyib mast o‘lur.

Uyladurkim johilu nodon mast,
Siymdin but aylab, o‘lgay butparast.

Jahl birla tarki islom aylagan,
Uzga do‘zax azmin anjom aylagan.

Toki bo‘lg‘ay dahr bog‘ida tirik,
Ro‘zgor andoqki bu yanglig‘ irik.

Siym uchun yuz hirsu shaydolig‘ bila,
Ulmagay oxir bu rasvolig‘ bila.

Men seni sichqon demay, Qorun tutay,
Yo‘q yilon, alhaqki, Afridun tutay.

Oqibat borin chu solib ketkasen,
Nettilar ul xaylkim, sen netkasen.

Bu tamannoni chiqarg‘il boshdin,
Boshni qutqar bu qattiq toshdin.

Er esang maqsudi asli ko‘zlagil,

Har nekim so‘zlarsen — ondin so‘zlagil.

Qilma ul ishkim yetib nuqson sanga,
Oxiri bo‘lg‘ay vuboli jon sanga».

 

SXIV

Hikoyat

 

«Basra shahrida laime bor edi,
Bebasarlig‘ fannida dinor edi.

Mayli jam’ aylarga dinoru diram,
Ul sifat g‘olibki, Hotamg‘a — karam.

Ko‘p mashaqqatlar bila duni laim,
Vir-bir uzra jam’ aylar erdi siym.

Onchakim jam’ o‘ldi bir maxzan anga,
Yer tubida ayladi madfan anga.

Bovujudi muncha naqd ul dunxisol'
To‘nig‘a tikmish edi gardun misol —

Beadad maxfiy diramlar hirsi shum,
Kunduz andoqkim falak ichra nujum.

Kim bulardindur manga tan quvvati,
Uylakim tan quvvati — jon sihhati.

Ittifoqo bir kun o‘ldi manzili,
Mol savdosig‘a daryo sohili.

Suv qirog‘inda yeb ul moli harom,
Molning savdoda sudidin taom.

Bo‘ldi daryoda ilikni yurda xam,
Chun og‘irlik qildi bir sori diram.

Tushdi daryog‘a laimi dunsirisht,
Chekti qa’riga oni ul fe’li zisht.