автордың кітабын онлайн тегін оқу  Layli va Majnun

Алишер Навои

I

 

Ey yaxshi oting bila sarog‘oz,
Anjomig‘akim yetar har og‘oz¹.

 

Ey sendin ulus xujasta farjom,
Og‘ozingga aql toimay anjom.

 

Ey aqlg‘a foizi maoniy,
Boqiysenu borcha xalq foniy.

 

Ey elga adam baqoni aylab,
Zotingg‘a fanoni foni aylab,

 

Ey ilmingg‘a g‘ayb sirri ma’lum,
Mavjudsen, o‘zga borcha ma’dum.

 

Ey yo‘q qilibon adamni budung,
Yo‘qlug‘ni adam qilib vujudung.

 

Ey husnni dilpazir qilg‘on,
El ko‘nglin anga asir qilg‘on.

 

Ey husng‘a aylaganni shaydo,
Majnunlug‘ ila qilib huvaydo,

 

Ey ishq o‘tin aylagan jahonso‘z,
Har bir shararini xonumonso‘z,

 

Ey o‘rtab ul o‘tqa xonumonlar,
Ne xonu ne monki, jismu jonlar,

 

Ey kimniki aylabon parivash,
Majnun anga yuz asiri g‘amkash,

 

Ey kimni qilib parig‘a Majnun,
Ashki suyin oqizib jigargun.

 

Ey har sorikim qilib tajalli,
Ul mazhar o‘lub jahonda Layli.

 

Ey oniki Layli aylab otin,
Majnun qilmoq qilib sifotin,

 

Ey Majnunung xiraddin ozod,
Ohi beribop xiradni barbod,

 

Ey aql sening yo‘lungda g‘ofil
Kim, telba sening yo‘lungda oqil.

 

Ey bandalarig‘a jovidona,
Omurzish uchun tilab bahona,

 

Ey ashk suyidin aylabon past
Do‘zax o‘ti shu’lasini payvast.

 

Ko‘k yer kibi pastu murtafi’sen,
Balkim yeru ko‘kka muxtari’sen,

 

Sun’ung bila to‘rt zid muvofiq,
Hukmung bila yetti ko‘k mutobiq.

 

Tun-kunki qilur sipehr novard,
Sening talabingdadur jahongard.

 

Boshdinki qadam qilib durur mehr
Istab ssni bo‘ldi za’faron chehr.

 

Bordur talabingg‘a borcha moyil,
Lekin sepi toimoq asru mushkil.

 

Har negaki desa o‘xshamassen,
Sendin durur ul sen ul emassen,

 

Harne seni desa royi soyib,
Ul sendinu sen aroda g‘oyib,

 

G‘oyibsen angaki bo‘lsa nozir,
Nozirg‘a dog‘i bor ishda hozir.

 

Aflokka sen shitob berding,
Anjumg‘a bu nuru tob berding,

 

Kun yuzini aylading mushakkal,
Tun ko‘zini aylading mukahhal.

 

Ey siymini aylading zarafshon,
Tunning shab’asini gavharafshon²

 

Toqqa beribon libosi xoro,
Zarrin kamar etting oshkoro.

 

Qish mehrini chun itikrok etting,
Qorning sadafin arusak etting.

 

Yoz yomg‘uri yetgach aylading bot,
Yer chakmanini yashil saqarlot.

 

Lola qadahini toshqa urdung,
Jola guharini boshqa urdung,

 

Gul yofrog‘ini havog‘a sochting,
G‘uncha karamin sabodin ochting,

 

Gulga bsribon zumurradiy taxt,
G‘uncha kibi aylading javonbaxt.

 

Kecha anga bo‘lmasun debon biym,
Berding nargisga mash’ali siym,

 

Chun ko‘kni xusufzod qilding,
Oyning kumushin savod qilding.

 

Gohiki kasofat etti mahtob,
Mehr oltunin aylading siyahtob.

 

Berding chu jihatqa zeb ila far,
Boshi uza tikting olti gavhar.

 

Unsurni tuzuk saroy qilding,
Devorini chordoy qilding.

 

Kiydurding ziynat aylamakdin,
To‘quz xil’at anga falakdin,

 

Ko‘k atlasu bori zarhal etgan,
Anjum duridin mukallal etgan,

 

Jaybi aro tugma tiyru Nohid,
Egnida tirozi Oyu Xurshed,

 

Yo‘q, yo‘qki, bu yetti jirmi moviy.
Anda yetti chobuki samoviy

 

Kim, borchalarini foil etting,
Sayru harakatga shog‘il etting,

 

Obo chu bularga ot bo‘ldi,
Ul to‘rt ham ummahot bo‘ldi.

 

Aylab bu ato, anog‘a payvand,
Uch qilding arolarida farzand.

 

Har birining o‘zgacha sifoti,
Hayvoniyu koniyu nabotiy².

 

Andoq chu tuzildi kadxudoliq,
Bu nav’ o‘ldi ato-anoliq.

 

Bir kimsaga to‘rt agar tarabdur,
Yetti aro to‘rt bas ajabdur.

 

Har maylg‘a toqding, ikki zanjir,
Qilding laqabin qazovu taqdir.

 

Gardunni sen aylading sabuk sang,
Davronni sen aylading kuhan lang,

 

Gar bo‘lsa sipehru arz bir-bir,
Chun sendin erur senga ne tag‘yir.

 

Var topsa baqoyi lonihoyat
Kim, sendin erur o‘shul inoyat.

 

Har shohki andin el haroson,
Yo‘q qilmoq ani qoshida oson.

 

Yo qaysi gadoki noni yo‘q-yo‘q,
Shoh etsang anikim, etay yo‘q.

 

Zohidki ulusqa qilg‘ay irshod
Solsang tomug‘ ichra kimga irod?

 

Fosiqki erur bor ishi muhmal,
Yorliqasang oni kimga mudxal?

 

Bas olam ichini aylading qon,
Bir duqma yutarg‘a yutti ming qon.

 

Bas johil erurki beg‘amu ranj,
To‘ktung etagiga maxzanu ganj,

 

Bu ishta ne bilsun el kamohiy,
Ne erkani hikmati ilohiy.

 

Lekin bu taraf ko‘ngulga yo‘ldur
Kim, harneki aylading ish uldur.

 

Kimni nedin aylading navosoz,
Topqon anga ne ko‘p erdi, ne oz.

 

Har kimga ne berganing bas erdi,
Andin ko‘pu oz kerakmas erdi.

 

Topqong‘a qanoat ulki qilmas,
O‘z maslahatini sencha bilmas,

 

Bizdin neki kelsa bejihatdur,
Sepdin neki bo‘lsa maslahatdur.

 

Doyim qilibon savol varzish,
Xoni karamingdin ofarinish.

 

Kunduz sanga bir gadoyi rusi,

Xursheddin egnida kadusi.

 

Tun dargahingga tilanchi zangi,
Egnida terisidur palangi.

 

Daryo sanga tolibi navola,
Kishti kafida yig‘och piyola.

 

Tog‘lar tutub nechukki soyil,
Ochib etagin tilarga moyil,

 

Ya’ni bori uzradur panohing,
Bor ulchaki bor gardi rohing.

 

Mulkung iki bog‘i ikki olam,
Sultonlig‘ erur sanga musallam.

 

Bog‘ing iki vardi mehr ila mah,
Ne bog‘u ne vard, allah, allah.

 

Shonin bilmay xiradg‘a anduh,
«Jallat olouhu va sha’nuh»³.

 

II

 

Pastlig‘ yuzidin munojot Ul rafiuddarajot hazratidakim, sanosida aqli kull, tili lol, balki aqli kull tili shikasta maqol keldi va ul bobda ma’ziratni unutmoq va uzr demokdin o‘zni ma’zur tutmoq va ajz va nomurodlig‘ ko‘yiga qochmoq va gadoliq ashkin sochmoq va «shayan lillah»² ovuchin ochmoq¹

 

Poko sifatingda ahli idrok,
So‘z surmadi g‘ayri «moarafnok»³.

 

Har nav’ki aylasam xitobing,
Yuz oncha biyikdurur janobing,

 

Ulkim, «ana afsah»⁴ etti da’vo,
Fosh etti bu dav’vi ichra ma’no.

 

Ko‘rguzdi chu pukta ichra mu’jiz,
Olam fusahosi bo‘ldi ojiz.

 

Hamdingni demak chu bo‘ldi komi,
«Lo uhsi»⁵ edn aning kalomi.

 

Ul ajzig‘a e’tirof qilsa,
Hamdingdin o‘zin maof qilsa,

 

Bas nazmda so‘z degan meningdek,
Men xud neki, yuz tuman meningdek,

 

So‘z ajzini zohir aylamak ham,
Uz ajzini zohir aylamak ham,

 

Insof ila keldi nosazoliq,
Yo‘q, yo‘qki, kamoli behayoliq.

 

Chun hamdu sano ishi bu bo‘ldi
Kim, aqli kull anda uzr qo‘ldi.

 

Ham gungi maqol bo‘lmoq avlo,
Bu uzrda lol bo‘lmoq avlo.

 

Qilmay da’viyi xush adoliq,
Arz ayla, Navoiyo, gadoliq.

 

Yorab, eshigingda ul gadomen
Kim, boshtin-ayoqqacha xatomen.

 

Mushkum bu xatoda bo‘ldi kofur,
Kofur ila mushkum o‘ldi benur.

 

Isyon o‘tidin kuyub jahonim,
Dudi bila tiyra xonumonim,

 

Rasvoliq o‘tin jahong‘a sochib,
Uchqunlarin osmong‘a sochib,

 

Ham ushbu unum toshib jahondin,
Ham uchquni oshib osmondin,

 

Atfoli junun jafo qilib fosh,
Har lahza boshimg‘a yog‘durub tosh.

 

Majnunlug‘um ichra gar ko‘rub dev,
Mendin qocharig‘a aylabon rev.

 

Devonalig‘im nechukki majnun,
Sargashtalig‘im nechukki gardun.

 

Zanjiri junun erur nishoni,
Anduh sipehri kahkashoni.

 

Jo‘lida sochim bor charx aro tun,
Yo‘qkim, boshima kelib qaro kun.

 

Bu nav’ qaro kun ichra qorib,
Ya’niki, qaro tunum oqorib.

 

Zunnor belimga nafs etib chust,
Kufr ichra belimni bog‘labon rust,

 

Har lahza ishimni charxi bebok,
Ul rishta bila etib girihnok.

 

Yaxshiliq itib bu notavondin,
Holimni desam yomonroq andin.

 

Holim sharhiki bas uzundir,

Bu turfaki dam-badam fuzundur.

 

Bu ranjki keldi jovidoni,
Uzdin bo‘lmas keturmak oni.

 

Men qilsam edi aning davosi,
Bo‘lmaq manga erdi mubtalosi.

 

Har necha emas manga bu oson,
Lekin sanga bordur asru oson.

 

Boq dardu malolatimg-a, yorab,
Rahm ayla bu holatimg‘a, yorab,

 

Lutf ayla o‘zum sori yo‘lum chek,
Chekting chu yo‘lum tutub qo‘lum chek.

 

Tortib bu mag‘oqdin chiqorg‘il,
G‘arqobi halokdin chiqorg‘il.

 

Chun olima qo‘ymading yovuz yo‘l,

Sayr ichra nasibim ayla tuz no‘l.

 

Shukrungg‘a tilimni qoyil ayla,
Sajdangg‘a boshimpi moyil ayla,

 

O‘ksutma hidoyatingni mendin,
Kam qilma inoyatingni mendin,

 

Bo‘l rohnamun manga ul ishga
Kim, bo‘lsa sanga rizo ul ishga.

 

Ul ish manga qil murodu maqsud
Kim, bo‘lsang o‘zung ul ishta xushnud

 

Bir ishki emas rizosi sendin,
Ermas bu qul iltimosi sendin,

 

Har qissada shukr sol tilimg‘a,
Har g‘ussada sabr ber ilimg‘a.

 

Har zuhdki ujb erur anga zam
Ko‘nglum haramig‘a qilma mahram.

 

Har jurmki uzr erur anga yor,
Ul jurmni aylagil manga yor.

 

Gar uchmog‘u gar tomug‘ durur yo‘l,
Sen lutf ila anda yo‘ldoshim bo‘l.

 

Raddimg‘a qabulni muti’ et,
Jurmumg‘a rasulni shafi’ et.

 

III

 

Ul risolat sipehrining quyoshi na’tidakim, mag‘rib soridin tulu’ qilib, Makka avjida kamol tutti, balki anvori ashroqi bila mashriqdin mag‘ribqacha «Kashshamsi nisfunnahor»² yorutti va kufr shomida islom sham’i yoqti va jomg‘a yaqin uyoqti¹

 

Ey jilvagahing sipehri axzar,
Raxshing izi rashki mehri anvar.

 

Ey mash’ali mehr sham’i johing,
Bal mehru sipehr xoki rohing.

 

Bukim sanga charx xoki rahdur,
Me’roj tuni munga guvahdur.

 

Ey rif’ating olida falak past,
Ummatlaring anbiyog‘a hamdast.

 

Olamda risolating navidi,
Odamg‘a shafoating umidi.

 

Ey «kuntu nabiyyan»³ aylab og‘oz,
Cho‘p xilqating ichra aytibon roz.

 

Odam shajaringg‘a meva monand,
Farzandingga olam ahli farzand.

 

Ey nurung o‘lub jahong‘a sobiq,
Balkim to‘quz osmong‘a sobiq.

 

Zoting bila muftaxir jahon ham,
Sayring bila to‘quz osmon ham.

 

Ey rutbada xayling ofarinish,
Yo‘q, yo‘qki, tufayling ofarinish.

 

Har necha jahon bo‘lub tufaylyng,
Bo‘lmay bu tufayl sori mayling.

 

Ey zoting nomai futuvvat.
Orqosida xotami nubuvvat,

 

Ul muhr xututi vasfi zoting,
Xotam alifiyu tesi oting.

 

Ey ilm sanga ladunni anjom,
Maktab sori ranja aylamay gom.

 

Olingga vale kelib muaddab,
Ilm ahli nechukki, tifli maktab.

 

Ey sunmay ilikni xoma sori,
Ul nav’ki xoma noma sori.

 

Nomang vale andakim bo‘lub fosh,
Xattidin Ulus ko‘tarmayin bosh.

 

Ey po‘yada markabingg‘a ta’jil,
Olingda haqir payki Jibril⁴.

 

Hudhudg‘a ne moya, qadru somon,
Sayr aylasa yer uza Sulaymon⁵.

 

Ey zumrai anbiyo shafii,
Olam eli buyrug‘ung mutii.

 

Buyrug‘laring elga qarz yanglig‘,
Sunnatlaring ulga farz yanglig‘.

 

Qadring yeti charxdin muallo,
Zoting xud ikki jahondin a’lo.

 

Sen bo‘lmasang anbiyoda kimdur
Kim, nutqi javomiul-kalimdur.

 

Vah-vah, ne kalomi mu’jiz oyin
Yo‘q o‘yla rusulg‘a hargiz oyin.

 

Ahkomi bila jahon nizomi,
Nazmi iki olam intizomi.

 

Har bir alifi qilib sipon tez,
Kufr ahlig‘a ul sinoni xunrez.

 

Miqroz ila lom-aliflari rust,
Ta’n ahli tilin tutub kesib chust.

 

Bu nomag‘a nusxa zoti poki,
Tengri so‘zidin ulusqa hoki.

 

Sun’ ilgi chekib bu nomag‘a tam.
Orqosig‘a bosti naqshi xotam,

 

Xotam dema oni, mushki tar de,
Yo‘q mushkki, munxasif qamar de.

 

Ruxsoriki keldi qursi xurshed,
Ul mehr qamarvash o‘ldi jovid.

 

Chun jismi jihoti bo‘ldi hoyil,
Nuri bu qamarning o‘ldi zoyil.

 

Ul mehrg‘a garchi munharifdur,
Chun hoyili bor muixasifdur.

 

Hoyil dema, bu jahoni sug‘ro,
Sug‘ro emas, ul xujasta tug‘ro.

 

Kim zoti qoshida yetti toram,
Toram dema, balki arshi a’zam.

 

Me’roj tuni taboh bo‘ldi,
Barcha anga xoki roh bo‘ldi,

 

Bas olame o‘ldi zoti kubro,
Yuz onchaki, ushbu jirmi g‘abro.

 

G‘abro neki ming sipehr chog‘liq,
Nur ichra tuman bu mehr chog‘liq.

 

Yer uzra kelib jahondin ortuq,
Charx uzra ekanda andin ortuq.

 

Bo‘lmasa jahondin ortug‘ ul pok,
Bas bo‘lmas edi matofi aflok.

 

Bo‘lmasa sipehrdin kiromi,
Arsh o‘lmas edi aning maqomi.

 

Gar mehrdin o‘lmasa munavvar,
Qilmas edi lomakonni anvar.

 

Gardundin o‘tar zamon buroqi,
Oy-kun bo‘lubon iki junoqi.

 

Islom tanig‘a ul kelib ruh,
Asxobi anga fido qilib ruh.

 

Un yori javohiri nafoyis,
Zohir qilib ul badang‘a o‘n his.

 

Ul to‘rtki ding‘a keldi nosir,
Bu ruh tani uchun anosir,

 

Ul ruhu havosu to‘rt unsur
Kim aqlg‘a soldilar tahayyur.

 

Bu jismg‘a mustadom bo‘lsun,
Suhbatlari bardavom bo‘lsun.

 

Oliki, riyozig‘a shajardur,
Avlodi shajar uza samardur.

 

Boryasig‘a har guzin avqot,
Yuz ming salavot ila tahiyot,

 

IV

 

Ul shomi visolningkim, «Val-layli izo yag‘sho»² oyati bo‘la olg‘ay aning shonida savodi yozilmog‘i va munungdek shomda ul musofiri samoviyning shabgir baland qilmog‘i va subhi visol eshiklari yuziga ochilmog‘i va mehri murod topilmog‘i¹

 

G‘am shomida zoru ranjparvard,,
Kezmak necha oy xayoli shabgard.

 

Necha g‘am aro tuzub tarona,
Bu shomdin aytmoq fasona

 

Kim, tuli hayotim etti nobud,
Savdosida hech toimadim sud.

 

Vah, ne kechakim, qaro baloyi,
Kun ganjini ko‘mgan ajdahoyi.

 

Dilbar sochidek harosi jonda,
Men munda, nechukki ko‘nglum onda,

 

Bu shom fasonasi uzundur,
Haddin qaro qayg‘usi fuzundur.

 

Fikrida tutar ko‘ngulni qayg‘u,
Savdosida ko‘z bo‘lur qarong‘u,

 

Jon mehnati keldi zikri oning,
Umr ofati bo‘ldi fikri oning.

 

Bu shomg‘a istasang nihoyat,
Ul shomdin aylagil hikoyat.

 

Kim rangi edi chu mushki nobi,
Har yulduzi rashki oftobi

 

Shabnamlarikim, sochib zaroyir.
Olamni tutub nujumi soyir.

 

Tun gardin shabnami qilib gum,
G‘am tiyralig‘in dog‘i ul anjum.

 

Gardun chiqorib kecha palosin,
Davrong‘a yopib sahar libosin.

 

Tun dahr yuzidin oritib meng,
Kunduzni o‘ziga tutmayin teng.

 

Kunduz uyolib bu holatidin
Kim, yerga kirib xijolatidin,

 

Bu ishga kulub sipehri xazro
Kim, tishlarin aylab oshkoro.

 

Atfoli nujum aylabon mayl
Uqurg‘avu o‘qumog‘i «Val-layl».

 

Chun la’bu nishot alarg‘a ortib,
Ustodi qazo falakka tortib,

 

yo‘qkim bori ranju g‘ussadin shod,
Ya’niki falak g‘amidin ozod.

 

Qolmay falak ichra zulmat oti,
Borin supurub, malak qanoti.

 

Degilki havoda yuz tuman hur,
Orazlaridin sochar edi pur.

 

Oraz xayidin sochib nihoni,
Shudrun kibi obi zindagoni.

 

Isoni taajjub aylabon lol,
Haryon falak uzra muztarib hol.

 

Bot-botki olib dami ravonbaxsh,
Olamg‘a esib nasimi jonbaxsh.

 

Oqshom dsmagilki, subhi ummed,
Ne subhi umed, subhi jovid.

 

Mundoq kecha sham’i jilvasozi.
Ne sham’ki, mash’ali tirozi.

 

Mash’al demagil, mahi munavvar,
Ne mash’alu mahki, mehri anvar.

 

Tun o‘ylaki, mehri osmonii,
Olam elidin bo‘lub nihoiiy.

 

Bir xobgahi nihoni ichra,
Manzilgahi ummahoni ichra.

 

Bor ishdin etib o‘zini ma’zul,
Mahbub xayoli birla mashg‘ul,

 

Kim yetti baridi nur baxshi,
Hamroh anga mahz nur raxshi.

 

Paykiga vujud to adam gom,

Ul paykka raxsh dog‘i hamgom.

 

Har yergaki ko‘zlari tushub tez,
Ul yergacha ikkisiga bir xez.

 

Chun yetti ravandai samoviy,
Ul mehri samog‘a bo‘ldi roviy

 

Qim, vaslingga haqdur orzumand,
Bo‘l sen dog‘i vaslidin barumand.

 

Bu raxshki barqi garmravdur,
Yo‘q-yo‘qki, buroqi barqdavdur.

 

Xilqat aro nurdin sirishti,
Ne nur, farishtai bihishti.

 

Yo‘q jismig‘a kimsa hamlidin dard,
Ne kimsaki, anda qo‘nmayin gard,

 

Loyiq sanga keldi bu janibat,
Otlanki, mahal erur g‘animat.

 

Bu so‘zni eshitgach ul yagona,
Go‘yoki tilar edi bahona,

 

Markab uza chiqti sekribon bot.
Io‘ldosh ila yo‘lg‘a tushti hayhot.

 

Ko‘kta tilaganni yerda topti,
Chun yer uza mindi ko‘kka chopti.

 

Ul po‘yada markabi sabukpay,
Olam-olam qilur edi tay.

 

Gardunki ko‘zin yuziga ochti,
Anjum diramin boshig‘a sochti.

 

Chun ko‘rdi furug‘ tal’atini,
Oy chekmadi mehr minnatini.

 

Mukshiy ko‘rubon xati savodin.
Kayvon yuziga sochib midodin.

 

Zuhra yo‘lida tuzub navozir,
Mutriblardek bo‘lub miyongir.

 

Isog‘a yetib chu kimiyosi,
Zarbaft bo‘lub quyosh libosi.

 

Bahrom ko‘rub biyik janobin,
Tashlab qilichin, o‘pub rikobin.

 

Birjisqa chun yetib rikobi,
Ish anga saodat iktisobi.

 

Soyislig‘ig‘a Zuhal urub fol,
Gazdasta bila qo‘lida g‘irbol.

 

Savru Hamal aylabon fig‘onlar,
Qurboni aning qilurg‘a jonlar.

 

Javzo ko‘zi to‘rt o‘lub Baqardin,
Topib Saraton ham ul nazardnn.

 

Ham Sher tutub yo‘lida go‘sha,
Ham Xo‘sha bo‘lub otig‘a to‘sha,

 

Jon sanj o‘lUb izidin Tarozu,
Aqrab topib anda no‘sh doru.

 

Yoy go‘sha tutub qoshi xamidin,
Qo‘chqor o‘lub o‘chku maqdamidin.

 

Qo‘bqa suyi obi zindagoniy,
Ul suv bila toza Xut joni.

 

Bo‘lmay chu bu burjlarda sobit,
Durlar yo‘lig‘a sochib savobit.

 

Qolib chu o‘tib falak navardi.
Gard ichra sipehri lojuvardiy.

 

Chun yuqori sekretib samandin,
Arsh zgniga berkitib kamandin,

 

Kursi dog‘i lavx ila kalam ham,
Raxshi izidin bo‘lub mukarram.

 

Rafraf yo‘lig‘a qadamni solib,
Bir-bir oti birla payki qolib.

 

Borlig‘ to‘nin egnidin solib chust,
yo‘qlug‘ kamarini bog‘labon rust.

 

Davrida jihotdin asar yo‘q,
Unsurdin jismig‘a xabar yo‘q.

 

Ne davrida oltidin maosir,
Ne jismida to‘rtdin anosir.

 

Tan birla borib, vale borur chog‘,
Ne o‘tu ne suv, ne yel, ne tufrog‘

 

Kim, tan anga jondin ortug‘ erdi,
Jon ikki jahondin ortug‘ erdi.

 

Solib o‘zin anda bexudona,
O‘zdin chiqibon bo‘lub ravona.

 

Qolib o‘zi, ul o‘zida qolmay,
Solib o‘zinu o‘zini solmay.

 

Bir yerga yetibki, aql yetmas,
Ul vajh ila aql bovar etmas.

 

Poya topib anda qoba qavsayn,
Diydor o‘lub anga qurratul-ayn.

 

Tun anbari zulfini qarortib,
«Mozog‘»³ ko‘ziga surma tortib.

 

Ochqoch basarin bu to‘tiyodin,
Ravshan qilibon «va mo tag‘o»⁴din.

 

Chun ko‘rdi bu surmadin ochildi,
Maqsud tilab nazora qildi.

 

Fahm ettiki jilva qilmish oyin,
Shodurvoni jalolu tamkin.

 

Haq ochib o‘z olidin niqobin,
Yetmish ming pardai hijobin,

 

Chekgi ani ul haramg‘a onsiz,

Ne jismu ne jon, ne jismu jonsiz.

 

Ko‘rgach o‘zin ul haramda mahram,
Mahv o‘ldi bu mahram, ul haram ham.

 

Chun yor qoshinda bor topti.
O‘zni tilagoncha yor topti.

 

O‘zni chu ko‘rub aroda nobud,
Izhor etib o‘zga arzi maqsud.

 

Haqdin neki fahm etib xitobin,
Ham haq so‘zidin topib javobin,

 

Haq har ne ato qilib nasibi,
Ham haq bilibu bilib habibi.

 

Har neki alardin o‘zga ag‘yor,
Balkim yo‘q alardin o‘zga dayyor.

 

Bal keldi alar demak xatodin,
Isnayniyat chiqib arodin.

 

Aylab o‘z-o‘ziga arzi maqsud,
Maqsudi bo‘lub o‘zida mavjud.

 

Ummat yozug‘in tilab tamomiy,
Topib tilagonni ulcha komi.

 

Harneki tilab xujasta soyil,
Bo‘lmay nema toimogiga hoyil.

 

Har necha talab qilib fuzunroq,
Istardin ani topib burunroq.

 

Topqoch neki haqdin istab oni,
Avd ayladi mohi osmoniy

 

Yuz qo‘ydi bu korgahg‘a pur jo‘sh,
Behush va lek yuz jahon hush.

 

Oy bordiyu keldi mehri raxshon,
Dur bordiyu keldi bahri Ummon.

 

Borurda edu chu dastai vard,
Chun keldi bahori nozparvard.

 

Haq lutfidin ilgida baroti,
Mazmuni bori ulus najoti.

 

Xat jaybida afv xomasidin,
El maxlasi naqsh nomasidin,

 

Borib keluri bo‘lub iki gom,
Qay bir burun erkanida ibhom.

 

Ey gamzada qalblar davosi,
Motamzada jismlar shifosi.

 

Har ishki girih kalidi sendin,
Har kimdaki biym — umedi sendin.

 

Men xastaki xoru zor erurmen,
Lutfungdin umedvor erurmen.

 

Elga nazaring chu chorarasdur,
Men xastag‘a bir ko‘z uchi basdur,

 

Bahri karaming chu bo‘ldi ma’lum,
Bir qatradin etma bizni mahrum.

 

V

 

So‘z gavhari vasfidakim, gavhar so‘zi aning qoshida gavhar olida bir qatra suvdek bo‘la olg‘ay, bir necha so‘z surmoq va Ganja hakimi ta’rifidakim, ganji Qorun²aning «Panj ganji»³ qoshida ganj olida vayronadek ko‘rungay — ganjfishonliq qilmoq va Hind sohirinikim, Kashmir jodulari aning olida ip esha olmaslar — aning gavhari silkiga tortmoq va o‘z nazmining churuk rishtasin va uzuk torin ham alarg‘a ulamoq¹

 

Uldamki yo‘q erdi budu nobud,
Ma’dum edi emdi harne mavjud,

 

Haq kavng‘a solmamish edi pay,
«Konallohu lamyakun maah shay»⁵.

 

Avvalg‘i nasimi ofarinish,
Kim qildi vujud sori junbish.

 

Insof ila har kishi solur ko‘z,
Anglar so‘z ediyu munda yo‘q so‘z,

 

Kim bo‘ldi chu amri «kun» huvaydo,
Bo‘ldi «fayakun» g‘ulusi paydo.

 

Bas avvalg‘i sado so‘z o‘lg‘ay,
Har savtqa ibtido so‘z o‘lg‘ay

 

Ey so‘z, ne balo ajab guharsen,
Gavhar neki, bahru mavjvarsen.

 

Ul bahrki, muncha naqshi dilkash,
Bir mavj ila ayladi munaqqash.

 

Yer qa’riyu toki charx avji,
Majmui aning burunqi mavji.

 

Derlar seni dur, savob emas bu,
Sen javhari ruhu dur quruq suv⁶,

 

Demakki sanga shabih erur dur,
Ul nav’dururki, durg‘a mo‘ldur⁷,

 

Aytib sovumas tarona sen-sen,
Olib qurumas xizona sen-sen.

 

Olam eli zarra yig‘sa jovid,
Nurini kam aylagaymu xurshid.

 

Igna uchi birla jazb etib nam,
Kim bahr suyini aylagay kam.

 

Ham qadru atoda bahri aflok,
Ham lutfu bahoda gavhari iok.

 

Xoma bila ulkn sepi sizdi,
Gavharni qaro ipakka tizdi.

 

Til zikring ila chu topti tarjih,
Tishlar anga bo‘ldi inju tasbih⁸.

 

Bu til bila kimsa toimadi kom,
Juz ganj fishoni Ganja orom⁹.

 

Ayvoni sharaf nuhufta ganji,
Mizoni lut(u)f xizona sanji¹⁰.

 

Ma’ni diramig‘a sikkapardoz,
Uzlat haramida mahrami roz.

 

Sarrishtai diqqati girihnok,
Har bir girihida yuz duri pok.

 

Ganjinai fikri gavhar oyin,
Andin bori xalq o‘lub guharchin.

 

Ko‘ngli sadafi bo‘lub guharrez.
Kilki qamishi dog‘i shakarrez.

 

Vahdat guharin eliga olg‘on,
Uzlat kamarin beliga cholg‘on.

 

Ma’ni haramin musaxxar etgan,
So‘z bikrini g‘arqi zevar etgan¹¹.

 

Ham Turi fazilat uzra Muso,
Ham Qofi qanoat uzra Anqo¹².

 

Muso zmas ersa kilki nog‘u
Javfi aro muzmar etti jodu.

 

Anqo gar emas nedin hamisha,
So‘z Qofida uzlat etti pesha.

 

Nazm ahlining afsahul-kalomi,
So‘z durrig‘a muntazim Nizomiy¹³.

 

Ul Ganjada ganjdek nihoni,
Besh ganj qo‘yub, vale nishoni¹⁴.

 

Har ganjida sayrafiyi idrok,
Hadsiz topibon javohiri pok.

 

Har javhari mulklar xiroji,
Shahlarning zebu farri toji.

 

Ma’ni duridin bu ganj qismi,
Alfozu iborati tilismi¹⁵.

 

Ulkim qo‘li ochsa ohanin diz,
Lekin bu tilism ocharg‘a ojiz.

 

Ko‘rgach bu tilism sohiri Hind,
Jodulig‘ ishida mohiri Hind.

 

Knlki uchi safhag‘a fusunrez,
Ul safha jahong‘a fitnaangez.

 

Har safhai nazmi gohi tahrir,
Fitna aro bir savodi Kashmir¹⁸.

 

Har nuqta bu safhada baloe,
Ruxsor uza xoli dilraboe.

 

Ham xatlari shohrohi Bobul.
Ham kilkida javf chohi Bobul¹⁷.

 

Ham sohiri xomasi fusunsoz,
Ham joduvi tab’i sihrpardoz.

 

Aylab bu tilismona ojiz,
Sohir netgay chu ko‘rdi mu’jiz.

 

Qochmay vale o‘ylakim zabune
Ul ham qilib o‘truda fusune.

 

Besh qal’aki barcha erdi xoro,
Besh maxfi ganji oshkoro¹⁸.

 

O‘trularida tugatdi besh qasr,
Kim har biri keldi ziynati asr.

 

Ham toshida naqshi dilkash etti,
Ham ichlarini munaqqash etti.

 

E’joz ila sihr aro tafovut,
Bor onchaki Ka’ba ollida but¹⁹.

 

Lekin but o‘lub emas jamodi,
Yo‘yg‘on ani butgar ustodi.

 

Bor ul but gulruxi parivash,
Savdosida yuz xirad mushavvash.

 

Bori boshig‘a tushub havoyi,
Ul o‘truda urdi dastu poyi.

 

Tenglik anga xud gumon emastur,
Chun yaxshidurur, yomon emastur.

 

Chun yetti bu bazmgahg‘a Ashraf,
Bo‘ldi o‘zi xo‘rdig‘a musharraf²⁰.

 

Menkim bu taraf guzor qildim,
Bu ranjni ixtiyor qildim.

 

Avvalda ko‘p ayladim taamul,
To ko‘ngluma kirdi bu taxayyul

 

Kim, Ganjada ganjlar yoshurg‘on,
Har ganjigakim yasadi qo‘rg‘on.

 

Yo hind najodi hinduviyzod
Kim, qasrlarini qildi obod.

 

Ham qal’a uchun kerakdurur shahr,
Ham qasrg‘a bog‘usabzadin bahr.

 

Bo‘lsa menga fursat ul qadar chog‘
Kim, shahr ila tarh solibon bog‘.

 

Bog‘ini riyozi xurram etsam,
Shahrini savodi a’zam etsam.

 

Bu nav’ edi doimo xayolim,
To bo‘ldi qazodin ul majolim.

 

Kim, ikki burung‘ig‘a qo‘yub gom,
Kom o‘ldi manga ravo saranjom.

 

Emdiki uchunchi nomai dard²,
Qildi meni aqlu hushdin fard.

 

Ummedki bu yana iki ham

Kim, ermas iki burung‘idin kam.

 

Ya’ni ham oningki «Panj ganji»,
Ham so‘ngra munungki ganji panji.

 

Aytilg‘on ikisi betaammul,
Ul nav’ki ayladim taxayyul.

 

Bo‘lg‘ay bu murodg‘a kushodim,
Yetgay bu kushoddin murodim.

 

Bu komg‘a yetmayin ne tadbir,
Chun multafit o‘ldi holima pir.

 

VI

 

Valoyat sipehrining axtari jahontobi va hidoyat ma’danining gavhari serobi va nazm avjining mehri falak ehtishomi va maoniy jomining rindi sofiy oshomi ya’ni Mavlono Nuriddin Abdurahmon Jomiy² madhida nukta surmak va aning durdi jomin sumurmak

 

So‘z gulshanining shugufta vardi,
Ilm oyatining varaqnavardi.

 

Qadrig‘a ul avj uzra poya
Kim, mehr tutub tagida soya.

 

Na’laynidin aylabon malak hal,
Surtarga sudo’ bo‘lsa sandal³.

 

Hamdinki, asosi boshida tob,
Chekmakka iki jahonni qullob⁴

 

No‘gida sanin aylagach kin,
Ko‘r aylab dev ila shayotin³.

 

Yuz donaki subhasi aro qayd,
Yuz fayz qushini aylabon sayd.

 

Ul torki donalar beliga,

Bil habli matin⁶ jahon eliga.

 

Ibriqi vuzusi bahri gardun,

Har qatraki tomsa durri maknun⁷-

 

Lo‘la anga fayzi jovidoniy,
Andin oqib obi zipdagopiy

 

Ka’bi³ yeri davrai irodat,
Davr ahlig‘a xalqai saodat.

 

Sajjoda masjidida mehrob,
Ka’ba uyiga kirarga abvob.

 

Mehrobi uza yozilg‘on olloh,
Evning iyasi ishida ogoh.

 

Boshig‘a chu bilsa sajda chogin,

«He» (هى) davrasidin sunub ayog‘in.

 

Bal sajdada jismi chun topib ham,
Aylab ani «he» xamig‘a mudg‘am.

 

Har sajdada haqqa bo‘yla vosil,
Ne sajda dog‘i bu vasl hosil

 

Cholib falak uzra ko‘si rif’at,
Aytib malak ichra darsi himmat.

 

Sochib laqabi jahon aro nur,
Zoti bila nurun alo-nur⁹.

 

Abdurahmondin oti nomiy,

Lekin topib ishtihor Jomiy.

 

Ey ilm yuziga mash’alafruz,
Fayz oyinasig‘a sayqalanduz.

 

Ey borcha suluk ichinda murtoz,
Foyiz sanga fayzi birla fayyoz.

 

Chun ilming bahrig‘a tushub mavj,
Bu yetti hubob uza tutub avj.

 

Xomangdin durri ma’ni oqib,
So‘z silkiga nutqung oni toqib.

 

Kilking javfida sayr etib ul,
Ul novu bu dur xiromig‘a yo‘l.

 

Ul yo‘l aro korvoni ma’ni,
Balkim kelibon jahoni ma’ni.

 

Chun xavfdin aylabon qadam fard,
Olam yuzida bo‘lub jahongard.

 

Ya’ni tutubon jahon yuzini,
Bal arsai osmon yuzini.

 

Ham nazming nasrdek kelib xub,
Ham nasring nazmdek diloshub.

 

Bu nazming ila nasring sipohi,
Olam yuzini tutub kamohi.

 

Gar «Xamsa»ni etmay murattab,
Kilking yana so‘z qilib murakkab.

 

Uldamki xaroshi xoma qilding,
O‘zga nima naqshi noma qilding.

 

Lekin kishi bo‘lsa fikratandesh,
Ul ganjga ham erur adad besh.

 

Chun «Silsila» aylading huvaydo,
Yuz aqlni qilding anda shaydo.

 

Chun «Tuhfa»ni el balosi etting,
Jon tuhfalarin fidosi etting.

 

Chun «Subha»ni kilking etti tavzih,
Solding malak ichra zikri tasbih.

 

Chun qilding «Ahsanul-qasas» fan,
Ul qissa ulusqa bo‘ldi ahsan.

 

«Devon»iiki aylading muhayyo,
Sochti boshig‘a guhar surayyo¹⁰.

 

Ko‘rguzdung tortmay g‘amu ranj,
Besh ganjlariga bo‘yla besh ganj.

 

Nazming sifati bayondin ortuq,
Nasringniki dermen ondin ortuq.

 

To nukta ulusqa kom bo‘lg‘ay,
Fayzi aningelga om bo‘lg‘ay.

 

Fayzing bila bahramand olam,
Olam eli poymoli men ham.

 

VII

 

Ul shoh madhidakim, Chin va Hind shohlari aning arsai bazmida shatranj shohlaridek harakatdin muarro va falaki farzinrav pili hamul pillardek ostonig‘a rux qo‘yub sarkashlikdin mubarrodurur va ko‘kbo‘z ashhabi sipehri tezdav va Bahrom qamar nochaxi bila oti olida bir piyodarav¹

 

Chun yovarim o‘ldi baxti farrux,
Qo‘ydi manga fath ila zafar rux.

 

Himmat tutubon Junaydi soniy².
Ochtim bu xazoyini maoniy.

 

Bor erdi chu kezdim anda bebok,
Olam-olam javohiri pok,

 

Oldim bu javohiri samindin,
Sofiy duru la’li otashindin.

 

Jaybu etagimni ayladim kon,
Yo‘q erdi ko‘tarmak o‘zga imkon,

 

Andin chiqtim chu shodu xurram,
Qo‘ynum to‘la, jayb ham, etak ham.

 

Tegramda hujum etib xaloypq,
Mep kimsa tilab ul ishga loyiq

 

Kim, arsai bazmi ichra etsam,
Borini aning nisori etsam.

 

Chun yor edi baxti jovidona,
Tortar edi meni bexudona.

 

To eltti bir xujasta manzil,
Har nav’ murod anda hosil,

 

Jannat kibi anda bazmgohe,
Taxt ustida bir xujasta shohe,

 

Baxt ayttikim, etak, qo‘yun och.
Shah boshi uza ovuch-ovuch soch.

 

Chun sochmog‘ini shior qildim,
Boru yo‘qini nnsor qildim,

 

Dedimki, bilay ne shoh erur bu,
Ne arsai borgoh erur bu.

 

Bor edi shahi sipehr tamkin,
Ya’niki, muizzi davlatu din.

 

Din nusratining alam tirozi,
Ya’ni Sulton Husayni g‘ozi³.

 

Sha’nida nuzul oyati shar’,
Adli bo‘lubon himoyati shar’⁴.

 

Din ilmining andin intizomi,
Islomg‘a pok zoti homiy.

 

Islom alifi anga livo bil,
Sin kungiri qasri arshso bil.

 

Ham lom livog‘a zulfi pur xam,
Bu qasr sutuni so‘ng alif ham.

 

Mimin qilibon aso naziri,
Musodek ish o‘lsa dastgiri.

 

Muso kibi haq ishiga ma’mur,
Taxti islom anga kelib Tur.

 

Bu Tur uza topqali tasalli,
Haq har nafas aylabon tajalli.

 

Ko‘qsa anga taxtdin tanaffur,
Haq dargahi tufrog‘i tahassur.

 

Olam uza shoh zoti poki,
Darvesh zamiri dardnoki.

 

Pili falak ollidin gurezon,
Pashsha pari sinsa ashkrezon.

 

Sher uzra qilichi barq choqib,
Mo‘r o‘lsa shikasta yoshi oqib.

 

Tig‘i gar etib fano jahonni,
Xulqi tuzotib yana jahonni.

 

Shahlar aro o‘rni toqi aflok,
Darveshlar ollida ovuch xok.

 

Kibr ahli qoshida arshi a’zam,
Faqr ahli qoshida zarradin kam.

 

Darvesh desam ulus uza shoh,
Shoh darvesh borakalloh!⁵

 

Desamki, erur saxo anga fan,
Demaklik erur quyosh ravshan.

 

Desam bordur janobi a’lo,
Gardunni demak durur muallo.

 

Umr etmay ilm kasbig‘a sarf,
Boqmay varaq uzra harf-barharf.

 

Lekin zihni borin qilib hal,
Ul yanglig‘kim, nabiyi mursal^e.

 

Har ilmda bir kishiki a’lam,
Yetgach ocha olmay olida dam.

 

Olam aro ilm ilmidindur,
Din ilmi fiqh erur yaqindur⁷.

 

Bazmi aro har faqihi mohir,
Bir mas’ala qildi ersa zohir,

 

Yuz shubha qilib bori muvajjah,
Kim, noqil emas biridin ogah.

 

Chun mas’alago‘ qolib muattal,
Uz shubhalarin o‘zi qilib hal.

 

Ul deb ne o‘qub varaqda mutlaq,
Bu deb neki ko‘ngliga solib haq.

 

Chun mas’ala bobida sochib dur,
Yuz mujtahid aylabon tahayyur,

 

Har yerdaki ul debon masoyil,
Andin fuqaho yozib rasoyil.

 

Ko‘ngliga masoyil oncha ma’lum
Kim, bo‘lmay yuz kutubda marqum:

 

Ko‘shish bila oni yod tutmay,
Bir qatlaki eshitib unutmay.

 

Har nuktaki ko‘rguzub vuzuhin,
Shod aylab Abu Hankfa ruhin⁸

 

yo‘q fiqh faqat hadisu tafsir.
Har qaydaki, daxl qildi bir-bir,

 

Haryonki tavajjuh etti-etti,
Andoqki kerak takallUm etti.

 

Ko‘ngliniki, shar’ bo‘lub mupazzah,
Xayroti bila ulus muraffah.

 

Har sori bino qilib masojid,
Odamcha maloyik anda sojid.

 

Yolg‘uz demayinki qiblagahlar,
Faqr ahliga turfa xonaqahlar.

 

Har sharbat ayog‘i jomi Jamshed,
Har sadqa fatiri qursi xurshed⁹.

 

Marg‘ub g‘izo yeb anda muhtoj,
Matbu’ libos olib yalang‘och.

 

Har yo‘ldaki ofat ehtimoli,
Gardung‘a chekib raboti oliy.

 

Bori safar ahlig‘a panoh ul,
Horib yetganga tak’ya goh ul.

 

Chun topti musofir anda orom,
Och o‘lsa taomu kirsa hammom.

 

Mulkida qayonki, el xiromi,
Sahroyi adam tutub haromi,

 

Chun jazm qilib bu ishni tojir,
Sud istayu mulkidin muhojir

 

Manzil qilur o‘lsa tog‘ uza bog‘,
Tamg‘odin ko‘ngli ichra yo‘q dog‘.

 

Dilxoh ila toimasa xaridor
Qolosini qilmayin padidor,

 

Gar yig‘sa berib qumoshig‘a pech,
Taklif eta olmayin kishi hech.

 

Shahr ichida xojavor javlon
Aylab ne salomiyu ne havlon.

 

Tojir bu sifat yana raoyo,
Bir naf’ farog‘ etib muhayyo

 

Kim, har biri o‘z ishig‘a mashg‘ul,
Hosil qilib ulcha komi mahsul.

 

Dona tutubon jahon yuzin jum,
Ul nav’ki ko‘k yuzini anjum.

 

Bug‘doy bila arpa bersa soyil,
Bo‘lmay agar unju bo‘lsa moyil.

 

Donag‘a gadoy mayl qilmay,
Bal shahrda bir gado topilmay.

 

Bu amn ila adli benihoyat
Shahr ahlig‘a boisi kifoyat.

 

Har sudki bexasorat aylab,
Bo‘stonu saro imorat aylab,

 

Ul elgaki dasht soridur mayl,
Turku arabu buluju har xayl,

 

Lola kibi zohir aylabon ko‘rk,
Egri qo‘yubon qizil teri bo‘rk,

 

Qo‘yg‘a bo‘ridin bo‘lub amonliq,
Qo‘ychi iti birla posbonliq.

 

Desam bu degancha o‘nu gar yuz,
Mingdin bir emas bu so‘zni bil tuz.

 

Bu turfaki ul jahon xudovand,
Yuz munchag‘a ham emas rizomand.

 

Yerabki, ber ulcha komi oning
Olam yuzin et tamomi oning.

 

o‘lmoqqa jahonda adlu dodi,
Mundin dog‘i ko‘p esa murodi,

 

Andoqki tilar muyassar ayla,
Olamni anga musaxxar ayla.

 

VIII

 

Xilofat taxtig‘a zeb ila zayn va saltanat shaxsig‘a qurratul-ayn, ya’ni Sulton Badiuz-zamon Bahodir ibi Abulg‘ozi Sulton Husayn Bahodirxon «xalladallohu taolo mulkahumo va sultonahumo yea avzaha alal-olamina birrahumo va ehsonahumo» hazratida niyoz arzi¹

 

Qim bahri sifotin etsa idrok,
Tong yo‘q sifat aylasa durin pok.

 

Gardun so‘zin aylagan shimora,
Xurshed hadisidin nechora.

 

Gulshan sifatin degonga bir-bir,
Gul vasfin etarga qayda tadbir.

 

Aytildi chu shoh uchun sanoe,
Shahzodag‘a ham kerak duoe².

 

Shahzoda nekim, shahu shahanshoh,
Shahlar eshigida xoki dargoh.

 

Ham kishvari adl toza bog‘i,
Ham saltanat avjining charog‘i,

 

Shahlig‘ chamanida sarvi gulchehr
Adlu ehson sipehrida mehr.

 

Olam eli ichra qahramon ul,
Ya’niki, Vadiuz-zamon ul³.

 

Gar oti o‘lub zamon badii.
Zoti kelib insu jon badii.

 

Alloh, Alloh, ne ot erur bu,
Ne poku xujasta zot erur bu.

 

Andoqki malakvash o‘ldi zoti,
Keldi malakiy bori sifoti.

 

Judi iloyida to‘qquz aflok,
Aflok qoshida to‘dan xok.

 

Royi janbida mehri anvar,
Mehr ollida zarradek muhaqqar,

 

Adli yorutub jahopni jovid,
Ul adl boshida ayni xurshed.

 

Chun qahri sharori ko‘kka roji’,
Ul shin uza nuqta nasri voqi’.

 

Yakroni bo‘lub chu charx paymoy.
Nun o‘rnig‘a na’l anga yangi oy.

 

Kin vaqtikn ochilib kamandi,
Dol o‘rnig‘a fath zulfi bandi.

 

O‘qi yungi shahpari malakdin,
Otqoch o‘tubon to‘quz falakdin,

 

Chavgong‘a⁴ chu qilsa azmi maydon,
Maydon aro qilsa mayli chavgon.

 

Chavgoni boshi hiloli tobi,
Dasta anga hayati shihobi.

 

Maydon falak etgali taku po‘y,
Anjum talashib bo‘lur uchun go‘y.

 

Har qaysig‘a teksa savlajoni⁵,
Qadr o‘tkaribon falakdin oni.

 

Ramz ichra qitoli umr farso,
Bazm ichra jamoli olam oro.

 

Bazmida sipehr xoni minu,
Ul xonda nujum qursi limu.

 

Xunyogaru nag‘masoz Nohid,
Lekin daf aning qo‘lida xurshed.

 

Taxtiki kelib sipehr soya,
Chiqmog‘ig‘a necha mehr poya.

 

Har poyaki keldi mehr yo badr,
Topib borib poybo‘sidin qadr.

 

Bu poya bila yasalg‘ach ul taxt,
Taxt ustida xusravi javonbaxt

 

Egri qo‘yubon boshi uza toj,
Yuz tojvar itlarig‘a muhtoj.

 

Qo‘llarin qovushturub yiroqdin,
Farmonig‘a muntazir qiroqdin.

 

O‘ltur, deb angaki bo‘lsa farmon
Kim, yo‘q anga mundin o‘zga armon.

 

Bosh yerga qo‘yub sano demakdin,

Turfa buki bosh o‘tub falakdin,

 

Bazmida bu nav’ do‘sh-bardo‘sh,
Shahlar bori yondashib qadah no‘sh.

 

Soqiylari hur yo paridek
Ko‘k davrida mehri xovaridek.

 

May kimga tutub bu nav’ soqiy,
Qolmay anga aqlu hush boqiy.

 

May dema, zuloli zindagoniy,
Soqiysi hayoti jovidoniy.

 

Shahkim ichib ul mayi ravonbaxsh,
Bazm ichra bo‘lub hadisi jonbaxsh.

 

Gah so‘z bila elga jon bag‘ishlab,
Bir so‘z bila gah jahon bag‘ishlab,

 

To bo‘lg‘usidur jahon shohi,
Ofoti zamon uchun panohi.

 

Ham shoh jahon panoh bo‘lsun,
Ham ahli jahong‘a shoh bo‘lsun.

 

IX

 

Ul tun mahobati ta’rifidakim, savdoyi ishq ajdahosi dami o‘tining buxori va anjumi ul olam so‘z o‘tining sharori erdi va mundoq tunda xayol musofiri savdo adhamig‘a minib, har yon azm etmoq va ishqning yuz ofatliq dashtig‘a yetmoq va ofat yog‘inlaridin balo to‘foniga qolmoq va balo choqinlari aning jonig‘a shavq va muhabbat harorati solmoq va ishq duri shabcharog‘in ul kecha toimoq va ul sham’i hidoyat bila so‘z maydoni javlonig‘a choimoq va Layli xayoli bila ko‘rushmoq va Majnun savdosig‘a tushmoq¹.

 

Utgan kechakim sipehri purfan,
Nur ustiga bo‘ldi zulmat afgan.

 

Dahr uzra esib nasimi shabgir,
Ko‘k javfi aro sochar edi qir.

 

Men gunbazi qirgunda mahbus,
Ul qir etibon eshikni madrus.

 

Davron uza abri qir monand, »

Tun qiri yuziga qir payvand.

 

Jismim bo‘lubon bu qir asiri,
Ko‘nglumga maqar sipehr kiri².

 

Markab anga tavsani taxayyul,
Har yon chopar erdi betaammul.

 

Shabrangi jahonda ko‘p yugurdi,
Chun barri arabqa yetti, turdi

 

Kim, topti mashomi ishqdin bo‘y,
Tark etti, bu bo‘y ila taku po‘y³.

 

Chun vodiyi ishq topti manzil,
Utmakligi mushkil erdi, mushkil.

 

Rokibg‘a dog‘i darang bo‘ldi,
Markabning ayog‘i lang bo‘ldi.

 

Ham sarsari oh etib havo fosh
Yummay to‘kar erdi ham bulut yosh.

 

Ya’ni esar erdi yel dog‘i tez,
Yomg‘ur dogi erdi vahshatangez.

 

Tun tppraligi demakdin ortuq
Ko‘zni yumub istag‘an yorug‘luq.

 

Gah Tur uza lam’a ko‘rguzub barq,
Andoq yorubonkn, mehrdin sharq.

 

Yo Muso etib ayon tamaino,
Haq Tur uza aylabon tajallo,

 

Ul nav’ki Turu sohibi Tur
Bo‘lg‘on kibi g‘arqi lujjai nur.

 

Gah Yasrib⁴ uza bu barq inib tez
Zulmatqa ashi’asi ziyorez.

 

Andoqki rasuli Hoshimiykesh⁵,
Hajr ichra chu bo‘ldi vuslat andesh

 

Me’roj tunpki avj tutti,
Yuz lam’asidin jahon yorutti.

 

Chun barqvash o‘ldi osmondav,
Yasribqa bu barqi soldi partav.

 

Gah quds uza ul choqin sochib nur,
Tup mushkiga to‘kar erdi kofur.

 

Andoqki Xalil o‘tin zamona⁶,
Chekturgay dud aro zabona.

 

Yo o‘tqa borurda barq kirdor,
Namrud⁷ yuziga solib anvor.

 

Har lahza ayon bo‘lub Yamandin,
Tashlar edi otashin kamandin⁸.

 

Andoqki Suhayl⁹ bo‘lsa toli’,
Bo‘lg‘ay qara tun Yamang‘a lomi’,

 

Yo‘q, yo‘qki, Uvays¹⁰ ko‘ngli tobi,
Qilg‘ay qora tunni mohtobi.

 

Gah solib Abuqubays¹¹ uza tob,
Andin bo‘lubon haram safoyob.

 

Yo nur bo‘lub haramg‘a nozil,
Ul tog‘ uza ham yorub manozil.

 

Gohi Izam¹² uzra lam’a afgan,
Shox uzra pechukki nori ayman¹³.

 

Andoqki salam yog‘ochlarin dur,
Ziynat bergay ayon etib nur.

 

Gah Najdⁿ uza o‘t choqib jahong‘a,
Shu’la chekib ul o‘t osmong‘a.

 

Hnjron qora shomi zoru mahzun.
Chekkan kibi o‘tluq oh Majnun.

 

Gah Shom¹⁵ uza chatri bemadoro,
Subh aylabon anda oshkoro.

 

Andoqki qilib karashma mayli,
Zulf ichra jamolin ochsa Layli.

 

Sekrir edi ul choqip payopay,
Andin ko‘runub qabilavu hay¹⁶.

 

Yo‘qkim choqilurda betaammul,
Yuz hayyu qabilapi qilib kul.

 

Bo‘lg‘on soyi barq nur parron,
Haryon ko‘runub siboi darron.

 

Qoplon bila babru sheri xunrez,
Qon to‘kkali changlar qilib tez.

 

Ushshoq taniki bo‘ldi tufroq,
Haryon ko‘runub so‘ngaklari oq.

 

So‘kso‘k kibikim chu bo‘ldi puda,
Yotqan yozi uzra to‘da-to‘da¹⁷.

 

Kun ganjin iturub ajdaholar,
Tun xayli kelib qaro balolar.

 

Yog‘in demakim bulut aduvdek,
Paykon to‘kub elga qatra suvdek,

 

Har sori qaro bulutqa junbush,
Aylab qora devdek g‘urunbush.

 

Hardamki bo‘lub alar misosi,
Ko‘k toqini darz etib sadosi.

 

Oqshom dema zulmati maxofat,
Jon qasdig‘a harsari yuz ofat.

 

Hayratda musofiri sabukpay,
Bo‘lmay oyog‘ida bir qadam tay.

 

Xud qayda qadam urar majoli,
Ul bir nimakim yo‘q ehtimoli.

 

Yuz ofat ichinda jon ovuchlab,
Ming mahlakadin nnhon ovuchlab.

 

Qo‘ymay anga xavfu za’f gah tob,
Ul tor kibiki ko‘rsa mahtob.

 

Ne aql aning rafiqi ne hush,
Bejon va gar o‘lsa joni, behush.

 

Yuz qatla kechib ramida jondin,
Ohangi rahil etib jahondin.

 

Ofatdin ochmay ikki ko‘zni,
To chekti saharg‘a tegru o‘zni.

 

Tong yeli chu tun kulin supurdi,
Mehnat bulutini dog‘i surdi.

 

Betob musofiri ramida,
Bir lahzai bo‘ldi oramida.

 

Deb o‘zigakim: «Erur bu tunmu?
Yo dashti baloda tiyra kunmu?

 

Munchamu bo‘lur jahopda ofat,
Haryon qadam ursa anda ofat?

 

Ne vodiy ekin bu tiyra vodiy
Kim dam yo‘lini tutar savodi».

 

Ul bo‘lmayin ushbu ishta voqif
Kim, qildi nido xujasta hotif¹⁸.

 

Kim: «Keldi bu dasht— ishq dashti,
Jon ofati keldi sarguzashti.

 

Har barqki ko‘rdung ozari ishq,
Har lam’asi barqi xanjari ishq.

 

Har tinra sahob zulmat andud,
Gardun uza ishq o‘tidin dud.

 

Yomg‘ur dema, qatrai bahoron,
Ishq aylabon anda tiyrboron.

 

Darraida sibo’kim solib sho‘r.
Bu dashtda har taraf ushog‘ mo‘r¹⁹.

 

Ajdar kelib ul fazoda nole,
Sheri yala mo‘ri xasta hole.

 

Qish oldorotib humumi elni,
Yoz elporotib samumi yelni.

 

Ofat alifi kibi tikonlar,
Lolasida ishqdin tugonlar.

 

Kimsa bo‘la olmay anda sokin,
Sokin peki, yo‘q mururi mumkin.

 

Juz bir kishikim sipehri bulbod
Bilmas yana bir aping kibi yod²⁰.

 

G‘am tufrog‘i suyidin sirishti,
Ishq o‘tiyu yeli sarnavishti.

 

Sargashtau po‘yagar nihod ul,
G‘am bodiyasida girdbod ul.

 

Jismida anosiri murattab

Kim, ayladi paykarin murakkab²¹.

 

Ham tuprog‘i dard ko‘yidin gard,
Ham suyi zuloli chashmai dard.

 

Ham yelnga qism sarsari oh,
Ham o‘ti samumi ishqi jonkoh.

 

Vayron tani gam qushi makoni,
Singon boshi ham qush oshyoni.

 

Savdo tutuniga sochi monand,
Har tori junun ayog‘iga band.

 

Ishq ichra junun aning sifoti,
Majnun deyilib jahonda oti.

 

Bu dasht anga maqomu maskan,
O‘ti gulu xori dashti gulshan.

 

Bir nodira ishqi mubtalosi,
Ne nodirakim jahon balosi.

 

Andin ajamu arab alamda,
Yo‘q misli Arab bila Ajamda²².

 

Ishq ichra nechukki ul yagona,
Bu — husnda ofati zamona.

 

Afsonalari jahonda nomiy,
Nazm aylab Xusravu Nizomiy.

 

Kim, ishq so‘zin rivoyat aylab,
Ham bu ikidin hikoyat aylab.

 

Andoqki bo‘lub demakka mayli,
Nazm avjining axtari Suhayli²³

 

Kim, holati pazm aro erur fard,
Durposh bayoni nazm parvard.

 

Xusrav ruhig‘a yetkurub shayn
Lekin yana birga qurratul-ayn.

 

Harnecha qilib biriga bedod,
Ruhiy yaka birning aylabon shod.

 

Chun surmish kilki durfishonni,
Tahrir etmish bu dostonni.

 

Maqsudki bo‘yla turfa maqsud,
Yo‘q dahr sahifasida mavjud.

 

Bu xaylki bu dam o‘ldi ma’lum
Kim, ayladilar bu qissa manzum.

 

Bu dashtqa qilmayin guzar hech
Toimay bu baliyyadin xabar hech.

 

Eshitgan ila avomdin so‘z,
Yo roviyi notamomdin so‘z

 

Bu qissag‘a oncha berdilar zeb
Kim, bo‘lmas vasfi ichra so‘z deb.

 

Senkim bo‘lubon sipehr yoring,
Bu bodiyag‘a tushub guzoring.

 

Bilding anga hol ne ekandur,
Anduhu malol ne ekandur.

 

Munda yetib ul kishiki yong‘ay,
Ne degayu, desa kim inong‘ay.

 

Menkim otim o‘ldi hodiyi ishq,
Maskan manga ushbu vodiyi ishq.

 

Aytay Majnun so‘zin sanga rost,
Layli g‘ami ichra bekamu kost».

 

Bu so‘z debon etti qissa og‘oz,
Oxirg‘acha bo‘ldi nukta pardoz

 

Kim, bo‘ylau, bo‘yla holi oning,
Anduhu g‘amu maloli oning.

 

«Chun qissani anglading ravon bo‘l,
Sung‘il varaqu qalam sori qo‘l.

 

Sendin raqam aylamak hikoyat,
Bizdin sanga so‘z sori hidoyat.

 

Sabt aylamasang alarcha rangin,
Ma’nisi daqiqu lafzi shirin.

 

Lek o‘lg‘usi dardu so‘zi ko‘prak,
Hangomai dilfuro‘zi ko‘prak.

 

Ul yon gulu sunbul o‘lsa mavjud,
Sen o‘t yoqqung ayon qilib dud.

 

Ko‘rsang ul yon duri yagona,
Sen qilg‘ung ko‘z yoshini dona.

 

Bo‘lsa ul yon sarvi dilxoh,
Bo‘lg‘usi buyon fig‘on bila¹ oh».

 

Chun ishq havolasini bildi,
Sidqi dil ila qabul qildi.

 

Jonig‘a yetishti zavqu holat.
Raf’ o‘ldi bori g‘amu malolat.

 

So‘z derga belini bog‘labon rust,
Ul markabi uzra sekridi chust.

 

Yetkurdi chu hujrag‘a iqomat,
Muazzin chekti saloyi qomat.

 

Chun qildim adoyi farzi bori,
Qo‘l bordi davotu xoma sori.

 

Ul nav’ki hotif etti irshod,
Men ham qildim fasona bupyod.

 

X

 

Qaysning adam majlisidin qutulub, vujud mahdig‘a tutulg‘oni va qon yutmoqdin xo‘rish va ishq doyasidin parvarish topqoni va ishq zoti choshnisidin el ko‘ziga shirin va dardi azaliy haroratidin xaloyiq nazariga isig‘ ko‘rungoni¹

 

Bu silsila halqasida dilgir,
Bu nav’ chekar sadoyi zanjir.

 

Kim, barri Arabda komroni,
Bor erdi Arabqa hukmroni.

 

Mahkumi aning necha qabila,
Iqbolig‘a pstabon vasila.

 

Bechora ulusqa chorasoz ul,
Xon gustaru, mshmonnavoz ul.

 

Osmoqdin aning qozoni tushmay,
Tun-kun o‘ti o‘chgali yovushmay,

 

Kim bodiya ichra yo‘l qilib gum,.
Bu o‘t anga tiyra oqshom anjum

 

Donish anga kasbu jud pesha,
Donish bila jud etib hamesha.

 

Otu tevasi hisob ila jup,
Qo‘yu qo‘zisi hisobdin ko‘p.

 

Aylab ani umri sur’agoyin,
Bir yosh yo‘qidin asru g‘amgin.

 

Moli ko‘pu, umri sust payvand,
Farzandg‘a erdi orzumand.

 

Kim, eskiribon hayoti raxti,
Mayl etsa yiqilg‘ali daraxti

 

Naxl bo‘lg‘ay yopida navbar,
Ra’nolig‘i o‘ylakim sanavbar².

 

Itgach shajari baland poya,
Solg‘an boshig‘a bu naxl soya.

 

Ya’ni duri bo‘lsa gum sadafdin
Xayli yorug‘ay duri xalafdin.

 

Bo‘trotqali molini havodis,
Qo‘ymag‘ay agar bor o‘lsa voris.

 

Umrig‘a uyoqsa mehri xovar,
Tuqqon esa yona mehri anvar.

 

Ul mshr chu irtifo’ tutqay,
Majmui qabilasin yorutqay.

 

G‘ofilki, qurudi chun guliston,
Gulbong etmas hazordaston³.

 

Yo g‘am tuni o‘chsa sham’i apvar,
Parvonadin o‘lmas uy munavvar.

 

Komingni aningdek et taxayyul,
Qim, toimasang etgasen tahammul.

 

Chun tengriga qildi ko‘p tazarru’
Topti nekim ayladi tavaqqu’.

 

Chun komi aning bor erdi farzand,
Berdi xalafe anga xudovand.

 

Qaysi xalafi, xalifa zodi,
Ishq ahlig‘a qiblai murodi.

 

Nutfaki bo‘lub bu mazhari ishq,
Ma’ni sadafida gavhari ishq.

 

Tan maxzaiining nuhufta siymi,
Jon gulshanining yorug‘ nasimi.

 

Mehr oyati olida huvaydo
Manshuri vafo yuzida paydo.

 

Hukm ayladi mulki ishq shohi
Kim dahrni moh to bamohi.

 

Sur ichra yarog‘lasunlar oyin,
Ko‘k toqini bog‘lasunlar oyin⁴.

 

Ul toq uza dardi jovidona,
Cholsun bu tarabda shodiyona.

 

G‘am xayli aro xuro‘sh tushti,
Savdo cherikiga jo‘sh tushti.

 

Ochti ko‘zini balo sunub qo‘l
Kim, seli baloga aylagum yo‘l.

 

Boshin siladi firoqi avbosh
Kim, yog‘durg‘um bu bosh uza tosh.

 

Yub og‘zini dard har yomondin
Kim, oh o‘ti ko‘kka chekkum ondin.

 

Ko‘ngli sori ishq bo‘ldi moyil
Kim, yo‘q manga bo‘yla pok manzil.

 

Alqissa atosi topqach ul dur,
Ko‘p sochti guhar, qilib tafoxur.

 

Qays anladi o‘g‘li otini bot
Kim, o‘z atosig‘a bu edi ot.

 

Hifz ayladi oni necha doya,
Har nav’ ishidin toparg‘a voya.

 

Chirmab yapa kishu os birla,
G‘uncha kibi yuz libos birla.

 

Yotquzdilar oni mahd ichinda,
Gul yofrog‘i tushti shahd ichinda³.

 

Doya knbi baxt ila saodat,

Alqissa nechukki bo‘lsa odat,

 

Mardum kibi ko‘zda asrab opi,
G‘ofil emas erdilar zamoni.

 

Ko‘z uyida hifzini qilib fosh,
Qim ko‘z ichida ajab emas yosh.

 

Ko‘z mahdi aro tutub ul orom,
Zarfu mazruf, mag‘zu bodom⁶.

 

Qo‘ymas edi tegrasidagi el
Kim, esgay aning sori sovuq yel.

 

Sut bo‘g‘zidin o‘tgach-o‘q bo‘lub qon,
Bag‘ri bu bahonadin to‘lub qon.

 

Mahd etmak ila tanini raija,
Tifl erkanida ko‘ro‘b shikanja.

 

Yerda yuruy olmasida beshak,
Varzish qilibon kichikdin emgak.

 

O‘t ko‘rsaki mayl etib nihoni,
Ishq o‘ti tasavvur aylab oni.

 

Bo‘lmay g‘ofil dami g‘amu dard,
Ulg‘aytibon oni dard parvard.

 

Mahd ichraki tortibon fig‘onlar,
Afg‘onida darddin nishonlar.

 

Bo‘lg‘och tili lafzdin xabarliq,
Har lafzki deb bori asarliq.

 

Chun aylay boshladi takallum,
El hushin etib takallumi gum.

 

Ruxsorida lam’ai malohat,
Guftorida nash’ai fasohat⁷.

 

Har nuktakim ul rivoyat aylab,
El ko‘ngli aro siroyat aylab.

 

Ne qilsa bayon xiradg‘a ma’qul,
Boshdin ayog‘i nazarda maqbul.

 

Har sori xabar topib qaboyil,
Ko‘rmaklngiga tilab vasoyil.

 

Atrofdin el kelib talosha,
Ul nodirani qilib tamosha.

 

Ba’zi yuzidin topib tahayyur,
Ba’zi so‘zidin qilib tafakkur.

 

Jondin sevib oni benavolar;
Har kimki ko‘rub, qilib duolar.

 

Bas tifli ajabki, yuz kuhan sol
Bo‘lg‘aylar vasfida aning lol.

 

Sevmakda ato-ano muvofiq,
Ma’shuq bir erdi ikki oshiq.

 

Behad eshptib chu bul ajab so‘z,
Debkim anga tushmasun yomon ko‘z.

 

Jop pardasichin yopib parandi,
Ko‘z mardumidin sochib sipandi⁸.

 

Yetgach sshi to‘rtu besh arosi,
Ta’lim so‘zin solib atosi.

 

Istatti qaboyil ichra piri,
Ta’lim berurga benaziri

 

Kim, maktab aro xujasta farzand,
Bo‘lg‘ay bori ilmdin barumand.

 

Chun ilm ila arjumand bo‘lg‘ay,
Ofoq ora sarbaland bo‘lg‘ay.

 

Ey piri muallimu muaddab,

Aql o‘ldi qoshingda tifli maktab.

 

Bu tifl iligiga bir varaq ber,
Lekin manga ishqdin sabaq ber!

 

XI

 

Qaysning xirad maktabida ulum avroqin evurgoni va ishq tundbodi yetib, ul avroqni sovurg‘oni, ya’ni Layli husni gulshanidin za’f xazoni kanora qilib, sihhat bahori nasimidin latofat gullari ochilib, maktab azmi qilg‘oni va ul gullardin Qays ko‘ngli ayog‘ig‘a oshiqliq tikanlari sonchilg‘oni¹

 

So‘z darsini ulki berdi ta’lim,
Bu nav’ etti fasona taqsim.

 

Kim, Qaysg‘a ilm uchun murag‘g‘ib,
Har yon chu tilattilar muaddib.

 

Toppldi hunarvar ustode,
Odam ichida malak nihode.

 

Lek asru han ichra erdi pobast,
Dars ichra topib kalomi payvast.

 

Ul turfa qabilada sarafroz,
Har ishta hay lhlig‘a navosoz.

 

Shaxse edi bas azim shoni.
Rif’atda sipehrdin nishoni.

 

Qahr etsa dami samum yanglig‘,
Xoro iligida mum yanglig‘.

 

Xoni karamida mehri xovar,
Bir qursi fatirdek muhaqqar².

 

Tun atlasig‘a chu yo‘q garona,
Xaylida bir eski xaylxona.

 

Ut qahrig‘a bo‘lmayin hamovard,
Yel xaylidin elta olmaypn gard.

 

Qo‘ymay g‘ami dahrdin tabohi,
Ul elga ihotai panohi.

 

Ganjida ko‘p erdi gavharu dur.
Bir durdin etib, vale tafoxur.

 

Bo‘stonida yuz gul erdi xudro‘y,
Bir guldin aning dimog‘i xushbo‘y

 

Bir mash’al ila ko‘zi munavvar
Kim, uchquni erdi mehri xovar.

 

Bir sham’ ila hujlasi muzayyan
Kim, charx uyi andin erdi ravshan.

 

Sham’iyu ne sham’ chashmai nur,
Nuriki yomon ko‘z olidin dur.

 

Naxliyu, ne naxl, sarvi ozod,
Sarviyu, ie sarv, rashki shamshod.

 

Oyiyu, ne oy, badri toli’.
Badriyu, ne badr, mehri lomi’³.

 

Shahd ikki labi, vale ratabno‘sh,
Badr ikki yuzi, vale qasabpo‘sh.

 

Zulfi tunida uzori xurshed,
Xurshed uza zulfi shomi ummed.

 

Ne shomki chun ochib savodin,
Qo‘ymay ko‘ngul ichra subh yodin⁴.

 

Boshkim qo‘shib ikki egma qoshi,
Husn ichra ikisining taloshi.

 

Chun voqif o‘lub bu mojarog‘a,
Mushkin xutaba kirib arog‘a.

 

Chun vusma bernb alarg‘a tazyin,
Minoyi o‘lub hiloli mushkin.

 

Yo‘qkim iki sarvi nav damida,
Har sori nasimidin xamida.

 

Ko‘zlar iki sho‘x kofpri mast,
Har qaysig‘a boqsa uyqu hamdast

 

Ul sarvlar ostida uzolib,
Uyqu tamang‘a soya solib

 

Mujgon safining qaro balosi,
Ko‘zlar uza soyaning qarosi.

 

Yo‘q sonki to‘rt saf chekib zang,
Majmui libosi surmai rang.

 

Ochqukcha yumub ko‘z ul sipah tez,
Bir-birga tegib qilurg‘a xunrez.

 

Dema bu sipahnp xayli hindu,
Chin dashti kiyiklariga mo‘ndu⁵.

 

Mushk oncha sochib bu ohuni Chin
Qim, ayladi mo‘ndularni mushkin

 

Yuz, ravzai xulddin nishona.
Xol anda fireb etarga dona.

 

Ul donag‘a sand o‘lub bir odam,
Bu donag‘a borcha ahli olam⁶.

 

Shahdi labidinki komi shirin,
Andin kelibon kalomi shirin.

 

La’lida yig‘ib zaxirai jon,
Og‘zi so‘yi anda shirai jon.

 

Jop topibon ulki o‘psa oni,
Mundin debon obi zindagoni.

 

Ham jon kelib ikki la’li maygun,
Ham tavqi zaqan kelib anga nun⁷.

 

Bir toza niholi sarv qomat
Kim, jilvasidin solib qiyomat.

 

Ne ayb qiyomat etsa hardam,
Ko‘rganga yetar chu o‘zga olam.

 

Bel rishtai jonp zor yanglpg‘,
Jon iardasi ichra tor yanglig‘.

 

Toriki yopib libosi oni,
Jon pardasida bo‘lub nihoni.

 

Ham gavhari rishta shug‘lidin pok,
Ham la’lig‘a yo‘q gazandi hakkok⁴.

 

Pok erdi nechukki rost da’vi,
Bikr erdi nechukki xos ma’ni.

 

Yo‘q ikki sochi tuniga g‘oyat,
Ya’ni iki layli benihoyat.

 

Andin bo‘lub oti jilva oroy,
Andoqki barotu qadr aro oy⁹.

 

Kimiiki bo‘lub demakka mayli,
Malfuz o‘lmay bag‘ayri Layli.

 

Guldek yuz ila bu toza gulshan,
Aylab otaning ko‘zini ravshan.

 

Bir uy qilibon ota murattab
Kim, bo‘lg‘ay ul uy bu oyg‘a maktab.

 

Lutf ichra nechukki xirgahi moh,
Sokin bo‘lub anda mohi xirgoh.

 

Uyni yorutub dabiri mazkur,
Ta’lim olibon farishtadin hur.

 

Atfol tutub ul uy ichin jum,
Ko‘k xirgahini nechukki anjum.

 

Ul xayl aro mohi majlis oroy,
Andoqki nujum arosida oy.

 

Chun Qays so‘zi deyilmish erdi
Kim, volidi fikr qilmish erdi.

 

Ustodg‘a qilmoq oni taslim,
To qilg‘ay anga ulum ta’lim.

 

Yo‘q erdi qabilalarda maktab,
Bu maktabdin o‘qurg‘a ansab.

 

Andoqki bo‘lur arabda ma’hud,
Aylab neki rasm bo‘lsa mavjud.

 

Topshurdilar oni nuktadong‘a,
Gavharni muhiti begarong‘a.

 

Chun topti bu nav’ gavhari pok,
Bahr o‘ldi bu zavqdin tarabnok¹⁰.

 

Soatni chu ixtiyor qildi,
Lavh uzra sabaq nigor qildi.

 

Aylab anga lavhi siym taslim,
Filhol etti sabaqni ta’lim.

 

Ta’limig‘a belni chust qildi,
Ne ul dedi, bu durust qildi.

 

Har necha sabaq debon fuzunroq,
Go‘yoki bilib edi burunroq.

 

Hamdarslari bu holatidin,
Ojiz edilar xijolatidin.

 

Bir kun edi ham sabaqqa ham tak,
Ikinchi kun o‘tmish erdi beshak.

 

Kup bor edikim besh-o‘n sabaqni,
Anglab evurur edi varaqni.

 

Oz vaqtda ayladi zamona,
Oni bori ilm aro yagona.

 

Ul vaqtki ul zamona fardi
Maktabg‘a kelurni boshlab erdi.

 

Layli demay, ul buti parizod,
Bir oriza¹¹ birla erdi noshod.

 

Tab’ida quyosh kibi harorat,
Ayshig‘a solib edi marorat¹².

 

Har tab’ki zoti o‘lsa mahrur,
Oz hirqat etar tanini ranjur.

 

Zoriki o‘chuk yonor charog‘i,
Bot o‘rtanur ortuq o‘lsa yog‘i.

 

Kun qumni qilur necha qiziqroq,
O‘t yonsa bo‘lur yana isig‘roq¹³.

 

Bor erdi quyosh mizoji pori,
Qumning ham esib nasiymi hori.

 

Marg‘ubi edi ratab bila shahd,
May ichgali ham qilur edi jahd.

 

Shahdu, mayu tab’ ila havo to‘rt,
Chun mushtail o‘ldi soldilar o‘rt¹⁴.

 

Jismipki bor erdi yosimin gul,
Hummo qilur erdi otashin gul!

 

Terkim gulidan bo‘lub ravona,
Uyni qilibon gulobxona.

 

G‘uncha kibi hullalarda noyob,
Xurda kibi o‘t anga solib tob.

 

Kam bo‘lsa mizojig‘a harorat.
Titratma qilur edi sharorat.

 

Shamshodig‘a titramak padidor,
Tong yelidin o‘ylakim sapidor.

 

Chun zilzilya bo‘ldi ersa xora,
Bulur nafas ichra pora-pora.

 

Ul tang‘aki lutfdin edi gul,
Yel titraturiga ne tahammul.

 

Boshi uza jam’ o‘lub ahibbo,
Hozir qilur erdilar atibbo¹⁵.

 

Bemorg‘a mushkil erdi parhez,
Andoqki ko‘zi qilurda xunrez.

 

Bu hol ila erdi sarvi gulxad
Kim, bo‘ldi mizoji za’fi mumtad.

 

Har necha sipehr edi hasadgor,
Ham bo‘ldi tabiati madadgor.

 

Za’f ichra tabiat o‘lsa mushfiq,
Behroqki tuman tabibi hoziq!

 

yo‘q ersa mnzojidin muvoso.
Jon bersa ne sud elga Iso¹⁶

 

Kim, bo‘lsa tabiati muolij,
Jismidin etar marazni xorij.

 

Chun qildi tabiati muruvvat,
Za’f o‘ldi gumu yetishti quvvat.

 

Yer o‘ldi hakimning iloji,
Sihhat sori qo‘ydi yuz mizoji.

 

Mayl etti mizojig‘a salomat,
Tab’ig‘a yuz urdi istiqomat.

 

La’li labi no‘shxand bo‘ldi,
Naxli qadn sarbaland bo‘ldi.

 

May tab’pg‘a bo‘ldi ishratangez,
Qon to‘kmak uchun ushatti parhez.

 

Bo‘ldi yaia ul uzori gulgun,

Husn ichra burung‘idin ham afzun.

 

Bir kun erikib mahi muaddab,
Tushti boshig‘a havoyi maktab.

 

Mashshotai husni olam oro,
Oroyishin etti oshkoro.

 

Ul husnki zebi olam erdi,
Zeb ustiga yona zeb berdi.

 

Zulfu yuzi xad yonidag‘i dol,
Fam nuqtasi og‘zi ustida xol¹⁷.

 

Aylab yuz o‘tin yoqorg‘a ta’jil,
Gugurd o‘ti yuzda har taraf nil.

 

Utdin gul ochib chu gulsitong‘a,
Ul gul bila o‘t solib jahong‘a.

 

Farqi uza zulfi anbar olud,
Gulfom o‘tig‘a anbarip dud.

 

Oraz uza zarvaraq nigori,
Ul o‘tu, bu dudning sharori.

 

Yuz uzraki o‘t yoqib jabini,
Axgar anga la’li otashini.

 

Jodulig‘i birla xoli hindu,
La’li o‘tida nihon qilib su,

 

Yo‘qkim labi obi zindagoni,
Suv ichra o‘t aylabon nihoni.

 

Ul la’l o‘tidin jahong‘a kuymak.
Yo‘q, yo‘q ne jahonki jong‘a kunmak.

 

Utlug‘ iki ko‘zi surmaolud,
Ul o‘tga dag‘i bu surmadin dud.

 

Bu o‘tlar aroki orazi g‘arq,
O‘rtarg‘a jahonni hosilan barq.

 

Ne barqki barqi ofat ul yuz,
Yo boriqai latofat ul yuz.

 

Yuz girdida iqdi gavhar andoq
Kim, oy ila bo‘lg‘an axtar andoq.

 

Mi’jar sochi uzra torp noyob,
Ul nav’ki vasl shomn mahtob¹⁸.

 

Husn ichra ayog‘idin boshi xo‘b,
Boshdin ayogig‘a tegru mahbub.

 

Ko‘rgach bu baloyi jovidona,
Qo‘zg‘olmay naylasun zamona.

 

Bu shakl ila ul jahong‘a oshub,
Solib sekiz osmong‘a oshub.

 

Kenida necha kanizi hamqad,
Borcha gul ro‘yu arg‘uvon xad.

 

Maktab sori jilva ayladi soz
Boshtin ayog‘ig‘a husn ila noz,

 

Kim, yeayr ila ko‘ngli xurram o‘lg‘ay,
Hamdarslarig‘a hamdam o‘lg‘ay

 

Xurram ko‘rub oni farrux ustod,
Qilg‘an bori sarvlarni ozod.

 

Qizlar bpla azmp gulshan etgay,
Gulshanni jamoli ravshan etgay.

 

Maktabni yorutg‘ach ul pari chehr,
Andoqki sipehr gunbadin mehr.

 

Borcha qilib ehtiromin oning,
Yuqori yasab maqomin oning.

 

Shod o‘ldi jzmolidin dabiston
Andoqki bahordin guliston.

 

Lekin bu bahori zindagoni
Bir naxliya ayladi xazoni.

 

Yo‘q, ko‘kki tutoshti sarbasar o‘t,
Boshtin ayog‘ o‘ldi ul shajar o‘t.

 

Yo shu’laki har biriga yetti,
El bargi xazon tasavvur etti.

 

Ya’ni ko‘rubon oni Qays mahzun,
Ruxsorini qildi qahrabogun.

 

Ham chehrasi rangi kahrabodek,
Ham ko‘nglida qo‘zg‘alon sabodek.

 

Hardam yiqilurga jismi moyil,
Husn dog‘i lahza-lahza zoyil.

 

Topib anga jismi notavon za’f.
Ko‘nglnda dog‘i zamon-zamon za’f

 

Tag‘yirnazir ko‘zga holi,
Ko‘zga neki, hardam o‘zga holi.

 

Chun zo‘r keturdi ishqi bebok,
Avval qadah oldi hushini pok.

 

Bal may isi birla mast bo‘ldi,
G‘am xaylig‘a zeri dast bo‘ldi.

 

Ko‘p sa’y o‘ziga qildi hamdast,
To bo‘lmadi yerga soyadek past.

 

Ko‘rgach ham oni nigori zebo,
O‘z ko‘nglini topti noshikebo.

 

Nozukluk ila chu qildi mafhum,
Kim erkanin etti yaxshi ma’lum.

 

Qolmadi havosida qarori,
Shavq o‘tig‘a tushti joni zori

 

Oning dog‘i bildi iztirobin,
Ishqi o‘tidin ichida tobin.

 

Bildiki, gar etmas ishga chora,
Ul hol o‘lur elga oshkora.

 

El solsalar nztirob arog‘a,
Bir nav’ tushar hijob arog‘a,

 

Kim yor o‘la olmay anda sokin,
Bo‘lmas diydor umedi mumkin.

 

Ta’jil ila qo‘pti lu’bati shang
Kim, bog‘ sori qilurbiz ohang.

 

Atfol dog‘i bilib g‘animat,
Oning bila qildilar azimat.

 

Taklif etti buti shakarlab

Kim, har kishi bo‘lsa ahli maktab:

 

«Bir kungina tarkn dasht qilsun,
Gullar bila bog‘ gasht qilsun».

 

Chun kirdi arog‘a bo‘yla surat,
Azm ayladi Qays ham zarurat.

 

Chun Qays alarg‘a bo‘ldi yo‘ldosh,
Gulshan ichidin chiqordilar bosh.

 

Ey gulshani ishq bog‘boni,
Gulgun qadahe ketur zamoni.

 

To gulki bu gulshan pchra sochqung,
Ma’lum etayin ne gullar ochqung.

 

XII

 

Bahor farroili nafas-nafas esgan nasimlar puvlamoki bila lola charog‘in yorutqonda va sahob musha’bidi lahza-lahza tushgan choqin chushkurmokidin tog‘ dimog‘in qurutqonda ul ko‘zin husn charog‘i yorutqon va dimog‘in ishq savdosi qurutqonining gulruxlar bila bog‘ tavfig‘a azm etgoni va Layli husni gulining nasimi dimog‘ig‘a yetib bir yo‘li o‘zidin ketgoni¹

 

Mehr istadi chun hamal farog‘i,
Dasht uzra butar qo‘zi qulog‘i.

 

Gul sham’i havoyi gulshan aylar,
Gulshanni furug‘i ravshan aylar.

 

To‘ti bo‘lurig‘a charx etar zavq,
Kim qavsi quzahni² aylagay tavq.

 

Gar to‘ti o‘lurg‘a qilmas ohang,
Aylar nega yerni to‘tagi rang³.

 

Yo to‘ti o‘lub sipehri xazro,
Bo‘lur aiga jo‘ja farshi g‘abro⁴.

 

A’zosidakim butub yangi par,
Tutqon bori yernn sabzai tar.

 

Tun —kunii qilur binafsh sizg‘on,
Kofur ila mushkdin soqizg‘on.

 

Sorig‘ gul uza sabuhi yomg‘ur,
Oltun tabaq ichra ko‘rguzur dur.

 

Yoxud yaraqon⁵ o‘tin qilib tez,
Sorig‘ yuziga bo‘lur araq rez,

 

Marz uzra kiyar sebarga javshan,
Shashpar ko‘tarur boshig‘a savsan⁶.

 

G‘uncha boshi uzra ko‘rguzur xud,

Yax tig‘i qilur chamanni padrud⁷.

 

Meva yig‘ochig‘a siym o‘qulur,
Andoqki diram aro ko‘mulur.

 

Ilgin ko‘rubon chinor xoli,
Kuydurur ichin diram xayoli.

 

Tog‘ bag‘rida sel yo‘qki, har tosh,
Farhod⁸ firoqidin to‘kar yosh.

 

Sahroda ne lola bo‘lsa barbod,
Parvez⁹ kulohidin berur yod.

 

Har g‘unchai lola huqqan la’l,
Ochilsa livoda shuqqai la’l¹⁰.

 

Chun bargi tusharg‘a mayl qildi,
Bag‘ri qaro dasht uza yoyildi.

 

Dasht uzraki sayr o‘lur sabog‘a,
Bag‘ri qoralar uchar havog‘a.

 

Suv ichra bipafsha har zamoni,
So‘na boshidin berur pishoni.

 

Yosh g‘unchag‘a istamak bo‘lub ish,
Jola tushub og‘izg‘a bo‘lur tish.

 

Yo g‘unchaki kulgusin uzotur,
Davron toshi og‘zini qonotur.

 

Har balbalani qilur makoni,
Turno ko‘ziyu tazarv qoni¹¹.

 

Nargis olur o‘lsa bodadin kom,
Noranj terisidin yasar jom.

 

Nasrin bargi to‘kulsa sahbo,
Ko‘p yog‘ini aylar oshkoro.

 

Zanbaq varaqp aro separ mushk
Kim, atri dimog‘ini qilur xushk¹².

 

Go‘yo tutulub shamnmi chog‘i,
Bog‘ ichra bipafshaping dimog‘i.

 

Dol o‘ldi dimog‘i za’fig‘a bu
Qim, shabnam birla oqizur suv.

 

Shudrun to‘kulub chaman qilur fosh,
Xashxosh gul yuzinda xashxosh¹³.

 

Har qushqina jufti birla purjo‘sh,
Hampar bo‘lur uchsa, qo‘nsa hamdo‘sh.

 

Bargiki bo‘lur yig‘oqcha xil’at,
Qushlarg‘a bo‘lur maqomi xilvat.

 

Har xaylki raf’ etib nadamin,
Sahro sori qo‘ysalar qadamin,

 

Chun azmi sharobi nob etarlar,
Jayran qo‘zisii kabob etarlar.

 

Bu faslda ul guruhi cholok,
Gulshang‘a yoyildilar tarabnok.

 

Bog‘i edi ravzadin pishopa,
Shom ahli yasab nishotxona.

 

Har naxli falakka tegurub bosh,
Parvin bila xo‘sha aylabon fosh.

 

Najd etagidin chnqib bulog‘i
Kim, toza bo‘lub bu nav’ bog‘i.

 

Davron toshi emdi oni ko‘mmish,
Ul chashma suvin ko‘zini yummish.

 

Ashobg‘a mayli lolavu bog‘,
Ul ikki¹⁴ ichinda loladek dog‘.

 

Ashobg‘a g‘uncha sori ohang,

Bu ikki nechukki g‘uncha diltang.

 

Ishq nchra necha yetib maloli,
Mahvash qilur erdi zabt holi.

 

Bedilg‘a bu hifz mushkil erdi
Kim, hush ila aqli zoyil erdi.

 

El harneki so‘rsa fahm qilmay,
Fahm etsa javob derni bilmay.

 

Ishqin necha aylamay debon fosh,
Andin ajab amrlar urub bosh.

 

Gah ko‘zidin oqib ashk nogoh,
Gohi chekib ixtiyorsiz oh.

 

Ahvolida har zamonki tag‘yir,
Ko‘ngli g‘amin aylab elga taqrir.

 

Tag‘yirig‘a topib oni chora
Kim, yorng‘a aylagay nazora.

 

Lekin solayin degan nazar tez,
Ko‘ngli o‘ti tortibon sharar tez.

 

Boqqay desa dog‘i quvvati yo‘q,
Boqmay desa dog‘i toqati yo‘q.

 

Ko‘z uchi bila boqib chu gohi,
Jondin chekib andoq o‘tlug‘ ohi

 

Kim, bog‘ yuzin xazoni aylab,
Ko‘k bargini za’faroni aylab.

 

Mahvash qilibon nazora nogah,
Bo‘lmoqqa aning o‘tidin ogah.

 

Ham jismida pechu tobin anglab,
Ham ko‘nglida iztirobin anglab.

 

O‘z ko‘nglida ham topib asarlar,
Oning g‘ami o‘tidin shararlar.

 

Bir furja toparg‘a ko‘p qilib mayl
Kim, bir nafas o‘lsa g‘ofil ul xayl.

 

Maqtulig‘a yetkurub hayoti,
So‘rmoq bila qilsa iltifoti.

 

Anglatsa o‘z iztirorini ham,
Ishqi o‘tining sharorini ham.

 

Bog‘ erdi vasiu xalq soyir,
Ashjor g‘ulusi elga sotir.

 

Gulbun chamanining ittisoli.
Ishq ahlig‘a pardai visoli¹⁵.

 

Atfol bo‘lub o‘yung‘a mash’uf,
Sarvu gul o‘lub alarg‘a ma’luf.

 

Sayr ichra yetishti mohi dilxoh,
Bir gul chamani ichiga nogoh.

 

Gulbun bila rust to‘rt yoni,
Kirsa kishi kimsa toimay oni.

 

Kirgach anga ul shugufta gulzor,
Ko‘rdi tikon ichra bulbuli zor.

 

Kirmish edi anda Qays g‘amnok,
Gul yanglig‘ etib yaqosini chok.

 

O‘z holig‘a zor yig‘lar erdi,
Besabru qaror yig‘lar erdi.

 

Og‘zida taronai firoqi
Kim, yor yetishti ittifoqi.

 

Chun bulbulining guli shugufta.
Topti bori xalqdin nuhufta.

 

Har necha yo‘q erdi so‘zga tobi,
Ko‘nglida ko‘p erdi iztirobi.

 

Yo‘q erdi guziri necha so‘zdin.
Borg‘udek o‘lub deguncha o‘zdin.

 

Bunyod etti hijob birla,
Bal xijlati behisob birla:

 

«K-ey turfa yigit, ne holating bor,
Ne nav’ g‘amu malolating bor?

 

Kim, shodlig‘ing yo‘q o‘zgalardek,
Obodlig‘ing yo‘q o‘zgalardek.

 

Ashobg‘a mayli bog‘u gulzor.

Ham tan sanga reshu ham ko‘ngul zor.

 

Bu damki esib nasimi navro‘z,
Gul atrini qildi majlisafro‘z.

 

Bog‘ o‘ldi bahordin gulafshon,
Sunbul bu gul uzra kokulafshon.

 

Bu faslda azmi gulshan etgay.
Bo‘ston haramini maskan etgay.

 

Bor oning uchunki shod bo‘lg‘ay.
Har bandig‘a bir kushod bo‘lg‘ay,

 

Sen nola qilib g‘amin nedin sen,
Ashking oqizib hazin nedin sen?

 

Ishrat chog‘i mehnating ne ya’ni,
Sho‘robai hasrating ne ya’ni?