кітабын онлайн тегін оқу  Қазақ халық ертегілері

Ерте, ерте заманда Ерназар деген кісі өмір сүріпті. Ол қора толған қойы, матау толған түйесі, өріс толған жылқылары бар бай болыпты.

Ерназардың сегіз ұлы бар екен. Бір жылы үлкен жұт болып, ел малын алысқа, отарға айдап кетіпті. Ерназардың сегіз ұлы да солармен бірге кетіп, кемпірі екеуі бір қыстың азығын алып, үйінде қалыпты. Олар сол кеткеннен мол кетеді, айлар өтеді – келмейді, жылдар өтеді – келмейді. Ерназардың азығы таусылып ашығады, жеуге тамақ таппайды. Кемпірі екеуінің әлі құрып, орнынан әрең тұратын халге жетеді.

Бір күні кешке жақын кемпір төсегінен тұрып, үйінің түндігін ашады. Тұруға мұршасы келмей жатқан шал шаңырақтың күлдіреуішінде керулі тұрған кер биенің төстігіне көзі түседі.

Ерназар қуанып, есі шыға:

– Кемпір, сүйінші! Керулі тұрған кер биенің төстігі майлы көрінеді, бол, жылдам асып жіберші, – дейді.

Сөйтіп, төстікті қазанға салып асып жеп, шал мен кемпір әлденіп алады. Ұзамай кемпір жүкті болыпты. Мезгілі жетіп, ұл туады. Төстік жеген соң біткен бала деп, оның атын Төстік қояды.

Төстік ерекше бала болып өседі: бір айда бір жастағы, үш айда үш жастағы баладай, бір жылда он бестегі жасөспірімдей болып, екі жасында алысқан кісілерін алып ұратын, алып бала болады. Садақ тартып үйренеді, тартқан садағын тоғыз қабат кетпеннен өткізеді. Аң аулап, құс атып, қарт әке-шешесін асырайды.

Төстік бір күні ауылдың ішінде отырған тарғақты садақпен тартып қалады. Садақ тарғақтың қанатын үзіп кетеді.

Тарғақ жығылмай, бір қанатын сабалап қаша береді. Төстік ұстаймын деп қуа жөнеледі. Сөйтіп жүргенде, тарғақ бір кемпірдің өрмегінің үстінен қарғып өтеді. Қуып келе жатқан Төстік те өрмектен секіреді. Алайда Төстіктің бір бақайы өрмекті іліп кетіп, өрмектің біраз жібі үзіліп қалады.

Өрмек тоқып отырған кемпір: «Алда ғана көк шешек-ай! Өрмегімді үзіп кеттің-ау! Ертеден қара кешке дейін бүйтіп жар қуалап, торғай атқанша, тентіреп жүрген сегіз ағаңды тауып алсаң етті?» – деп қарғап-сілейді.

Төстік кемпірге жауап бере алмай, оның сөзіне қатты қорланады. Әсіресе, «тентіреп кеткен сегіз ағаң» деген сөз оған қатты тиеді. Төстік бұрын ағалары барын естімегенді. Әке-шешесі оны Төстікке айтпаған еді. Кемпірге сөз қайыра алмаған Төстік жүгірген бетімен үйіне келеді. Атып әкелген құстарын лақтырып тастап, отыра кетеді. Баласының ашулы түрін көрген шешесі: «Саған не болды? Кіммен жанжалдастың?» – деп сұрайды.

Төстік кемпірдің айтқандарын шешесіне айтып береді.

– Ағаларым қайда? Неге келмейді? Мен оларды іздеп тауып әкелемін! – дейді.

Шешесі:

– Қақбас кемпір өтірік айтады. Сенің ағаларың болған жоқ, оның сөзіне сенбе! – деп Төстікті сендіріп қояды.

Тағы бір күні Төстік асық ойнап жүріп, әлгі кемпірдің жалғыз баласын жұдырығымен қойып қалғанда бала өліп қалады. Кемпір Төстікті бұрынғыдан да жаман қарғап-сілейді.

– Қыршыныңнан қиылғыр, Төстік! Менің жалғыз балама әлің жеткенше, айдалада тентіреп өлген сегіз ағаңның қураған сүйегін тауып алсаңшы! – дейді.

Кемпірдің сөзі Төстікке ой салады. Шешесінен бұл туралы тағы сұрағанда шешесі: «Сегіз ағаңның бары рас, жұт жылы кетіп еді, содан қайтқан жоқ, қайда жүргендерін де білмейміз», – деп жауап береді.

Төстік ағаларын іздеу қамына кіріседі. Кемпір-шалға біраз уақытқа жететіндей етіп аң-құстың етін қақтап, үйіп береді де, жолға шығады. Беліне садақ байлап, қолына темір таяқ алады, аяғына темір етік киеді. Ай жүреді, жыл жүреді, талай елді, талай жерді аралайды. Жолдасы да, азығы да – садағы, жолында кездескен кез келген аңды атып жеп отырады. Темір етіктен теңгедей, темір таяқтан тебендей қалғанда, алыстан сағым көтерген бел көрінеді. Өлдім-талдым дегенде белге шықса, қарауытқан қалың жылқы, жылқының ар жағынан ел көрінеді. Жылқыға келсе, жылқының ішінде тігулі тұрған қара қос тұр. Қосқа кірсе, асулы мосы, ілулі бақыр тұр. Бақырдың іші піскен етке толы екен. Төстік етке тойып алады да, елге қарай жүреді.

Төстіктің келген елі ас беріп жатыр екен. «Ағаларымды осы астан іздеп көрейін» деп, асқа тігілген қалың үйді жағалай, қыдыра бастайды. Арықтаған, азған, киімі жыртық-жыртық Төстікті ешкім елемейді. Жаяу жүрген адамды кім білсін? Сөйтіп келе жатса, табақшылар бір кезде: «Ерназардың сегізіне тарт, Ерназардың сегізіне тарт», – деп шуылдасып жүр екен. «Ерназардың сегізін» көрейін деп үйге кірмек болса, табақшылар Төстікті кейін қарай сүйреп, қақпайлай береді.

«Қайыршы неме, әлі етке тоймадың ба?» – деп, жекіріп ұрсады. Төстік оған шыдамай, табақшының біреуін жұдырықпен қойып қалып, мұрттай түсіреді. Жұрт жиналып қалады.

– Кім керек? Неғып жүрген адамсың? – деп Төстіктен жөн сұрайды.

Төстік:

– Маған Ерназардың сегізі керек. Адасып кеткен сегіз ағамды іздеп жүрмін, – дейді.

Сол арада Ерназардың сегізі жөн сұрасып, Төстікпен жылап-сықтап көріседі.

Ерназардың сегізі елден адасқаннан кейін жұттан қалған жалғыз күрең биені бағып, содан көп жылқы өсірген екен. Бағанағы көп жылқы солардікі екен. Төстіктен елінің жөнін білген соң, олар да қайтпақ болады.

Тоғызы тоғыз жағынан шығып, қалың жылқыны айдай бастайды. Бірақ жылқы ұйлығып, бір жақты бет алып, жүре алмайды. Қанша айдаса да серпіліп, алғашқы айдаған жеріне қайтып келе береді. Тоғызы жылқыны неше күн айдайды, ақырында жүргізе алмай жалығады.

Бір күні Төстік мынадай айла табады: барлық жылқының басы күрең биені ұстап алып, жылқының ортасындағы бір дөңге шығады. Биені жығып, төрт буады да, қыл бұрау салып, тақымын бұрайды. Тақымы бұралған бие қатты шыңғырады. Биенің шыңғырған дауысына шұрқырасып қалың жылқы жиналады. Жылқы әбден жиналып болды-ау деген кезде, Төстік биені тұрғызып алады да, жетектей жөнеледі. Сонда қалың жылқы өз беттерімен бұлардың соңынан шұбай береді. Енді ешқайсысы да жылқы айдап әлек болмайды, күрең биені жетектеп жүреді де отырады. Қалың жылқы шұбырып ереді де отырады. Судың тұнығын іше-іше, шөптің сонысын жей-жей, талай асқардан асып, талай шөлді басып, Төстігі бастап, Ерназардың сегізі аман-есен елдеріне келеді.

Балалары аман-есен келген соң Ерназар ел жиып, той қылады. Түйеден бура, жылқыдан айғыр, ту бие, қойдан қошқар, құнан қой сойып, қымызын көлдей, етін таудай қылып қояды. Ақсақал, қарасақалын түгел разы қылады.

Той тарқағаннан кейін Ерназар тоғыз ұлын аяқтандыру қамына кіріседі. Тоғызына тоғыз келіншек іздейді. Келінінің тоғызын бір үйден таппақ болып, ел қыдырады. Көп елді аралайды. Бірақ Ерназар ойлағандай тоғыз қыз бір үйден табылмайды.

Сөйтіп, Ерназар күдерін үзіп келе жатса, алдынан бір ауыл көрінеді. Ауылдың ортасындағы үлкен бір қоңыр үйдің тұсына келіп, мейман екенін білдіреді. Үйге кірсе, керегенің басында сегіз сырға ілулі тұр екен, соны көрген Ерназар еңкілдеп жылай бастайды.

Үйдің бәйбішесі Ерназардан:

– Неге жыладың? – деп сұрайды.

– Жылаған себебім: тоғыз ұлым бар, соған тоғыз келіншек іздеп жүр едім, тоғыз ұлымның бір әке-шешеден туғаны сияқты, тоғыз келінімнің де бір әке-шешеден туғанын қалап едім. Керегенің басындағы көп сырғаны көргенде, тілегіме жеттім ғой деп қуанып қалып едім, санасам біреуі кем екен, соған жылап отырмын, – дейді Ерназар.

– Ендеше, жылама, тағы біреуі бар, әне тұр! – деп бәйбіше тұсбақаннан тағы бір сырғаны алып келеді.

– Кенжекейімнің сырғасы еді, мұны сегіз қызымның сырғасына араластырмаймын, ана қыздарым бір төбе, Кенжекейім бір төбе. Сондықтан Кенжекейімнің сырғасы олардікінен бір бөлек тұрады, – деп сырғаны қайтадан орнына іліп қояды.

Ерназар оған:

– Сенің сегіз қызың бір төбе, Кенжекейің бір төбе болса, менің сегіз ұлым бір төбе, Төстігім бір төбе еді, Кенжекейің Төстігімдікі болсын, – дейді.

Сөйтіп, Ерназар тоғыз қызға құда түсіп қайтады.

Ерназар келіндерін алып қайтуға тоғыз ұлымен сапарға шығады. Жолда бұларға перінің қызы Бекторы кездесіп, ол Төстікті көріп, ғашық болып қалады. Бекторы Төстікті Кенжекейден айырып алмаққа бел байлайды.

Ерназар тоғыз ұлымен Кенжекейдің ауылына барып, көп уақыт жатады. Отыз күн ойын, қырық күн тойын жасап, келіндерін алып еліне қайтпақшы болады.

Кенжекейдің әкесі қыздарына түгел енші беріп, көп жасаумен ұзатады. Сонда Кенжекей әкесінің берген еншісіне – мінгізген ат, арттырған түйе, тарттырған жасауына разы болмайды. «Әкем маған жылқыдан Шалқұйрық атты берсін, жасаудан Ақсырмалды сауытты берсін, түйеден Құба інгенді берсін», – дейді.

Кенжекейдің әкесі қызына ашуланып, кісі жіберіп:

– Қызыма айта бар, Ерназардың байлығы оған жетеді. Шалқұйрық атты сұрағаны несі? Шалқұйрық – жылқымның құты, құтқа қыз ие болған жер бар ма екен? Құба інген – түйемнің басы, түйемнің басын сұрағаны несі, қызда ондай түйе артар бар ма екен? Ақсырмалды сауыт – атадан ұлға қалатын мұра, мені қызым қубас дегені ме? Қызым өйтіп жаулығын білдірмесін! – дейді.

Кенжекей әкесіне қайта кісі салып:

– Шалқұйрықты сұрағаным – ерге лайық ат еді, ер мінсін деп едім; Құба інгенді сұрағаным – ер қосын артсын деп едім; Ақсырмалды сауытты сұрағаным – Ер Төстік ер еді, сол ер кисін деп едім, – депті.

Әкесі Кенжекейдің сөзінен жеңіліп, сұрағандарын беріп: «Қызыма сәлем айт, Сорқұдықтың басына көшін қондырмасын, қондырса, кесір болады», – деп сәлем айтыпты.

Сонымен, Ерназар келіндерін алып жолға шығады. Бір күні көші жар басында тігулі тұрған жарты лашыққа кездеседі. Бұл перінің қызы Бекторының лашығы екен. Көш тұсынан өтіп бара жатқан кезде лашығынан шығып, шайқақтап, перінің қызы Бекторы былай дейді:

– Сүйген жарың Ер Төстік,
Құтты болсын, Кенжекей!
Мінген де атың Шалқұйрық,
Құтты болсын, Кенжекей!
Артқан да түйең Кұба інген,
Құтты болсын, Кенжекей!
Киген де сауытың Ақсырмал,
Құтты болсын, Кенжекей!
Жар басында демесең,
Жарты лашық демесең,
Біздің үйге түсе кет,
Көбікті саумал іше кет, –

дейді.

Перінің қызы Бекторының тиісе сөйлегенін жақтырмай, Кенжекей мынадай жауап қайтарады:

– Перінің қызы Бекторы,
Шайпау сөзің қой, Торы.
Сүйген де жарым Ер Төстік,
Өз жарымды сүйемін.
Мінген де атым Шалқұйрық,
Өз атымды мінемін.
Артқан да түйем Құба інген,
Өз түйеме артамын.
Киген де сауытым Ақсырмал,
Өз сауытым киемін.
Жар басында демеймін,
Жарты лашық демеймін,
Қайтсең де үйіңе түспеймін,
Бал берсең де ішпеймін.
Перінің қызы Бекторы,
Шайпау сөзің қой, Торы!

Осылай деп Бекторының бетін қайтарып тастайды. «Қап, бәлем, сені ме, Кенжекей!» деп, Бекторы тісін қайрап қала берді.

Көш бетімен тарта береді. Бір күні Сорқұдықтың басына келіп жетеді. Кенжекей атасына кісі жіберіп, «Атам бұл құдыққа қонбасын, ырымы жаман жер!» деп айтқызады. «Келінім келмей жатып, менің қонысымды билейін деген екен» деп Ерназар тыңдамастан әлгі жерге қонады.

Көш қонысымен, Кенжекей басқа келіндерінен бұрын үй тігіп жіберіп, атасын қонақ қылады. Кенжекейдің аяулы екенін Ерназар сол арада біледі. «Келінім ақылды екен, тілін бекер алмаған екем» деп өкінеді.

Сол күні тұман болады. Кенжекей өз әкесінің айтқаны ойына түсіп, кірпігін ілмей жатады. Ерте тұрып қараса, Құба інген жоқ. «Құба інген жоқ!» деп атасына хабар береді.

Ерназар ат ерттеп мініп, Құба інгенді айнала қарап жүрсе, анадай жерде тұрған Құба інгенді көреді. Қасына келсе, бұйдасы бір көкпекке оралып қалған екен. Жанында бір тал бар екен, талдың түбінде бір жарбиған жаман кемпір отыр.

– Шеше, шеше! Ана түйенің бұйдасына қол жалғап жіберші? – дейді Ерназар.

Кемпір сонда:

– Тұрсам отыра алмаймын, отырсам тұра алмаймын, шырағым! Әперуге әлім жоқ, нашар адаммын! – деп мүләйімсиді.

Кемпірдің сөзіне нанып, бұйданы іліп алайын деп еңкейе бергенде, Ерназарды кемпірекең шап беріп жағадан ала кетеді. Ерназарда тапжылуға шама жоқ. Олай-бұлай жұлқынып байқап еді, болатын көрінбейді, кемпір қысып әкетіп барады. Ерназардың мойны үзіліп, буынып, шыбын жаны шығып барады.

Ерназардың «қоя бер» дегеніне кемпір қоя қоймады, өлетін болған соң Ерназар жалына бастады:

– Ағарған сақал, шашым бар! Қартайып келген жасым бар! Тоғыз келінімді жаңа ғана түсіріп, жаңа ғана қызығын көрейін деп отырмын. Қоя бер мені, шешежан, – дейді.

– Жоқ, – деп кемпір қысып қояды, Ерназардың жаны шығып кете жаздайды.

– Тоғыз келін түсіріп,
Елдей көшіп келемін.
Толып жатқан жасаудан
Тойғаныңша беремін.
Босат мені, шешетай! –

дейді.

– Жоқ, – деп кемпір қысып қояды, Ерназардың жаны шығып барады.

– Оған разы болмасаң,
Тоғай толған қойым бар,
Қанша алатын ойың бар?
Босат мені, шешетай! –

дейді.

– Жоқ, – деп кемпір одан сайын қыса кетеді, Ерназардың жанына бата түседі.

– Оған разы болмасаң,
Сауысқандай сақтығы,
Жұмыртқадай ақтығы,
Желбіреген желегі
Жаңа түсіп келеді.
Сегізінен бір дана,
Ақылы асқан ол дана,
Кіші келінім Кенжекей,
О да болсын сенікі,
Бір әділ жан менікі,
Жіберші мені, шешеке! –

дейді.

– Жоқ, – деп кемпір одан сайын қысады, Ерназардың жаны шығып кете жаздайды.

– Оған разы болмасаң,
Сойылдай сегіз ұлым бар,
Менде қандай құның бар,
О да болсын сенікі,
Бір әділ жан менікі.
Жібере көр, шешеке! –

дейді.

– Жоқ, – деп кемпір қысыңқырап жібергенде, Ерназардың жаны мұрнының ұшына келіп, өлуге аз-ақ қалады.

– Оған разы болмасаң,
Атамасым атайын,
Сегізінен бір бөлек
Жалғызымда қуат боп,
Жаяуымда қанат боп,
Пана болған бір кезде
Ер Төстігім – ең кенжем,
О да болсын сенікі,
Бір әділ жан менікі,
Жіберші мені, шешеке! –

дегенде, кемпірдің қолы босап сала береді.

– Төстікті маған қалай бересің? – деп сұрайды кемпір. Оған Ерназар айтады:

– Менің қалтамда Төстіктің садағының ұшын шығаратын егеуі бар. Төстік онсыз жүре алмайды. Мен соны осы араға тастап кетейін. Төстік іздеп келеді, сонда өзің ұстап ал!

Кенжекей мұның бәрін сырттай бақылап тұрады.

Ерназар Құба інгенді алып қайтып келеді, көш жөнеледі, бірнеше күн көшеді. Төстік түнде отауына кірейін десе, отауы ылғи берік болады. Бір күні Төстік жеңгелерін алып, отауына кіреді. Төсегіне жатып еді, Кенжекей болат кездіктің сабын Төстіктің жүрегіне тіреп, ұш жағын өз жүрегіне қояды:

– Қозғалмай жат, қозғалсаң, екеуміз де жарыламыз, – дейді. Төстік мұның себебін сұрайды.

Кенжекей:

– Әкең сені Бекторының жалмауызына беріп кеткен, сен менікі емессің, жалмауыздан біржола құтылып кел! – дейді.

– Әкем мені жалмауызға неге береді? – дейді ол.

Кенжекей:

– Сенбесең, әкеңнен егеуіңді сұрап көрші, – дейді.

Ертеңіне ертемен тұрып Төстік:

– Егеуімді берші, әке! Мына жақта киік жүр екен, садағымның ұшын шығарайын деп едім, – дейді.

Ерназар сасыңқырап қалып, қорбаңдап кісесін қараған болады да:

– Қап, әттеген-ай, қалып қойған екен. Түнеугі Сорқұдықтың басында, Құба інгенді іздеп барғанда, бір талдың түбіне түсіп, ат шалдырып едім, егеуің сонда түсіп қалған екен ғой, – дейді. Сонымен, Төстік егеуін іздемек болады, егеуінің қалған жері неше күндік алыс жол. Ерназардың айтуымен Төстік егеуін іздеуге алты аяқты ала атты, жеті аяқты жирен атты мінбек болады.

Төстік жылқыдан алты аяқты ала атты мініп, жеті аяқты жирен атты жетегіне алып келе жатқанда, алдынан Кенжекей шығып мынаны айтады:

– Сорқұдықтың басына
Сорға бола қонды атам.
Жалмауызға жалғызын
Жанынан қорқып берді атам.
Жүретұғын жолында
Құлан өтпес шөлі бар,
Оны да басып өтесің,
Қыран өтпес қия бар,
Оны да басып өтесің
Алты аяқты ала атың
Қулық бие құлыны,
Табанына тас батса,
Маңдайынан күн өтсе,
Алты күнге жарамас.
Жеті аяқты жиренің
Табанына тас батса,
Маңдайынан күн өтсе,
Жеті күнге жарамас.
Сан жорғаны алмадым,
Ер аты деп таңдадым.
Айыл-тұрман әбзелін
Ертеден бастап сайладым.
Төстік, саған арнадым,
Жабы емес қазанат,
Ер серігі қолғанат –
Шалқұйрықты мін, Төстік!
Сан жасауын алмадым,
Саған бола таңдадым,
Ақсырмалдай сауытты
Осы жолға ки, Төстік! –

деп зарлайды.

Төстік Кенжекейдің тілін алып, Шалқұйрық атты мінетін болады. Жылқыдан Шалқұйрықты ұстап әкелуге кісі жіберсе, барған кісіге Шалқұйрық ат ұстатпайды. Алдына келгенін тістеп, артына келгенін теуіп, маңайына жан жуытпайды.

Шалқұйрықты ұстауға Төстіктің өзі келеді. Шалқұйрық Төстіктен қашпайды, оған өзі келеді. Қолын созса, тырп етпей тұрып, жүгенге басын өзі ұсынады.

Төстік жүрерде Кенжекей Құба інгенді бураға шөгереді.

«Не Төстік өлді деген күні ботала, не Төстік келді деген күні ботала!» деп серт қылады. Өзі белін он екі құлаш торғын орамалмен тартады. «Не Төстік өлді деген күні шешіл, не Төстік келді деген күні шешіл!» деп серт қылады.

Төстік жолға шығады. Ол ауылынан ұзап шыққан соң, Шалқұйрық атқа тіл бітеді.

– Төстік батыр, енді екеуміздің жанымыз бір, қандай пәле болса да бірдей көреміз. Менің мына айтқан сөздерім есіңде болсын. Егеуіңнің қасында жалмауыз кемпір сені күтіп отыр, сен егеуіңді ала бергенде ұстап алмақ. Егеуге жақындаған кезде кемпірді алдайтын бір ақыл тауып ал. Кемпір алдана бергенде, мен бетегеден биік, жусаннан аласа бола қалайын, сол кезде сен егеуді іліп ал да жөнел, артыңа қараушы болма! – дейді.

Көп уақыт жол жүріп, Төстік егеу жатқан жерге келеді. Келсе, егеудің қасында кемпір отыр. Ер Төстік жақындай түсіп:

– Шеше, шеше, артыңдағы қыздардың бәрі өзіңдікі ме? – дейді.

Сонда кемпір артына жалт қарайды. Сол мезгілде Шалқұйрық бетегеден биік, жусаннан аласа бола қалады. Төстік егеуді іліп ала жөнеледі.

Сонда кемпір:

– Сен бе едің, Төстік, алдаған? Сені ме? Төстік, қап, бәлем! – деп тамағы қырылдап, өкпесі сырылдап, шашы жалпылдап, көзі жарқылдап, тістері сартылдап, қатты сасып, етегін басып Төстікті қуа жөнеледі.

Төстік қашып келеді. Кемпір қуып келеді. Бір мезгілде тау қаңбақтай ұшады, тас бұршақтай жауады. Шалқұйрықтың құйрығына қазандай қара тас орала кетеді. Шалқұйрықтың шапқан салмағына шыдамай, қара жер қақ айырылып, Шалқұйрық пен Ер Төстік жер астына түсіп кетеді.

Сол кезде Шалқұйрыққа тағы да тіл бітеді:

– Біз енді жер астына түстік, бізге бұдан былай жер астының елі жолығады. Біраз жүрген соң жылан Бапы ханның ордасына келеміз. Жылан Бапы ханның ордасына келгенімізде, мені алысқа қойып, өзің ордаға кіресің. Ордаға кіргеніңде есіңде болсын: екі босағадан екі қара шұбар жылан ысылдап тұра келеді, олардан сескенуші болма, жыландар – Бапы ханның есігін күзеткен құлдары. Төр алдына бара бергеніңде, екі сұр жылан ысылдап келеді де, екеуі екі жеңіңнен кіріп, қойныңнан шығады, қойныңа кіріп, қонышыңнан шығады. Бұлар – жылан Бапы ханның ұлы мен қызы. Төрге отыра бергеніңде, дәу екі сары жылан ысылдап тұра келеді, одан да сескенбе. Бұлар – жылан Бапы ханның өзі мен әйелі. Егерде бұлардан сескенсең, сені Ер Төстік демейді, жер асты еліне қадіріміз болмайды, жер үстіне жол тауып, шыға алмай қаламыз, – дейді.

Біраз жер жүрген соң, Шалқұйрық айтқандай, жылан Бапы ханның ордасы көрінеді. Төстік Шалқұйрықты анадай жерге қойып, сәлем беріп, үйге кіреді. Екі босағадағы екі қара шұбар жылан ысылдап тұра келеді. Төстік олардан сескенбейді. Төр алдына бара бергенде екі сұр жылан ысылдап келіп, Төстіктің жеңінен кіріп, қойнынан шығады, қойнынан кіріп, қонышынан шығады. Төстік олардан да сескенбейді, Төрге барып отыра бергенде, төсектен екі дәу жылан ысылдап көтеріледі. Төстік олардан да сескенбейді, төрге шығып отыра береді.

Бір мезгілде төсектегі екі сары жыланның бірі үлкен кісіге, бірі соның бәйбішесіне айналады.

– Жақсы келдің, Ер Төстік! Жер астындағы ел де сені ренжітпейді, – дейді.

Екі сұр жыланның бірі әдемі жігіт, бірі әдемі қыз болып кетеді. Олар да:

– Жер үстінің Ер Төстігі, жер астына жақсы келдіңіз. Жер астының алыптары, өнерпаздары сенің шылауыңда болады, – дейді.

Босағадағы екі қара жылан екі қара құл болып кетеді. Төстіктің алдына келіп, қол қусырып тұрады. Төстік жылан Бапы ханның елінде ұзақ уақыт тұрады. Жылан Бапы ханның Темір хан деген араз ханы бар екен. Темір ханның қызын жылан Бапы хан сұрап, неше рет жіберсе де, Темір хан қызын бермей қойған екен. Жылан Бапы хан Төстікті соған жұмсайды. Темір ханның қызын әкеп берсе, Төстікке өз қызын беретін болып уәде береді.

Төстік жылан Бапы ханға Темір ханның қызын әкеп бермек болып, жолға шығады. Темір ханның елі жеті айлық жол екен. Төстік елсізбен келе жатса, алдында бір адам көрінеді. «Бұл не қылған адам?» деп абайласа, әлгі адам ағаштың басында отырған екі сауысқанның құйрығын білдірмей жұлып алады да, білдірмеген бойы бірінің құйрығын біріне қондыра қояды. Сауысқандар мұны түк сезер емес.

– О, неғып жүрген жансың? – деп, Төстік қасына жетіп келеді.

– Жердің үстіндегі Төстік жердің астына түсті дегенге, соған жолдас болайын деп жолын тосып жүрген адам едім, – дейді әлгі кісі.

– Төстікке жолдас боларлықтай қандай өнерің бар еді? – дейді Төстік.

– Алғанды адамға сездірмейтін асқан епті едім. Жан-жануардың сағы сауысқан болса, құйрықтарын ұрлап алып, бірінің құйрығын біріне кигізгенімді жаңағыдай сезбей қалады, – дейді ол.

– Жарайды. Ендеше, сол іздеген Төстігің мен боламын! – дейді Төстік.

Екеуі жолға шығады. Елсізбен келе жатса, жолдарында тағы бір адам көрінеді. «Неғып жүрген адам?» деп байқаса, киіктерді матап жүрген адам екен. Екі аяғына байлап алған қазандай екі қара тасы бар.

– О, неғып жүрген жансың? – деп, Төстік қасына жетіп келеді.

– Осы тастармен жүріп, қашқан киіктерден ағып өтіп кетпей, дәл жетіп ұстаймын. Желаяқ деген жүйрікпін! – дейді бұл адам.

– Жарайды, ендеше осы іздеген Төстігің мен боламын! – дейді Төстік.

Сөйтіп, үшеу болып жүріп