автордың кітабын онлайн тегін оқу  Tanlangan asarlar

Hamid Olimjon

HAMID OLIMJON

 

TANLANGAN

ASARLAR

 

Nashrga tayyorlovchi
Sarvar Azimov

 

O’zSSR davlat nashriyoti

Toshkent

 

 

 

SHE’RLAR

 

1926 – 1932

 

Xalqqa ayting, men aslo o‘lganim yo‘q,
Yov qo‘liga taslim ham bo‘lganim yo‘q;
Men elimning yuragida yashayman,
Erk deganning tilagida yashayman!

 

 

BAHORGA YETGANDA

 

Tongda oppoq bulut xayolimda,
Qipqizil loladan nishon taqdi.
Yoki dildan kulib hayot uzra,
Oltin ilhom sochib quyosh boqdi.

 

Ko‘k mayin novdalarda qor — parlar,
Inja ruhim-la o‘ynashib qoldi.
Inja ruhim-la o‘ynashib gullar
Oqshom oydinda uxlashib qoldi.

 

Uchdi kapalaklar va adashdi,
Ma’sum yana gul shoxida, ma’sum,
Ma’sumcha... chamanlar sari oqdi,
Har maysada bir jonli tabassum.

 

Gul ko‘lkasi gulxan kabi qizg‘in,
Qizg‘in... yana sayraydi dutorlar...
Sayraydi... tubanlarda bahorlar...
Injitmadi ko‘nglimni-da bir kun.

 

Yumshoqqina ko‘k parda yopingan
Tog‘lar, ana... Rohatgina uxlar.
Cho‘pon ila qo‘y,— turna qatorlar
Kezmakda uning bag‘rida tunlar.

 

 

O’TARKAN

 

Yel uchar choqda maysalar dengizi
Egilar, raqs etar, kular kabidur.
Kecha kulganda nozli Volga yuzi,
Egilib, jilmayib, go‘zal ko‘rinur.

 

Katta ko‘prik balanddi, suv cheksiz
Oynadan oq ko‘pik ko‘rib turamiz.
Vahmalar dilda yo‘q, kulib turamiz,
To‘lg‘onar bir sevinch bilan dilimiz.

 

Kecha oydin, hayot kulib turadi,
Volga erkin, ipak ro‘moli bilan
Buralib, erkalab xayoli bilan
Inja bir she’r bo‘lib oqib turadi.

 

 

NEVA XOTIRALARI

 

Sirli sen, chayqal, ey go‘zal dilbar,
Sho‘x va o‘ynoq qiz albomi yanglig‘.
Ko‘kragingda hayot degan oshiq,
Ko‘p asr sayragan va to‘kkan zar.

 

Dilda nash’a, qo‘limdagi nay-la,
Men-da sayray butun tilaklarni,
Jonlatay, so‘zlatay varoqlarni,
Ey go‘zal, o‘ynama, sekin tingla!..

 

Kuylasa, o‘ynasa mening sozim,
Oqsa ko‘nglim-la o‘ynagan rozim,
Erka qo‘yningga iz chizib ketsin,
Sen-la to‘lqinlanib, suzib ketsin.

 

Tingla, men bir qadar-da ta’sirli,
Oqishingla xayol bilan oqdim;
Yuzlaring xol, boqishlaring sirli,

Dilda yaproqni yelpitib boqdim.

 

Sen hayot shoiri, asrlarning
Sirlarin she’r ila yashatgansan,
Yerni titratguchi kurashlarning
O’tlarin ko‘ngling ichra solgansan.

 

Bir zamonlar... quyosh-da kulmasdi,
G’amgin ellar... sevinch to‘kilmasdn.
Lablaringda o‘sardi yaproqlar,
Oh... ular, dil uchun egilmasdp.

 

Esdi yellar, hayot-da uyg‘ondi,
Kuchli to‘lqin sening quchog‘ingda,
O’tli gullar ochib yonog‘ingda
Na’ra tortib, olov kabi yondi.

 

Har tomon qon, esardi bo‘ronlar,
Shonli Avroradan emib nurlar;
Yana tovus kabi qanot yozding —
Oqdi qalbingda qipqizil qonlar...

 

Bu tabiat-da bir chevar shoir,
Har nafas yuzlaringga kashta tikar.
Inja, sho‘x yel esib-da, o‘ynashadi
Tiksa ustingga-da quyosh chodir.

 

Xayr ey, sevdigim sho‘x, o‘ynoq qiz!
Lola bir jilmayish-la boqmoqdan,
Ketaman, sohilingda oqmoqdan.
Xayr, ey, oy go‘zal va xoldor yuz...

 

 

BOLTIQ DENGIZI BO’YLARIDA

 

Naqadar keng, go‘zal quchog‘ing bor...
Sho‘x qiliq to‘lqining-la birgalashib
Keladur o‘ynagim suzib, quvushib,
Sen-la shoirligim, hayotim bor.

 

Boladek har qayiqni erkalashing,
Mehribon, shod, aziz ona kabidir;
Shoir ilhom-la o‘ynagan kabidir,
Hech sukutsiz, nashidalik turishing.

 

Kuchli to‘lqinlaring-la mas’ud o‘lur
Yel esarkan u, keng, go‘zal quchog‘ing,
Suv quyunlar uchar, tag‘in to‘kilur,
Bu sening baxtiyor, chechakli chog‘ing.

 

Naqadar keng, go‘zal quchog‘ing bor...
Sho‘x qiliq to‘lqining-la birgalashib
Keladir o‘ynagim suzib quvushib,
Sen-la shoirligim, hayotim bor!

 

 

HUJUM GULIGA

 

Bu kunlar pok, ipak nurlar,
Nafis tanlar-la o‘ynashdi.
Otar to‘lqin, dengiz erkin,
Chechak lablar sevinch ochdi.

 

Ko‘rinding chayqalib, o‘ynab,
Oqib oppoq ko‘piklar-la;
Ichib oltin shafaqlardan
Kezib yulduzli yo‘llarda.

 

Tushunchang qo‘lda sinmas soz,
Ko‘kar, cho‘llarda yaproq yoz.
Kularkan lolalar, gullar,
Ko‘ngillardan sochilsin noz.

 

Bahor sen, g‘uncha — gullar-la
Ochil, erkincha ko‘krak ker!
Yozay ko‘ksingga dillar-la
Chechaklardan to‘qilgan she’r...

 

 

M. GORKIYNI O’QIRKAN

 

Alam bilan eding yor,
Taqdir seni ezarkan.
Dudoqlardan uchib zor,
Dillardan qon sizarkan.

 

Oh... shod ona qo‘ynida,
Tinglamading ertaklar.
Afsuski, yoshlik damlar
O’tdi — kishan bo‘ynida.

 

Bahorda yosh yaproqlar,
O’ynardi, raqs etardi.

Yel-chalg‘ilarin tinglab,
Ko‘plar g‘amgin o‘tardi.

 

Alam sochardi izlar,
Ma’yus boqardi ko‘zlar.
Lekin sirli kechalar
Chayqalardi dengizlar.

 

Zulm chiqib saroydan
Ochlarni qamchilardi.
Har asir nigohidan
Isyonlar tomchilardi.

 

Og‘ir, hazin ohanglar —
Yuraklarni ezardi.
Turmushda har sevinchda
O’rgumchaklar kezardi.

 

«Suv» loylanib oqardi,
«Yulduz» g‘amgin boqardi,
Oh... u choqning oqishi,
Qalblarga o‘t yoqardi.

 

Yangi hayot yellari
Bahor bag‘rin kuldirdi.
Qizil rubob tillari
Dilga nash’a qo‘ndirdi.

 

Qonli, o‘chli olovlar
Yutdi eski hayotni.
Quyosh kabi yalovlar
Porlab yoritdi qorni...

 

Zamon oltin quyoshdek,
Sochlaringni siladi.
Mash’al yongan yo‘llardan,
Ko‘ngling shuur tiladi.

 

O’n bir yildir, sen erkin...
Yuksaldi ko‘p umidlar,
Dunyo-dunyo sevinchlar,
Tutkay jahonni bir kun.

 

 

BOLALIK

 

Dunyo ekan...
Chamanzorlar kechib,
Oshib tog‘lardan,
Quyoshdan nur ichib,
Qum, o‘tloqlardan
O’ynab... kulib...
Armon bilan
O’tar ekansan.

 

Bola edik,

Tanlar olov,

Qalb qaynoq,

Ko‘zlar o‘tkir,

Dillar sof,

Erkin-erkin o‘ynardik...

Hayot bilan

Qaynar edi

Kuy, qishloq.

Bir yonda tog‘,

Bir yonda bog‘...

Suv sochardi...

Gul ochardi...

Keng ko‘chalar...

Uzun yo‘llar...

Porlar edi

Sham chirog‘...

Suv oqardi,

Qo‘ynida

Ko‘krak kerib,

Baliq kabi

Sho‘ng‘ib yotardik...

Qizlar o‘tsa,

Orqasidan

Olma otardik.

Nurli, oydin kechalar,

Porlar edi ko‘chalar,

To‘planardik,

«Yashinmachoq» o‘ynardik

So‘ng charchardik

Chumchuq kabi

Chirqillashni

Tashlab biz,

Rohat-rohat

Qo‘zi kabi uxlardik,

 

Kunlar o‘tdi,

Shahar bizni,

Olov ko‘zli,

Temir tanli

Ot bilan

Ko‘kragiga chaqirdi.

Uzoq ketdik,

yo‘lda tog‘lar,

Bir tegirmon toshidek,

Chir aylanib qoldilar.

U, kishnadi,

Mag‘rurlarcha baqirdi.

 

Yosh ko‘ngillar,
Poyoni yo‘q hislarni,
yo‘lga sepib,
So‘ng zavqlarga toldilar.
yillar uchib ketdilar.
Ko‘p bahorlar
Qanot yozib,
Tilakdarga yetdilar.
Biz shaharning kurash marshin
O’rgandik.

 

Faqat bazan yo‘llarda
Telba suvlar oqalar,
Bizga qarab:

«Kel-kel» deylar,
Quyosh emib boqalar.

 

Yoshlik esga tushadi.
Ko‘z oldimdan,
Bolaligim
Quvlashib o‘tishadi.
Xayollarga tolaman...
Oh... unlarni eslab,

Eslab,
Bir nafas jnm qolaman.
Lekin, yana
Shovqinlarga
Quloch yozib kiraman,
To‘lqinlarda
O’ynab, qaynab
Chappor urib
Kulaman.

 

 

OZOR QIZI

 

Xazardan yumshoq bir yel esib,
Bir bahor xabari keltirdi,
Tnngladim yo‘llarni men to‘sib,
Sevinchlar haryonni to‘ldirdi.

 

U kunlar hayotning ko‘kida
Bulutlar keng qanot yozgandi.
Yulduzlar ko‘ralmay borliqni,
Bir voram yaproqdek ozgandi.

 

Anordan suv ichgan u yuzlar,
Yoshlikda uch-to‘rt kun porlardi.
Jovdirab kulganda yosh ko‘zlar,
Chodralar: «kel, kel» deb chorlardi.

 

Qush kabi qafasga o‘ralgan
Yosh dillar:

«Don ber»deb yig‘lardi.
Zaharli xanjardek qadalgan
Alamlar bag‘rini tig‘lardi.

 

Xazardan yumshoq bir yel esib,
Bir bahor xabari keltirdi,
Tingladim yo‘llarni men to‘sib:
—«Chodraning siynasi yirtildi!»

 

U, munis yosh ozor qizlari,
Oq bulut qo‘ynida cho‘mildi;
Porladi u anor yuzlari —
Qayg‘ining ko‘zlari yumildi.

 

To‘planib yulduzlar kezalar
Har kuni neft oqqan yo‘llardan.
Va o‘tli, bolg‘ali qo‘llardan
Bir ko‘mak, bir imdod sezalar.

 

Bundan so‘ng har minut tongida,
Fabrikka dengizlar oqadi.
Inqilob har dilning ongida...
Baxt qushi qanotin qoqadi.

 

Tingladim, yoqimli kuylarni,
Men o‘pdim turmushning yuzidan.
Yo‘lladam bir to‘plam gullarni,
Ularga, yosh o‘zbek qizidan.

 

 

QISH

 

1

 

Oqshom... Borliq oq dengiz
To‘lqinsiz uxlar...
Yulduz go‘yo oltin qiz
Jimlikni tinglar...

 

Past-past uylar, devorlar
Oq ko‘ylak kiygan.
«Muz tog‘i» dek u tomlar
Tinchlikka cho‘mgan.

 

Tamg‘a kabi taniqli,
Har yerda bir iz...
Uzoqlarda jiladi
Uch-to‘rt xotin-qiz.

 

Oy ham zaif boqadi,
Yuzi qavargan.
Ma’yus, sekin oqadi,
Go‘yoki tolgan.

 

2

 

Quyosh hamon uxlaydi,
Haryon bulutlar.
Tarqalmagan oqshomg‘i
Mayin sukutlar.

 

Uchli-kuchli uchadi
Bo‘ron — shamollar,
Qor — un to‘zib ketadi.
Titraydi tollar...

 

«Muz tog‘»lardan chiqadi
Bir alla sozi,—

Yosh go‘dakni yupatgan
Ona ovozi.

 

Olmazorlar ochganlar,
Ko‘pik chechaklar.
Har novdada cho‘zilgan
Oppoq ipaklar.

 

3

 

Muz siynasin tiladi,
U, zar ignalar,
Parcha-parcha sinadi,
Sadaf tugmalar.

 

Kirar issiq bir oqin,
Qorlar eritar...
Har yer buloq... yoz yaqin...
Suv oqib ketar.

 

Ko‘k yuzini tutganda
Oltin pardalar,
Bahor bilan yayraylar
Go‘dak novdalar.

 

Qirlar oltin suvdarni
To‘ymay ichadi.
Ko‘kda oppoq bulutlar
Tiimay ko‘chadi.

 

Oq pardani tashlaydi
Yumshoq baxmallar.
So‘ng o‘smoqqa boshlaydi
Ko‘k, yumshoq parlar.

 

Men yo‘llarda ketarkan,
O’ynab qarayman.
Ilhomimning sochini
Asta tarayman.

 

 

SIYOB

 

1

 

Ko‘kdan
Har kun

Oltin olov to‘kildi.
Jimjit har tun
G’ovg‘a bilan so‘kildi.
Mudragan,
Uxlagan

Har yer jonlandi.
Qish ketdi,
Qor bitdi,
Har novda
Oq, pushti
Chechaklar taqib,
Har ko‘ngil

Unlarga zavq bilan boqib,
Bahmal ko‘ylaklar-la
Ko‘klam boshlandi.

 

2

 

Biz shod, quvnoq,

Siyob sari oqamiz,

Har tomonga

Sevinch bilan boqamiz.

Bir yonda:

Yoyilgan

Qo‘ylar, qo‘zilar,

Kezadi,

O’tlarni ezadi,

Boqqanda

Unlarga

Xayol cho‘zilar...

Bir yonda:

Yotadi

Vayrona mozor,

Bag‘rida

Yuradi

Bir gavda:

Istaydi

Kechmishdek vafoli bir yor.

Yastanib yotadi

Vayrona moeor.

Biz bir to‘lqin —

Siyob sari oqamiz.

Yosh dillarga

Oltin chechak taqamiz.

 

3

 

Siyob,

Go‘yo,

To‘lg‘an, kulgan yuzlardek,

Ko‘tarilar har nafas.

O’ynar,

Istamas qafas,

To‘lqinlar o‘tishadi.

Sezgir, ziyrak ko‘zlardek,

Baland-pastga tushadi.

Ag‘darilib,

Kashta tikib,

Tez-tez o‘tib ketadi.

Kim biladi,

Balki, kunda,

Balki tunda,

Kim qaylarga yetadi.

Qancha yo‘lni

Yengib, so‘ngra

Kim, qaylarga singadi.

Kichik ko‘prik...

Ustunlarga

Suvlar o‘zni uradi.

Oppoqqina,

Qo‘ng‘iroqli,

Kumush chechak bo‘ladi.

Ko‘prik kichik...

Lekin tetik...

Og‘irlikni sezmaydi.

Birni unga,

Birni bunga,

Har tarafga yo‘llaydi.

 

Zanjir kabi,

Ulanishib,

Yigit-qizlar o‘talar.

Epchillari,

Tez shoshilib,

Chopibgina ketalar.

Ba’zilari

Qo‘rqa-qo‘rqa,

So‘ng sohilga yetalar.

 

Ko‘lkalari,
Ba’zan kulib,
Ba’zan titrab
O’ynaydi.

Uzun sochlar,

Majnun toldek,

Egilmakdan to‘ymaydi...

Bukun sayil,

O’ynashalar

Yosh qizlar.

Yosh yigitlar

Go‘yoki sel,

Ham toshalar,

Uzoq qochgan sukutlar.

 

Sayil,
Lekin,

Qurbon-da yo‘q,
G’am — uzoq,
Yangi, o‘tli
Yo‘llar uchun

Qo‘yalmaydi

Dil tuzoq.

Xar dil — xursand,
Xar yuz — kulgan,

Sajda qilmay tangriga.

Anglagan ul,

Bosh egmaydi

Uning xoin amriga.

 

Esadi yel,

Yuksaklarda

Hilpiraydi ro‘mollar.

Egadi bel,

Tubanlarda

Suvga serob

Yosh tollar.

 

Hamma xursand

O’yin... kulgi... rohat...

Soz... musiqi... chaladi...

Har hisni-da

Qitiqlaydi,

Har dildan sir oladi.

Keng bir dovra

O’rtasida,

Bir go‘zal qiz uinaidi.

Ko‘zni suzib,

Qoshni kerib,

Tinch turganni qo‘ymaidi.

Mayda-mayda

Qadam tashlab,

Qo‘shiqlar-la

Qaynaydi.

 

4

 

Bukun sayil,
Yosh yurakda
Qolmagandir
Qayg‘u hech,
Ey, qaydasiz:
Uyg‘un,
Ilhom,
Ketmaymizmi,
Bo‘ldi kech!

 

 

HOY, YAXSHI QIZ!

 

Hoy, yaxshi qiz,
Yaqinroq kel,

Bir-ikki so‘z so‘zlayin,
Shu holingdan
Ta’sir emgan

Ko‘nglimdan she’r kuylayin.
Ravshan, nurli

Ko‘mko‘k ko‘zing

Hali ko‘pni ko‘rmagan.
Kulcha yuzing
Qarrilardek,

Qat-qat bo‘lib so‘lmagan.

 

Tola-tola

U sochlaring

Quyosh bilan yuvilgan.
Pok siynadan

Sutlar emgan,
Hoy, oydinda
Tug‘ilgan —

 

Na qayg‘i-g‘am,
Na ko‘zda nam
Va na sitam
Sezmaysan.

Hayot bilan

Qaynab toshgan

Ko‘ngilni hech
Buzmaysan.

 

Kipriklaring
Ipak kabi

Ko‘tarilgan,

Pir-pir etib turadi.
Pastga tushgach,
Ko‘zlaringga

Parda kabi bo‘ladi.

Momiq qo‘ling
Shimarilgan,

Yupqa ko‘ylak kiygansan.

Yosh ko‘kraging
Ko‘tarilgan,

Sen yashashni sevgansan.
U, sho‘x, ziyrak
Ko‘zlar bilan

Har tomonga qaraysan.
Shirin-suchuk
So‘zlar bilan

Qarashlarni taraysan.

 

Otang — onang
Seni jondan

Ba vijdondan
Sevadi.
Lekin, afsus...
Anglamasdan

Senga qadah beradi.

Faqat, sen ham tolpinasan,

Shodliklarga to‘lasan.
Go‘yo, erkin

Bir qush bo‘lib,
Shoxdan
Shoxga

Qo‘nasan.

Ichma singlim,
U—bir zahar,

U — bir o‘lim suvidir.

Bir ko‘l bo‘lgan
U, hayotning,

So‘ng yupanish yo‘lidir.

 

Agar ichsang,

Badanlaring

Olov bo‘lib yonadi
Ko‘kraklaring
Qisiladi,

Ko‘zlaring yosh oladi.
So‘ngra bir dam hushdan ketib

Jinni bo‘lib qolasan.
Ehtimolki,

Sen abadiy

Kurashlardan tolasan.

 

Qichqir-hayqir!
Otang — onaig,

Endi ssnn tinglasin.

Qadahlarni

Tez uloqtir,

Ular bir oz inglasin.

 

Bo‘lmasa qoch,
Zamon senga

Keng bag‘rini ochgandir.

Unda yuzing,

Bir oy kabi,

Bir kun kabi
To‘ladi.

U yuzlarda

Sening baxting;
Istiqboling
Kuladi.

 

 

O’ZBEKISTON

 

1

 

Quyosh chiqar, to‘r yoyar,
Oqar oltin tutunlar.
Ko‘chalar qizar, kuyar,
Shunday boshlanar kunlar.

 

G’ijillar kichik eshik,
Chiqar qizil kashshof qiz,
Yomg‘ir yuvgan yaproqdek,
Jonli, tirik va tetik.

 

Yayrab yashnab ketadi,
O’ynab nurli ko‘zlari.
Maktabiga ketadi,
Porlab anor yuzlari.

 

Yo‘ldoshlarin ko‘radi,
So‘rashadi, kuladi.
Muallima — yosh xotin,
Uni jondan sevadi.

 

2

 

Shahar... Har yumshoq sahar
Kuylar bilan uyg‘onar.
Alamlilar bag‘riga
Sevinch tikandek botar.

 

Shaloladek shag‘illab,
Shovqin-suron qaynaydi;
Mashinalar o‘ynaydi,
Yonib, porlab, gurullab.

 

Bukun bayroqlar yana
Qizil karvon kutadi.
Ko‘chalarni to‘ldirib,
Po‘lat otlar o‘tadi.

 

Soqoliga oq tushgan
Dehqon ota minbarda:
Chopgan,
Hovliqqan,

Shoshgan...
So‘zlar bir zum

Bir parda:

— «Biz, siz bilan birgamiz.

Mushtumzo‘rlar yo‘q bo‘lsin.

Biz ko‘plashib kelamiz,

Bu ularga o‘q bo‘lsin».

 

3

 

Zarafshon asir bukun,
Hovliqmaydi, toshmaydi.
Qirg‘oqlirdan oshmaydi,
Bo‘ynini egmish butun.

 

Har tomonda ishchilar
Toshlarni sindiradi.
Daryoni tindiradi,
Temir tan kurashchilar.

 

Duxoba qirg‘oqlarda,
Yangi dunyo yaralgan.
Igna — sarg‘ich iplar-la
Elektr zafar chalgan.

 

To‘g‘onlarda yozilgan:
«Qumliqlarga oqmaysan,
Burjuylarni boqmaysan»
Zarafshon nurga to‘lgan.

 

4

 

Marmar kabi salqin tun...
Ko‘zgudek tiniq, oydin.
Dala yayrab yotadi,
Yangramay kuy, chiqmay un.

 

Jo‘ra qo‘lda ketmoni,
Suv ochgali ketadi.
Oqoltinning gullari,
Cho‘llab uni kutadi.

 

Suvlar keladi ana,
Kuturib mastdek, toshib,
Past marzalardan oshib,
Jo‘ra sevinar yana.

 

5

 

Tindi oyning nurlari,
Xo‘rozlar ovoz soldi.
Adolatoy uyg‘onib,
Barg kesgali yo‘l oldi.

 

Quchoq-quchoq barglarni
To‘pladi katta bog‘dan.
Sevinchlar qaldirg‘ochdek,
Uchardi so‘l va sog‘dan.

 

Uyda ipak qurtlari,
Bir xasharni kutgandek,
Ochlik yilin o‘tgandek,
Pishillar, hovliqardi.

 

Adolatoy kelardi

Polvon kabi dam tortmay.

Novdalarga ko‘milib

Charchamay,

Tolmay,

Botmay.

 

6

 

Fabrika — ulug‘ bir qalb,
Butun hislar birlashgan,
Sezgi-hislar ulashgan,
Hamma bir og‘iz, bir lab.

 

Parralar aylanadi,
Yorig‘, erkin dillardek,
Pillalarning qillari,
Bir-birga boylanadi.

 

Qizil o‘tlar yonadi,
Harkun yangi uchlar-la,
Uning baxti, zavqiga,
Ter to‘kkanlar qonadi.

 

7

 

Ko‘chalar olov va chang...
Yaktagini yopinib,
Yigit so‘zlaydi kulib;
— «Qovun keladi, ketmang»

 

Asta-sekin jiladi,
Bir arava uzoqdan.
Cho‘zilib qo‘shiqlari,
Odam chiqar haryoqdan.

 

— «Cho‘llab qoldyk, tashnamiz,
Tashlab keting bittani».

— «Xo‘p, berayin jon bilan,
Ol pichoqni, so‘y, qani».

 

To‘rdor qovun karsillab,
Qantday erib ketadi:

— «Eshmat aka, albatta,
Istagiga yetadi».

 

 

QISH KO’CHASIDAN

 

Yo‘llardan zavq bilan kelaman,
Haryon — jim...

Sevinchim
Yonarkan ko‘nglimda... yelaman...
... Jilaman...
O’ylarim tarqoqmas,
Ko‘zlarim yerlarga tikilgan,

Diqqat-la to‘naman,

Xayolim
Qarorsiz tez oqmas.
Oppoqki,
Shu qadar bu qorlar...

Boshlayman,
Tubandan — yuksakka intilib,
Avaylab odimlar tashlayman.
Hamayoq shu qadar oppoqki...
G’achirlar yerlarda qorlari,
Har tili shu qadar chaxchaxki...
Boshlayman,

Avaylab odimlar tashlayman.
Daraxtlar shu qadar oppoqki,
Oq bulut ko‘klardan enganday,
Novdalar, shu qadar oppoqki,
Bulutda cho‘milib tinganday.
Qorlardan yo‘l ochib kelaman,
Shu sovuq, jonlilik berganday.
Qonlarim

Sof havo emganday,
Oppoq qor usgida jilaman.
Yo‘llardan, zavq bilan kelaman.

 

 

NIMA BIZGA AMERIKA!

 

Nima bizga,

Amerika?

Nima bizga,

Uning sur’ati.

Uning tezlikligi,

Kuchi,

Quvvati.

Uning shijoati,

Uning g‘ayrati.

Mana biz

Shu qisqa muddat ichida

Shunday tezlik bilan

Yetdik-ki,

Shunday gigantlarga

Ketdik-ki,

Hatto,

O’ylay olmas

Uning fordlari;

Uning rahbarlari,

Uning lordlari.

Bulutlarga

Bosh chiqargan
Amerika

Mana!

Mana o‘sha

Badmast gavda,

Qarri tantana,

Bukun shunday:

Asabi

Buzilgan
Tomiri

Tolgan.
Go‘shtlar

Erib tushgan,

Bir suyak qolgan.
Ildizi chirigan

Bir chinor kabi
Qattiq shamollarga

Bo‘yin egadi.
Bulutlardan

Kulib boqqan

U mag‘rur tana
Bir karra

Yerga tegadi.
Zavodda

Ish ko‘rgan

Bechora ishchi,
Ertangi

Qora kun

Tushin

Ko‘radi

Ertangi

Ishsizlik

Ashulasini
Oqshomgi uyqudan

yodlab turadi.

Rangi so‘lg‘un uning,

Dilida — alam
Yuragini

Ezayotir

Juda og‘ir

G’am.
Kecha

Korxonada

Bir shov-shuv bo‘ldi.

Ishdan qaytar ekan

Charchab,

Bo‘shashib,

Stanoklar

Go‘yo

Boqib,

To‘nib,

Termilib

— «Erta kelma»

Degan

Bir qarash qildi.

Ertaga,

Mashinalar to‘xtaydi.

Ertaga,

Zo‘r zavod

Yurmaydi.

Ertaga,

Qorni och,

yalang‘och
Ishchi,

Bir parcha

Non so‘rab

Haryon chopadi.

Tarqalsa

Bir joydan

Bir ovqat isi,

Ezilib,

Qo‘zg‘olgach

Orzu

Havasi,

Bolasi,

Xotini,

Qizi, singlisi,— och bari.

Ovqatni

Kimlardan,

Qaydan topadi?

Kechasi

U shirin

Xayolga botib,

Kuchini

Kimlarga,

Nimaga

Sotib,

Yurgan kunlariga

Afsus qiladi.

Balki, u

Ertangi

Zabastovkada

Eng oldin

Yiqilib

O’qdan o‘ladi.

Balki, ertaga-da

Bir parcha nonning

Havas,

Ishqi bilan kuladi.

Mana men,

Ertangi

Yoriq kunimning

Qaydan kelajagin

Bilaman.

Ertangi

Baxtimning

Ashulasini

Men o‘zim

Qo‘l bilan qilaman.

Ertangi

Ashula,
Ertangi

Doston,
Mana shu po‘latning

Ohanggi bo‘lar,

Sezgi,

Shuurlarni

Safarbar qilgan

Kuylarda

Temirning

Tovushi kular.

Mana bu

Mashina,

Mana bu

Quvvat,

Mana bu

Fabrikam,

Zavodim mening.

Aylanib,

Har kuni

Baxt keltiradi.

Har minut,

Har onda

Mening yuragim

Shu baxtning

Havasin

Emib turadi.

Mana men

Quchimning

Bolg‘asi bilan,

O’z sinfim ishiga

Olov beraman.

Beshyillik

Kuyiga

Odimlar tashlab,

Minglab yo‘ldoshlarni

Yetaklab,

Boshlab

Yangi dunyo sari

Yuraman!

Nima bizga

Amerika,

Nima bizga

Uning sur’ati

Uning tezlikligi,

Kuchi,

Quvvati.
Mana biz,

O’zimiz

Safarga turib,
Undan o‘tib ketamiz —
Yaratib

Zavodlar,

Mashinalarni.
Cho‘yanni,

Po‘latni

Izlarga solib,
Undan yo‘limizga

Madad,

Kuch olib,
Oliy tilaklarga

Yetamiz!

Sibir sahrolarn,

Ural tog‘lari,
Dnepr suvlari,

Neft buloqlari —
Bizning irodaga

Bo‘yin egadi.
Bizning irodaning

Po‘lat zarbasi,
Qo‘l yetmas joylarga

Qattiq tegadi.
Mana men

Amerika sur’ati bilan
Stanok

Boshida

Poyga

Quraman.
To‘rt

Minut

Ichida

Qilgan ishini,

Ikki minutlarga

Bo‘laman.
Shunday sur’atlarni

Quvib yetdikki,

Shunday qadam boshlab

Chopib ketdikki,

Amerika

Xayol ham qilolmas uni.

Har ishim,

Yurishim,

Turmushim

Mening,

Belgisi

Ertangi

Porloq baxtimning!

Mana shu belgilar

Ostida turib,

Ertangi

Baxtimni

Men chaqiraman.

Po‘lat relslarda

Safarga

Yurib,

Uning amalini,

Otini
Atab,

Albat kelishlikka

Majbur qilaman!

 

 

1932 – 1941

 

Toleim shulkim, vatanda bir guliston tanladim,
Baxtni topgan el bilan jondosh bo‘lib otdim odim
Yo‘ldan ozganlarga hech bir bo‘lmadim men qayg‘udosh,
Shul sababdankim, mening bag‘rimda joy olmish quyosh
Shul sababdankim, vatanda bo‘lmadim ilhomi xor,
Shul sababdan menga yotdir baxt talog‘ etgan diyor.

 

 

BAXTLAR VODIYSI

 

(Farg‘ona she’rlaridan)

 

Ko‘mko‘k,

Ko‘mko‘k,

Ko‘mko‘k...
Ko‘klam quyoshidan

Ko‘kargan qirlar,
Po‘lat yag‘rinlarni

Ko‘targan yerlar

Ko‘mko‘k.
Salqin saharlarda

Uyqidan turgan;
Buloq suvlariga

Yuzini yuvgan,
Marmar havolarning

Qo‘yniga cho‘mgan,
Zilol bo‘shliqlarga

Keng quloch qo‘ygan,
Mustaqillik

Ishqi bilan

Yongan dalalar

Ko‘mko‘k.
Ufqimizning hirslarini

O’ziga tortgan,
Yelkasiga tarix bilmas

G’alaba ortgan.
Ulug‘ yo‘lda toliqmasdan

Tez ketayotgan

Baxmal qirlar,

Keng bo‘shliqlar,

Paxtazor yerlar

Ko‘mko‘k...

Tong pallasi havas bilan

Dalaga oqqan,
Muzday sovuq shabbodalar

Taniga yoqqan,
Ketmonlari

Kun tig‘ida

Yarqirab boqqan;

G’o‘zalari
O’sib,

Gullab,

Ko‘saklar taqqan;

Bu — tog‘larning etagiga
Yozilgan gilam;

Sog‘ o‘pkasi

To‘lib nafas

Olguchi bu dam;

Tovushlari kuyga to‘lib

Pishqirgan daryo,

Hech g‘uborsiz sezilguchi

Bu toza havo;
Butun borlig‘i-la

Orzuga to‘lgan,
Husnlari qip-qizarib

Yetilgan go‘zal,
Tomirlari kuchga to‘lgan

Bu yosh novqiron,
Yana yangi o‘ljalarga

Otlangan

Karvon;

Zo‘r safarga

Ruh berishga
Havoday darkor,
Yangi beshning notasini
Olgan bastakor.

Barcha yaproqlari

Birday ko‘kargan,
Novdalari jonli,
Bu noyob bahor,
Qarashlari nurga to‘lgan
Bu ulug‘ vodiy

Ko‘mko‘k!..
Ey, Farg‘ona!
Ey, bolshevik vodiysida
Paxtakor — dehqon,
Ey, o‘lkamiz
Tomiridan,

Jo‘shgan

Toza qon,
Salom senga!

Ey, Qaynardan
Chiqqan

Qahramon!
Salom senga,

O’lkamizning ko‘z qorasiday,
Gard yuqtirmay,
Gurkiratib

Ko‘kka ko‘targan;

Salom senga!

Polosonli

Haydar kapitan!

Ko‘mko‘k...

Ko‘mko‘k...

Ko‘mko‘k...
Mehnat-sharaf va shon bo‘lgan
Vodiylar

Ko‘mko‘k...
G’o‘za guli bilan

Qalblari o‘sgan,
G’o‘za yaprog‘ila

Qalbi ko‘kargan
Vodiylar

Ko‘mko‘k...

Ko‘mko‘k vodilarda

Po‘lat izlardan,
Kechayotir qora poezd

Uchib,

Qarsillab,

Elektrik tomiridan
Oqqan qonlardan

Butun o‘lka

Shimirayotir

Chanqab,

Harsillab,
Butun o‘lka ishlayyotir
Pishinib,

Terlab...
Ey, Farg‘ona!

Ey, bo‘yniga

Qora to‘rva

Osgan jonlardan,

Ey, har kuni,

Gadoylikka

Tortgan onlardan,
Ey, tanlarni

Shilib yotgan

Harom tanlardan
Bir yo‘lasi ozod bo‘lgan azamat o‘lka!
Ey, haqqila

Bosh ko‘tarib,

Yangi davrga,
Millionlarning keng bag‘riga

Ulg‘ayib kirgan,
Ey,

Mushtumzo‘r o‘sgan yerga

Elektrikdan,
Traktordan,

Kombayndan

Qo‘zg‘alish bergan

Bo‘la,

Yumshoq,

Semiz,

Serob

Siynalarida
Yangi davr yuraginnng

O’ti ko‘kargan,
Yuraklari tetik urgan
Oppoq,

Momiq tan!

Ko‘mko‘k... Ko‘mko‘k... Ko‘mko‘k...
Dillar

Havas bilan to‘ladi,
Yuzlar

Sevinch sepib kuladi.
To‘rt tomoni osmon bilan

O’ralgan vodiy
Kundan-kunga

Husni ortgan oydek to‘ladi.
Ko‘mko‘k... Ko‘mko‘k... Ko‘mko‘k...
Yangi kunga chiqqan

Vodiy oyoqlarida
Och it kabi,

Sudralguchi

Davr o‘ladi.
Ey, Farg‘ona!

Mushkul kunlar bolasini

Tishida tishlab,
Yuvib,

Tarab,

Sevib,
O’pib,

Quchib,
Opichlab,
Ey, baxtlarni balog‘atga

Yetkizgan ona!

Yozilib,

Yetilib,

To‘lib yotadi—
Yoppasiga

Yangi kunga

Erishgan Quva!..
Nafaslari to‘lib-to‘lib

Quloch otadi —
Uyquni tark etib,

Kerishgan uva.
Ko‘mko‘k... Ko‘mko‘k... Ko‘mko‘k...
Dunyolarni qoyil qilgan

... Uvalar

Ko‘mko‘k!..

Mardchasiga otni surgan

Quvalar

Ko‘mko‘k...
Bu g‘olib shtorma tantanasidir.
Bu bizning

Safarning

Zafar sasidir.
Dunyo ostin-ustin bo‘ldi,
Yangi dunyoning

Qarashlari o‘tkir,

Hujumlari zo‘r,
Yengilgan dunyoning bag‘rini bosib,
Yulduzga intilgan

Bu davr mag‘rur,
Ishonch ko‘zi bilan

Olg‘a boqadur.
Ko‘mko‘k... Ko‘mko‘k... Qo‘mko‘k...
Yo‘lda katta dovon bor hali,
Qizil sohillarni

Mahkam tutayin.
Shunda dengizlarda

Suzmas yot qayiq;
Baland cho‘qqilarga

Ko‘tarilganda

Toza nafaslarni

To‘la olayik.
Ey, baxtli vodining bolsheviklari!
Ey, o‘lkani

Elektrik daryolariga
Yosh boladek cho‘miltmoqchi

Bo‘lgan fidokor!
Ey, bolaga toza ko‘ylaklar

Kiygizuchi o‘rtoq paxtakor!
Ko‘mko‘k vodiylarni
Ko‘z qorasiday,

Asra!
Barglariga

Gard ham yuqtirmay!

 

 

O’ZBEKISTON XOTIRASI

 

(Vera Inberdan iqtibos)

 

Men ko‘rdim eng go‘zal bahor paytini,
Yaproqni ko‘kartgan u, tonglaringni;
Menim boshlarimga tegib o‘tdilar
Guldasta qo‘llari butoqlaringning.

 

Bahor bog‘laridan kuy aytib o‘tgan,
Zilol suvlar hali esimda —
Chanqab borib serob bo‘lganim —
Dalangga quyoshlar to‘shalgan kunda.

 

Mendan so‘ra: dono qurtlarning
Charchamasdan, sira tinmasdan
Go‘zal kelinchakni kiyintirgali
Ipak tikishini endi bilaman.
Sening xotirangni unutmas, aslo,
Menim yuraklarim, O’rta Osiyo!

 

Uzumzor jannatni men ko‘rdim,
Bahor ertasida bog‘bon der:

— «Qo‘zgol!»
Qishning uyqusidan ko‘z ochgan nonda
Talpinar shomolda:

— «Mana, meni ol».

Sunbul sochli parqi ochilgan
Lola labli bir qizni ko‘rdim,
Kecha grenzavod o‘qishga qo‘ygan;
Oldida mikroskop, uzun kiprigi
Qarashdan to‘sardi ko‘zning nurini.

 

Yaqin bordim,

Gap tashlab ko‘rdim:
— «Salom,—dedim unga,—Moskvadan».
U ham javob berdi:

— «Sizga ham mendan»
Qaldirg‘och qoshini yana chimirdi,
Suhbat ochar edi ilmdan —

Fandan.
Sening xotirangni unutmas aslo,
Menim yuraklarim, O’rta Osiyo!

 

Ikki o‘rtadagi uzun masofa,

Mening ko‘zlarimning nuri-la to‘lgan

Ey, O’rta Osiyo,

Sening xaritang
Mening devorimga yopishtirilgan.

 

Kolxozchilar, shaharlilarning
Uzun qatorida

Quyosh,

Shovqin,

Shon!

Gullovchi vodiydan,

Bol bog‘laringdan
O’ynab oqar ekan erka Zarafshon.
Choshgoh chog‘i dalada bo‘ldim,
Lovullaydi tepada quyosh,
Qum yonadir, cho‘g‘ bo‘ladir tosh;
Halqumlar quriydir,
Havo issiq, dim,
Chopiqdan bo‘shagan kolxozchi bir zum,
Dam olib yotadi, ko‘lagada jim.
Hamma narsa safarbar senda,
Harbirisi o‘z kuyin kuylab: —
Avtomobil,

Arava,

Tuya —
Paxta tashir o‘lkani bo‘ylab...

 

Quloching cho‘zilgan Afg‘onga qadar;
Unda tamom bo‘lar bizning o‘lkamiz,
Bir siqim tuprogi oltindan aziz.
Soqchi sergak turar chegaramizda;
Ilich chirog‘ining nurlari ko‘zda,
Mehnat va shodlikning qo‘shig‘i —
Menim qo‘shig‘im ham tugalar shunda.

 

Seni unutolmas yuragim, aslo,
Ey, O’rta Osiyo, O’rta Osiyo!!!

 

 

BAHOR

 

Husn qo‘shib har kun husniga,
Tabiat chaqirar o‘z quchog‘iga;
Har kun kiyib yangi bir libos,
Chaqirar o‘zining yoshlik chog‘iga.

 

Tinmay esar har tomonga yel,
Qo‘ymay sochar o‘rikiing gulin,
Daraxt shoxlarini silkitar,
Uyg‘otishga boshlar uni tun.

 

Bulbul sayrar, chumchuq chirqirar,
Xabar berar asli — zotidan,
Gulga qo‘nib qattiq so‘ylashar,
Qish paytining xotirotidan.

 

Tinim yo‘q, har nafas sep yozar,
Bahor yechib o‘z tugunchagin,
Tongi kurtak, oqshomi g‘uncha
Sahar turib ochar chechagin.

 

Dala yuzin qoplar chechak — gul,
Kulib chiqar yorib yer tegin,
Zanggor ko‘zlariga to‘lar nur,
Shudring bilan yuvar kiprigin.

 

Yangidan jonlanar koinot,
Hayot boshlar kolxoz yerlari,
Kollektiv kuch bilan gurkirar
Adirlari, cho‘li, qirlari.

 

Mehnat zavqi tutar o‘lkani,
Sahar ketar cho‘pon tog‘iga,
Biri ariq qazir, yer haydar,
Biri gul o‘tkazar bog‘iga.

 

Har yaproqni ayab o‘stirar,
Ishqqa to‘lib chiqar nahorga,
Shoir boshlar yurak she’rini,
Sevgisini ochar bahorga.

 

Bag‘ringga tort, quchoqla, bahor!
Jozibalar barchasi sening.
Ishga kirgan, gullagan chog‘i,
Sen yoshligi buyuk o‘lkaning.

 

Yo‘lga solar, tutar qo‘limdan,
Boshimdadir sening xayoling
Yuraklarda yonar surating,
Go‘zalliging, guling, jamoling.

 

 

DARYO KECHASI

 

Daryo go‘zal... osmonda yulduz.
Oy suzmoqda adir ustidan.
Soya solgan ko‘kdan oq bulut
Fazolarga o‘z uyqusidan.

 

Kecha go‘zal, daryo tinimsiz,
Ag‘darmoqda soyning toshini,
Dalalarga cho‘zib oyog‘in,
Qorliqlarga o‘rab boshini.

 

Tog‘lar boshi qorga ko‘milgan,
Qor ustida oppoq bir tumon...
Tumon xayoliga quyulgan,
Pag‘a bulut, feruza osmon.

 

Tinmay oqar, daryo pishqirib,
Quyi ketar oyli tun bo‘ylab;
Soy bo‘yidan, daryo tunidan
Vodiylarga hikoya so‘ylab.

 

Daryo to‘lqin shamol qo‘ynida,
Porillamoqdadir chirog‘lar;
Yorishmoqda uning aksidan
Cho‘qqilar, adirlar va tog‘lar.

 

Kecha bo‘ylab, daryo sqalab,
O’tmoqdadir katta namoyish;
Kelmoqdadir baland qirlardan.
Yer qo‘porgan portlashdan tovush.

 

Yer qo‘porib baland baqirgan,
Qirdan toshar bir kuchning sasi;
Gidromantyor suvidan qochgan,
Shag‘allarning so‘ngsiz g‘ovg‘asi.

 

Soyda shamol... daryoda to‘lqin...
Parom suzmoqdadir chayqalib;
O’tmoqdadir ishchi, uyg‘oq tun,
Yer va ko‘kka g‘ovg‘a, jar solib.

 

Tun tinchini buzgan zo‘r daryo,
Tovlanmoqda inson qo‘lida,
Qurilmoqda buyuk bir bino
Daryo o‘tgap o‘lka cho‘lida.

 

Dovul qoqib o‘tar uygoq tun,
Tayyor bo‘lar topgda bosh to‘g‘on,
Cheksiz shodlik bilan yugurar
Sahrolarning yuragiga qon.

 

Pishqiruchi vahshiy daryoga
Ko‘rsatilar tamom yangi yo‘l.
Bosh injener zavq bilan qo‘yar
Chirchiq tutgan bir qog‘ozga qo‘l.

 

Bo‘yin egar daryo amrga,
Oqaboshlar yangi iz bilan,
Injenerlar, ishchi zarbdorlar
Mag‘rur kular yongan ko‘z bilan.

 

Tun ham o‘tar mazmunga to‘lib,
Unutilmas daryoga bu on.
Unutolmas buni hechqachon
Daryodan zo‘r va mohir inson.

 

 

QIZ

 

1

 

Mardliklarga to‘lgan o‘lkaning
Dalasida, qishlog‘ida yoz,
Ko‘kda quyosh va bir lochin qiz
Chappor urib etmoqda parvoz.

 

Po‘lat qushlar o‘rab atrofin,
Uchmoqdadir bulutdan baland.
Uchmoqdadir qaldirg‘ochdan tez.
Butun havo qo‘shig‘iga band.

 

Qanotini qiz yoygan mag‘rur,
Osmon osti so‘ngsiz, tiniq, keng.
Arzandasi, faxri, erkasi —
Ko‘kda uchar yuragi elning.

 

El birgadir ko‘kda qiz bilan,
Yuragini olgan qo‘liga,
Ardoqlagan bo‘lib jonini,
Ko‘zni tikkan qizning yo‘liga.

 

Yurak o‘ynar qiniga sig‘may,
Osmonda qiz va yonar quyosh,
El tikilar va sevinchidan
Jovdiraydir ko‘zlarida yosh.

 

So‘yla quyosh! Nimalar bo‘lgan?
Sen chiqqanda birinchi marta?

Bo‘lganmikin yer uzra bir ko‘z
Ko‘rmak uchun seni osmonda.

 

Sen to‘sharkan nuringni yerga,
Nima bo‘lgan shu so‘ngsiz olam?
Bo‘lganmikin bayram va shodlik,
Bosmaganmi yer yuzini g‘am?

 

Odam o‘g‘li ko‘z ochar ekan
Seni ko‘rib qadim osmonda,
Ne bo‘lgandir, nelar kechirgan,
Qanday sezgi bo‘lgandir jonda?

 

Ko‘kda ko‘rib o‘tning sayrini,
Yorilmaganmikin yuraklar?!
O’z ustida olov nahrini...
Parcha-parcha butun tilaklar!..

 

Dunyo-dunyo vahm bo‘lgandir
Sendan tushgan bir o‘t parchasi,
Sig‘ingandir etib but, xudo,
Topingandir yurtning barchasi.

 

Unutgandir erkak va ayol,
Kelganini dunyoga qachon,
Sening bilan o‘z jahonini,
Shuqadarlik ko‘rib charog‘on.

 

2

 

Parashyutda yonar alanga
Qizni quvgan quyosh o‘tidan,
Qiz sayr etar ko‘kda va ko‘zlar
Chaqmoqdek yugurar ketidan.

 

Ko‘zlar so‘rar biri-biridan,
Savol berur yumshoq tikilib,
Bilmoq bo‘lar qandaydir bir sir
Ifo etar fikrini kulib.

 

«Bilasanmi, kim u, o‘sha qiz,
Osmondagi o‘sha qaldirg‘och?
O’sha qo‘rqmas va o‘sha lochin,
O’sha dilbar, o‘sha chilvir soch?

 

Osmon emas, yerda yurishdan,
Etilgandi bir umr mahrum,
Chirik turmush uni kishanlab,
Tiriklayii etgandi marhum.

 

Harom edi qo‘shiq, harom kuy,
Unga sevgi, go‘zallik harom,
Bir chor devor va zax bosgan uy,
Hamdard edi bitta pastak tom.

 

O’tar edi tor uyda kuni,
Shu bo‘larmi qiz uchun odat?
Bir nomardning sodiq cho‘risi—
Bo‘lmoq emish unga saodat....

 

3

 

Eskilikni yengib chiqqan qiz
Ko‘kda qilar baxtli bir xanda,
Afsonalar, dinlar, odatlar,
Yerda yotar bo‘lib sharmanda.

 

Parashyutda yonar alanga
Qizni quvgan quyosh o‘tidan,
Qiz sayr etar ko‘kda va ko‘zlar
Chaqmoqdek yugurar ketidan.

 

 

BAHRI

 

Sevintirar xo‘p ajab bir hol,
Qanot qoqib uchib kelgan baxt:
Shoyi ko‘ylak va g‘ijim ro‘mol
Yuboribdir unga poytaxt.

 

Bahri shoshar bosolmay qadam,
O’lchab bo‘lmas uning ssvinchin;
Tipirchilar yurak tinmayin
Sig‘dirolmay shodlikning kuchin.

 

Kolxozda to‘y, dutor, do‘mbira,
Bazm tinmas saharga qadar;
Bahri qonmas o‘yindan sra,
Xo‘roz berar ertadan xabar.

 

Hamma xursand, hammada shodlik
Yetganiga shundayin damga,
Uzatar Bahrini kolxozi
Toshkentdagi katta bayramga.

 

Uzatishar Bahrini hamma:
«Biz uchun ham qiling sayohat,
Shaharlarni kezing biz uchun,
Omon boring, qayting salomat!»

 

Tayyorlanar Bahri safarga
O’zin sezar qushdayin yengil;
Sandig‘ini ochib bisotin
Titaboshlar barin birma-bir.

 

Markazda xo‘p maxtanmoqchidir:
«Paxta terib sigir oldim» deb,
Ko‘rsatmoqchi shol ro‘molini:
«Hur mehnatga qoyil qoldim» deb.

 

Bahri anglar mehnatning sirin,
Baxt qidirar halol mehnatdan.
Oppoq paxta, kollektiv hayot,
Qutultirar azob, g‘urbatdan.

 

Bahri yurar dalada doim,
Har g‘o‘zani etib parvarish;
Mardlik borar uning ko‘ngliga
Erkin turmush va mahsuldor ish.

 

Quyosh chiqar har kun yarqirab,
Bahri tutar uning qo‘lidan.
Chiqar yulduz, chiqar to‘lib oy,
Bari yurar Bahri yo‘lidan.

 

Tongda turar hammadan burun,
Ssvib ochar dalaga quchoq;
Quchog‘iga to‘lgan oq oltin
Xirmonidan o‘zi yasar tog‘.

 

Paxta terib o‘tar uzun kun,
Oshib to‘lar uning plani;
Ishi bo‘lar uning ovoza —
Doston bo‘lar dong‘i va shoni.

 

Hamma olar undan namuna,
Tug‘ar yangi sevgi, muhabbat:
Erkak, ayol qilishar darrov
Uni quvib yetishlikka ahd.

 

Xotin-xaloj tinglashar uni,
Bahri so‘ylar qilgan ishidan,
Niyatidan, istiqbolidan,
So‘zlab berar to‘q turmushidan:

 

«Paxta berib olaman shoyi,
Paxta berib atlas va kimxob;
Paxta berib olaman baxmal,
Paxta berib boylik behisob.

 

Paxta ekib solaman oq uy,
Ko‘krak ochib quyosh va nurga
Paxta berib to‘y qilaman, to‘y,
Qashshoqlikni irg‘itdim go‘rga.

 

Kolxozdagi hur, halol mehnat —
Shudir baxtim, shudir iqbolim.
Shunga ishqim, mehrimni qo‘ydim,
Shunga kelgan g‘ijim ro‘molim».

 

Sevintirar xo‘p ajab bir hol,
Qanot qoqib uchib kelgan baxt:
Shoyi ko‘ylak va g‘ijim ro‘mol
Yuboribdir unga poytaxt.

 

Bahri kiyar shoyi ko‘ylakni,
Ro‘molini o‘rar sevinib;
Oynasiga qarar jilmayib,
Hayron bo‘lar o‘ziga to‘nib.

 

Bahri shoshar bosolmay qadam,
O’lchab bo‘lmas uning sevinchin.
Yurak o‘ynar ololmayin dam,
Sig‘dirolmay shodlikning kuchin.

 

Bahri jo‘nar tong bilan turib,
Xursand bo‘lib shu shirin damga,
Bahrini uzatar kolxozi
Toshkentdagi katta bayramga.

 

 

KUYCHINING XAYOLI

 

Fozil Yo‘ldoshga

 

1

 

Bu xayol so‘ngsizdir, osmon kabi keng,
Bu xayol tugamas hech hali-beri.
Uning boyliklari umrlarga teng,
Hamon belgisizdir boshlangan yeri.

 

U sira to‘xtamas, toshar doimo,
Qilib bo‘larmikin uni hech bayon?
Cho‘llarda darbadar, tog‘larda tanho,
Har kecha yangi sir bo‘ladi ayon...

 

So‘zsiz hikoyalar, eng buyuk sirlar,
Birdan tilga kelar daryoday toshib,
Yuzlab qabilalar, o‘nlab asrlar
Uning osmonidan o‘tar adashib...

 

2

 

«Oshiqning fahmidir qorong‘u kecha»,
Quyosh uyqusiga to‘yib turguncha,
Ko‘zi yoshliqlarning bordir yo‘ldoshi,
«Yig‘lasam holimga yig‘lar bir necha...»

 

Ayriliqqa tushib yig‘lar ikki yor;
Birisi intizor va birisi xor,
babrlar tugadi, sindi kosasi,
«G’am bilan sarg‘aydi guldayin diydor».

 

Qirg‘oqlarga urar daryo o‘zini,
Osmon qurshamishdir tuproq yuzini.
Bahoriy dashtlarga, gul vodiylarga,
Oy Barchin tikmishdir qora ko‘zini...

 

3

 

Bunda na uy bordir, na tom, na devor,
Dalada o‘tadi qish, bahor va yoz,
Tog‘larda yo‘lchini ajaldan saqlar
Ko‘llardan qog‘olab uchib chiqqan g‘oz.

 

Inson o‘rganmagan o‘troq hayotga,
Uningchun vatandir har gulshan gyudi;
Bugun qo‘niq ekan shu bahor voha,
Ertaga bir srga ko‘chmakdir yodi.

 

Karvon yo‘lga tushar yuklarni ortib,
Sukunat buzilar qo‘ng‘irog‘idan,
Qullar uyur haydar surini tortib,
Elchiboy oshadi bulut tog‘idan.

 

Dalani tutadi yilqilar, qo‘ylar,
Baxmaldan yopilgan o‘tovlar, uylar,
Qirq kecha, qirq kunduz tinmayin o‘tar
Boyvachcha o‘g‘ilga atalgan to‘ylar.

 

4

 

Oyoqlar ostida yastanar soylar,
Qoshlarda charx urib aylanar oylar.
Qullarga amr etar qamchi o‘ynatib,
Ekinni bilmagan yilqichi boylar.

 

«Ot chopsa gumbirlar tog‘ning darasi,
Urushda bilinar mardning sarasi»,
Oltoychilik yo‘lda qolgan sho‘r elning
Ko‘rinarmi yulduzining qorasi?

 

Qora bulutdayin bosib kelar yov,
Alplar davra solar, otlari asov;
El chiqar, faryodi uchar ko‘k sari,
Qullar isyon qilar qo‘lida kasov...

 

5

 

Kuy ko‘pdir alamlar butun bir olam,
Uni tashuchilar yashar sahroda,
Kuylarda qaqshaydi faqirlik va g‘am,
Kuyning tinglovchisi haydaydi poda.

 

Kuy ko‘pdir, qo‘shiqlar shu osmonni
Berkita oladi bulutlar qadar,
Kuy ko‘pdir, qo‘shiqlar millioncha jonni
Qo‘zg‘ota oladi, muhtaram padar!

 

Kuy ko‘pdir, har yurak saqlaydi armon,
Kuy aytib doimo qushlar chiyillar,
Kuy berar yurakka hordiq va darmon,
Kuy aytib uchadi bevatan yellar.

 

Kuy ko‘pdir, isyonkor dod kechasida —
Benomus etchldi kuychining qizi,
Kuy ko‘pdir, kuychining peshonasida
Jazo otryadining tovonin izi.

 

Dorlarga osildi juvonning eri,
Qo‘shiqlar etildi majruh va betob,
Sahroni qoplagan elning shoiri,
Qolib ketdi cho‘lda bekitob.

 

6

 

Endi qo‘shiq hurdir, yuraklar bedog‘,
Qaddini ko‘tardi o‘lka va odam,
Qo‘shiqlar mo‘l bo‘lsin tetik va quvnoq.
Ota, zamonimiz g‘azalxon bir dam.

 

Dalalar, sahrolar, cho‘llar baxtiyor,
Kuy aytib yashaydi manzillar, ellar,
Tinmasdan kuy aytar suyukli diyor
Qo‘shiqdan osmonlar, tog‘lar gumbirdar

 

Kuy aytar bulutlar ichidan inson,
Kuy kerak mardona, juvon hayotga.
Kuy aytar lochinlar o‘lkasi — osmoy,
Ota, qo‘shiq aytgan yetar murodga!

 

 

DO’STIMGA

 

Ko‘z tutadi dalada bahor,
Buloqlar qaynasin qo‘yningda,
Kutmakdadir el turib nahor,
Qarzi bordir sening bo‘yningda.

 

Tong otadir o‘lkada har kun.
Har kun chiqar yarqirab oftob,
Har sof sahar, harbir tiniq tua
Sharaf ber, deb etadir xitob.

 

Tong boshlanar dalada, tog‘da,
O’lka solur yuragingga nur,
Har hodisa, harbir oddiy kun
Sharaf ber, deb etadir majbur.

 

Harbir kunda bir buyuk mazmun,
Quyosh to‘kar boshlaringga zar,
Tojixonlar tongi boshlangan
Farg‘onadan Amuga qadar...

 

 

* * *

 

«Muhabbat
Ul o‘zi eski narsa,
Lakin harbir yurak
Oni yongorta...»

Hodi Toqtosh

 

Har yurakning bir bahori bor,
Har bir qalbga ishq bo‘lar mshmon,
Har yurakda gullar muhabbat,
Bo‘ston etar uni begumon.

 

Lekin Layli boshiga kelgan
Qora kunlar bizga yot butun;
Bizga yotdir Shirin baxtini
Poymol etgan u qopqora tun.

 

 

OFELIYANING O’LIMI

 

1

 

Orzung bor kuylashga, lekin qalbingdan
Tarqalar bir ma’yus va g‘amgin sazo,
Qo‘yningda bir quchoq oq va nafis gul,
Lekin, ruhing to‘la motam va azo.

 

2

 

Foyda yo‘qdir, go‘zal, zolim falakdan
Qancha dod qilsangu, qancha shikoyat,
Qancha yalvorsangu qancha to‘ksang yosh,
Baribir, alamga bo‘lmas nihoyat.

 

Qancha ma’sum bo‘lsang, qancha vafodor,
«Qorday oq bo‘lsangu muz qadar toza»,
Hech zamon kor etmas, shum falak badkor.
O’qilur sevgingga qora janoza.

 

Nega kerak edi, shu chiroy, shu o‘t,
Shu yoniq yulduzni ko‘zga yashirmoq?
Nega lablaringdan husn oldi yoqut,
Nega siynang bo‘ldi qor tog‘iday oq?

 

Husn balosiga kim etdi duchor?
Holbuki busiz ham qanchalar alam,
Holbuki busiz ham qizning boshida,
So‘ngsiz musibatlar, dunyo-dunyo g‘am.

 

Holbuki busiz ham qiynalardi jon,
Busiz ham yetardi falokat, azob.
Faqat go‘zal emas, hatto hunuk qiz
Ko‘z ochib ko‘rardi yolg‘iz iztirob.

 

Orzung bor kuylashga, lekin qalbingdan
Tarqalar bir ma’yus va g‘amgin sazo,
Qo‘yningda bir quchoq oq va nafis gul,
Lekin, ruhiig to‘la motam va azo.

 

Shundayin latofat, shu oq ko‘krakka,
Nahot munosibdir shu g‘amgin libos,
Onang shuning uchun suyunganmidi?
Nahotki, shu sifat go‘zallikka xos?

 

Javob berib ko‘rchi, pomard tabiat,
Bunchalik go‘zalni nechun yaratding?!
O’zing gunohkorsan, osiysan behad,
Nechun yaratdingu o‘tlarga otding?

 

Hali sevishmoqdan shumidir ma’no?
Faqat azob bordir qismatda, nahot?
Nahotki, sevgiga shudir tamanno?
Nahot, go‘zal uchun faqat, faqat dod!..

 

3

 

Hamlet sevar edi, uning qalbini,
Go‘yoki ikki cho‘g‘, ikkita otash
Bo‘lib yondirardi ko‘zing tun-kuni,
U ham qilmas edi bu otashga g‘ash.

 

Hamlet yuragiga berardi hayot
Sening u otashin, gulbarg lablaring,
Jasur xayoliga bog‘lardi qanot
Bog‘idan bir kezib o‘tganing sening.

 

Faqat netmak kerak, bordir nachora,
Sevguchi yurakni qurshasa balo?
Butun olam ko‘zga esa qorong‘u,
Balolarga Hamlet esa mubtalo?

 

Shubha otashida yonar tafakkur,
Dunyo bir g‘amxona, «Doniyo zindon»
Yuqdir yuraklarni yoritgali nur,
Zanjirdadir sevgi, qafasdadir jon.

 

Ishqiy tug‘yonlarga qaynab yurakdan
Chiqalmas bir tovush, bir sazo, bir un,
Etmishdir yerdagi oddiy azoblar
Allaqachonlarkim, Hamletni majnun.

 

Hosil bo‘lmas murod, hechnarsa nasib,
Qancha yig‘lasangu, qancha cheksang oh:
Sevguchi yigitni solmishdir yo‘lga
Tunda ertak aytgan bir mudhish arvoh.

 

Jannat, farishtalar, toza malaklar,
Bir puldir eng ma’sum va eng pok o‘pish,
Do‘zax ichra Hamlet yonib alaklar,
Butun olam ko‘rinadi go‘yo tush.

 

Ko‘ngil gulshanini qopladi xazon,
Yo‘qoldi shunchalik bebaho sevgi.
Shu bo‘ldi bokira, dunyo ko‘rmagan
U yoqut lablarning qora taqdiri.

 

Sevgi ko‘klarida uchuchi lochin
Arshidan yiqildi va ko‘hna dunyo —
Butun armonlarni kul qilgan otash
O’zi bo‘lib qoldi sevgiga gado.

 

 

VIDO

 

(Bayrondan)

 

Judo bo‘lmas edilar ular,
Badkirdorlar judo etdilar.
Ortiq, qalblar saqlaydi jafo,
Osmondadir haqiqat, vafo.

Shodlik bitdi ularga mangu,
Yoshlik xazon, yashashda og‘u.
Ayri yashash degan o‘y, xayol
Bo‘ldi zahar, og‘uli bir hol.

Sevguchilar qalbida firoq,
Kunlar o‘tar o‘ksiz hayotda,
Qayg‘ularni, aslo aritmoq
Mumkin bo‘lmas bu koinotda.

Ayriliqda va lekin hamon
Jarohatlar izi saqlanur,
Shunday, dovul urib ajratgan
Ikki qoya zulmatda yonur:

Sho‘rliklarni so‘ngsiz, beomon
Dengiz qahri ajratib yotar,
Qaldiroqlar urib titratar,
Lekin va na chaqmoq, na bo‘ron,

Va na o‘tda kuydirguchi yoz,
Na qishdagi qahraton ayoz.

Bir zamonlar ikkita do‘st — yor
Yuragida bo‘lgan muhabbat
Izlarini nobud, toru mor,
Halok eta olmamish albat.

 

Alvido yor! Agar shu balo
Qismatda bor bo‘lsa — alvido!
Sen berahm bo‘lsang ham ammo,
Men dushmanlik qilmasman — vido!

 

Quchog‘ida shirin, osuda
Uyqu blap to‘lib yotganing,
Yor hislari, aslo ko‘zingga
Badnom bo‘lib uchramas saning!

 

Agar qalbim urishlarini
Jindak seza olsayding — inon!
Shuncha yomon ko‘rmakdan mani
Bo‘lur eding o‘zing pushaymon.

 

Yurt kulsa ham endi mayliga,
Zarba gali sandadir bu bor:
Men mubtalo bo‘lgan baloda
Seni maqtar, men man sharmisor.

 

Mayli qaro, osiy bo‘lay man,
Haq ham beray qarg‘amoq uchun,
Ammo, meni quchib o‘rgangan
Qo‘llar bilan o‘ldirmoq nechun?

 

Sen ishonkim sevgi o‘tini
Yolg‘iz yillar so‘ndira olur,
Achchig‘ g‘azab ikki yurakni
Ajratalmas va ojiz qolur.

 

Shu sezgi senda ham saqlanur,
Sevib yonmoq qismatdir menga,
Bir o‘y bilan yuragim yonur:
Endi doim yotdir men senga.

 

O’liklarga alamli faryod,
Oh, naqadar mudhish bu taqqos?
Ikkimiz ham hayotmiz, hayhot
Kunlar o‘tar bevalarga xos.

 

Shirin tili shod etgan chog‘da
Qizimizni erkalar ekan,
Qizim, otang sendan uzoqda,
Deya imo qilganing‘da san —

 

Payqaganda ma’suma buni,
Uni o‘pu shu onda bedod
Sevging ichra jannat topganni
Va xayrixoh bo‘dganni et yod.

 

Agar qizda, tashlab ketganing
Bir yer topsang padarga o‘xshash,
O’raboshlar yuraging saning
Va qo‘zg‘olar manda ham shu g‘ash.

 

Gunohimni bilarsan, balki?

Majnun bo‘lib suyganim, xolos.
Armonlarim xazon va seni
Suymak bilan kuygannm, xalos.

 

Borlig‘imni titratding, ishon,
Kiborlikni sevmas bu mag‘rur
Ruhim seni derdi va bu jon,
Endi undan albat ajralur.

 

Hamma bitdi — so‘zlardir abas,
Men aytganlar undan ham smon,
Lekin qalbga biz hokim emas,
Unda orzu cheksizdir hamon.

 

Alvido yor! Sandan uzoqda,
Harbir munis narsadan mahrum,
Qalbim azob degan tuzoqda,
Bundan ortiq bo‘larmi o‘lim?

 

 

PUSHKINDAN
(1830)

 

Tikilaman ko‘rganda, darhol
Idrokimni yo‘qotib va lol:
Yagona ko‘z mening boshimda,
Oy yuzingiz yonar qoshimda,
Agar taqdir ko‘rmasa malol,
Ega bo‘lsa edim yuz ko‘zga,
Bari bilan qarardim sizga.

 

 

JANUB KECHASIDA

 

Sen bo‘lmasang shu och to‘lqinlar
Ko‘rinmasdi sira ko‘zimga,
Sen bo‘lmasang o‘zimning ko‘nglim
Kirmas edi aytgan so‘zimga.

 

Sen bo‘lmasang etmasdi xursand
Suv ustida suzib yurgan oy,
Hamisha sho‘x, doimo baland,
Yulduzdagi jon yoqarchiroy.

 

Qarashlaring tinchimni olib
Chertib ketdi qalbim torini,
Shundan keyin sezdim yurakda
Shuncha kuchlik o‘tning borini.

 

Aytib berchi, shuncha sevganlar
Bo‘lganmikin mencha baxtiyor;
Aytib berchi, qaysi qiz burun
Sevib bo‘lgan umid bilan yor?

 

 

XAYOLIMDA BO’LDING UZUN KUN

 

Xayolimda bo‘lding uzun kun,
Seni izlab qirg‘oqqa bordim,
Och to‘lqinlar pishqirgan tunda
Topib ber, deb oyga yalvordim.

 

Ishon bunda, seni doimo
Esga solur chiroyli tunlar,
Sho‘x yulduzlar, salqin saharlar,
Esga solur baxtiyor kunlar.

 

Toleimning oshinosi san,
Sen sevgimning ko‘kargan bog‘i,
Sening bilan birga iqbolim,
Ishonchimning sen vafo tog‘i.

 

Meni qurshar salqin bir havo,
Suv ustidan tun quyuladi,
Shunda qancha-qancha gaplarni
Esga solib oy ham to‘ladi.

 

Kecha jimjit, yolg‘iz to‘lqinlar
Pishqiradi bilmay tinimni,
Hiylagar oy, sehrgar dilbar,
Solib qo‘yding yodimga kimni?..

 

 

CHIMYON ESDALIKLARI

 

Tog‘da yurar ohu bir juvon,
Sochimni taraydi shabboda,
Menga bugun yaqindir osmon:
Bulutlardan teppamda poda.

 

Qashqatog‘ning yarqirar qori,
Yonbag‘irda xuddi chumoli,—
O’rmalayman va borgan sari,
Ochiladi bu holning foli:

 

Bunda gulning eng asllari —
Baxmal gilam alvon poyondoz,
Tabiatning bor fasllari:
Bahor va yoz qarshimda peshvoz.

 

Qoyalarda asrlik doston,
Daralarda oppoq, mangu qor,
Cho‘qqilarda otash saraton
Yonbag‘irlar binafsha bahor.

 

Go‘zallikda tuganmas buloq,
Shamolda o‘ynaydi shalola,
Bahor yurar ko‘chib tog‘ma-tog‘,
Qo‘llarida lola piyola.

 

Yo‘llarimda zangori ko‘llar,
Oyna kabi tiniq va bejon,
Men umrimda ko‘rmagan gullar,
Nom qo‘yishda ojizdir inson.

 

Bu go‘zaldir, bu ajab bir hol,
Ham vahshidir, hamda osuda,
Bulmasinmi shoir tili lol
Shamol uchib o‘ynasa suvda?..

 

Bolaligim tutdi va bir bor,
Buloq uzra yotdim uzanib,
Va san’atga bormasdan ozor,
Hovuch-hovuch suv ichdim qonib.

 

 

* * *

 

Kecha. Sahro. Uyqu va shovqin.
Kecha cho‘kkan uzoq ufqqa.
Derazadan to‘nib qarayman,
Ko‘zim cho‘mib qorong‘iliqqa.

 

Derazadan to‘nib qarayman:
Uyqu bosgap so‘ngsiz sahroni,
Uyquda sr, uyquda osmon,
Ko‘rinmaydir yulduz nishoni.

 

Boshlamishdir o‘z hayotini
Sahroning ustiga cho‘kib tun,
Jimjitdir o‘ylanib yotganday,
Kunduzini etgandi yakun.

 

Sahro yotar so‘ngsiz, teptekis,
Sahro yotar ajib tush ko‘rib.
Undan o‘tar tinmay poezdlar,
O’tar otash yuragi urib.

 

Poezd chopar, masofalarni
Qamrab bosar oyoq ostiga,
Davonlardan, qirlardan oshar,
Tog‘liqlarning tushar pastiga.

 

Poezd o‘tar tunni oralab,
Qushday uchar, uchar bexatar,
Poezd o‘tar qardosh xalqlarning
Do‘stligidan berarak xabar...

 

 

HOLBUKI, TUN...

 

Shag‘irlaydi betinim daryo,
Shag‘irlaydi vahm to‘lgan jar,
Shag‘irlaydi qorong‘i dunyo,
Shag‘irlaydi vodiy, daralar.

 

Shag‘irlaydi... Bermaydi uyqu,
Xayollarim bo‘lar parishon,
Bir izlanish boshlanar menda,
Tushunchamga yana kirar jon.

 

Holbuki, tun — bunda odatda,
Butun borliq uxlarday sokin,
Butun yer osmonga o‘ranib,
Olar kabi kunduziday tin...

 

Soyga tushdim, ko‘kda chiqdi oy,
Nur yog‘ildi oq bulutlarga.
Nurga to‘ldi dara, to‘ldi soy,
Nur yog‘ildi qorong‘u jarga.

 

Ko‘zlarimda yonar uchqunlar,
Zilol suvga oy edi sirdosh,
Yaltirardi, doim tovlanar,
Oy nuriga cho‘milguchi tosh.

 

Ko‘zni tikdim, parquv bulutlar,
Ko‘char edi zilol va toza.
Lochin kabi samolyot uchar,
Uchar edi solib ovoza.

 

Tikilgandi ko‘zim qog‘ozga,
Qo‘llarimda yugurar qalam,
Qurshamishdi uni hayajon,
Bir intilish, bir orzu bu dam.

 

Shag‘irlardi osmon va havo,
Shag‘irlardi butun koinot,
Shag‘irlardp betinim daryo
Shag‘irlardi daryoda hayot...
Holbuki, tun...

 

 

QORA DENGIZ BO’YIDA

 

Yog‘in ertasi

 

Bukun kun bo‘ladi: tog‘ tepasida,
Yaproqlar yaltirab turipti,
Yulduz yo‘lga chiqib saharda,
Kelayotgan kunni ko‘ripti.

 

Bukun kun bo‘ladi: xurmo barglarin
Silkitmoqda yengil shabboda,
Bukun kun bo‘ladi, ravshan va bedog‘,
G’ubor yo‘qdir zarra havoda.

 

Bukun kun bo‘ladi: dengiz chayqalar,
To‘lqinlarda ora yo‘q tinim.
Suv bo‘yida turib intizor,
Kun yo‘liga tikilaman jim.

 

Kunga bo‘lgan ishqim quyoshga —
Topinganlar ishqidan buyuk.
Kun bo‘ladi: marmar va zilol,
Ko‘rinadi poyoni yo‘q ko‘k.

 

 

MIZIMTA DARYOSI

 

Uzoq ketdim mizimta bo‘ylab,
Daryo mening hamrohim bo‘ldi.
Uzoq ketdim va chanqoq qalbim
Daryo aytgan qo‘shiqqa to‘ldi.

 

Injudayin oqardi zilol,
Vodiylarning bu gul chiroyi,
Tiniqlikning mangu timsoli,
Daralarning bu go‘zal oyi.

 

Bu feruza, erigan marmar,
Bu yaltiroq so‘ngi yo‘q simob,
Sinar edi ustida chil-chil,
Ko‘kda turib yonuchi oftob.

 

Toshqin edi, pok va muloyim,
Tinim bilmas, mangu zanggori,
Ravon, ma’sum, go‘zal va doim
Bokiralik bo‘lmishdir ori.

 

Ko‘rinardi yuksak tog‘larning
Bulutlarga rang bergan qori,
Oqar edi dara, soylariiig
Qizlig‘ini saqlagan yori...

 

 

SOG’INGANDA

 

Kabutardek yurak urinar,
Necha kundir sensiz yashadi.
Mana ko‘rkim, endi har nafas
Vujudimda o‘t tutashadi.

 

Necha kundir yo‘qoldi tinchim
Va uyquga etdim alvido,
Necha kunlar, necha soatlar
Xayolingga ayladim fido.

 

O’tar ekan tunlar va kunlar,
Ayriliqda axtarib visol,
Va tonglarda yakka ham o‘ychan
Kezar ekan parishon va lol

 

Borlig‘imni ismingni aytib
Chulg‘ab olar bir go‘zal xayol,
O’sha jilva va o‘sha otash,
O’sha ko‘zki, suzgun, xayolkash
O’sha imo, o‘sha ishora
Etaboshlar yurakni pora.

 

 

O’LKA

 

Men dunyoga kelgan kundanoq
Vatanim deb seni, uyg‘andim,
Odam baxti birgina senda
Bo‘luriga mukammal qondim.

 

Qulog‘imga noming kirganda
Qumliq kabi tashna boqurman,
Sening jannat vodiylaringdan
Nahrlarday to‘lib oqurman.

 

Bilsinlarkim, yo‘ldoshim bo‘lmas,
Ko‘zda yoshi bilan kulganlar,
Tillari bor, o‘zlari hayot,
Lekin, yurak-bag‘ri o‘lganlar.

 

Har aytganing buyuk jangnoma.
Qayga desang qaytmay keturman,
Ko‘zlarimni yummasman aslo —
Daryo kabi uyg‘oq o‘turman.

 

 

HULKARNING SHE’RI

 

Qizimga

 

Muhit uzra qanotingni yoz,
Oq qushlarning o‘lkasida yur.
Dasta-dasta gullar keltirsin,
Sho‘x va quvnoq do‘stlarga buyur.

 

Ufqlarda sayr etgin mudom,
Quyosh kelib suvga cho‘kkanda...
Oy bulutlar orasidan shom
Etak-etak shu’la to‘kkanda...

 

To‘shab alvon-alvon gilamlar,
Sening bilan yashnasin bahor,
Sening bilan xush bo‘lsin damlar,
Senga doim shodlik bo‘lsin yor.

 

Seni ko‘rsa ochilsin gullar,
Seni ko‘rsa yonsin bulbullar,
Seni ko‘rgan bari topsin jon,
Sen yurgan yer ko‘rmasin hazon.

 

 

O’RIK GULLAGANDA

 

Derazamning oldida bir tup
O’rik oppoq bo‘lib gulladi...

 

Novdalarni bezab g‘unchalar,
Tongda aytdi hayot otini
Va shabboda qurg‘ur ilk sahar
Olib ketdi gulning totini.

 

Har bahorda shu bo‘lar takror,
Har bahor ham shunday o‘tadi,
Qancha tirishsam ham u beor
Yillar meni aldab ketadi.

 

Mayli deyman va qilmayman g‘ash,
Xayolimni gulga o‘rayman;
Har bahorga chiqqanda yakkash,
Baxtim bormi deya so‘rayman.

 

Yuzlarimni silab, siypalab,
Baxting bor deb esadi yellar,
Etgan kabi go‘yo bir talab,
Baxting bor deb qushlar chiyillar.

 

Hamma narsa meni qarshilar,
Harbir kurtak menga so‘ylar roz,
Men yurganda bog‘larga to‘lar
Faqat baxtni maqtagan ovoz:

 

«Mana senga olam-olam gul,
Etagingga siqqanicha ol,

Bunda tole har narsadan mo‘l,
To o‘lguncha shu o‘lkada qol.

 

Umrida hech gul ko‘rmay yig‘lab
O’tganlarning haqqi ham senda,
Har bahorni yig‘lab qarshilab
Ketganlarning haqqi ham senda...»

 

Derazamning oldida bir tup
O’rik oppoq bo‘lib gulladi...

 

 

BUTUN OLAM BIR OPPOQ SIYNA

 

Xayrlashdi... O’zida yo‘q shod,
Suv bo‘yiga kelib o‘ltirdi,
Ko‘kka ko‘krak ko‘tarib kushod
Oy qo‘ynida o‘zini ko‘rdi.

 

Ko‘zi oydan daryoga qochdi,
So‘ylamoqchi edi hikoya,
Suvga qarab labini ochdi
Va ko‘rindi jilvagar soya...

 

Daryo xuddi zilol oyina,
Tasviri bir qiz bo‘lgan edi:
Butun olam — bir oppoq siyna,
Ikki qora ko‘z bo‘lgan edi.

 

U jim bo‘ldi, bir lahza betin,
Ixtiyorin qo‘liga oldi,
So‘ylamoqchi.... va undan oldin
Soya turib so‘z boshlab qoldi.

 

Oyinaga tikib ko‘zini,
Tanib qoldi go‘zal o‘zini,
O’zi edi suvda uringan,
O’zi edi oyda ko‘ringan.

 

Uyaldiyu hech gap aytmayin,
Uyga qarab sekin qo‘zg‘oldi.
Suv bo‘yida, oydinda, mayin
Bitta shohi ro‘molcha qoldi.

 

 

TUNNI IZLASH

 

O’n besh kunga to‘lganida oy,
Ko‘kka chiqib tunni axtardi,
Orqasidan baland osmonda
Olam-olam yulduzlar bordi.

 

Tundan hechbir asar chiqmadi,
To botguncha qilsa ham tintuv...
Dunyo yorug‘ edi va hatto
Yaltirardi soyda qora suv...

 

Topolmasdan oy tunni, oxir
O’zi botdi. Yulduzlar bir-bir
Uchib o‘tdi va ortiq quyosh
Bilan endi yaltirardi yer...

 

 

DARYO TINIQ, OSMON BEG’UBOR

 

Baxtim borki, har narsa go‘zal
Ko‘rinadi mening ko‘zimga,
Vodiylarga quyosh to‘kkan hal,
Shuning uchun sarxat so‘zimga.

 

Aybim yo‘qdir, gul vodiylarda
Badbinlarni xushlay olmasam,
Ko‘kka qarab turib saharda
Shod o‘tarman deb ichsam qasam.

 

Oppoq qordir tog‘larning toshi,
Daryo tiniq, osmon beg‘ubor,
Shu yerdadir o‘lkaning boshi,
Suv bo‘yida mening uyim bor...

 

Bu o‘lkada qalblarning toza
Va poklari kelib uchrashar,
Odam topgan baxtni ovoza
Qilib gullar, bulbullar yashar.

 

 

QOZOG’ISTON1

 

Qozog‘iston — ko‘p nasllarning
Armon bilan ko‘rmay ketgani,
Qozog‘iston — bu bobolarning
Gadoylikda xayol etgani.

 

Qozog‘iston — bu ma’mur vatan,
Bu ulug‘ xalq erkin olgan tin,
Bir o‘lkaki, butun tog‘i kon,
Tuproqlari sap-sariq oltin.

 

Qozog‘iston — bu qatlamlari
Ma’dan bilan to‘lib o‘tgan yer,
Bu — Embaneft, bu — boylik faqat
Bu — xazina, Balxash va Redder2...

 

Qozog‘iston — bu, oltin, kumush,
Bu baxt bilan to‘lib oqqan soy,
Qozog‘iston — gullagan turmush,
Bu dunyoni qoplagan bug‘doy.

 

Bu — saodat, bu — dehqonlarga
Mangu xatlab berilgan yerlar,
Bu tog‘larni, dala-dashtlarni
Joylab yotgan yilqi, uyurlar.

 

Qozog‘iston — bu qarri Jambul
To‘qson yillab kechgan bir umr,
Qozog‘iston — bu Qarag‘anda —
Qazgan bilan, tuganmas ko‘mir.

 

Qozog‘iston — bu kitobxon el
Bu yangi ong, bu savod, bu xat,
Qozog‘iston — bu chaqmoq kabi
Yashnab chiqqan bir go‘zal san’at.

 

Bu ezilgan, mazlum Sharq uchun
Saodatga, baxtga ishora,
Qozog‘iston — bu Kuzanboev,
Omongeldi, raqqosa Shora3.

 

Bu erk olib yuksalgan elning
Gul bahori, hosildor yozi,
Qozog‘iston — bu jannatga teng,
Bu — Kulashning ipak ovozi4.

 

Qozog‘iston — ko‘plab nasllar
Armon bilan ko‘rmay ketgani,
Qozog‘iston — bu bobolarning
Gadoylikda xayol etgani.

 

 

BAXTIMIZ TARIXIGA

 

Qancha bo‘stonlar vabo ayyomida bo‘ldi xazon,
Zo‘r jahannam ichra yondi qancha nomus, qancha jon.
Ne quyoshlar o‘rtanib tosh bag‘ridan topdi o‘lim,
Necha daryolarni yutdi o‘t bo‘lib yonguchi qum.
Lekin iqboli chiqolmay bitdi taqdir shomidin,
Qancha og‘ular quyildi elga qaygu jomidin.

 

Benavo, tanho Fuzuliy zor birla ohida .
O’rtanib qovrildi doim qayg‘u otashgohida.
Ham Navoiy bir umr ayrilmadi Farhodidin,
Barcha olamni o‘tantirdi uning har dodidin.
Ham qaro kunlar qaro tomug‘ida yongan kitob,
Qayg‘u yo‘ldoshing bo‘lur deb doimo qildi xitob.

 

Axtarib o‘tdi jahondin hechbiri baxt topmadi,
Baxt bahori hechbirin ustiga baxmal yopmadi.
Kimki baxt axtarsa qayg‘u birla zor oldi haqin,
Kim yashash istarsa unlarga o‘lim keldi yaqin.
Qancha orzu, qancha armonlar kuyib bo‘ldi ado,
Qancha erlar bir umirlik g‘am bilan o‘tdi gado.

 

Oxiri man o‘sgan el yakson etib g‘am tog‘ini,
Barcha tilsimlarni ochdi, topdi rohat bog‘ini.
Bir vatankim, bunda yo‘qdir dard va hasratdan nishon,
Bir vatankim, yer va osmonida odam topdi shon;
Bir vatankim, har gulistonida mangudir bahor,
Bir vatankim, bunda elning baxti mangu barqaror.

 

 

* * *

 

Shu kunlarda qutb olindi.
Muzlar taslim bo‘lib yalindi,
Moskvadan Amerikagacha
Taxti ravon bir yo‘l solindi.

 

Ko‘k yo‘lidir, unda qanoti
Sinmas bo‘lgan lochinlar uchar.
Lochinlari bilan o‘lka ham
Yerni tashlab osmonga ko‘char.

 

Qudrati zo‘r el uchun osmon
Xuddi yerday osoyish bo‘lur.
Birnecha yil mobaynida ko‘k
Odam bilan albatta to‘lur.

 

 

DUNYO GO’ZAL KO’RINUR SENGA

 

Keltiradi rashkimni doim,
Gulga qo‘ngan asal arilar
Allaqanday tuyilar menga,
Yasharuchi xushbaxt qarilar.

 

Agar, — deylar, — ko‘ngil yosh esa
Oqsoch o‘zi bir husn bo‘lur,
Ko‘krakkacha tushgan oqsoqol
Ko‘zlaringga nurday ko‘rinur.

 

Dunyo go‘zal ko‘rinur senga,
O’zi qancha eski bo‘lsa ham,
Yashararkan butun tabiat,
O’z egasi qo‘yganda qadam.

 

 

* * *

 

Rozimasman bir yosh tomsa ko‘zimdan.
Rozimasman sal rang ketsa yuzimdan,
Yo‘l oshsamu, sal yashashdan adashsam
Rozimasman unda tamom o‘zimdan.

 

Bog‘im boru, gulzorimda gulim ko‘p,
Har yoqda gulshoxlarda bulbulim ko‘p.
Men ko‘rmagan gulzor qolmas jahonda
Gulzorlarga baxtim bergan yo‘lim ko‘p.

 

 

SAVOL

 

Kiyintirsam seni bahorga,
Yulduzlarni o‘rasam qorga,
Olib kelib oldingga qo‘ysam,
Ham yulduzni ham seni suysam;
To tonggacha so‘ylasam ertak..
Chechak terib etak va etak,
Oyog‘ingga keltirib to‘ksam,
Seni maqtab agyorni so‘ksam,
Shunda sening ko‘ngling to‘lurmi?
Aytganlaring bajo bo‘lurmi?..

 

 

DO’MBIRANING MAQTOVI

 

Abdulla shoirga

 

So‘z boshlayin endi yaxshi yomondin,
Ko‘zlarimning nuri bo‘lgan do‘mbiram;
Sen qo‘limda, kezib o‘tdim jahondin,
Yuragimning jo‘ri bo‘lgan do‘mbiram.

 

Sendan hechbir mumkin emas sovushim,
Sen tog‘larda kezgan choriq kovushim,
Sening bilan baland bo‘ldi tovushim,
Bilagimning zo‘ri bo‘lgan do‘mbiram.

 

Sen bor ekan bilinmas to‘q va ochim,
Sen bo‘lmasang, parvoz etmas qulochim,
Sensiz ekan doim yozig‘dir sochim,
Qullig‘imda cho‘ri bo‘lgan do‘mbiram.

 

Gulzorimda sen bulbulim Halima,
Sog‘inganda yuragim qiyma-qiyma,
Sen bo‘lmasang bag‘rim bir qonli kema,
Yuragimning jo‘ri bo‘lgan do‘mbiram.

 

Aylansa-da rangim sarig‘ somonga
Seni chaldim, xor bo‘lmadim yomonga,
Qariganda yetdim yaxshi zamonga,
Yovlarimga bo‘ri bo‘lgan do‘mbiram.

 

Sen bor ekan har ish kelar qo‘limdan,
Sen bor ekan hayiqmasman o‘limdan,
Ming o‘rgulib tole topgan elimdan,
O’tirganda so‘ri bo‘lgan do‘mbiram.

 

Sening bilan so‘z bermadim man yovga,
Sening bilan birga bordim har ovga,
Sen dingg‘illab olib bording Maskovga,
Ko‘zlarimning nuri bo‘lgan do‘mbiram.

 

Sen nur to‘la mening oyli tunimsan,
Sen omborda qoplab qo‘ygan unimsan,
Sen kolxozda topgan yorug‘ kunimsan,
Dushmanimning go‘ri bo‘lgan do‘mbiram.

 

 

BAXT TO’G’RISIDA

 

Harkimga bir «noni-nasiba»—
Parrandalar o‘z haqqin tilar,
Ko‘pni ko‘rgan qari dunyoda
Baxt axtarib ko‘plar o‘tdilar.

 

Ko‘plar o‘tdi, ko‘pgina odam
Taniy oldi do‘zaxni, o‘tni,
Dunyo dedi, ko‘zni ochdiyu,
Lekin ko‘rdi faqat tobutni.

 

Shodlik istar edi barchasi,
Lekin kelib quchardi motam,
Xursandlikka zor diydalarda,
«Shodlik men» deb kular edi g‘am.

 

Baxt axtarar va qora taqdir
Mazax bilan qilar haqorat,
Dunyo-dunyo armon va orzu
Gadoylikda bo‘lardi g‘orat.

 

Motam va zor, azob va qayg‘u
Gadoylikning ko‘hna yo‘ldoshi,
Inson qalbi ustida yotar,
Asrlarning muhtojlik toshi.

 

Baxt topilmas hechbir zamonda,
El qul bo‘lsa, bo‘lsa yalong‘och,
Jannatlarni yaratgan odam,
Natijada o‘zi qolsa och.

 

Quvonch shulkim, tole yor bo‘lib,
Baxtni topgan elni ko‘roldim;
Asrlarning qayg‘usin qarg‘ab,
Shodlik va baxt kuyini chaldim.

 

Elim yashar osoyish va shod,
O’lkam o‘zi yangi bir jahon;
O’zbekiston nomli bir jannat,
Bog‘larida orom olar jon.

 

Baxt qaynaydi sof buloqlarda,
Damlarimiz o‘tar beozor,
Shaharlarda, bog‘lar, tog‘larda,
Elni quchgan mangu bir bahor.

 

 

PUSHKIN

 

1

 

Esini tanidi va ko‘hna dunyo
Uning yuragiga changal tashladi:
Yerdagi alamlar, qayg‘ular, g‘amlar,
Faryodlar o‘tida yonaboshladi.

 

Dunyoviy azoblar yondirdi qalbin,
Omonsiz yov bo‘ldi, zolim falakka,
Itoatsiz bo‘ldi, isyonkor, bedin,
Faqat, g‘arib qoldi, o‘rtandi yakka.

 

Yuz o‘girdi saroy, koshonalardan,
Tarixiy jumboqni shunday etdi hal,
Ahli kiborlardan, podsholardan
O’g‘ri deb nom olgan Pugachyov afzal.

 

Buyuk daryo kabi oqizib o‘tdi
Poytaxt ostida bitganlar boshin,
Butun Rusiyaning zori, fig‘oni,
Bandi dehqonlariing alamli yoshin.

 

Balolarga peshvoz tutdi u, jonni,
Bir otash yonardi jo‘shqin qonida,
Do‘zax Rusiyada topdi xazonni.
Kuyib ado bo‘ldi g‘am to‘fonida.

 

2

 

Faqat, o‘lgungacha taslim bo‘lmadi,
So‘ngi soatgacha bo‘ldi quvg‘inda,

Ishrat shomi emas, o‘shaning dardi
Vatanni yoritar qopqora tunda.

 

Faqat shu berardi diydalarga nur,
Faqat shu qilardi dillarni ravshan,
O’sha quvg‘in, o‘sha surgundagi hur —
Bo‘lmasa toza ham xor edi vatan.

 

Janub quyoshida qaynagan kunda
Buyuk Elbrusning yarqirar qori...
Podshodan uzoq, og‘ir surgunda
To‘lishardi rus she’rining bahori.

 

3

 

Rusiya, Rusiya, sho‘rli Rusiya,
Ayanch xo‘jalarning qashshoq o‘lkasi!
Qashshoq xo‘jalarning yurti Rusiya.
Qalbingda ikki bosh quzg‘un ko‘lkasi!

 

Rusiya, Rusiya so‘ngi yo‘q tuproq,
Ey buyuk vayrona, ey kafangado!
Eng yaxshi farzanding etilmishdir oq,
Ey balo tutquni, kulfatda ado!

 

4

 

Yerga yiqildiyu tortdi bir faryod,
Chunki yuragiga bir yashin tushdi:
Butun Rusiya ko‘z tikkan jallod
Dantes libosida kelib otishdi.

 

Shunday yakun topdi foji’ muammo:
Ajal ochib keldi unga keng quloch,
Oppoq qor qon edi... va shoir ammo,
Mozor Rusiyada qabrga muhtoj...

 

Arava g‘ijirlar tunda, poxol-xas,
Xashaklar ichiga tobut ko‘milgan:

— Bu o‘zi nima gap?

— Hech narsa emas,

Pushkin deb atalgan bittasi o‘lgan...

 

5

 

U yashrin ko‘mildi. O’z azobida,
O’lka osmonini zo‘r motam tutdi
Va butun rus xalqi o‘z yuragida
Shu buyuk tobutpi ko‘tarib o‘tdi.

 

 

SO’LMOQ BO’LMAS EL BAHORIDA

 

Dunyolarni tikka qo‘pormoq
O’ti agar bo‘lsa orida,
Yovlarini aylasa tuproq,
So‘lmoq bo‘lmas el bahorida.

 

 

SHODLIKNI KUYLAGANIMNING SABABI

 

Shoirlarni ko‘p o‘qib chiqdim,
Bilmaganim qoldi juda kam,
O’qib chiqdim, chuvaldi fikrim,
Ko‘raverib hammasida g‘am.

 

Fuzuliyni oldim qo‘limga,
Majnun bo‘lib yig‘lab qichqirdi.
Va Navoiy tushib yo‘limga,
Faryod bilan o‘rnidan turdi.

 

Lermontovni tashlamadim hech,
Axir qo‘yib oldim Hofizni,
Pushkin menga ko‘rsatdi har kech,
Yig‘lab turgan bir cherkas qizni.

 

Shekspirdan so‘radim savol,
Javobini keltirdi Xayyom:
«Chunki g‘amga oshinodir hol,
Qayg‘i bilan to‘lig‘dir ayyom».

 

O’yladimu uzoq qoldim jim,
So‘ngra savol qildim o‘zimdan,
Daryo kabi toshib sevinchim,
Yosh tirqirab keldi ko‘zimdan.

 

Shodlik yo‘lga boshladi meni,
Baxtiyorlik bo‘ldi odatim,
Shoir bo‘lib shodlik va baxtni
Kuylamaklik zo‘r saodatim.

 

Chunki elim qayg‘uni bilmas,
Chunki yo‘qdir vatanda motam,
Ozod xalqim boshiga kelmas,
Endi sira musibat va g‘am.

 

Shuning uchun shodman bir umr,
Shuning uchun shodlik hamdamim,
Harkun ortar ko‘zlarimda nur,
Shuning uchun yo‘q aslo g‘amim.

 

Men bilaman, dushmanim kimlar.
Sergak bo‘lib boqdim yo‘limga.
Chunki xalqim barcha tilsimlar
Kalidini berdi qo‘limga.

 

 

GORKIY HAQIDA

1

 

Qolmish edi hayot tubinda.
Rusiyani qurshaganda tun,
Bola ekan har chekkan jafo,
Unga bo‘ldi bir dorilfunun.
Unga bo‘ldi muhtoj, yalong‘och
Rusiyaning sirlari ayon,
Jangga kirdi, unda harbir och,
Qayg‘usini ayladi bayon.

 

2

 

Bir asrlik Rusiyani u,
Yelkasiga ko‘tardi dadil,
Ko‘tardi ul, ko‘tardi mangu,
Buyuk edi bu odamda dil.
Umr bo‘yi el bilan bo‘ldi,
Go‘dak ekan uni ko‘rdi xor,
Ulmay turib yana tug‘yaldi,
Bo‘lganida xalqi baxtiyor.
Buyuk edi, hattoki toshlar
Kuylaganda seza olurdi,
Hayratidan ko‘zida yoshlar,
Tog‘lar kabi jimjit qolurdi.

 

3

 

Rostgo‘y edi, bu ulug‘ padar,
Haqiqatdan aslo qaytmadi.
Tug‘ilgandan o‘lganga qadar,
Bir so‘z bo‘lsin yolg‘on aytmadn.

Yuragida qaynar edi dard,
Yovni ko‘rsa o‘tday toshardi,
Dushmanidir xoin va nomard,
Unga nafrat bilan yashardi.
Shuning uchun ololmadi tin,
Zahar bilan kesildi bu til,
Tirik ekan uyiga yashirin,
Olib keldi tobutni qotil.
Keltirdiyu soldi buyuk g‘am,
Tilagiga yetgandek bo‘ldi...
Shunday ketdi bu ulug‘ odam,
Kipriklari sekin quyuldi...

 

Gorkiy ketdi, bu og‘ir o‘lim
Bag‘rimizni bir o‘yib ketdi.
Gorkiy ketdi va lekin u, shum —
Yovga qarshi o‘ch qo‘yib ketdi.

 

 

O’ZBEKISTON

 

Vodiylarni yayov kezganda,
Bir ajib his bor edi manda..
Chappar urib gullagan bog‘in,
O’par edim vatan tuprog‘in.
Odamlardan tinglab hikoya
O’sar edi shoirda g‘oya.
Daryolardan kuylab o‘tardim,
Ertaklarga quloq tutardim.
Hammasini tinglardim, ammo,
O’xshashini topmasdim aslo.

 

O’xshashi yo‘q bu go‘zal bo‘ston,
Dostonlarda bitgan guliston —
O’zbekiston deya atalur,
Uni sevib el tilga olur.
Chiroylidir go‘yo yosh kelin,
Ikki daryo yuvar kokilin
Qorli tog‘lar turar boshida,
Gul vodiylar yashnar qoshida.
Chor atrofga yoyganda gilam.
Aslo yo‘qdir bundayin ko‘klam.
Tog‘lardagi qip-qizil lola
Bo‘lib go‘yo yoqut piyola,
Buloqlardan uzatadi suv
El ko‘zidan qochadi uyqu.
Dalalarda boshlanadi ish
Boshlanadi ijod va turmush.

Kundan-kunga o‘sadi paxta,
Barg chiqadi harbir daraxtda,
Olmazorlar gulin to‘kadi,
Meva bog‘lab shoxin bukadi.
Shaharlarda ishga chiqib el
Odam bilan to‘lar Tekstil.
Hammasining bir istagi bor,
Hammasi ham xursand, baxtiyor.
Bu o‘lkada har narsa bordir,
Ko‘rmaganlar doim xumordir.
Amu bilan Sirdan suv ichgan,
Zarafshonni loylatib kechgan,
Chavandozlar bordir bu elda.
Bahor chog‘i pishqirgan selda
Arg‘umoqlar qo‘shig‘i bordir.
Bu shundayin ajib diyordir.
Dalasida o‘smas tikonlar,
Cho‘llarida chopmas ilonlar;
Qush uchganda kuymas qanoti,
Odam o‘tsa qurimas zoti;
Chanqov qolib yo‘lovchi o‘lmas,
Har burchakda boshkesar bo‘lmas.
Kulbalarni kelib bosmas qum,
Go‘daklarni yutmas och o‘lim.
Odamga baxt va tole yordir —
Bu shundayin ajib diyordir.

 

Bunda bulbul kitob o‘qiydi,
Bunda qurtlar ipak to‘qiydi,
Bunda ari keltiradi bol,
Bunda qushlar topadi iqbol,
Bunda qorning taglarida qish,
Bahor uchun so‘ylaydi olqish.
Bir o‘lkaki husnga boydir,
Uning eng zo‘r ko‘zgusi oydir;
Bir parcha o‘t bo‘lib bunda kun

Paxtasiga ishlaydi har kun.
Botirlari kanal qazadi,
Shoirlari g‘azal yozadi,
Kuychilari o‘qiydi yalla,
Juvonlari aytadi alla,
Pazandasi yopadi shirmon,
Qarilari kutadi mehmon —
Bu shundayin ajib diyordir.
Buning qiziq hikmati bordir:
Har go‘shada suyangan tog‘i;
Gurjistonda sevgan o‘rtog‘i
Unga husn va iftixordir;
Uzoq Sharqda qo‘shini bordir,
Shuning uchun tinchdir ul ko‘ngul.
Shuning uchun osoyishdir ul.
Shuning uchun samonda yotmas,
Shuning uchun sovuqda qotmas,
Yovlariga osmon tutundir,
Shuning uchun bag‘ri butundir,
Shuning uchun yopinmagay xas,
Shuning uchun kiyinar atlas.

 

Shunday o‘lka doim bor bo‘lsin,
Shunday o‘lka elga yor bo‘lsin.
Omon bo‘lsin og‘aynilari,
Omon bo‘lsin do‘stlarning bari.
Doim bo‘lsin davlati omon,
Shunday bo‘lsin bu butun jahon.

 

Shaftoluzor bog‘larni ko‘rdim,
Gul ko‘kargan tog‘larni ko‘rdim,
Mehr qo‘yib o‘pgan sari oq,
Oppoq bo‘ldi bu, aziz tuproq.

 

Vodilarni yayov kezganda,
Bir ajib his bor edi menda...

 

 

SAMOLYOT

 

Bolalarga

 

Osmonlarni to‘ldirib
Samolyot o‘tib ketdi.
Uning kuchli ovozi
Olamni tutib ketdi.

 

Ey Vatanim qurgan qush,
To‘xta, meni olib ket!
To‘xta, bir xat berayin,
Qanotingga solib ket.

 

Osmonlarda mening ham
Bitta lochin akam bor.
Xatimni ber, o‘qisin,
O’qisin takror-takror.

 

Vatannmiz yoviga
Omon berma — deb yozdim.
Orden olmasdan turib,
Uyga kelma — deb yozdim.

 

Osmonlarni to‘ldirib,
Samolyot o‘tib ketda.
Uning kuchli ovozi,
Olamni tutib ketdi.

 

 

VATAN

 

Bolalarga

 

Shodligim ko‘kka sig‘mas,
Bitmas baxtim bor manim.
Meni baxtiyor qilgan,
Shu yengilmas vatanim.

 

Dushmanga omon bermas,
Harbir askar otgan o‘q.
Dunyoda menikiday
Katta va zo‘r vatan yo‘q.

 

Yovning o‘qi, hechqachon
Askaridan o‘tmaydi.
Nishon olsa osmonni
Samolyotga yetmaydi.

 

Shuning uchun qishloqlar
Kun kechirar erkin, tinch,
Shaharlarning qalbida
Kecha va kunduz sevinch.

 

 

LOLA

 

Bolalarga

 

Lola boqchaga chiqib
Kechga qadar gul terdi.
Etak-etak to‘pladi,
Har kungidan mo‘l terdi.

 

Sochiga gul bog‘ladi,
Chakkasiga taqdi gul.
Yelkalaridan tashlab
Gulga ko‘mildt butkul.

 

So‘ngra uyga keldiyu
Birpas yotib dam oldi,
Kiprigi yumuldi-da.
Gul kabi uxlab qoldn.

 

 

YANGI YIL ORZULARI

 

May to‘la kosalar solar shovqin,
Yangi yil o‘z quchog‘iga tortar,
Bormikan shu qadarli quvnoq tun?
Yuragimda hamon havas ortar.

 

Tushmasa yuzga hech ajindan iz,
Yana bir muddaoki, hal bo‘lsa,
Baxtimiz borho yoyib ildiz,
Umrimiz bir asr tugal bo‘lsa.

 

Yashnasa bu chamanda dildorlar,
Sevgida sarg‘ayishni bilmasdan,
Qayg‘uni ko‘rmasa go‘zal yorlar,
O’n gulin bir guli ochilmasdan.

 

Bilmasa naslimiz nadir qarimoq,
Yetmaganku zamon ham ellikka;
Tushmasin hech birorta bo‘lsin oq
Yengilish bilmagan yigitlikka.

 

* * *

 

Kel, ey soqiy! Piyolani to‘ldir!
Yigit umrimga yangi yil kirdi.
Shodligim do‘stlarimga ma’lumdir —
Yilga yil kirsa, elga el kirdi.

 

Qadriga yetmaganni bu onning,
Xalq ichinda yuzi qaro bo‘lsin!
Ham safil, hamda u moxov bila teng,
Butun olamga mojaro bo‘lsin!

 

Marhabo, yangi yil, omon kelding!
Yaxshi kunlar kutar yana olda,
Ko‘zimizga jahonni ko‘rsat keng,
Ko‘rayik harna bo‘lsa iqbolda.

 

 

CHIRCHIQ BO’YLARIDA

 

Gulshan vodiylarda chaqnaydi ko‘zim,
Fikrlar daryodek bosib qilar lol,
O’zining bag‘ridan oqqan suvlarning
Orqasidan qarab qolganday Chotqol.

 

Chirchiq bo‘ylarida kezaman hayron:
Ko‘zimga Amu ham, Sir ham ko‘rinar,
Tabiat sirini o‘rgatar menga
Suvning o‘yinida bir kimiyogar.

 

Elning o‘g‘illari, mardlar qoshimda,
Men suhbat qilaman olimlar bilan;
Tabiatshunoslar, hikmatchi do‘stlar,
Menga o‘rgatadi ajoyib bir fan.

 

Birining qo‘lida cho‘llarga hayot,
Birining qo‘lida daryo tovlanar;
Birining qo‘lida semiradi yer,
Va har muz tomchida olovlar yonar.

 

Bu — Sharqning yulduzi — O’zbekistondir,
O’rta asrlarning Osiyosi yo‘q.
Yangi daryolarni sevar o‘lkasi,
Bag‘ri shodimonlik, baxt bilan to‘liq.

 

Serob dalasida paxta gurkirar,
Tog‘larida oltin, bog‘larida bol;
Butun qo‘shnilarning ko‘zlari unda,
Shunday bo‘lmoqliqni qiladi xayol.

 

Qadim Sharqning yeri tashna qovjirar
Katta Farg‘onaning suviga muhtoj,
«Madorim ketibdir, o‘g‘it ber!» deydi,
Chirchiq azotiga telmurib u och.

 

Navoiy o‘tkazgan ariqlar qurg‘ab,
Yangi Navoiydan kutmoqdadir suv,
Chirchiq bo‘ylariday ko‘karsam degan,
Giyohsiz cho‘llarning ko‘ksida orzu.

 

Hech ajab emaskim, Sharqning dehqoni,
Chirchiq qurganlarni ko‘rgusi kelsa,
Hech ajab emaskim, suvni ko‘rganda,
Ko‘z yoshi qon bo‘lib yerga to‘kilsa.

 

Men sharqli shoirman, ko‘zning yoshlari
Qo‘shiq bo‘lganini ko‘rgan kunim bor,
Qo‘shiq odamlarni jangga tashlagan,
Qo‘shiq ko‘ngillardan ketkizgan g‘ubor.

 

Hech ajab emaski, Sharqning dehqoni,
Chirchiq qurganlarni ko‘rgusi kelsa;
Hech ajab emaskim, suvni ko‘rganda,
Ko‘z yoshi qon bo‘lib yerga to‘kilsa.

 

Negakim, dardlarga davodir bu suv,
Bu nurlar qiladi ko‘zlarni ravshan,
Chirchiqli shoirda bordir bir armon:
Butun Sharqni ozod ko‘rolsam degan.

 

Chirchiq bo‘ylarida yonar chirog‘lar,
Qarshimda zo‘r dunyo ochadi chiroy.
Qalbimdan oqmoqda bir daryo qo‘shiq,
Qor bosgan tog‘larning tepasida oy...

 

1941 – 1944

 

Yigirma ikkinchi iyun sahari
Chiqmas kishilikning aslo yodidan.
Qochib qutulolmas hech fashist hali
Ma’sum go‘daklarning achchiq dodidan.

 

 

QO’LINGGA QUROL OL!

 

Hayot qaynab tong tumonida,
Ko‘z ilg‘amas el o‘rmonida,
Zo‘r o‘lkaning qaynoq qonida
Hukm surar safarbar bir hol,
Qo‘lingga qurol ol!

 

Ko‘rsin desang jahonni ko‘zim,
O’ssin desang bog‘imda uzum,
Umid bilan o‘stirgan qizim
Desang agar, bo‘lmasin uvol,
Qo‘lingga qurol ol!

 

Bo‘lsin desang dunyo senga keng,
Qolsin desang qo‘lingda erking,
Bo‘lay desang sen odamga teng,
Bo‘lmay desang yovlarga hammol,
Qo‘lingga qurol ol!

 

Olay desang fashistdan qasos,
Qo‘lingga ol qilich va olmos,
Yag‘riningga vintovkani os!
Qolmay desang aytishganda lol,
Qo‘lingga qurol ol!

 

Yursa agar tomirda qoning,
Aziz bo‘lsa bir parcha noning,
Qerak bo‘lsa nomus, vijdoning,
Bo‘lsang yigit, bo‘lsang hamki chol
Qo‘lingga qurol ol!

 

Jon yurtingga bosib kelgan yov
Tog‘laringda qilolmasdan ov,
Sen quvganda piyoda yayov
Qochsin desang go‘yo qoramol,
Qo‘lingga qurol ol!

 

 

G’ALABA QO’SHIG’I

 

Fashizm odamizod uchun qora dog‘ keldi,
Quyosh nuriga qarshi chang bilan to‘zon keldi.
O’laksa ustidagi quzg‘un bilan zog‘ keldi.

Yolg‘iz mening vatanim baxt o‘stirar bog‘ keldi.

 

Kunduzni tun deb o‘ylab sarhadga keldi o‘g‘ri,
Ko‘rshapalak oxiri otashga keldi to‘g‘ri.
Tushar doim esimga — o‘zbek maqolidir bu:
Kim avval musht ko‘tarsa, albatta, qo‘rqoq keldi.

 

Gitlerning ichda qilgan qarg‘ishini bilardik,
Yer tagida ilonning izg‘ishini bilardik,
G’ofil deb o‘ylamasin, har ishini bilardik;
O’rmonda bo‘ri bilan sher olishar chog‘ keldi.

 

Dushmanning tepasida yozib po‘lat qulochin,
Kalxat bilan olishgay osmonda zo‘r lochin.
Tarixning hukmidir bu: biznikidir zafar chin,
Quturgan selga qarshi osmon bo‘yi tog‘ keldi.

 

Hozir bo‘lsin fashizm yer tagida chirishga,
Mana biz ko‘kka uchdik, tepasidan qirishga,
Odamzod guvohimiz, qoyil qolsin bu ishga
Dushmanlarni yer birlan yakson qilar chog‘ keldi.

 

 

BO’L OMON!

 

Bor o‘g‘il, bor, jangga borgil,

Sen yigitlar boshi bo‘l,
Ot qo‘yib maydonga kirgil,

Mardlar yo‘ldoshi bo‘l.
Xalqning yovlarga otgan

Bosh yorar bir toshi bo‘l,
Bor o‘g‘il, sen dohiymizning

Bir aziz qo‘ldoshi bo‘l,—
Qahramonim, arslonim,

Mehribonim bo‘l omon!

 

O’z qo‘ling birlan yaratgan

Bo‘ston cho‘l bo‘lmasin,
Muhtasham oliy saroylar

Bir hovuch kul bo‘lmasin.
Bu onangning ko‘zda yoshi

Qaytadan ko‘l bo‘lmasin,
Yovni quvgil yurtimizdan

Xalqimiz qul bo‘lmasin.—
Qahramonim, arslonim,

Mehribonim bo‘l omon!

 

Yovga san o‘tkir qilich sol,
Bag‘rini qilg‘il yaro,
Yerda ham osmonda quvlab
Boshiga sol mojaro.

Ol qasos, yerlarga yanchib
Qil uni motamsaro,

Yovni yenggan pahlavonning
Nomi ketsin xalq aro.—

Qahramonim, arslonim,

Mehribonim bo‘l omon!

 

 

MOSKVANI MEN BILAMAN!

 

Tun boshlanar... fashist degan yalmog‘iz
Va quturgan odamxo‘rning ko‘zi qon,
Odamzodga o‘lim ortib ustiga,
Kalxatlarday uchaboshlar ko‘k tomon.

 

Yovga qarshi qo‘zg‘oladi Moskva,
Shahar kechgan tinchlik, orom bahridan,
Har yerda bor bir ulug‘vor nishona
Moskvaning g‘azabidan, qahridan.

 

G’azab bilan qo‘zg‘oladi butun xalq,
Tebranadi qari chollar, onalar,
Yev tashlagan bombalarning izilan
Chopishadi jasur, qo‘rqmas bolalar.

 

To‘da-to‘da qiruchilar havoga
Ko‘tarilar «mehmonlarni» kutgani,
G’azab bilan chayqaladi daryolar,
Yovuzlarni o‘z qa’riga yutgani.

 

Bulutlarning orasiga yashrinib
Kelayotgan quzg‘unlarni tutar nur;
Jim-jit turgan maydonlar ham ochar o‘t,
Uchib kelgan o‘g‘rilarni yutar go‘r.

 

Ko‘kdan yerga mukka ketgan dushmanga
Qabr bo‘lar harbir chuqur, harbir g‘or,
Zo‘r kelganda qochmoq ham bir hunar deb,
Qutulganlar qochaboshlar sharmisor.

 

Moskvani men bilaman... ter to‘kib
Zo‘r shaharni qurganlarni ko‘rganman;
Odam to‘la ko‘chalarni aylanib,
Jangchilarning qatorida yurganman.

 

Esimda bor do‘stlar bilan birlikda
Moskvadan Minskiyga o‘tganim,
Sovuq qishda oq finlarvi yemirgan
Botirlarni vokzallarda kutganim.

 

Moskvani sen bilmaysan, qonxo‘r yov,
Moskvada senga yolg‘iz o‘lim bor.
Chuqurlarda, g‘orliqlarda chiriysan,
Qabrga ham, tobutga ham bo‘lib zor.

 

Moskvani qo‘riqlaydi butun el,
Ko‘kragimiz osmonida zo‘r qalqon.
Shuni bilkim, jon uchun jon olamiz,
Shuni bilkim, to‘kamiz qon uchun qon.

 

Lekin seni aslo tirik qo‘ymaymiz,
Lekin seni qo‘ymaymiz bu vatanga,
Uzoq-yaqin, ona-bola, yigit-chol —
Hammamiz ham kirishdik qonli jangga!

 

 

MENI KUTGIL

 

(K. Simonovdan)

 

Meni kutgil va men qaytarman,
Faqat kutgil, juda intizor,
Kutgil, yomg‘ir zeriktirganda,
Meni kutgil, yoqqanida qor,
Atrofingni harorat qoplab,
Yeru ko‘kni chang tutganda, kut.
Boshqalarni uzatgan do‘stlar
Kechagina unutganda, kut.
Xat kelmasdan uzoq yerlardan,
Yuragingni qilganida qon,
Kutgil, senla birga kutganlar
Zerikkandan chekkanda fig‘on.

 

Meni kutgil va men qaytarmen,
Bo‘lsa hamki, ranging za’faron,
Yoring qaytmas, umidingni uz,
Deganlarga tilama omon.
Mayli, o‘g‘lim, singlim, volidam,
Aza ochsin men yo‘q tufayli.
Kutaberib sabri tugagan
Yoru do‘stlar, oshnolar, mayli,
Ayriliqqa berolmasdan tob,
Achchiq-achchiq ichsinlar sharob.
Ko‘zlaringga to‘lsa hamki, yosh
Faqat sen kut va ayla bardosh.

 

Meni kutgil va men qaytarman,
O’limlarni qoldirib dog‘da.
Ishi o‘ngdan kepti desinlar
Kutmaganlar meni u chog‘da.

Yot tuyular kutmaganlarga,
Bunday ajib toleing saning.
Kuta-kuta meni ofatdan
Omon saqlab qolaolganing.
Qanday omon qolganligimni,
Yolg‘iz senga aytarman, sirdosh,
Kutaolding meni sen faqat,
Buyuk edi sendagi bardosh.

 

 

NIHOL

 

Sen o‘tkazib ketgan nihol
O’sib bo‘yingday bo‘ldi.
Novdalari barg chiqardi,
Boshi gulga ko‘mildi.

 

Bog‘imizda gul ko‘p juda,
Juda ham ko‘p nihol bor.
Lekin uni yorim ekkan,
U eng aziz yodgor.

 

Qachon seni ko‘rgim kelsa,
Tikilaman o‘shanga,
Ko‘p narsalar aytgan kabi
Qarab turadi manga,

 

Savolimni tushunganday,
Silkinadi u sekin,
Sog‘inibsan bechora deb,
Entikib olaman tin.

 

«Zoriqtirmay kelsangchi bir
Intizor qilding buncha...»
Deb yaproqlar tebranadi
To charchab uxlaguncha.

 

Quyosh chiqib isitsa ham
Sendursan deb o‘ylaydi.
Tunda oy kezib o‘tsa ham
Sendursan deb o‘ylaydi.

 

Agar shamol qo‘zg‘ab qolsa
Titrashadi, keldi, deb,
Yerga qadar egiladi,
Aytganlarim bo‘ldi, deb.

 

Noyob yigit, bosib o‘t, deb,
To‘kiladi yo‘lingga.
Gul barglari uchishadi
Tushayin deb qo‘lingga.

 

Yolg‘izgina nihol emas,
Butun bog‘ izingga zor.
Intizordir senga tamom
Olmazor, oluchazor.

 

Nihol emas, bog‘ ham emas,
Men senga intizorman.
Ko‘zlarimga surtmoq uchun
Jindak gardingga zorman.

 

Men gullardan, bog‘lardan ham,
Sog‘inganmai ortiqroq.
Ertaroq kel, yurak-bag‘rim,
Yovni yengib kel tezroq.

 

 

SEVGI

 

Bir tutam gul tutib boqding ko‘zimga,
Dedingkim: «Esdalik bo‘lsin buni ol...»
O’zimni yo‘qotdim, ne deding menga?
Tutganim gulmidi va yokim xayol?

 

«Butun yoshligimiz jangdadir bukun,
Jangda yechilmoqda sevgi qismati,
Jangdadir yigitlar, jangdadir qizlar.
Havoda uchadi mahbublar xati.

 

Agarda qaytmasam shu mendan yodgor»
Deding-da ko‘rindi ko‘zlaringda nam.
«Agar sevar, bo‘lsang unutma zinhor...»
Uzun kipriklarning ustida shabnam.

 

Menga ne kerakdir bu yolg‘iz qolish,
Sensiz ololmasman aslo men nafas,
O’limdan og‘irdur sendan ajralish,
Torgina qalbimga keng dunyo qafas.

 

Orqangdan qolmasdan jo‘nadim jangga,
Qo‘zi ketgan kabi qo‘yning izidan,
Go‘yo quyosh oyni kuzatganiday,
O’t bo‘lib orqangdan kezmakdaman man.

 

Sen otash ichida urasan javlon,
Dushman qolmasin deb sevgan elimda.
Men ham qasos olib to‘kmakdaman qon,
Elim va yorimning nomi dilimda.

 

Men yovni qiraman jangda beomon.
Seni axtaraman bir nafas tinmay.
Bir qo‘lda qilichim, bir qo‘lda qurol,
Sevguchi qalbimda nola qilar nay.

 

Senga yuborganim otashin bo‘sa,
Yengil shabbodadek uchar havoda,
Jang bo‘lgan joylardan labingni izlar
Va ba’zan darbadar kezar samoda.

 

Balki uchrashmasmiz biz endi mangu,
Bo‘samiz ham qolar balki sargardon,
Lekin sevishganlar qaytmas o‘limdan,
Lekin mangu qolar ikki tomchi qon.

 

Dunyoda albatta bir o‘lmoq borku!
Hech ajab emasdir o‘lsak jang aro.
Yov bilan kurashda oqsa qonimiz,
Bo‘lmay el oldida yuzimiz qaro.

 

O’limdan qo‘rqmagan erlar qonidan
Juda tabarrukdir qizarsa tuproq.
O’sha qon do‘stlarning yoritib yuzin,
Zafar yo‘llarini qilsa oydinroq.

 

Jismimiz yo‘qolur, o‘chmas nomimiz,
G’alaba to‘yida bo‘larmiz biz ham-;
Aziz do‘stlar bilan uchrashib, xandon
Qadrdon ellarga qo‘yarmiz qadam.

 

Go‘zal Ukraina dalalarida
Yana avvalgiday tabiat gullar,
Buyuk Rusiyaning o‘rmonlarida
Bizlarni yod etib sayrar bulbullar.

 

Bug‘doy boshog‘iday ko‘kka intilib

Men shunda tuproqdan ko‘tararman bosh.

Sening qonlaringdan o‘sar qizil gul,
Yoqutga aylanar soylardagi tosh.

 

Dunyoni yoritar bizning sevgimiz.
Ikkimiz hech qachon o‘lmasmiz aslo.
Yoru-do‘stlarimiz, sevgan elimiz,
Bizdan rizo bo‘lib topar tasallo.

 

 

YAQINLIK

 

Yigit urushga ketdi,
Orqasida yor qoldi,
Yuragi o‘t ichida,
Ko‘zlari xummor qoldi.

 

Bulbul ketdi, gul qoldi,
O’rtaga tushdi hijron,
Yigit ham sog‘inadi,
Yer bag‘ri loladek qon.

 

Kunlar o‘tadi sekin,
Yigit ketadi uzoq...
Lekin yorga tuyular,
Avvalgidan yaqniroq.

 

Yer faqat xat yozadi,
«Tushimda ko‘raman» deb,
Yigit yozar: «sen uchun
Jonni ham beraman» deb.

 

Yigit der: «sen uchun ham
Yovga otar o‘qim bor»—
Yer uning kelishiga,
Bog‘ini qilar gulzor.

 

«Men jangda»— deydi yigit,—
«Sen mening yonimda sen».
Unga javob yozar yor:
«Sen mening jonimda sen».

 

Kaptarlar olib uchar,
Ikki tomon xatini,
Go‘yo qo‘shgandek bo‘lib,
Ikki yor toqatini.

 

 

YIGIT

 

Ko‘kda parvoz etsa lochin, yerga kirgay zog‘lar,
Kishnagan ot o‘tsa cho‘ldan qo‘zg‘olur tuprog‘lar,
Qonga to‘lgay jangga botir kirsa so‘lu sog‘lar,
Sol qilich yov boshiga, qirg‘inga keldi chog‘lar.

 

Bag‘rimizni qildi qon, yovdan jahonni pok et,
El chekar dodu fig‘on, yovdan jahonni pok et,
Sher yurak ey qahramon, yovdan jahonni pok et,
Zog‘ agar qolsa tirik olam tanin tirnog‘lar.

 

Yovni uchratgan zamon sen esidan ketguncha ur,
Ham jahannam komiga ul beomon yetguncha ur,
Yetti pushti bu jahondan mangulik ketguncha ur,
Qilmasang shunday agar, ketmas ko‘ngildan dog‘lar.

 

Sen tomirlar ichra qon ham jonimizga jonsan,
Kelmasang ham uyimizga eng aziz mehmonsan,
Ham vatanga, ham elingga, dohingga qurbonsan,
Sen omon kelgan kuning yerga egilgay tog‘lar.

 

Yovni yengu ertaroq kel, xo‘p sog‘indik o‘zimiz,
Qalbimizda muntazirdir eng muqaddas so‘zimiz,
Kecha-kunduz intizormiz, yo‘llaringda ko‘zimiz,
Senga zordir gul, chamanlar, bo‘stonlar, bog‘lar.

 

 

SHINEL

 

Rangging tuproqqa o‘xshar,
Sen o‘xshaysan kigizga,
Bormasdim seni kiyib,
Yorim bo‘lajak qizga.

 

Marg‘ilonda to‘qilgan
Yo‘l-yo‘l shohi beqasam.
Ming marta yaxshi edi
Ichmaganimda qasam.

 

Lekin seni ustimga
Katta bir g‘am kiygizdi,
Singlim, qarindoshlarim,
Otam, onam kiygizdi.

 

Seni kiygach yo‘l oldim
Qonli jang bo‘lgan yoqqa,
Tushdim yoshligim o‘tgan
Daryolardan yiroqqa.

 

Kanal qazgan qo‘llarga
Avtomat miltiq oldim,
Kirib yangi yo‘llarga
O’zimni o‘tga soldim.

 

Taqqanim belbog‘ emas,
Qattiq kamar belimda,
Yorim tikkan qiyiqcha
Qolaberdi yo‘limda.

 

Kigiz kiyim, seni mep
Yorimga alishtirdim,
Yo‘limga qarab qolgan
Zorimga alishtirdim.

 

Toshga bosh qo‘yganimda,
Yastiq kabi tuyulding,
Botqoqda yotganimda
Go‘yo to‘shakdek bo‘lding.

 

O’rganib qoldim senga,
Yoqib qolding tanimga,
Pushaymod bo‘ldim hatto,
Kechikib kiyganimga.

 

Shuningchun bir nafas ham,
Seni aslo yechmayman,
Doimiy yo‘ldsshimsan,
Sendan aslo kechmayman.

 

Agar urushda o‘lmay,
Uyimga qaytsam omon,—
Baribir, seni tashlab
Xo‘rlamayman hechqachon.

 

Uyimning eng to‘riga
Osaman qilib yodgor,
Shohi to‘n kiyganda ham
Qarayman takror-takror.

 

Agar ulg‘aysa o‘g‘lim,
Kiygizamai unga ham,
Tushmasin deb qaytadan.

Elimning boshiga g‘am!

 

 

QAMAL QILINGAN SHAHAR TEPASIDAGI OY

 

Go‘zal oy, senga bir gap
Demakka ko‘p hayronman.
Bemahal to‘lganingdan
Toza ham pushaymonman.

 

Burun seni ko‘rganda
Ochilardi bahrimiz,
Endi ko‘rinaqolsang
Qo‘zg‘oladi qahrimiz.

 

Chunki, biz shahrimizdan
Chirog‘ni o‘chirganmiz,
Uyimizni hatto yer
Ostiga ko‘chirganmiz.

 

Bezovtadir elimiz,
Yurtimizga kirgan yov,
Shubha qilamiz, darhol,
Bemahal yursa birov.

 

Shahrimizni yoritib
Qilganda yovga oshkor,
Ko‘zimizga go‘yoki
Bo‘lasan sirtmog‘u dor.

 

Kumushday nurlaringdan
To‘kilar qora xatlar,
Shu zamon tepamizda
Uchaboshlar kalxatlar.

 

Yovvoyi yov quturib
Qilar uylarni vayron,
O’lim yog‘dirar tinmay,
Bag‘rimizni qilib qon.

 

Shuning uchun hozircha
Bo‘lmaganing yaxshiroq.
Shahrimiz tepasida
To‘lmaganing yaxshiroq.

 

O’yin, kulgi bizda yo‘q,
Yurakka dard yutganmiz,
Boshimizga g‘am tushib
Shodlikni unutganmiz.

 

Bir nafas ham orom yo‘q
Hattoki, qurtu qushda,
Qizlar erga chiqmaydi;
Erlar bo‘lak tashvishda.

 

Bir chog‘lar tepamizda
Sen bo‘lganingda paydo,
Bog‘larga chiqar edik
Bo‘lgali senga shaydo.

 

Yorimizning gozini,
Biz senga o‘xshatardik,
Sahargacha tikilib,
Suv bo‘yida yotardik.

 

Sendan boshlar edilar
Qizlar ertak aytganda,
Qarar edilar senga
Yer uzoqdan qaytganda.

 

O’sha kunlarni qumsab,
Uxlamaymiz tunlari,

Shirin ertakka o‘xshar
O’sha kunlarning bari.

 

O’sha kunlar keladi,
O’sha kunlar ko‘p yaqin:
Ertagi tong ko‘rinar
Bugungi tongdan yorqin.

 

Ana o‘sha kungacha,
Tishingni qo‘y tishingga,
Shunda yuzming qie bilan
Xabar qilamiz senga.

 

Unda butun dunyoni
Nurga ko‘msang mayliga,
Hatto kunduz kuni ham
Kezib yursang mayliga.

 

Unda nuring‘ tegmag‘an
Birorta in qolsa ham,
Qattiq janjal qilamiz
Yoqangdan tutib mahkam.

 

 

SEN TUG’ILGAN KUN

 

Bukun sening tug‘ilgan kuning,
Bukun uying to‘ladi gulga.
Nima qilay? Men uzoqdaman,
Xayol bilan tushaman yo‘lga.

 

O’n to‘qqizga chiqasan bugun.
Uzoqdaman. Yo‘q menda toqat.
Og‘ir jangga ketayotib ham,
Yolg‘iz seni o‘ylayman, faqat.

 

Senga tomon tolpinib qalbim
Bir qush bo‘lib uchar havoga:
Men ketidan qarayman hayron
Ikki ko‘zim to‘nib samoga.

 

Eshikka chiq shu soat sen ham,
Meni eslab osmonga bir boq:
Yulduz to‘la ko‘kka bir qara,
Havoga sol bir nafas quloq.

 

Yotog‘ingga qo‘na olmasdan
Parvonadir bir qush boshingdan
Charx uradi ko‘kda u tanho,
Nimalardir so‘zlar qoshingda.

 

Qutlash uchun kelgailar, mapli,
Orzularin aytib bo‘lsinlar,
Hamma sepga tilak tilasin,
Sharob ichib mast bo‘lsin ular.

 

Shundan so‘ngra sen qadah ushlab,
Xummor ko‘zla boqqil samoga,
Tingla, qushning ezgu orzusin,
Quloq bergin, mayin navoga.

 

Qush deydiki: «Ey to‘lishgan qiz,
Jangda yurgan yoringdan salom.
Sening uchun urushga ketgan
Nomusingdan, oringdan salom».

 

Qush deydiki: «Yoshing hechqachon
O’n to‘qqizdan oshmasin aslo,
Yigit seni juda sog‘ingan,
Yorim — deydi — shoshmasin aslo.

 

O’n to‘qqizdan oshmay tur, go‘zal,
Yigit sendan shuni so‘raydi.
Yigit seni mehr, sadoqat
Va ishq guli bilan o‘raydi.

 

U keladi, albat qoshingga,
Elga shodlik olib keladi,
Elga shodlik, omonlik va baxt
Olib, dovrug‘ solib keladi.

 

Seni tinmzy eslaydi yoring,
U doimo sodiqdir senga,
O’n to‘qqizdan oshmay kutib tur,
U loyiqdir muhabbatingga».

 

«Shoshilma» deb qush so‘zlar yana,
Parvonadir qoshingda hamon:
«Qizga bundan yaxshi fasl yo‘q,
O’n to‘qqizdan oshma hechqachon!»

 

Yotog‘ingga qaytasan sen mast,
Ko‘rgan kabi go‘yoki bir tush.
Mening qalbim bo‘lib ko‘rinar
Senga shuncha so‘zlar aytgan qush.

 

 

G’AZAL

 

Na bo‘lg‘ay bir nafas men ham yanog‘ing uzra xol bo‘lsam,
Labing yaprog‘idin tomgan ki, go‘yo qatra bol bo‘lsam.

Butog‘ingga qo‘nib bulbul kabi xonish qilib tunlar,
O’pib g‘unchangni ochmoqliqqa tong chog‘i shamol bo‘lsam.

Bo‘yingni tarqatib olamni qilsam mastu mustag‘riq,
O’zimning san’atimga so‘ng o‘zim hayratda lol bo‘lsam.

Sening birla qolib bu mastu-lol olamda men yolg‘iz,
O’zimni ham topolmay, mayliga, oxir xayol bo‘lsam.

Agar bog‘ingda gul bo‘lmoq mening-chun noravo bo‘lsa,
Kiming bor roziman qasringga hattokim, duvol bo‘lsam.

Boshim hech chiqmasa, mayli, malomat birla bo‘htondin,
Raqiblar rashkiga ko‘krak keray, mayli, qamol bo‘lsam;

Kezib sahroyu vodiylar yetishsam bir visolingga
Fido jonimni qildim yo‘lingga, mayli, uvol bo‘lsam.

 

 

INTIZORLIK

 

(Jangchiga)

 

Yo‘llaringga intizor
Ranglari za’faronlar,
Yovning asoratida
Xor bo‘lgan bag‘ri qonlar.

 

Yerda yotgan don buncha
Kutmaydi bahorni ham.
Hechkim bunchalik kutmas,
Eng suyukli yorni ham.

 

Ota-ona intizor
Sog‘-omon kelishingga,
Intizor butun vatan,
Dushmanni yengishingga.

 

Sen yengmasang bir umr
Daryolarda oqar qon.
Senga va faqat senga
Intizor butun jahon.

 

 

UCHRASHUV

 

Izingni o‘padi sog‘ingan yerlar,
Mehru vafo bilan qaraydi senga.
Yo‘lingga chiqadi Barchin kelinlar,
Qadim dostonlarni solib esingga.

 

Sochlari oqargan, tugagan bardosh,
Yo‘lingga chiqadi rangi za’faron.
Boshini silaysan ko‘zlaringda yosh,
Hali qurimasdan chakkangdagi qon.

 

Fashistning bag‘rini teshgan nayzangni
Birma-bir surtarlar o‘z ko‘zlariga,
Oryol shahri uchun sen qilgan jangni
Yillarcha so‘zlarlar yoshu qariga.

 

Izingni o‘padi sogingan yerlar,
Mehru vafo bilan qaraydi senga.
Yo‘lingga chiqadi Barchin kelinlar,
Qadim dostonlarni solib esingga.

 

 

UKRAINANI O’YLAGANDA

 

(Pavlo Tichinadan)

 

Derazamda qavat-qavat muz,
Osmonda oy suzadi sokin.
Og‘ir, jimjit cho‘kib yotar tun,
Uyqu kelmas. Vokzalda-yolg‘iz.

 

Parovozlar soladi shovqin.

Uxlalmasdan qo‘zg‘oldim, nega?

Yo bombalar portlamoqchimi?
Snaryadlar dod solmoqchimi?

 

Muz qoplagan derazalarga
Oskolkalar yog‘ilmoqchimi?
Hech narsa yo‘q. Va sayyoralar
Orasida uchmoqda yer ham.

 

O, vatanim! Ichaman qasam,
Qamish qomat xonimlar qadar
Bejonmassan, mening volidam.
Nelar kechdi onaning holi?

 

Nelar bordir peshonasida?
Yo‘q, yig‘i yo‘q o‘g‘il sasida,
Duo qilmas go‘dak misoli,
Yonmoqdadir g‘am nayzasida.

 

Ukraina, oh Ukraina!
Bu tunlarda sen o‘zing bedor,
O’zing g‘amli, sen o‘zing bemor.
Qora tunda, chaqmoq o‘tida
Yapgrab yovga tikmoqdasan dor.

 

Butun fikrim — xayolim senda.
Ukraina! Ey erk quyoshi!
Oyog‘ingda o‘g‘lingning boshi,
Jarohating azobi menda,
Boshimdadir qayg‘uning toshi.

 

Axir nega chekmayin azob
Tuprog‘ingda tug‘ilgan bo‘lsam,
Emgan bo‘lsam sutingni men ham,
Nega bermay azobingga tob?

 

Bo‘lgan bo‘lsang jonimga malham?
Men o‘zimni tutib olganda,
Asta-sekin chiqarib ovoz,
Kuyching bo‘lib cholganimda soz,

 

Ishqing birdan o‘tga solganda,
Majnun bo‘lib aytgan bo‘lsam roz?
Men o‘ylayman Ukrainamni,
O’z uyim deb qilganim yo‘q g‘am.

 

Qayg‘irtirmas kichkina kulbam.
Dneprni, butun xalqimni,
Avlodimni o‘ylayman hardam.
Xafa bo‘lma dodimga biroq,

 

Og‘riganda onaning joni,
Chiqmaydimi bola fig‘oni?
Sensiz unga o‘lgan yaxshiroq
Va lozimdir to‘kilsa qoni.
Jim... sekinroq... meni xayollar

 

Olib ketdi senga, onajon.
Uxlalmayman... jimjit har tomon.
Faqat tinmay solmoqdadir jar
Parovozlar vokzalda hamon.

 

Qurol tashir ular betinim,
Tank, zambarak mening elimga,
Kuch ortdirib mening belimga.
Men ularni kuzataman jim,
Dalda berib g‘amgin dilimga.

 

Sen yovlarning boshini uchir,
Ey jonajon dahshatli qurol,
Odamxo‘rlar elidan o‘ch ol,
Jahannamga jonini ko‘chir.
Hammasiga qiyomat kun sol!

 

Go‘daklarning nedur gunohi?
Ona, unga nima qilding san?
Siynasiga yulduz tilingan,
Bokira, pok qizlarning ohi
Unga oxir bichmasmi kafan?

 

Ana sho‘rlik bir bola bejon,
Yap-yalong‘och yotipti qorda.
Ona bilan otasi dorda.
Bu vahshiylik bo‘lgan hukmron
Qay zamonda, qaysi diyorda?

 

Sen ham tutding yovning bo‘g‘zidan,
Jonini ol, bo‘g‘aber mahkam.
Go‘rga kirsin qonxo‘r, muttaham.
To tiz cho‘kib yalinmas ekan,
Hech narsadan qaytmagil sen ham!

 

Ko‘nglim shunda topar tasallo...
Osmonda oy suzadi sokin.
Og‘ir, jimjit cho‘kib yotar tun...
Ko‘zlarimda uyqu yo‘q aslo...
Parovozlar solmoqda shovqun.

 

 

SHARQQA KETGANDA

 

(«Evakuatsiya» seriyasidan)

 

Yong‘inlar ichidan chiqardi odam,
Bomba tashlar edi fashist beso‘roq.
Go‘yoki bu dunyo bo‘lmish jahannam,
Ko‘zlarda otashu boshlarda tuproq.

 

«Qo‘shnilik rasmini buzarding doim,
Shuningchun ko‘nglimiz edi ko‘p g‘ashda.
Seningla do‘st bo‘lib vafo ko‘rdi kim
Yaxshidir o‘lmoqlik senla kurashda».

 

Xotinlar, erkaklar g‘amli, asabiy;
Chuvab chiqar edi otliq, piyoda.
Uyasi buzilgan chumoli kabi
Chuvab chiqar edi so‘ngi yo‘q poda.

 

«Sen bilan hattoki bir go‘rda yotmoq
Ulug‘ jinoyatdir odamizodga.
Senda hech hayo yo‘q. Sen bilan inoq
Bo‘lmoqchi bo‘lganlar qoldi uyatga».

 

Chuvab kelar edi ochu yarador,
Gilamdek to‘shalar yo‘llar uzra qon.
Kelar agronomlar, dehqonlar nochor
Qilib o‘zi ekkan ekinni payhon.

 

Halqumlar qurigan, gangigan boshlar,
Bir qadam tuproq ham edi ko‘p talash,
Chuvab kelar edi qarilar, yoshlar...
Odam va hayvonlar appa-aralash.

 

Tuproqqa belangan, diydalar nolon,
Yeru osmonni ajratar arang,
Quyoshni berkitaolardi to‘zon,
Hatto daryolardan chiqar edi chang.

 

Boshlarda sochlar ham og‘ir sezilar,
Malol kelar edi bir qavat ko‘ylak.
Og‘ir sezilardi ko‘zga kipriklar,
Xuddi yo‘lni to‘sgan qalin o‘rmondak.

 

Birov bolasini yo‘qotib shaydo,
Birov judo bo‘lgan qarindoshlardan.
Yuzlarcha dengizlar bo‘lardi pando
Ota-snalardan oqqan yoshlardap.

 

Bola onasini topaolmasdan
Ko‘rar odam to‘la dunyoni xoliy,
Ona ham chirqirar edi tinmasdan
Inga ilon kirgan chumchuq misoli.

 

Chuvab kelar edi sonsiz-sanoqsiz,
Hechkim bilmas edi qayga borarin,
Ajabo, shunchalik bola, xotin-qiz,
Shuncha sarson bo‘lib toparmi bir in?

 

Yo‘l bosar edilar charchab toliqib,
Barchaning ko‘zida jiqqa-jiqqa yosh.
Kunning qizig‘ida osmonga chiqib
Ularning holiga yig‘lardi quyosh.

 

Sharqdan G’arbga emas, G’arbdan Sharq tomon
Oqib kelar edi poyoni yo‘q sel.
Sel emas, oqardi daryo daryo qon,
Qon emas, qon bo‘lgan necha-necha el.

 

Qadrdon dalalar deya «qayoqqa?»
Savol so‘rar edi yoshu qaridan;
Tuproq yopishardi yalang oyoqqa,
Ekinlar tutardi etaklaridan.

 

Oldindan qo‘zg‘olgan qudratli shamol,
Tinmay to‘sar edi ularning yo‘lin:
«Qayoqqa borasan, shu tuproqda qol!»
Deya tutar edi ularning qo‘lin.

 

Tug‘ishgan daryolar, oshno o‘rmonlar
Yig‘lab so‘rar edi «ayting, qayoqqa?»
Javob aytishlikni bilmasdi ular-
«Ketamiz ko‘z ko‘rgan, bosh oqqan yoqqa!»

 

«Baribir biz endi qayga borsak ham,
Bir burchak topilar sekin o‘lgani;
Va «tekin go‘daklar ko‘ziga bir dam
Fashist ko‘rinmasa bizga bo‘lgani».

 

«Mayli qaramasa hechkim ularga,
Zoriqtirsa hamki yarim parcha non.
Malol kelsa hamki uy egasiga
Birdan bosib kelgan shunchalik mehmon».

 

«Bo‘lamiz harqanday xo‘rliqqa rozi,
Harqanday ofatga beramiz bardosh.
Mos kelar harqanday toshu torozi,
Va lekin fashistga egmaymiz hech bosh».

 

«Nahotki, yo‘q bo‘lib ketsa shuncha qon,
Fashist hokim bo‘lsa bizlarga, nahot?
Hechqachon, hechqachon, hechqachon!
Quyoshni yengolmas qora zulmot!»

 

 

BALLADALAR

 

JANGCHI TURSUN

 

1942

 

Daryoning yoqasida
Necha kundir borar jang.
Bugun yana ne qilar?
Tursunning boshi garang.

 

Zo‘r janglarning shiddati
Qildi uni gung va lol,
Qo‘rqib qoldi u, hatto,
Qochmoqni qilar xayol.

 

Bugun uning rotasi
Atakaga kiradi,
Lekin jangchi Tursunga
Jon shirin ko‘rinadi.

 

«O’lib ketsam bo‘lmaydi,
Qochganim yaxshi tezroq...»
Jangchi Tursun qochishga
Ulgurolmaydi biroq.

 

Pochtalon onasidan
Keltiradi unga xat.
Rota hujumga tayyor,
Buyruq kutadi faqat.

 

Xatni sekin ochadi,
Uni titroq o‘raydi.
Onaning so‘zlaridan
Barg kabi qaltiraydi;

 

O’g‘lim, sendan xushxabar
Kelarmi, deb ko‘z tutdim.
Lekin, ko‘p joyni tashlab

Ketipti, deb eshitdim.

 

Shunda butun tanimni
Yondirib, qahrim keldi.
«To‘xtagil!» deb hayqirdim,
Tilimga zahrim keldi.

 

Qayoqqa chekinasan?
Bormi keraksiz yering?
Ne uchun odam bo‘lding
Kelmasang dushmanga teng?

 

Seningchun butun elni
Og‘ir uyat tutsinmi?
Seni ko‘rganda quyosh
Yuzini berkitsinmi?

 

Ko‘chadan o‘tganingda,
Yerga qarasinmi el?
Ikki ko‘zingga qarab
Tuproq to‘zg‘itsinmi yel?

 

Ko‘zing tushganda, Amu
Ilondek to‘lg‘onsinmi?
Zarafshon uyatingdan
Yantoq kabi yonsinmi?

 

Yigit bo‘lib, dunyoda
Shu uchun yurganmiding?
O’z yurtidan chekingan
Botirni ko‘rganmiding?

 

Xalqing uchun to‘kkali
Yo‘qmi bir qoshiq qoning?

Vatanning tuprog‘idan
Shirin ekanmi joning?

 

Vatandan boshdan oyoq
Qochib o‘tmoqchimisan?
O’z tug‘ilgan yeringdan
Chiqib ketmoqchimisan?

 

So‘ng qayoqqa borasan,
Qaerda topasan joy?
Sargardon qulni hatto,
Topa olmagay xudoy!

 

Yot ellarda xor-sarson
Gadoy bo‘lmoqchimisan?
Qabr uchun kerak yerni
Qarzga olmoqchimisan?

 

O’g‘lim, bu og‘ir kunlar
Bir kun o‘tib ketadi,
Lekin qo‘rqoqning sha’ni
Ming yillarga o‘tadi.

 

Shuning uchun jangda mard
Bo‘lganing yaxshi menga,
Qochib tirik qolgandan
O’lganing yaxshi menga.

 

Orqangga qarama hech,
Yovni burda-burda qil!
Agar o‘q tekkanda ham
Oldinga qarab yiqil.

 

O’rtoqlaring ustingdan,
Mayli, sakrab o‘tsinlar.

Yov agar ajdar bo‘lsa,
O’shani ham yutsinlar.

 

Yana bir do‘stingga ayt,
Sening yoningda borsin.
Qon bo‘lgan ko‘ylagingni
Olib, menga yuborsin.

 

Men uni butun elga
Faxr etib ko‘rsataman.
Shahar, qishloqlar bo‘ylab
Uni kiyib o‘taman.

 

Hamma desin: «Bu o‘tgan
Bir botirning onasi.
Vatan uchun o‘lipti
Uning yolg‘iz bolasi...»

 

Rota jangga kiradi,
Tursun boshida zo‘r yuk.
Dunyoda hech so‘z bormi
Ona so‘zidan buyuk?

 

Miltig‘ini ko‘tarib
Boradi Majnun kabi,
Ona so‘zlarin aytib
Pichirlab turar labi.

 

Birdan boshlangan hujum,
Ona so‘zini deydi.
Oyog‘i ostida qum,
Ona so‘zini deydi.

 

O’qlarning yig‘isidan
Uchar ona faryodi,
Bomba portlashlaridan
Eshitiladi dodi.

 

Loylanib oqqan-daryo
Onyaning ko‘z yoshiday.

Boshin egib daraxtlar
Turar g‘amgin boshiday

 

Ona og‘ir va xafa
Ko‘rinadi Tursunga,
Ko‘zini ocholmaydi
Boqa olmaydi kunga.

 

U nayza sanchishadi,
Sanchiydi olg‘a tomon.
O’lim nima bilmaydi,
Ko‘rinmas ko‘ziga jon.

 

Nemisning o‘ligini
Bosib o‘tib boradi.
Nayzaga qalpog‘ini
Osib o‘tib boradi.

 

Hamon chopib boradi,
Va lekin ko‘kragi qon,
Og‘riqni hech sezmaydi,
Sira qilmaydi fig‘on.

 

Ming yerimdan teshsang ham
Endi qo‘rqmayman, deydi.
Ichgan bilan qoningga
Aslo to‘ymayman, deydi.

 

O’t yongan ko‘zlariga
Tikilgan kabi hamon
«To‘xtama!—deydi ona,—
Chop,— deydi,— olg‘a tomon!»

 

Og‘aynilar, o‘rtoqlar,
«Sanch!» deganga o‘xshaydi
«To‘g‘ringdagi fashistni
Yanch!» — deganga o‘xshaydi.

 

Nayza sanchar mast kabi,
Nayzasi qipqizil qon,
Qo‘ldagi miltig‘i qon
Va kiygan kiyimi qon.

 

U, yerga yiqiladi,
O’qday uchib borarkan.
Tog‘day og‘ir qulaydi,
Qush singari yengil tan.

 

Tanidan buloq kabi
Tinmay qon tirqiraydi.
Tirsagiga tiralib
U atrofga qaraydi.

 

Ancha uzoq ketipti,
Fashist ham bo‘pti tamom
Ufuq ham qizaripti,
Quyula boshlapti shom.

 

Jangchi do‘stlari endi
Daryodan o‘tmoqdalar.
Barchasi to‘planishib,
Ko‘prikni tutmoqdalar.

 

U juda xursand bo‘lib
Tuproqqa qo‘yadi bosh.
Boshlari qipqizil qon,
Go‘yo botuchi quyosh.

 

O’ldimi, uxladimi?
Endi baribir unga.
Uyqusi o‘lim kabi,
O’lim o‘xshar uyquga.

 

Erkalanib yotadi
U Vatan tuprog‘ida,
Yosh bola yotganiday
Onaning quchog‘ida—

 

 

RAKSANANING KO’Z YOSHLARI

 

1944

 

Kichkina bir tugunchak
Raksana qo‘llarida,
Aylanadi quyunday
Shahrixon yo‘llarida.

 

Kezar tinmay darbadar,
Hech kimga aytmas ahvol;
To shomdan tongga qadar
Davom etadi bu hol.

 

U tinmasdan qiyshiq, tor
Ko‘chalarga kiradi.
Topgandek yana ozor
Cho‘llarga yuguradi.

 

Qo‘lida bir tugunchak,
Qattiq bosgan bag‘riga.
So‘ylagil, ey kelinchak,
Buncha chopasan nega?

 

Goh soyda, goh ko‘chada,
Kezib nelar qilasan?
Bu zimziyo kechada
Nimalar qidirasan?

 

Lekin hechbir gap kirmas
Raksana qulog‘iga.

Chopadi, olmas nafas,
Boqmas so‘lu sog‘iga.

 

Qo‘lida bir tugunchak,
Uni yashirmoqchimi?
Yo bir umr quyundak,
Darbadar yurmoqchimi?

 

Uni hech kim ko‘rmaydi,
Hamma undan bexabar.
Baribir topolmaydi,
Izlaganda ham agar.

 

Qattiq uyquga qonib
Yotadi tun quchog‘i;
Sora sachrab uyg‘onib
Ketadi sahar chog‘i.

 

Og‘ir qisib nafasi
Chiqadi tashqariga:
Raksananing xonasi
Ochiq yotipti, nega?

 

Xonada yo‘q o‘zi ham.
Sora tamom bo‘lar lol,
Hamma sir unga mubham
Keltiradi zo‘r malol.

 

Ne voqia o‘tipti?
Bu nima gap, bu ne hol?
Qayoqqa ham ketipti,
Bizning musofir mehmon?

 

Gangib qoldimi boshi?
Sho‘rlik qoldi qayoqda?
Yo‘q-ku hech qarindoshi,
Yurti ham ko‘p uzoqda!

 

Va yoki o‘rtamizda
Yomon bir gap o‘tdimi?
Yoki ayb ko‘rib bizda,
Uyni tashlab ketdimi?..

 

...Yo sog‘inib elini
Bo‘ldimi yuragi qon?
Ajabo, qayga ketdi,
Bizning‘ musofir mehmon?

 

Sora butun havlini
Turg‘izadi oyoqqa,
Hammasi Raksanani
Chiqishar izlamoqqa.

 

* * *

Nimanidir izlaydi
Raksana hamon tinmay,
Mayin-mayin bo‘zlaydi,
Ko‘nglida bir g‘amgin nay.

 

Ariq, jarlardan oshib,
Qaraydi devollarga.
Yura-yura adashib,
Suyanadi tollarga.

 

U bilmaydi ne gaplar
Havlida o‘tganini,
U bilmaydi qo‘shnilar
Uyg‘anib ketganini.

 

Sora ko‘tarib g‘avg‘o
Chiqqanini ham bilmas
Dunyoda o‘zni tanho
Sezadi u shu nafas.

 

Qo‘lidagi tutunchak
Unga eng zo‘r qadrdon.

Dunyo, hazina, chechak—
Bari bir pul shu zanon.

 

Suyanib bukiladi
Dala og‘ochlariga.
Tong nuri to‘kiladi
Parishon sochlariga.

 

Turar hechnarsa sezmay,
Og‘ir qarashlari ham.
Tik turar g‘am qushiday
Ingichka qoshlari xam.

 

Kiprigini ho‘l qilgan
Shabnammi va yoki yosh?
Juvonga nima bo‘lgan?
Kim ekan unga yo‘ldosh?

 

Ne alam bosgan uni?
Ulfat bo‘lgan qanday g‘am?
Bag‘riga bosganini
Ko‘ra olmas quyosh ham.

 

* * *

Oh, Raksana, bag‘ringga
Nimadir ul bosganing‘?
Ne mushkul ish boshingga
Yana yog‘ildi saning?

 

Bu yolg‘iz—tanholikni
Topding qaysi kitobdan?
Yashirasan nimani
Hattoki oftobdan?

 

Sening uchun shu qadar
Aziz bo‘lgan nima u?
Nega lablaring titrar?
Hamrohing qaysi qayg‘u?

 

Nahot odamizoddan
Uni shuncha yashirsang?
Kechib butun hayotdan
Tunlarda yakka yursang?

 

Va sen uchun nahotki,
Bir sirdosh topilmadi?
So‘ylagali dardingni
Bir yo‘ldosh topilmadi?

 

* * *

 

U, atrofda bir ovoz
Eshitganga o‘xshaydi.
Qalb iplarini bir soz
Xo‘p chertganga o‘xshaydi.

 

Mast kabi qaraydi jim,
Notanish qishloqlarga.
Ketib xayoli bir zum
Ancha uzoq yoqlarga.

 

Yo‘lga tikilar ekan
Ko‘zi tamom tinadi,
Jondan ham ortiq sevgan
Elini sog‘inadi.

 

U elni eslaganda
Qisilar nafaslari.
Toraygan bo‘lib yana
Qalbining qafaslarsh

 

Xonadoniga birdan
Fashist bo‘lganda ega,
Partizanlikda qolgan
Eri kelar yodiga.

 

O’tadi ko‘z oldidan
Ko‘kka chiqqan tutunlar.
Kichkina Vova bilan
Qishloqdan chiqqan tunlar.

 

Ey, onam ko‘milgan yer,
Nega buncha yiroqsen?
Kul bo‘lsang ham baribir
Men tug‘ilgan tuproqsen.

 

Ey o‘g‘lim tug‘ilgan el,
Qanday qilay sog‘insam?
Yetarmidim men yengil
Xayol qushiday bo‘lsam?

 

Lekin men yetolmayman,
Boshimga tog‘ yiqilgan...
Hech narsa deyolmayman
Bu kecha... Vova... o‘lgan...

 

* * *

 

Oppoq tong tumanida
Kimlardir izg‘ishadi.
Ko‘p sirlar gumonida
Baland-pastga tushadi.

 

Raksanani izlashar —
Ular oldida Sora.
Jonsarakcha so‘zlashar
Qilib ming xil ishora.

 

Qaerda ham qoldi, der
Bizning musofir mehmon?
Hammasi ham afsus yer,
Topolmasdan bir nishon.

 

Charchamay izlamoqdan,
Sora ichadi qasam,
«Taom o‘tmas tamoqdan
Raksanani topmasam».

 

* * *

 

Raksana ko‘zlarini
Tikadi tugunchakka.
Yosh yuvib yuzlarini,
Dodi chiqar falakka:

 

«Seni men qanday qilib
Tuproqqa topshiramen.
So‘ngra tiriklay o‘lib
Qanday qilib yuramen».

 

Soyning katta toshiga
Bosh urib suvlar kuylar.
Raksananing boshiga
Keladi ming xil o‘ylar.

 

Uni bosar talvasa,
Yana ortadi zori:
«Bu yerda qayda bo‘lsa
Xristiyan mozori».

 

Musulmonlar bolamni
Qo‘yarmi o‘z yeriga.
Yo taqdir, muncha meni
Uloqtirding sen nega?

 

Raksananing lablary
Nimalardir pichirlar.
U, mozorga kiradi,
Ko‘nglida qancha sirlar.

 

* * *

Qarshisiga mozordan
Peshvoz chiqadi bir chol,
Qoshlari ham oqargan,
Ko‘kragigacha soqol.

 

Qo‘lida bir tugunchak,
Raksana turar titrab,
Tili tutilgan andak,
Aytolmaydi biron gap.

 

Salom,— deydi,—jon qizim;
Yerga egiladi chol.
Bir narsa sezganday jim
Va bermas hatto savol.

 

«Bolamni ol, otajon,
Muqaddas mozoringga;
Bilki, keldim, begumon,
Panoh tutib men senga».

 

Chol yig‘laydi, mildirab,
Ko‘zidan keladi yosh;
Kipriklarida ko‘lob,
Tugalar sabru bardosh:

 

«Bilsang, mening ham o‘g‘lim
Qoldi sening yeringda.
Bor mening ham bir qabrim
Sening sevgan elingda.

 

Bu urush ko‘p xalqlarning
Ozorini ham qo‘shdi,
Taqdirini qildi teng,
Mozorini ham qo‘shdi».

 

Bolani ikki qo‘llab
Ohista oladi chol.

Go‘yoki chanqab, cho‘llab
Xo‘p o‘padi bemalol.

 

«Bu tuproq endi senga
Ona qizim, yot emas.
Ukrainani ham menga
Hechkim begona demas».

 

Ko‘z yoshi buloq-buloq
Chol nimadir o‘qiydi.
«Yo omin, endi tezroq
Dushman yo‘q bo‘lsin» — deydi.

 

* * *

Bir to‘da odam bilan
Bo‘lib toza ovora.
Mozor boshiga birdan
Yetib keladi Sora.

 

Raksanani bu holda
Ko‘rib qoladi hayron:
Zo‘r iztirob bor cholda,
Yig‘lar musofir mehmon.

 

Sora o‘zini bilmay
Raksanaga tashlaydi.
Hamma o‘zin tutolmay,
Birdan yig‘layboshlaydi.

 

Yig‘i-sig‘ilarini
Eshitmaydi yosh go‘dak.
Va yumib lablarini,
Yetadi go‘yo chechak.

 

Chechak emas u aslo,
Ochilmagan bir g‘uncha,
Uni uripti balo
Gul bo‘lib ochilguncha.

 

Yotadi manglayi keng,
Jon yo‘q kipriklarida,
Qimirlash yo‘q bolaning
Momiq bilaklarida.

 

Yotadi u beozor,
Yozib qulochlarini.
Faqat shabboda zor-zor
Taraydi sochlarini.

 

Raksana qaraydi-da
Hasratlari oshadi.
Tong qushlari havoda
Uchishib yig‘lashadi.

 

Vovani qo‘yadilar
Ular qora tuproqqa,
So‘ng yana boshlaydilar
Uvullab yig‘lamoqqa.

 

Ularning boshlarida
Uchadi ko‘p kabutar,
Raksana yoshlarida
Aks etadi bexatar.

 

O, Raksana, ey sanam,
Yutding zahar-zaqqumlar,
Osiyoda bo‘ldy nam
Yoshlaringdan ko‘p qumlar.

 

Ajab emas bezavol
Bu qumlarda gul unsa,
Manzil topsa bemalol
Hayot qushlari qo‘nsa.

* * *

 

Qorong‘iliq yo‘qolib,
Tong tamom yoyiladi.

Dunyo nur ichra qolib,
Quyosh bilan to‘ladi,

 

Odamlar uylariga
Qaytishadilar shunda;
Va go‘yoki hech narsa
O’tmaganday, bu tunda.

 

 

POEMALAR

 

OYGUL BILAN BAXTIYOR

 

1937

 

I

 

Bolalik kunlarimda,
Uyqusiz tunlarimda,
Ko‘p ertak eshitgandim,
So‘ylab berardi buvim.
Esimda o‘sha damlar:
O’zi uchar gilamlar,
Tohir-Zuhra, Yoriltosh,
Oyni uyaltirgan qosh,
O’t bog‘lagan qanotlar,
Beqanot uchgan otlar,
Baxtiyor bilan Oygul,
Qiz bo‘lib ochilan gul,
So‘ylaguchi devorlar,
Bola bo‘p qolgan chollar...
Buvimning har qissasi,
Harbir qnlgan hissasi
Fikrimni tortar edi,
Havasim ortar edi.
Tnnglar edim betinim
Uzun tunlar yotib jim,
Seza olardim kuchin,
Ko‘pi yolg‘on, ko‘pi chin.
Ammo, Oygul-Baxtiyor
Ertagini u takror
Qilar edi har kechin:

 

II

 

Jambil degan tomonda,
Juda qadim zamonda,
Qullar isyon qildilar.
Jangga kirib qo‘shinlar,
Urushib oyu kunlar,
Dunyoni qon qildilar.
Tinchlik tugab och elda,
Mamlakat qoldi selda.
Dahshat ichra yonib xon
Har tomon qildi farmon.
To‘xtamay dovul qoqdi,
Maydonlarga o‘t yoqdi.
O’z holiga qilib or,
Tikib qator-qator dor,
Ko‘zlariga to‘lib qon,
Zambaraklar bo‘shatdi.
Tani zaharga botdi.
Jambil eli ko‘p zamon
To‘polon bo‘lib yotdi.
Bir g‘azab ichra joni,
Jambilning zolim xoni
Kechar elning qonida.
Qullarning isyonida
O’tardi oyu kunlar,
Qonga g‘arq bo‘lib tunlar
Chayqar og‘riq boshini,
Ochlar to‘kib yoshini
Olishardi kunu tun,
Yalang‘ochlar ham butun
Berardi maydonda jon —
Talab qilib haq va non.
Aslo qo‘rqmay o‘limdan,
Uch olardi zulmdan;
Sira qilmay andisha
Chopardi qo‘lda tesha;
Biravi ushlab kasov,
Savalardi kelsa yov.

Boltasi bor birining —
O’lim kelmas unga teng.
Agar duch kelsa shu choq
Ag‘darardi bo‘lsa tog‘.
Cho‘ri bo‘lgan otinlar,
Qul atalgan xotinlar
Kumushday oppoq soqol
Ko‘kragini bosgan chol,
Yosh go‘daklar, juvonlar,
Novqiron pahlavonlar
Jon olardi berib jon.
Va qancha-qancha qurbon
Yetar edi qoq yerda,
Tanlari burda-burda.
O’tib yuzlab-minglab yil,
Bunday tarixni Jambil
Ko‘rmagandy umrda...

 

III

 

Isyonchi keksa Darxon
Qullarga boshliq edi.
Qizi Oygul yutar qon,
Ko‘zlari yoshlik edi.
Ota-bola ikovlon
Qullar uchun berib jon,
Xonni o‘ldirmoq uchun,
Ko‘tarib elning kuchin
Kezardilar isyonda,
Ming alam, mpng fpgonda.
Isyon, bostirilgan kup,
Darxonni qilib tutqun
Saroyga keltirdilar.
Yasov tortib qo‘shinlar
Sovlat bilan turdilar.
So‘ng zolim xonga ular
Tanitdilar Darxonni:
«Shu boshlagan isyonni

Shudir Darxonnnng o‘zi,
Mana bu Oygul qizi...
Tikilardi zolim xon.
Tikilar edi Darxon.
Yondirguday jahonni,
Qul qilg‘uday har jonni
Qt bor edi ko‘zida,
Zo‘r talvasa yuzida
Va xon tashlab ko‘z qirin
So‘radi birin-birin:
«Qani so‘ylagil Darxon,
Ne foyda berdi isyon?
Kimlar o‘ldi, kim omon?»
Darxon so‘z boshlab dedi:

«Men va qizimdan boshqa
O’lmagan qul qolmadi,
Kirib shunchalik yoshga
Ko‘rmovdim shuncha qonni,
Shuncha zoru fig‘onni.
El xonu monin butkul
Sen o‘t yoqib etding kul.
Jambil edi bir bo‘ston
Qilding uni go‘riston
Senday qonxo‘r zolimdan
Qolmasin deb birar zot,
Bosh ko‘tardik, zulmdan ,
Bo‘lmoqchi edik ozod.
Lekin bu gal bo‘lmadi,
Ammo tilak o‘lmadi:
Bir kun sani yiqarmiz
Va qabrga tiqarmiz».
Xon qovog‘ini uydi,
Bulutlar yomg‘ir quydi,
Yalang‘ochlab qilichni
Qulning bo‘yniga soldi.
Boshi ketgan qush kabi
Darxon tipirlab qoldi,
Yerlar qonga bo‘yaldi.

 

IV

 

Imo qildi zolim xon,
Saroy bo‘sh qoldi shu on.
Qulning go‘zal qiziga
Yaqin keldi. Yuziga
O’lgundayin tikildi.
Qizning oldida bu xirs
Ko‘rsatib yovvoyi hirs
Yerga qadar bukuldi;
Ko‘zida hiyla kuldi:
«Cho‘ri qiz, endi menga
Xotin bo‘lirsan» dedi.
«Xashamatli saroyda
Otin bo‘lirsan» dedi.
Qiz jivirlab badani —
«Sevmayman,— dedi,— sani.
Yo‘q. Bo‘lmasman, o‘ylama.
Bunday so‘zni so‘ylama.
Sen otamdan ayirding,
Qanotimni qayirding.
Qo‘zg‘olon qilib o‘lgan
Shuncha qullar nomidan
Nafratim bordir sanga.
O’zing o‘ylab ko‘r tanga:
Sen odam emas-ku san,
Hayvondan ham past-ku san,
Xotin bo‘lmasman aslo.
Kelsa boshimga balo,
Uni sendan ko‘rarman.
Doim qarg‘ab yurarman.
Taqdirim yor bo‘lsa-yu,
Fursat qulay kelsa-yu
Seni agar o‘ldirsam,
Taningga xanjar ursam;
Dunyoda eng baxtiyor
Odam bo‘lardim nomdor».
Zolim xon xo‘p tutoqdi,
G’azab o‘tida oqdi.

Quturib qahri keldi.
Ilonday zahri keldi,
Jahliga chidolmayin,
Hech so‘z deya olmayin,
Jallodlarni chaqirib,
Yirtqichlarcha baqirib,
Undan o‘chini oldi,
Qizni zindonga soldi,
Bir yomon o‘yga toldi.

 

V

 

Zolim xon saroyida
Keksa bir qul bor edi.
Kuni o‘tar qayg‘ida,
Har narsadan xor edi.
Uni derdilar Tarlon.
O’ldirilganda Darxon
Toqati hech qolmadi,
Aslo chiday olmadi.
U qaynagan qonini,
Faryod chekkan jonini,
Qo‘ymoqqa topmadi joy.
Xira bo‘ldi ko‘kda oy,
U go‘yo bir buyuk tog‘ —
Yuzida ming yillik dog‘.
Chunki zindon tagiga
Tashlangan bizning Oygul.
G’ash solar yuragiga,
Azoblar uni butkul.
Bu zolim xon Oygulni
O’ldirar, deb albatta,
Qayg‘isi edi katta.
Axir u topdi yo‘lni:
Uyquga ketganda xon,
Oygulni qutqarmoqqa
Qattiq qasd qilib Tarlon
Yo‘l soldi zindon yoqqa.

 

VI

 

Bordiyu arqon soldi,
U zimziyo chuqurdan,
Qabrday qo‘rqinch o‘rdan
Oygulni tortib oldi.
Butun atrof qopqora,
Shunday mudhish tun ,ora
Oygul bilan qul Tarlon
Bo‘ldilar yo‘lga ravon.
Ikkavi ham jim edi.
Axiri Tarlon dedi:
«Qizim, seni zolim xon
O’ldirajak beomon.
Men seni qutqarmoqqa
Olib keldim buyoqqa.
Faqat ne ham qilardim,
Nima qila bilardim?
Men ham qulman, qanotim
Senikiday qirqilgan,
Menga ham o‘sha zolim
Qilar ishini qilgan.
Shuning uchun o‘ch olib
Bu ishini buzaman,
Seni sandiqqa solib
Daryoga oqizaman.
Agar o‘lmasang, birov
Suv bo‘yida qilib ov
Senga duch kelib qolur
Suvdan chiqarib olur.
Bir kuningni ko‘rarsan.
O’ynab-kulib yurarsan!»
Azob ichra yonib jon,
Qora kunda qul Tarlon
Qizga qayg‘udosh keldi;
G’amiga yo‘ldosh keldi.
Qoni qochib yuzidan,
Qizning qora ko‘zidan
Yomg‘ir kabi yosh keldi.

Sekin tushdi, sandiqqa,
Sandiq ham tiqqa-tiqqa
Bo‘lib Oygulni oldi —
Xipcha beli buraldi.
Tarlon yana non soldi,
Non demaki, jon soldi.
Atrofga ko‘z tashladi,
Sandiqni daryo tomoy
So‘ngra sudray boshladi.
Uyquda edi har’yon,
Suvga tashladi uni.
Oygul ham oqib ketdi
Va qulning yuragini
O’t bo‘lib yoqib ketdi.
Bir chzqmoq chaqib ketdi.

 

VII

 

Uyqudan uyg‘onib xon
Oygulni so‘ramadi.
Zindonga tashlangan jon
Ne bo‘ldi ham demadi.
Ichdan sevinib Tarlon
Yurarkan uyon-buyon,
Hech narsadan bexabar
Ko‘zi ko‘r, qulog‘i kar
Bo‘lib ko‘rinar edi;
Tinmay urinar edi.
Tinchlik edi saroyda,
Qiz bo‘lsa katta soyda,
Suv yuzida betinim
Oqib borar edi jim.
Oygul shu holda uch oy
Muttasil oqib bordi.
Qancha dara, qancha soy,
Uni uzatib qoldi.
Lekin dechkim tutmadi.
Hechbir savdo o‘tmadi

Va faqat tugab noni
Picha qiynaldi joni.
O’rtanib alamidan,
Shu holda ketib bordi.
Axiri Jarjon degan
Bir yurtga yetib bordi.

 

VIII

 

Jarjonning dalasida,
Daryoning yoqasida,
Bir chol o‘tin terardi,.
Doim shunda yurardi.
U bir kun juda xordi,
Ozgina tin olgali,
Bir oz erkin qolgali
Daryo labiga bordi.
Va shu choqda qari chol
Bir iarsa ko‘rib qoldi.
Hovliqib bo‘ldi xushhol,
Qaqqayib turib qoldi.
U yo‘q edi o‘zida:
Bir sandiq, suv yuzida
Lopillab kelar edi,
To‘lqinda yelar edi.
Olmayin ikki ko‘zin,
Yechina solib darhol
Sandiq ketidan o‘zin
Daryoga tashladi chol.
Birpasda tutib oldi.
Qirg‘oq sari chiqardi.
Sandiqni ochmoq uchun
Sarf etdi butun kuchin.
Sira ocha olmadi,
Toqati hech qolmadi.
Eng so‘ngra o‘roq soldi,
Teshdiyu hayron qoldi:
Eski sandiq ichida
Bir qiz ko‘rinar edi.

Unda qiynalib juda
Ha deb urinar edi.
Soddaning tili qotdi.
U o‘zini yo‘qotdi.
Og‘ir bir o‘yga botdi:
«Ehtimolki, bu qiz bir
Savdogarning qizidir.
Ehtimolki, bir suqsur,
Bir parining o‘zidir.
Cho‘kib balki kemasi,
Bu qiz ketgandir oqib,
Daryo bo‘ylab uloqib;
Ehtimol, bir onasi
Qolgandir bag‘rin yoqib.
So‘ylasangchi, hoy odam,
Nega hech urmaysan dam?»
Deya chol qizga aytdi.
Oyguldan javob qaytdi:
«Agar sandiqni yorsang,
Omon-eson chiqarsang,
Sening qizing bo‘lurman,
Juda ham boy qilurman».
Tashvishga solib bu hol
Juda hayron qoldi chol,
Lekin hech ishonmadi.
Ko‘ngli gapga qonmadi.
«El oldida ochay,— deb,—

Yomon bo‘lsa qochay»,— dsb
Sandiqni ko‘ngli sodda,
Bozorga olib ketdi,
Kun bo‘yi tergan hama
O’tini qolib ketdi.

 

IX

 

Bozorda qari cholni
O’g‘ri deya tutdilar.
Ura-sura sho‘rlikni
Podsho sari eltdilar.

Podsho ham g‘azab bilan
«Bu nima» deb so‘radi,
Soqchilar bir gap bilan
Atrofini o‘radi.
Cholning tili tutildi,
Qo‘rqdi, o‘pkasi to‘ldi,
Sekin: «bilmayman» dedi.
Bo‘zday oqargan edi.
So‘ng podsho qilichini
Yalang‘ochlab bir soldi.
Bechora cholning tani
Shu on bekalla qoldi.
Qo‘shinlar pitirlashib
Sandiqni tez ochdilar,
Jonli bir narsa ko‘rib
Tura-tura qochdilar.
Sandiqdan bir jonivor
Qomatini ko‘tardi,
Chinordayin bo‘yi bor,
Odamga o‘xshar edi...

 

X

 

Oygul turishi bilan
Saroy charaqlab ketdi,
Hammayoq bo‘lib ravshan,
Uylar yaraqlab ketdi.
Oy deganda yuzi bor,
Kun deganda ko‘zi bor
Bir go‘zal qiz qarshida,
Bebaho edi juda.
Qaldirg‘och qoshlaridan,
To‘nib qarashlaridan
Hayot sochilar edi,
Gullar ochilar edi.
Podshoning aqli shoshdi,
O’t ichida tutashdi.
Har tomonga yugurdi,

Dam o‘tirdi, dam turdi.
Bunday go‘zal yulduzni,
Bunchalik barno qizii
Aslo ko‘rmagan edi,
Ishrat surmagan edi.
U chandon yaqdan kelib,
Yeb qo‘yguday tikilib:
«Sen menga tekkin» dedi.
Qiz undan jirkanardi,
Ichi o‘tda yonardi.
Podshodan qilardi or,
O’zini sezardi xor.
Ishlatib u bir hiyla,
Topib qulay vasila,
Ketmakka qildi qaror:
«Mayli, tegayin senga,
Buning uchun sen menga
Qirq kun muhlat bergaysan
Ozgina tin bergaysan.
Juda ham holdan ozdim,
Sandiqda o‘layozdim!»
Podsho sira ko‘nmadi,
Qiz degani unmadi.
Axiri qiz uch kunga
Qo‘y deb yolvardi unga.
Hamon bo‘lmadi rozi:
«Barcha toshu tarozi
Bir kunga chiday olur,
Uynab g‘aming tarqalur.
So‘ngra to‘yni qilurmiz,
Eru xotin bo‘larmiz».
Qiz go‘yo ko‘ngan kabi
Podshoga indamadi.
Podsho ham qizga endi
Hechbir narsa demadi.
Qo‘shilib qirq qizlarga
Oygul tashqari chiqdi,
Ko‘zi tinib bo‘zlarga

Sho‘rlikni qayg‘i yiqdi.
Ichidan yona-yona
Cho‘milmoqni bahona
Qilib, Oygul qizlarni
Daryoga olib bordi.
Qirq qizlar birin-birin
Yechina boshlar ekan,
Aytib bir-birin sirin
Pichinglar tashlar ekan,
Yuzi gul, sochi sunbul —
Bizning qayg‘uli Oygul
Biroz o‘ylab turdi-da,
Ko‘zini chirt yumdi-da
O’zini suvga otdi;
Shu ondayoq u botdi.
Oygulni Jayxun baliq
Oldi-yu yutib ketdi.
Tomog‘idan qilchalik
Op-oson o‘tib ketdi.
Qirq qizlar sarosima,—
Chuvillashib qoldilar:
«Nima gap, nima, nima»
Deya shovqin soldilar.
Hammalari noiloj,
Ba’zilari yalang‘och
Saroyga yugurdilar
Va podshoga bildirib
Dirillashib turdilar.
Podsho ham chapak urib
Daryoga chopib bordi,
Zir yugurib axtardi.
Lekin unda kimsa yo‘q.
Daryo ham silliq-silliq
Har kungiday betinim
Oqib borar edi jim.
Podsho endi xo‘p nolon,
Nima uchun bir kunga
Muhlat berdim deb unga

O’lgudayin pushaymon.
Ichini it tirnadi.
Ziyoda bo‘lib dardi,
Yer za ko‘kni u yanib,
O’z o‘tiga o‘rtanib,
Yurib qizni axtardi.

 

XI

 

Go‘zal yurt Susambilda
Bir podachi bor edi,
U mashhur edi elda,
Nomi Baxtiyor edi.
Go‘zal edi va chinor
Qomatiga edi zor.
Ko‘kraklari butun bir
Oftobni yashirardi.
Tanlarida bir umr
O’t lovillab turardi.
Qilichday o‘tkir edi,
Rustam kabi zo‘r edi.
Ammo elda xor edi,
Kambag‘al nochor edi,
U doim boqib poda
Yurar edi sahroda.
Cho‘llarda yashar edi,
Qirlardan oshar edi.
Qalbida ming turli dog‘,
Ko‘z yoshi bulog‘-bulog‘
Suv yoqalab borarkan,
Har tomonga qararkan.
Baliq ovlab daryoda
Yurganlarga yo‘liqdi.
Shu choqda uning sodda
Ko‘ngli biroz to‘liqdi.
«Jinday non bormi?» dsdi.
Baliqchi tanti edi:
«Yo‘qdir berar nonimiz,
Lekin kuyar jonimiz.

Mayli, shu safar to‘rga
Chiqqanin ol o‘zingga.
Uzun umring bor bo‘lsin,
Bola, baxting yor bo‘lsin».
Rozi bo‘ldi Baxtiyor.
Va toleiga shu bor
Jayhun ilinib qoldi.
Ulkan baliqni oldi,
Ikki ho‘kizga ortib,
Oldindan o‘zi tortib,
Uyga tomon yo‘l soldi.
Hovliqib tolib keldi
Uyiga olib keldi.

 

XII

 

Ota, dedi u, darhol
Hozir bo‘ldi qari chol.
Va ota-bola ikkov
Baliqqa soldilar dov.
Otasi pichoq oldi,
O’g‘li oybolta soldi.
Baliq qornin yorganda,
Pichoq belga borganda
Chol birdan cho‘chib qochdi.
Baxtiyor g‘azab sochdi.
Baliq qornida shu on
Tebranib uyon-buyon
Oygul ko‘zini ochdi.
Va Baxtiyorni ko‘rdi,
Boshiga qon yugurdi.
Qora ko‘zlari yonib,
Bir muhabbat uyg‘onib,
Qalbi jizillab qoldi,
Qizardi begap qoldi.
Tanasini qurshab o‘t,
Qipqizil, misli yoqut,
Titraguchi lab qoldi.

Hayronlikda ko‘p zamon,
Jim qoldilar uchovlon.
Oxirida qiz turib
Ularga ta’zim qildi,
Cholga qarab egildi.
Ular yaqin keldilar,
Kim ekanin bildilar.
Oygul: «Non bormi?» dedi.
Podachi tanti edi:
«Nonimiz yo‘qdir bilsang,
Ozgina sabr qilsang
Baliqni pishirarmiz,
Birgalashib yeyarmiz».
Oygul unga, xo‘p, dedi.
Cholga gapi ko‘p edi:
«Ota, qabul qilsangiz
O’g‘lingizga tegayin.
Siz har narsa desangiz
Men bo‘ynimni etayin».
Chol dovdirab hangumang
Javobiga keldi tang:
«Qizim, bizda hech pul yo‘q.
Molu dunyo butkul yo‘q.
Qandayin to‘y qilamiz?
Seni nima bilamiz?»
«Men dunyo so‘ramayman,
Boy odamga bormayman.
Siz xohlasangiz agar
Boshingizga to‘kay zar»...
Chol rozi bo‘lgan kabi
Hechbir narsa demadi.
Baxtiyorshng yuragi
Gupillab urar edi.
Bu ajib uchrashuvdan
Barcha xursand edilar.
Jayxunni qaynoq suvdan
Olib birga yedilar.

 

XIII

 

Kech ham kirdi. Dala, cho‘l
Tumanga botdi butkul,
Chol darrov cho‘kib yotdi.
Baxtiyor bilan Oygul
Suhbatida tong otdi.
Qullarning isyonidan,
O’lganlarning qonidan,
Otasi solgan firoq
Bag‘rini yoqqanini,
So‘zlab chiqdi u uzoq
Sa ndiqda oqqanini.
So‘zladi zolim xondan,
Ertak aytdi Jarjondan,
Baliqqa yutilganin,
To‘rlarga tutilganin,
Molu dunyoni demay,
Podsholarni xohlamay,
Podachini deganin.
Uzoq eldan kelganin,
So‘zlab o‘ltirdi Oygul
Ochilib misoli gul,
Shodligidan Baxtiyor,
Qarardi takror-takror.

 

XIV

 

Oygul daryoda baliq
Qornida yotganida,
Ikki katta halqalik
Gavhar topuvdi unda.
Qadrini bilgan edi,
Ehtiyot qilgan edi.
Tongda u yo‘qlab cholni.
Arz etdi ushbu holni.
Chol o‘zini unutdi
Oygul gavharni tutdi:

«Mana buning birini
Bozorga sotib keling,
Bilib uning sirini
Oltinga botib keling».
U, bozorga jo‘nadi.
Yursa yo‘li unadi.
Chol ushlagancha gavhar
Bozorda yurar ekan,
Xaridor so‘rar ekan,
Bitta katta savdogar
Xabardor bo‘lib qoldi,
Cholga yopishib oldi.
Gavharga changal soldi.
Bir sandiq oltin berib
Cholni jo‘natib qoldi.
U ham tezgina erib
Susambilga yo‘l oldi.
Lekin usta savdogar
Deyar edi har safar:
«Baxtim yor bo‘lib agar
Yana bitta shundaqa
Topolsa edim halqa,
Yetti iqlimning boji,
Boji bilan xiroji,
Qimmatiga sotardim.
Bir umr yeb yotardim».
Shuning uchun ko‘p xijil
Kezar edi elma-el.

 

XV

 

Yana kunlardan bir kun
Oygul cholni chaqirdi,
Tag‘in bir halqa berdi.
Chol o‘zida yo‘q butun,
Bozor tomon yugurdi.
Duch kelib u savdogar
Yana so‘radi gavhar.

Chol «bor» dedi, u bu bor
Edi jazman xaridor.
Cholni qo‘ymay holiga,
Olib chiqib xoliga.
Ikki sandiq oltinni
Naxt berib oldi uni.
Oltinni otga ortib,
O’zi kuchanib tortib,
Susambilga boshladi,
Devday qadam tashladi.
Oltinlarning barini
To‘plab, yoshu qarini
Chaqirib, go‘zal Oygul
Yashnab misoli bir gul,
Baxtiyori yonida
Otash yonib qonida
Kattakon kengash ochdi,
Lablaridan dur sochdi.
Susambil tarixidan,
Ezilganlar holidan,
Podsholarning zulmidan,
Xo‘jalarning molidan
So‘zladi juda uzoq.
Oxiri dedi: «Biroq,
Bu hol uzoqqa ketmas,
Orzular beiz bitmas,
Susambilda biz yangi,
Bir dunyo qurmoqchimiz.
Har kambag‘al ko‘makchi,
Bo‘lsin sodiq soqchimiz.
Bunday bir yurtni faqat
Ezilganlar qururlar.
So‘ng ular qavat-qavat
Soz uylarda tururlar».
Bu so‘z yoshu qariga
Mos bo‘lib tushdi juda.
Ertasi to‘da-to‘da,
Guras-guras bo‘lib el,

Kelaberdi bog‘lab bel.
Xotinlar, yoda bolalar,
Barcha amma-xolalar
Kelaberdalar ishga.
Oygul yangi turmushga
Boshlab, oshu non berdi.
Jonsizlarga jon berdi.
Yetimlarga parvarish,
Yesirlarga haq va ish;
Bolalarga saroylar,—
Go‘zal ozoda joylar.
Har qadamda bir bo‘ston,
Har yerda bir guliston.
Ellar uchun chaman bog‘,
Har yerga qaynar buloq
Bino qildi kunma-kun
Harkun bir go‘zal yakun.
Jinday fursat ichida,
Kunning erta-kechida,
Har yoqdan yelaberib,
El chuvab kelaberib,
Million odam to‘plandi.
Borgan sari ko‘plandi.
Kambag‘al va qullarning
Jonidan sevgan yeri,
Susambil jannatga teng
O’lka bo‘ldi oxiri.
Ozod edi bunda ish:
Bu o‘lkada har yemish
Og‘ochlarda pishardi.
Tanlarga yaqin quyosh,
Bolalarga usti-bosh
Gulzorda yetishardi.

 

XVI

 

Oy deganda yuzi bor,
Kun deganda ko‘zi bor,
Go‘zal, dono Oygulni,—

Bu barno bahor gulli

El sevar edi jondan.

Va butun xonu monda

Oygul himoyasida,

Baxtiyor soyasida

Susambilda erkin, shod,

Yashar edi xaloyiq.

Xayol qilishga loyiq.

Uni butun odamzod
Xayol qilishga loyiq.

Oygul o‘z o‘lkasini
Saqlardi tinch, saranjom,
Soqchilar sevib uni,
Kerak bo‘lsa berar jon.

 

XVII

Susambil soqchilari
Chegarada bir qari
Cholni tutib oldilar
Va shubhada qoldilar.
Qalandarga o‘xshardi,
Lekin yomon yurardi.
Xo‘p qora edi ichi.
Qalandar kiyimida
Bo‘lsa hamki, qilichi,
Ko‘rinardi yonida.
Uni mahkam tutdilar,
Oygul sari eltdilar,
Oygul bilan Baxtiyor
Adolat aylab shior
Qildilar uni so‘roq,
Podsholardan yaxshiroq.
Ul ham sekin Jarjonda
Zo‘r podsho ekanini,
So‘zlab berdi va qonda
Yetilib o‘sganini.
So‘ngra arzi holini,
Boshladi savolini.
Chol ko‘p narsa o‘yladi:

Qo‘lga tushdim tayin deb,

Oygulni aldayin deb,

Faqat yolg‘on so‘yladi.

U dediki: «Bir kunga

Muhlat olgan yorimni

Qo‘ldan berdim va unga

Qurbon qildim borimni.

Yerga otdim torimni,

Tutaqtirib zorimni,

Misoli bir qalandar

Izlab keldim darbadar.

Sen meni demasmisan?

Oygulim emasmisan?»

Ko‘zida hiyla kuldi

Va yolg‘ondan bukildi.

Xaloyiq shu asnoda

Yig‘ilib to‘da-to‘da

To‘planib qolgan edi.

Podsho ko‘zi qon edi.

Shunda chiroyli Oygul,

Yashnab misoli bir gul

Undan bir so‘roq qildi,
Tarashaday qoq qildi:
«Necha xotiningiz bor?
Rostini ayting, zinhor?»

«Qirq xotin bordir menda» —
Dedi beor, sharmanda.
El qah-qahlab yubordi.
Zolim podsho shu damda
Fikrini qonga qordi.
Qilichini chiqardi,
Oygulga qarab bordi.
Ammo xaloyiq shu dam
Uni tutdilar bardam.
O’tmasdan jindayin zum
Og‘ziga tiqdilar qum.
Zolim podsho shu zamon
Qabrga bo‘ldi mehmon.

 

XVIII

 

Oygul ko‘ngli beg‘ubor
Hurlikni aylab shior,
Ham yo‘ldoshi, ham yori,
Yonida Baxtiyori,
Yasharkan Susambilda,
Qayg‘i yo‘q ekan dilda,
Jambilni o‘ylar edi.
Qul cholni so‘ylar edi.
Qullarning qasosini
Olurman, deb ahd qilgan.
Xonlikning asosini
Buzurman deb jahd qilgan
Isyon quchog‘idagi
Chog‘larini eslardi.
Gunohsiz qalbidagi
Dog‘larini eslardi.
Ziyoda bo‘lib dardi
Ko‘z oldidan o‘tardi:
Och qullarning isyoni,
Jambilning qonxo‘r xoni,
Otasining qilichda
Tirqirab qolgan qoni.
Ko‘kka chiqib fig‘oni
O’tday tutashib ichda...
Eng so‘ng Oygul, Baxtiyor
Qildilar shunday qaror:
«Jambilga o‘t ochamiz
Xonning qonin sochamiz».

 

XIX

 

Oygul turib erta tong
Qo‘shinlarga urdi bong.
Soqchilarni uyg‘otdi,
Boshliqlarga so‘z qotdi.
Qurollarni oldirdi,
Qarnay-surnay chaldirdi.

Bir nafasda, qo‘shinlar
Saf tortib yig‘ildilar.
Qirq kunlyakka oig va non,
Otlarga beda va don,
Qo‘shinlarga kinimlar,
Dori-darmonlar, yemlzr
Oldirib go‘zal Oygul,
Yashnab misoli bir gul,
Baxtiyorni Susambil
Yurtiga ko‘tarib bosh,
Shu kun berdi yurtga osh.
Qo‘shin boshida o‘zi,
Charaqlab qora ko‘zi,
Mardlar singari Jambnl
Tomoniga boshlab yo‘l,
To‘p bo‘shatib jo‘nadi.
Yo‘lma-yo‘l va ko‘lma-ko‘l
Manzillarda tunadi,
Yana turib jo‘nadi.
Go‘zal, chaman bog‘lardan
Qush bo‘lib uchib o‘tdi,
Osmon bo‘yi tog‘lardan
Burgutdai ko‘chib o‘tdi.
Qancha qurg‘oq cho‘llarni,
Daryolarni, ko‘llarni
O’ta-o‘ta oxiri
Jambilga yaqin bordi.

 

XX

 

Jambil xoni rohatda,
Ishratda, farog‘atda
Yashar ekan Jambilda,
Ne bordir Susambilda
Sira ham bilmas edi.
Kecha-kunduz mast edi.
Oygulni bandu zindon
Qilgan chog‘idan buyon

Xabar olmagan edi,
Esga solmagan edi.
Qul qizini zindonda
Chirib ketgan deb o‘ylab,
Va leknn har zamonda
Husnidan ertak so‘ylab,
Maxtab go‘zal Oygulni,
Qarg‘adi Darxon qulni.
Tarlon bo‘lsa Jambilda
Ming armon bilan dilda,
Hamon qul yurar edi,
Qattiq kun ko‘rar edi.
Oygulnnng ahvolidan,
Susambilning holidan,
Xabardor edi o‘sha.
Unga qayg‘u bilan zor,
Yuz haqorat, ming ozor,
Hamdam edi hamisha.
Susambilga qochmoqni
Xonga urush ochmoqni
U xayol qilar edi,
El buni bilar edi,
Chorasiz yurar edi.
Shu choq minglab qo‘shini
Bilan Oygul yo‘l bosib,
Uxlamay kuni-tuni,
Har yerga yalov osib,
Kelar edi duvillab,
Bo‘ron kabi guvillab.
Daryolarning ustidan,
Uchib o‘tganda oti,
Qushday sirg‘anib suvdan,
Yozilardi qanoti.
U to‘xtamay yo‘l bosdi,
Huv deganda cho‘l bosdi.
Bir oqib ketib keldi,
Jambilga yetib keldi.

 

XXI

 

Yashnab misoli bir gul,
Yer ko‘kni ovozasi
Tutib kelganda Oygul,
Jambilning darvozasi,
Ochilmadi. Shunda ul
Darg‘azab qilich soldi,
Darhol qaytarib oldi:
Quluflar sharaq-sharaq
Uynab ochilib ketdi,
Zulfinlar xuddi tuproq
Bo‘lib sochilib ketdi.
Otlarning tuyog‘ida
Darvozalar bo‘ldi kul,
Har to‘p qo‘ygan chogida
Saroylar qulab butkul,
Zo‘r qo‘shin kirib bordi.
Savalab urib bordi.
Jambilning xon, beklari
Quyon bo‘lib qochdilar.
Chuqurlar, g‘orlar sari
Quchog‘ini ochdilar.
Soqchilar zolim xonni,
Bu ajoyib hayvonni,
Og‘ilda ushladilar,
O’lguday mushtladilar.
Rangi bo‘lsa ham samon
Past kelmas edi hamon.
Butun el qah-qah soldi,
Xon sharmanda, uyaldi.
El turib shu choq: «Oygul!
Xonni o‘ldir!»—dedilar —
«Butun yurt va barcha el
Sendap ushbuni tilar.»
Oygul el talabini
Qilib o‘ldirdi xonni,
Bu ajoyib hayvoini.

Qilich solib bo‘g‘ziga,
Qo‘yib to‘pning og‘ziga
O’qqa qo‘shib ko‘chirdi;
Osmonlarga uchirdi,
Va kul qilib tushurdi.
Endi eski qul Tarlon,
Oygulga to‘g‘ri keldi.
Sevinganidan shu on
Oyog‘iga yiqildi,
Oygul ko‘tarib oldi.
Tarlon ko‘rishib qoldi.

 

XXII

 

Qul Tarlon shodligidan
To‘xtalmadi yig‘idan,
Barcha hayron edilar.
Ular kelib Oygulga:
«Bizlarni Susambilga
Olib ketkin,— dedilar.
Bu xonlardan kuydik ko‘p,
Beklardan o‘rtandik xo‘p
Biz Jambilda turmaymiz,
Bu yerlarda yurmaymiz.
Bizni qo‘sh o‘z elingga,
El bo‘lamiz biz senga...»
Oygulga alamini,
Barcha chekkan g‘amini
El aytib yig‘lar edi,
Sel qaytib yig‘lar edi.
Oygul nazar tashladi,
Shunday bir so‘z boshladi:
«Zolim xon quchdi o‘lim,
Endi sizga yo‘q zulim,
El, osoyish yasharsiz.
Va bekoyish yasharsiz.
Susambilni qo‘yinglar
Va Jambilni suyinglar,

Siznikidir tuprog‘i,
Sizniki toju tog‘i,
Xon bo‘lmasa Jambilda
Qayg‘i ham bo‘lmas dilda,
Mana bu ota Tarlon
Hammangizga bosh bo‘lur,
Sizlar uchun berar jon
Har yerda yo‘ldosh bo‘lur».
Oyguldan jahon-jahon
El barcha rozi bo‘ldi.
Qalbi shodlikka to‘ldi.
Qirq kechayu qirq kunduz,
Barcha erkak, xotin-qiz
O’ynab bayram etdilar.
Zolim xonni yo‘qotib,
Qayg‘ularini otib,
Murodiga yetdilar.
Shundan so‘ng bizning Oygul,
Yashnab misoli bir gul,
O’z Baxtiyori sari,
O’z sevgan yori sari
Susambilga yo‘l oldi.
El karnay-surnay chalib,
Zambaraklar bo‘shatib,
Uni uzatib qoldi.

 

 

ZAYNAB VA OMON

 

1938

 

Kirish

 

So‘ylab beray Zaynab va Omon,
Sevgisidan bir yangi doston,
Bir zo‘r otash, bir zo‘r alanga,
Ikki qalbga tutashgani rost.
Bir sevgikim jon berur tanga,
Ham Zaynabu Omonlarga xos.
Bu sevgida yo‘l boshlar vafo,
Ham vafoni yemirmas jafo;
Bunda aslo qora kun yo‘qdir,
Bunda motamsaro kun yo‘qdir.
Xazon qilmas Zaynabni zamon
Va otashda o‘rtanmas Omon,
Tushi emas balki o‘ngida,
Dildorini ko‘rar begumon;
Bir qissakim, buning so‘nggida
Sevishganlar topishgusidir,
Jonlar jonga yopishgusidir.

 

 

Birinchi bo‘lim

I

Shod o‘tadi Zaynab kunlari,
Ko‘ngli bahor ko‘kiday toza,
Ko‘kda uchgan qushlarning bari
Shodligidan olar andoza.
U yashaydi besitam, be zor,
U bilmaydi qayg‘uni, g‘amni,

Oyoqlari ostiga bahor
To‘shab qo‘ygan alvon gilamni.
Butun dala baxmal poyondoz.
Lola ochib qarshilar tog‘lar,
Gulga to‘lib ser ishva, ser noz,
Uning ko‘nglin xushlaydi bog‘lar.
Har tomonda bahordan nishon,
Daralardan chopar Zarafshon.
Qaraydi qiz, bamisoli kun
Ko‘zlarida butun bir olam.
Hayot to‘la bahorga maftun,
Unga tamom begonadir g‘am.

 

II

 

Zaynab o‘sgan elning misli yo‘q,
Zaynab o‘sgan el baxtga to‘liq.
Buni ko‘rgan tez bo‘lar banda,
Buni inson bir qur ko‘rganda,
Yuragida hech armon qolmas,
Bunga jannat tenglasha olmas.
Bunda qo‘shiq aytgan ariqlar
Qarshisida parilar yig‘lar.
Qushlarining nag‘ma-navosi,
Vodiylarning marmar havosi,
Erta bahor ochilgan lola,
Qoyalardan uchgan shalola,
Binafshalar, rango-rang gullar,
Shisha kabi zangori ko‘llar,
Hamishalik diltortar ko‘klam
Va tabiat to‘qigan gilam;
Qorga cho‘mgan haybatli tog‘lar,
Sharqiragan davo buloqlar
Hammasi bor, hammasi ma’mur...
Bunda yerga oydan tushgan nur,
Salqin tunda o‘zi bir quyosh, —
Cho‘miladi, unga tog‘u tosh.

Novdalarda tug‘ilgan kurtak
Har kun to‘qir yangi bir ertak.
Bunda hamma, hamma narsa bor,
Bunda qizga tole bo‘lar yor.
Bunda orzu qozonadi ot,
Bunda sevgi yozadi qanot,
Qo‘zg‘otadi qiz havasini
Chiroyiga rang beradi gul;
Bunda qizga sevgi darsini
O’qitadi eng avval bulbul.
Zaynab shunda tugilgan edi,
Shunda to‘lib yetilgan edi.

 

III

 

Odam zoti dunyodaki bor,
Uning bilan muhabbatdir yor;
Uni bilmas yurak topilmas,
Uni bilmas otlar chopilmas.
Sevgi... lekin bunda asrlar
Fojiasi soch yozib yiglar;
Yig‘lar ishqni yemirgan zamon,
Yig‘lar sevib o‘tga tushgan jon.
Sevgi qalbning birinchi mayli.
Lekin zamon asira Layli
Yostug‘ini butun qurutgan,
Kosa-kosa og‘ular tutgan;
Majnunni u, o‘tkazgan yorsiz,
Farhodni ham etgan diyorsiz.
Bunda odam xo‘r bo‘lgan kunlar,
Erksizlikdan chiqqan yakunlar
Oynada bo‘lgan namoyon.
Jilva qilgan sevgisiz davron.
Zamon o‘tgan, zamonlar o‘tgan...
Odam yangi zamonga yetgan.
Hamon sevgi odamga yo‘ldosh,
Hamon sevgi qalblarga sirdosh.
Shudir bahor, ochilgan lola,

Shudir dilni qiyvagan nola,
Shudir sabza, binafsha ko‘klam,
Shudir qizning boshidagi g‘am.
Shudir atir sochuvchi ra’no
Shudir achchiq va shirin ma’no
Shudir etgan qiz ko‘ksini oq,
Va yigitning ko‘kragini tog‘.

 

IV

 

Zaynabning ham toza, osuda,
Dog‘ ko‘rmagan ma’sum qalbida,
Sevgi yaproq yozib qolipti,
Va fikriga g‘ovg‘a solipti.
Kokillari uning tol-tol,
Lablarida bitgan qora xol
Bir dunyoga arziguday bor,
Ko‘zlar yonib axtarar bir yor,
Yor axtarib boqqanda qiyg‘och,
Qoshi bo‘lib xuddi qaldirg‘och
Atrofida oylar charx urar,
Tegrasini yulduzlar o‘rar.
Pokizadir qizning tilagi,
Oppoq qorday bo‘lib ko‘kragi
Ko‘tarilar hamon yuqori;
Ul hozircha sevgining zori,
Ozoridan xabarsiz va shod;
Sevgidagi shodlik birla dod
Unga hali tamom begona,
Bilmas hali u yona-yona,
Murodiga yetajagini.
Mahkam ushlab yor etagini,
Ketarman deb o‘ylanar oson,
Ish bitar deb o‘ylar befig‘on.
Shuning uchun Zzynab nihoyat,
Sevib qoldi birovni g‘oyat;
Ko‘ngil qushi talpinib qoldi,
Yuragida o‘t yonib qoldi.

 

V

 

O’rik gullar Zaynab bog‘ida,
Ko‘p yigitlar bor qishlog‘ida.
Ko‘p yigitga tushadi ko‘zi,
Lekin shunga xayronki o‘zi,
Ko‘ngli faqat Omonni deydi;
Shu yurakni, shu jonni deydi.
Va holbuki boshqa yigitlar,
Hech kam emas, u yaxshi bilar.
Agar biri yoysa qulochin,
Parvoz qilar ko‘klarda lochin,
Havodagi qushlarni tutar,
Ot chopganda yashindan o‘tar,
G’oz singari qo‘nar qo‘llarga,
Suv oqizar sahro, cho‘llarga,
Hammasi ham qilichdan o‘tkir,
Hammasi ham Rustam kabi zo‘r.
Nega sevdi Omonni, nechun.
Zaynab bilmas qalbining kuchin.
Nega etdi uni ixtiyor,
Bilalmaydi izohi dushvor.

 

VI

 

Va holbuki hozir tunu kun,
O’shandadir xayoli butun.
Qayga borsa o‘sha qoshida,
O’nto‘qqizga kirgan yoshida,
Shamol tekkan gul bargi kabi,
Uning qalbi dir-dir titradi.
Sevganini biladi xalos.
Faqat nechun? Qaydadir asos,
Axir kimdir ko‘ngil qo‘ygani,
Qaysi barno shuncha sevgani,
Nimasi bor, nimasi yoqar,
Qaysi otash qalbini yoqar.

Bilmay turib sevganda shuncha,
Yo‘l boshladi qaysi tushuncha?
Hechbirini o‘ylab ko‘rmaydi,
Hechbiriga javob bermaydi.
Uning faqat bir asosi bor,
Shu asosga zo‘rdir e’tibor:
El so‘ylarkan doim yomonni,
Atamaydi hechbir Omonni.
Shuning uchun yashaydi bedod,
Shuning uchun nafas olib shod,
Bahor kabi to‘lib boradi,
Har kun gulday bo‘lib boradi.

 

VII

 

Yarim oqshom, chumchuqlar tingan,
Hamma qora libos kiyingan,
Soylarda tun, sahrolarda tun,
Daralarda, vodilarda tun;
Yaproqlarda tun yotib uxlar,
Soyliqlarda tun qotib uxlar.
Tun o‘rmalar tog‘ boshlarida,
Tun Zaynabning qarashlarida.
Lekin, hali o‘tirar uyg‘oq,
Oldidagi bir sahifa oq —
Qog‘oz uzra tinmay tikilar,
Ko‘z nurlari unga to‘kilar:
«Seni, Omon, ko‘rgandan beri,
Ko‘zlarimga uyqu kelmaydi.
Senga mayl qo‘ygandan beri,
Hech narsaga ko‘ngil to‘lmaydi...»
O’ylab-o‘ylab to‘xtab qoladi,
Og‘ir-og‘ir nafas oladi.
Yozganlarni o‘qiydi takror,
Yuragida uyg‘onadi or.
Va qog‘ozni yirtib tashlaydi,
Yana olib yozaboshlaydi:

«Sevganimni qilmay oshkora,
Omon o‘zi so‘z ochsa zora,—
Xayolida yurar edim jim,
Faqat kutmoq bo‘lmishdi burchim,
Va nihoyat sabr ila qaror
Tugadiyu boshladim iqror...»
Boz o‘qidi, ko‘ngli to‘lmadi,
Yana aytganiday bo‘lmadi.
«Yozolmadim» dedida o‘zi,
Ro‘parada turgan qog‘ozni
Parchaladi. U endi bu bor
Yozmaslikka ayladi qaror.

 

VIII

 

Bir silkinib o‘rnidan turdi,
Nedir o‘ylab ilgari yurdi,
Atrofi jim, hamma uyqida,
Ko‘kdagi oy aks etar suvda;
Yolg‘iz mayin, yengil shabboda
Vodiy ichra tanho teptirar.
Simob kabi tiniq havoda,
Shitirlashib yaproqlar titrar.
Qiz chor atrof sari qarandi,
Tim-tinlikda o‘rtandi, yondi,
Bir otashin intilish shu dam,
Yuragiga bo‘lmishdi hamdam.
U qaygadir ketmoqchi, faqat,
Bilalmaydi qayga ekanin,
U shod, lekin o‘shal muhabbat
Parcha-parcha to‘g‘raydi tanin.

Unitdi-yu, to‘xtalib qoldi,
Chigal o‘ylar ichra yo‘qoldi.
Ham o‘tirib qoldi faromush,
Qancha yulduz ko‘zida botdi,

Va o‘rnidan qo‘zg‘ayaib xomush,
Sekin kelib joyiga yotdi.

 

IX

 

Sekin kelib yotdi-yu faqat,
Kiprigini yuma olmadi.
O’ylay-o‘ylay toq bo‘ldi toqat,
Endi sira yurak qolmadi.
Yoki birdan Omon ko‘ziga,
Uyalmasdan qaray qolsami...
Hamma gapni uning yuziga
Shartta-shartta ayta solsamy?..
Yuzdan olib butun pardani,
Gapirsa-yu «javob» ber desa,
«Ayb qilmagin, tanladim sani,
Rozi bo‘lsang birga yur» desa...
Nima bo‘lur shu paytda holi,
Nima bo‘lur sho‘rlikning foli.
Terga pishib Zaynab olar tin,
Yo‘q, bo‘lmaydi, bu hali qiyin.
Hali bunga til borolmaydi.
Hali Zaynab o‘zining dardin,
Dadil turib yora olmaydi.
Tunni butun uyg‘oq kechirdi,
Fikrlari topmay nihoya,
Xayol uni ko‘kka o‘chirdi.
Tong yoridi, tog‘dagi soya
Vatanini soyga ko‘chirdi.

 

X

 

«Sensan, Omon, uyqusiz tunlar,
Yuragimni olgan alanga,
Sen fikrimni chulg‘ading kunlar,
Sen laxcha o‘t tashlading tanga.

Koshki seni ko‘rmagay edim,
Tushmagaydi ko‘zga otashing,
Yashar edim betashvish va jim,
Yuragimni yondirmas g‘ashing.
Oqizarsan hali yoshimni,
O’t ko‘zlaring qo‘ymas salomat,
Bulut kabi qurshar boshimni,
Hali qancha-qancha malomat,
Hali qancha-qancha hasratlar,

Yosh qalbimga bo‘lurlar mehmoa,
Hali qancha qayg‘ular, dardlar,
Hiddat bilan so‘zon qilur jon.»

 

XI

 

Tong singidi oppoq oqarib,
Zaynab turib, dalaga borib,
Butun gapni unutgan bo‘ldi,
Siqiq qalbi havoga to‘ldi.
Yaratuchi erkin, ozod ish,
Daladagi osuda turmush,
Ko‘klam kabi ko‘kargan jonlar,
Sho‘x yigitlar, qizlar, juvonlar
Bo‘ldi qizning dardiga chora,
Xurram bo‘lib u bora-bora,
Otdi dilda bo‘lgan g‘uborin,
Va faromush ayladi zorin.
To kechgacha ishladi tinmay,
To kechgacha yurakdagi nay,
O’tga tushib qilmadi navo,
Dala bo‘lib dardiga davo.
Yuragiga hech g‘ash solmadi,
Oromiga otash solmadi.
Daladagi bu qaynoq hayot
Havasiga bog‘ladi qanot.
Va shodlikning eshigin ochdi,
Qayg‘ularn uzoqqa qochdi.

Har qadamda ortib sururi,
Qancha yerni o‘yinga soldi,
Ishladi-yu, ortdi g‘ururi,
Kech kirganin bilmayin qoldi.

 

XII

 

Quyosh botdi, bir to‘da qizlar,
G’am bilmagan kular yulduzlar,
Ovoz qo‘yib qo‘shiq aytadi.
Zaynab bilan xushchaqchoq Huri,
Adol bilan yallachi Nuri,
Asal bilan o‘yinchi Sora,
Surma bilan quvnoq Ruxsora,
Sarvi bilan dutorchi Gulpor,
Qunduz bilan Suqsur va Anor,
Birga-birga qaytadi xandon,
Birga chaqchoq qiladi chandon.

 

XIII

 

Tor ko‘chaning boshiga kelib,
Zaynab endi o‘zga yo‘l oldi.
Har biriga chandon tikilib,
Do‘stlaridan zo‘rga ajraldi.
Chayqab qoldi u boshlarini,
Yo‘lga tikib qarashlarini,
Ko‘cha to‘la odamni ko‘rdi,
Ichkariga kirma’yin turdi.
Odamlarning hammasi tog‘dan,
Tog‘ bag‘rida bo‘lgan ulog‘dan
Qaytgan kabi to‘da va to‘da,
So‘zlasharlar harbir to‘g‘rida.
Go‘yo bayram, go‘yo yangi yil,
Tarqaganday go‘yoki sayl,
Kelardilar guras va guras,
Bari erkin olardi nafas.

 

XIV

 

Omon kimdir, bormi vatani,
Kim ham qizga tanitar uni
Shod bo‘lsada xotirotidan,
Xabarsizdir yorning zotidan.
U bo‘lurmi sevgisiga teng,
Oshiyoni qayda bu qushning.
Zaynab fikrin chuvaltirgan shul
Fikri-yodi shu bilan mashg‘ul.
Yomon otliq bo‘lsa u agar,
Zaynab kirar yerlarga qadar!
Bo‘lib qolsa siri oshkora,
Jarohatga topilmas chora.
So‘ngra uni savdoyi derlar,
Bir tagsizning gadoyi derlar;
Unda yog‘ar ta’na toshlari,
To yergacha uning boshlari —
Xam bo‘lur-da, hech yura olmas,
El ichida obro‘yi qolmas.
Va yoronlar bari beg‘araz,
Bunday do‘stdan qilurlar araz.
Shuning uchun jimlik saqlardi,
Shuning uchun ichida dardi,
Shuning uchun qiynalsa ham jon,
Sevgisini tutardi pinhon.

 

Ikkinchi bo‘lim

 

I

 

Ichkarida o‘zga hol edi,
Zaynab uchun o‘zga fol edi.
Bunda qizning erkin va toza
Nomusiga o‘qib janoza,
Hurligini yer bilan yakson,
Bag‘rin etib laxta-laxta qon,

Ko‘zlaridan oqizib yoshin,
Poymol etib uning quyoshin,
Qora turmush solardi changal;
Qismatini etar edi hal.

 

II

 

Zahar to‘kib qiznnng oshiga,
Bu bechora Zaynab boshiga
O’tmish solgan qora bir soya;
Bu — turmushdan ajnb hikoya,
Bu — insonning hayvondan battar
Xo‘r etidgan chog‘in eslatar...
Undan Zaynab xabarsnz hamon,
Uni aslo eslamas bu jon.
Bu savdoni kimnnng solganin,
Uning baxtin kimlar olganin,
Kimlar uni bu qadar ojiz,
Va huquqsiz bechora bir qiz
Etib, sho‘rlik boshiga balo,
Solganini eslamas aslo...

 

III

 

Hali Zaynab chaqaloq kunlar,
Boshga tushdi chigal tugunlar,
Ona uyi odamga to‘ldi,
U Sobirga nishona bo‘ldi.
Uch-to‘rt xotin go‘dak Sobirni
Olib kelib ochdilar sirni,
Zaynab bilan Sobirni maqtab,
Va ikovni bir-birga atab,
Dasturxonda sindirdilar non
Va fotiha ko‘tarib shu on,
Tarqaldilar... Zaynab beshikda
Yig‘lar edi och qolib juda.
Sobir esa hech gap anglamas,
Yurar edi o‘yin bilan mast.

Ana shunda bu qora odat,
Qiz baxtiga urgan edi xat.

 

IV

Yillar o‘tdi, faqir xonadon
Muhtojlikka taslim etdi jon,
G’amxonada qashshoqlik kuldi
Va oila tutday to‘kildi.
Zaynab qoldi bechora yakka,
Kimsa kelmas unga ko‘makka.
Nada ota, na ona qoldi,
Na bir kulba, na xona qoldi;
Na bir panoh, na bir oshnyon,
Na bir g‘amxo‘r, na bir mehribon,
Na bir sirdosh, nada bir yo‘ldosh,
Na bir o‘rtoq, na bir qayg‘udosh...
Hech kimsasi yo‘q edi, yolg‘iz
Tutqin bo‘lib qoltan edi qiz.

 

V

Har dargohga borib sig‘indi,
Har eshikda novdaday sindi.
Endigina ko‘kargan nihol,
Xazon urib bo‘lmishdi behol.
U nihoyat topdi bir panoh,
Muruvvatli bir kichik dargoh
O’z qanoti ostiga oldi,
Taglariga issiq xas soldi.
Anorxola oilasida
U, asrandi qiz bo‘lib qoldi.
Va shunga ham sevinib juda,
O’tganlarni unitgan bo‘ldi.
Alamlarni quritgan bo‘ldi.

 

VI

 

Qiz beradi taqdiriga tan,
Anorxola kulbasi — vatan.
Xufton yotib, azonda turar,
Erta-yu kech eshik shipirar.

Mashaqqatda o‘tadi kuni,
Xoldan ketib sho‘rli qiz tuni
Yarim karaxt, mudrar, yarim och;
Usti-boshi yirtiq-yalang‘och
Kun kechirar, ishlar tinmayin,
Qayg‘u to‘la ovozi mayin,
Qizning g‘amgin holin anglatar,
Qiz ichida og‘ir dard yotar.

 

VII

 

Oftob yiqdi qayg‘u tog‘ini,
Oylar yoqdi tun chirog‘inn.
Utdi kunlar, o‘tdi zamonlar,
Utdi g‘amga g‘arq bo‘lgan onlar.
Lekin ular esdan hechqachon,
Chiqa olmas va xotirga jon
Berur uning har sahifasi,
Eslaganda qizning siynasi
Chuqur bir oh bilan qo‘zg‘alur;
Og‘ir-og‘ir bir nafas olur.

 

VIII

 

Davonlarni oshdi amallar,
Yashashdagi churuk tamallar
Asosidan bir-bir buzuldi:
Vodiy bo‘ylab kolxoz tuzildi.
Anorxola oilasi ham,
Kolxoz sari qo‘ydilar qadam,
Va bo‘y yetgan Zaynab ham ozod,
Erkin endi boshladi hayot.
Kolxozdagi mustaqil turmush
Va mahsuldor yaratuchi ish
G’ussalarni ayladi barbod,
Faqat shunda u qozondi ot.
Shunda qadri-qiymati ortdi,
Shunda izzat-hurmati ortdi.

Atrofiga gullar sochildi,
Shunda uning baxti ochildi,
Faqat shunda sezdi begumon,
U o‘zini haqiqiy inson.

 

IX

 

Baxt jaranglar quvnoq sasida,
Na kulfati, nada zori bor.
Anorxola oilasida
Endi uning e’tibori bor.
Endi uni kamsitmas hechkim,
Endi uni yetim deyar kim?
Zaynab o‘sar oqil va dono,
So‘zlarida mazmun va ma’no.
O’sganida betashvish, beg‘am,
Buncha ziyrak bo‘lmas edi ham.
Endi uning har narsasi bor,
Endi unga hamma gap tayyor,
Odamizod gulistonida,
Saodatning baxt bo‘stonida,
Orzularga to‘lig‘dir ko‘ngil.
Vahimasiz osoyishta dil.
O’ziga bir yo‘ldoshni istar,
Bir qadrdon sirdoshni istar.

 

X

 

Zaynab Sobir kimligin bilmas,
Zaynab hali o‘z ishqida mas.
Lekin Sobir uyida har kun,
Shoshilishcha to‘y tayyorlanar.
Ammo Zaynab ko‘ksida har tun,
Omonining yulduzi yonar.
To‘ydan faqat Anor xabardor,
Uni Sobir onasi bardor,—
Bardor etib yo‘lga solmishdir
Ixtiyorin qo‘lga olmishdir.

 

XI

 

Tayyorlanar to‘y, lekin Sobir
Bu to‘y uchun ajoyib bir sir,
Chunki ona bog‘ida u yo‘q,
U o‘zining qishlog‘ida yo‘q.
U, o‘qirmish dorilfununda,
Va onglarni qoplagan tunda
Yulduz bo‘lib uchar emish u;
Yashin kabi ko‘char emish u.
Ona unga uy qilmoqchidir,
Dabdabali to‘y qshshoqchidir.
Shuning uchun yo‘lga ko‘z tutar,
Kelishini intizor kutar.

 

XII

 

Zaynab endi o‘z asrorini,
Armonini, istak, zorini
Opasiga etib oshkora,
Qilmoqchidir dardiga chsra.
Faqat netib, qaysi yuz bilan,
Qaysi hayo, qaysi ko‘z bilan
Opasining yuziga qarar?
Tili so‘zga qandayin borar?
Uyat o‘ti yonib yuzida,
Bir iztirob ziyrak ko‘zida,
Yolg‘iz Huri sari tolpinar,
Uni eslab yuragi tinar.

 

XIII

 

Chunki Huri Zaynabning butun
Asroridan to‘la xabardor,
Chunki uning bilan kunu tun
Birga bo‘lar. Har narsaki bor
Zaynab unga so‘ylar, saqlamas,
Hechbir narsa yo‘q Huri bilmas,

Hatto Omon bilan ham uni,
Tanishtirgan shu Huri edi.

 

XIV

 

Huri, Zaynab qosh qorayganda,
Qech qopqora choyshab yoyganda
Ichkariga kelib kirdilar
Va Anorga salom berdilar.
Ko‘rar ekan yuzi qizardi,
Opasiga yaqinroq bordi.
Anor esa chehrasi xandon,
Zaynab uchun bergudayin jon,
Atrofida parvona bo‘lar
Va ming karra undan o‘rgular.
Huri bo‘lsa qilib tamosho,
Aytajagin etardi insho.
Lekin undan oldinroq Anor,
So‘z boshladi kulib beqaror.
Ikki qiz ham hangumang qoldi,
Zaynabdagi sevinch yo‘qoldi.

 

XV

 

«Ro‘zi azal qiz qismatida
Erga tegmoq odatn bordir.
Bu nasiba taqdir xatida
Yozilgandir, oh bilan zordir.
Bundan quruq qolgan peshona,
Umri o‘tar yona va yona,
Qovushmoqlik qushlarda ham bor,
Hamma izlar bir yo‘ldosh diydor;
«Ko‘zi tirik ekan otasin,
Bir yaxshi niyati bor edi,
Ya’ni Zaynab Sobirga bo‘lsin —
Degan vasiyati bor edi.
Ne uchunki, u tug‘ilganda
Sobirga deb non sindirilgan,
Nishon bo‘lgan, yetib to‘lganda,
Sobirjonga bo‘lsin deyilgan».

 

XVII

 

Anor so‘zlar va Zaynab qalbi
Tol bargiday dir-dir qaltirar.
Huri qo‘yib jon qulog‘ini,
Tinglar ekan lablari titrar.
«Endi, Zaynab bo‘y yetib qoldi,
Yurtimizning mana eng oldi
Yigitlari unga xaridor,
Ko‘p lochinlar chiroyiga zor.
Lekin Sobir hammadan go‘zal.
Kecha qildik hamma gapni hal:
U shahardan kelish bilanoq,
To‘y qilmoqqa ayladik qaror.
Ishlar bitdi, bitdi-yu biroq...»
«Biroq...» deya to‘xtadi Anor,
Ikki qizga bir qarab oldi,
Atrofiga bir nazar soldi.
Qiz qalbida bo‘g‘ilardi jon,
Huri bo‘lsa tamoman hayron.
Yana so‘zni boshladi Anor:
«... Biroq bunda bir andisha bor,
Chiqarmaslik uchun yomon ot,
Saqlash uchun nomus va uyat,
To to‘y bo‘lib o‘tkunigacha,
Kelin bo‘lib ketgunigacha,
Boshi ochiq chiqmas tashqari.
Shuni istar barcha yosh, qari».

 

XVIII

 

Zaynab tamom, tamom lol edi,
So‘z qotishga u behol edi,
Tirnar edi qalbini azob,
Go‘yo xasta, go‘yoki betob,
U ichidan og‘ir to‘lg‘anar.
G’azab bilan zohiri yonar.
Va Anorga qaramas aslo,
Og‘ir dardga bo‘lib mubtalo
Tun singari bo‘g‘iq va sokin
O’tiradi, sirdoshi lokin
Oppa-ochiq tutashar edi,
Daryo kabi u toshar edi:

 

XIX

 

«Kechir opa, aytgan andishang
Qizni qullik tomon qaytarur.
Andisha deb sen urgan teshang
Uni qora qoniga qorur.
Agarda qiz bo‘y yetgan esa,
Bir oldidan o‘tmas bo‘lurmi?
Va uyiga sovchilar kelsa,
G’oziligin kutmas bo‘lurmi?
Balkida bir degani bordir,
Balki unga tegmaklik ordir,
Balki etib bir ahdu paymon
Vafosiga garav qo‘yib jon
Arz etgani kelgandir senga.
Tez shoshilgan, yelgandir senga.
Endi bunga ne chora bo‘lur?
Endi Zaynab bechora o‘lur...»

 

XX

 

Opasida g‘azab otashi,

Va Zaynabda andisha g‘ashi.

Yelkasida tog‘day otir g‘am;
Anor ko‘zi ichra jahannam
Olovlari tinmay lovillar,
Va taptiga yuraklar cho‘llar.
Huri yoqib so‘z gulxanini,
O’rtar edi Anor tanini,
Yana Anor o‘tday tutoqib,
So‘z boshladi Huriga boqib:
«Nima deysan, bunga Sobirdan

Ortiq yigit er bo‘larmikin?

Butun yurtni axtarsa undan

Afzali hech topilarmikin?

Nimaga bu andisha bekor?

Nega unga tegmak bo‘lsin or?

Axir yurtda qancha go‘zallar

Kelishini zoriqib kutar.

U bu yurtda eng zo‘r bilimdon,

Paxta ilmin o‘qipti chandon.

Yurtda barcha paxta ekkanlar

Xirmoniga chervon quyular.

Axir yana bir andisha bor:

U Sobirga fotiha bo‘lgan,

Vasiyatda uni ota zor,

Sobirjonga bo‘lsin deb o‘lgan.

Poymol qilib bo‘lurmi buni?

Qaysi nomard istagay shuni?»

 

XXI

 

Yerda ekan ko‘zining nuri,
Zaynab hamon jim, faqat Huri
Davom etar savol-javobda,
Jaranglaydi chalg‘isi tobda:
«To‘g‘ri opa, senga ham qiyin,
Birovga so‘z bergandan keyin
Uhdasidan chiqmoq yaxshidir,
Andishamning sababi budir,

Zaynabning ham tanlagani bor.
Opa, faqat qizishma zinhor!
U Omonni sevib holipti,
Sevib qolib, va’da olipti.
Opa, bu ish qizning haqqidir,
Andishamning sababi budir.
Bunda yo‘qdir hechqanday gunoh.
Zo‘rlik bilan tegib so‘ngra oh
Tortganning hech foddasi bo‘lmas,
Qiz ham odam; u bir mol emas,
So‘zda turmoq qiz uchun ham farz,
Odamgarlik qiz uchun ham qarz.
Poymol qilib bo‘lurmi buni?
Qaysi nomard istagay shuni?»

 

XXII

 

G’azabida olam, olam o‘t,
Tushunchasi qopqora bulut —
Kabi borgan sari quyular;
Anor go‘yo sochini yular
Kabi bo‘lib iinar jahlga.
Hamma gapni sovirib yelga,
Yergudayin Zaynab boshini,
Otaboshlar ta’na toshini:
«Ortdirganing kolxozda shumi?
Ey sharmanda, benomus, bebosh.
Baxt deganing shumidi, haln?
Ishlaiman deb taiibsan o‘ynash».

 

XXIII

 

Zaynab shunda qalbiga birdan
Yashin urgan kabi sanchidi,
Va boshini ko‘tarib yerdan:
«Jonim opa, to‘xtagil» — dedi —

Yalinaman, buncha tutashma,
Yalinaman, bu qadar toshma.
Qilma opa, qalbimni pora,
To‘xta, biroz anglasang zora.
Opa, uvol ko‘zdagi yoshim,
Uvol g‘amda xam bo‘lsa boshim.
Opa, meni ozgina qizg‘on,
Ko‘karganda kul bo‘lmasin jon,
Niyatingga yetkur, quloq sol.
Alamlaring ketkur quloq sol».

 

XXIV

 

«Benomus qiz, ayt to‘g‘risini,
Baxti qora! El nomusini
Orsizlarcha poymol etganda,
Zarracha es bormidi sanda?
Qaysi shayton yo‘lga boshladi?
Qay xaromi o‘tga tashladi?
Yo‘ldan urdi qaysi bir makkor?
Ochig‘ini so‘ylagil, beor.
Senga buni kimlar o‘rgatdi,
Quchog‘ingda qay iblis yotdi?

«O’nbesh yoshda ekan kuyovga
Berganlari hamon esimda.
Qurbon bo‘ldim qaysi bir yovga,
Hamda mening toliim kimda?—
Bilmas edim, bilmasdim aslo,
Lekin, shukur, urmadi balo;
Chimildiqda ko‘rdim erimni,
Menga yo‘ldosh qildilar kimni?
So‘ramadim, bo‘lmadi ishim,
Hechkim bilan yo‘qdir koyishim.
Qolib ketdik butun umrga
Va shukur knm, kirmadik go‘rga.
Shunday o‘tdi yetti pushtimiz,
Shunday o‘tdi barcha xotin-qiz,

Shunday o‘tdi urug‘ va avlod
Va hechbiri qichqirmadi dod.
Bizda odat mana shu edi,
Va saodat mana shu edi.
Sen sharmanda, endi bemalol,
Hammasini qilibsan poymol».

 

XXV

 

Zaynab turar, qora ko‘zidan
Jovdiragan yoshi tirqirar,
Qoni qochib oppoq yuzidan
Talvasada ko‘kragi urar.
Huri jimdir. Zaynab bepoyon,
Alamini qilgali bayon —
Bir chimrandi, silkindi boshi,
So‘z boshladi ko‘zida yoshi.

 

XXVI

 

«To‘g‘ri opa, butun baxtsizlik,
Xo‘rliklarning boisi shudir,
Xotin-qizga xos bo‘lgan qullik
Shu odatda etmishdir zuhur.
Butun qizlar, butun juvonlar
Chimildiqda erni ko‘rdilar.
Kuya-kuya kul bo‘ldi jonlar,
Cho‘ri bo‘lib yig‘lab yurdilar.
Cho‘ri eding, qul eding bariig,
Rohat ko‘rdi qaysi biringiz?
Odam emas, ayiq bilan teng,
Yovuz edi topgan eringiz.
Har nomardga cho‘kar edi tiz,
Erksiz edi sizning hammangiz.
Hammangizning taqdiringiz qul,
Hammangizning ollohingiz pul.
Hammangizning bulutda oyi,
Hammangiz ham bahor gadoyi.

Kechdim opa, shunday odatdan,
Tamom kechdim bu saodatdan.

 

XXVII

 

«Sen o‘zingni baxtli dedingmi?
Opa, sen ham odam edingmi?
Chimildiqda erni ko‘rganda,
Tutqinlikka bo‘lganda banda,
Qancha ojiz, qanchalik xaqir,
Qanchalik xo‘r, qanchalik faqir,
Bo‘lganingni bilganmiding hech?
Chimildiqda bahoringga kech
Tushganidan xabardormiding?
Yashashingda insonlikka teng
Biror xislat, so‘yla, bormidi?
Baxt deganing qayg‘u zormidi?
Ko‘zingni ko‘r, qulog‘ingni kar
Qilib har kun ichganda zahar,
Tole shu deb yurarmi beg‘am,
Shukur qilarmiding shunga ham?

 

XXVIII

 

«Shuning uchun qaytdim baridan
Va uyalib yoshu qaridan,
Yurishimdan foyda topmadim,
Erk qidirdim, baxt shunda dedim.
Shuning uchun eski odatlar
O’lkasiii ayladim poymol,
Va sen degan oq saodatlar
Qora dedim va topdim kamol.

 

XXIX

 

«Man o‘zimni inson bilganda,
Gulga to‘lib bahor kelganda
Yuragimda havas uyg‘ondi,

Bir ajib o‘t bag‘rimda yondi;
Va sevgiga topshirib dilni,
Bir yigitga berdim ko‘ngilni.
Uni har kun ko‘rarkan tongda
Bir g‘ulg‘ula qo‘pardi ongda.
Hech narsani ko‘rmasdi ko‘zim,
Epaqaga kelmasdi so‘zim,
Ishlar edim o‘zimni bilmay,
Va betinim ko‘nglimdagi nay
Aytar edi uning otini,
Quyar edi shunda botinim.

 

XXX

 

«Opa, o‘sha sevganim — Omon,
Opa, o‘sha o‘rtaguchi jon,
Buni etib senga oshkora,
Yetishgali qilarkan chora,
Iqror bo‘lkim,gunohim yo‘qdir.
Ochiq yurib topgan kishimdan,
Va beizin qilgan ishimdan
Pushaymonim va ohim yo‘qdir.

 

XXXI

 

«Nima qilay, uzoq gapirdim.
Tushunchangni har tomon burdim.
G’araz shulkim, qaytmay yo‘limdan,
Qelganini qildim qo‘limdan.
Qancha yaxshi, barno bo‘lsa ham,
Qancha olim, dono bo‘lsa ham,
Sobir uchun meni qiynama,
Meni o‘tga tashlama yana.
Menga yolg‘iz Omonimni qo‘y,
Menga o‘sha yomonimni qo‘y.
U, kam emas hech bir odamdaya,
Men ul bilan uzoqman g‘amdaa.

Insof kelsin, opa, o‘zingga,
Tutqin bo‘lib o‘sgan qo‘zingga
Rozilik ber, odam bo‘l sen ham,
Saodat top va bo‘lmagin kam».

 

XXXII

 

Yuragini bo‘shatdi oxir,
Dardlarini yumshatdi oxir.
Zaynab artib ko‘zda yoshini,
Va ko‘tarib egik boshini
Opasiga «javob ber» dedi.
Anor hamon otashda edi:

— «Bo‘lmaydimi Sobir, tez gapir!

— Opa, bo‘lmas, jonim, gapim bir!

— Yo meni de, yoki Omonni!

— Netay, tikdim yo‘lida jonni!

— U pastkashning zoti kim ekan!?

— Opa, urma qalbimga tikan.
Uni men ham bilalganim yo‘q,
Bu yumushni qilalganim yo‘q.
Lekin ishonch bilan to‘liqman,
Shu ishonchim bilan ulug‘man».
Anor aslo chiday olmadi,
Qolgan gapga quloq solmadi,
O’zi birdan shovillab ketdi,
O’t singari lovillab ketdi:

 

XXXIII

 

«Ko‘rinmagin, yo‘qol, ko‘zimga,
Yo‘qol, xotin bo‘lsang ham kimga,
Endi mening nomimni aytma,
Rasvolikdan orqangga qaytma.
Dargohimdan chiqib ket, darhol,
Endi seni ko‘rmaklik malol.
Qolganingda toza sharmanda,
Bo‘lganingda ko‘chaga banda,

Shunda meni esga olursan,
Xizmatimni esga solursan.
Endi rasvo bo‘lguningcha, xayr,
Va benavo bo‘lguningcha, xayr».

 

XXXIV

 

«Xayr, opa, kelsang o‘zingga,
Rozi bo‘lgin bergan tuzingga.
Buncha qarg‘ish yomon emasmi?
Yurgan yo‘lim balandmi-pastmi —
Opa, endi o‘zim bilurman.
Bilganimni o‘zim qilurman.
Eshigingda asrandi bo‘lgan
Qora kunlar xotirda qolur.
Opa, sening miyangga to‘lgan
Bulut balki bir kun tarqalur.
So‘ngra o‘zing pushmon bo‘lursan,
So‘ng qayg‘uda mutloq o‘lursan.
Etalmadim tuzingni halol,
Choram yo‘qdir, joi opa, xushqol...»

 

XXXV

 

Zaynab yana ko‘zida yoshi,
Ham tutashib ichi va toshi
G’azab bilan o‘rnidan turdi,
Tikkasiga ichkari yurdi.
Yig‘ishtirib bor bisotini,
Bo‘g‘ozida tiqilib tini,
Huri sari qildi ishora,
Zaynab uchun shu bo‘ldi chora.
Huri ikav uydan chiqdilar,
Anor bo‘lsa ko‘chaga ular
Chiqqanicha qarg‘ishlab qoldi...
Butun elga yoyildi bu sir,
Va ertasi qishloqqa Sobir,
Keldi degan xabar tarqaldi.

 

Uchinchi bo‘lim

I

 

Borliq uzra tushganda oqshom.
Zaynab qo‘ydi dalaga qadam.
Bir-bir bosib, ilgari yeldi,
Soy bo‘yvga yaqshilab keldn.
Butuv atrof, og‘kr yeulutda,
Yolg‘iz Zaynab yuragi o‘tda.
Bir guvohi suvlar shildirar,
Bir guvohi ko‘kda oy yurar,
Bir guvohi yulduzlar qator
Turar qizning diydoriga zor.
Sekin-sekin va tashlab Omon,
Yaqin keldi suygani tomon
Va ko‘rdikim ajoyib bir hol,
Zaynab turar qayg‘uli va lol,
Ko‘zlarida yoshi bor edi
Va egilgan boshi bor edi.

 

II

 

«Omon, menga o‘zingni anglat,
Ochiq gapir, so‘zingni anglat.
Aybi chiqdi qilgan ishimning,
Ko‘ngil berib suygan kishimning
Kimligini bilmay uyaldim.
Uyat emas qonga bo‘yaldim.
Bu ofatdan meni et xalos,
Malomatdan meni et xalos.
O’zing kimsan, bormi vataning?
Qaysi eldan, zoting kim saning?
Sezgilaring agar bo‘lsa rost,
So‘zla biroz o‘z sevpshgga xos»

 

III

 

Omon uzoq o‘ylarga ketdi,
Dashtu sahro, ko‘ylarga ketdi.

Eski qayg‘u, ko‘hna hikoya,
Xotiriga tashladi soya.
Omon uzoq-uzoq qoldi jim,
Bo‘g‘iq-bo‘g‘iq nafas oldi jim.
Oxir boqib qizning yuziga,
Jon olg‘uchi qora ko‘ziga,
O’tmishini ayladi bayon,
Kim ekanin ayladi ayon:

 

IV

 

«Senga enda nelar aytayin,
Qaydan boshlab, qaydan qaytayin;
Kimni yo‘qlab, kimni eslasam,
Kimni qo‘yib, kimlardan desam,
Kimning aytsam senga otini,
Bayon qilsam kimning zotini.
Kechir, Zaynab, ojizdir Omon.
Bu so‘rog‘ing jon o‘rtar yomon.
Bu so‘rog‘ing jonni qaqshatar,
Bu so‘rog‘da qayg‘u, zor yotar.
Bu so‘rog‘da olam va olam
Omon uchun hasrat bilan g‘am.
Kechir, Zaynab so‘zlalmas tilim,
Kechir, Zaynab, chidalmas dilim,
Bu hikoya to‘kar yoshimni,
Ham kuydirar ichu toshimni.

 

V

 

«Kel bo‘lmasa, quloq sol sen qiz,
Bizning qadim, keksa dunyomiz
Ona mehri bilan to‘liqdir,
Ona mehri bilan ulug‘dir.
Har go‘dakning bir onasi bor.
Har onaning o‘z bolasi bor,
Ona uni bolam deb izlar,
Bola uni onam deb bo‘zlar.

Ajal kelib bo‘qqan chog‘ida,
Ona hatto balo tog‘ida
Izlar ekan o‘z ovorasin.
It yo‘qotgach jigar porasin
Chok etarmish o‘z yoqasini.
Hatto qushlar o‘z chaqasini
Issiq qanot ostiga olur,
Asrar uni, jonga jon solur.
Hatto qo‘ng‘iz o‘z bolasini
Oppog‘im, deb bo‘lar ekan shod,
Oppog‘im, deb qilar ekan yod.
Har bechora va harbir gado,
Farzand uchun qilgay jon fido,
Va hattokim ilon ham chiyon
Jon porasin sevar begumon.

 

VI

 

«Gul ochilar bahor chog‘ida,
Va to‘lishar ona bog‘ida,
Ona sevmas farzand topilmas,
Farzand yo‘qdir onani sevmas.
Farzand guldir, ona bir bo‘ston,
Shuning bilan jahon guliston.
Yolg‘iz bir men onasiz o‘tdim,
Yolg‘iz bir men zaqqumlar yutdim.
Yolg‘iz bir men ona allasin
Tinglagali bo‘ldim intizor.
Yolg‘iz bir men onaning sasin
Eshitalmay yig‘lab o‘tdim zor.
Onaliklar saodatiga
Bir oshkora suq bilan boqdim,
Va tufurdim taqdir xatiga,
Peshonamni o‘tlarga yoqdim.
Ona nomin eshitganimda,
Xo‘rsinardim, o‘pkam to‘lardi.
Mening kuchsiz, ojiz tanimda
Bir qaltirash paydo bo‘lardi.

 

VII

 

«Rosa to‘qqiz ekanda yoshim,
Bir baloga duch keldi boshim,
Oqsoch kampir bir sirni ochdi,
Sirni ochib qonimni sochdi:
«Bolam, aytsam rostini senga,
Hech bir kimsang yo‘q...» dedi menga.
Shohid topib yoshu qaridan,
Zarafshonning qirg‘oqlaridan
Topganini qildi hikoya:
«Na hamshira va na bir doya,
Na bir oshno, na bir qarindosh
Na bir sirdosh va na bir yo‘ldosh,
Bu dunyoda bo‘lmamish senga»—
Deya g‘amgin yuzlandi menga.
Oqsoch xotin yig‘lab zor-zor,
Boqqanini ayladi izhor:
«Seni boqdim xudo yo‘liga,
Topshiraman yana qo‘liga,
Bo‘lsa agar o‘zi mehribon,
Panohida saqlagay omon.
Bolam, endi yurt tinchib qoldi,
Elu xalq ham erkin tin oldi.
Agar yurtni yurib izlasang,
Balki chiqar otang va onang.
Kim biladi, balki hayotdir,
Va ehtimol hayotga yotdir.
Kim biladi, balki Zarafshon
Senga o‘zi berar bir nishon.
Duo qildim, baxting yor bo‘lsin,
Manglayingda taxting bor bo‘lsin».
Deya oqsoch qo‘lini ochdi,
Yuzlaridan issiq qon qochdi.
Og‘ir edi bu benihoya,
Bulut soldi qalbimga soya,
Chiqib ketdim shunda bosh olib,
Ko‘zlarimga qonli yosh olib.

 

VIII

 

«Necha kunlar yurib Zarafshon,
Bo‘ylaridan izladim nishon.
Necha turli zllarni ko‘rdim,
Izg‘irinlar, yellarni ko‘rdim,
Hammayoqqa ko‘zim nigoron,
Yosh o‘rniga to‘kar edim qon.
Kirib ko‘rdim har bir xonani,
Har bir kulba, har hamxonani,
Har bir odam bilan uchrashdim,
Qirlar oshdim, tog‘larni oshdim.
Duch kelganning, lekin, biri ham,
Otang men, deb uradmadi dam.
Necha-necha erkak va ayol
Savolimga bo‘lib qoldi lol.
Zarafshonda yana yugurdim,
Qirg‘oqlarga o‘zimni urdim.
Va izladim yona va yona,
Topolmayin hech bir nishona.

 

IX

 

«Daryo kabi mavj urib toshdim,
Vodilarda yolg‘iz adashdim,
Har ko‘rgavdan ayladam so‘roq,
Achchiq javob eshitdim biroq:
Hamma menga: izlaganlaring,
Dedilarkim, o‘lganlar sening,
Yurt boshini zulm bosganda,
Ofat bilan o‘lim bosganda,
Muhtojlikda o‘lgan, dedilar
Va ochlikda o‘lgan dedilar.
Har vodini bir-bir izladim,
Yetim qo‘zi yanglig‘ bo‘zladim.
Boshim uzra qushlar chirqirab,
Charx urdilar holimni so‘rab.
Chirqirashib barcha beqaror,
El javobin qnldilar takror.

Gulzorlardan, bog‘lardan o‘tdim,
Bozorlardan, tog‘lardan o‘tdim.
Butun yurtni osoyish topdim,
Elu xalqni bekoyish topdim,
Faqat dardga topalmay chora,
Bag‘rim edi pora va pora.

 

X

 

«So‘z ayturga tilim bo‘ldi lol,
Nega mendan so‘rading savol?
Nega eski dog‘larni ochding,
Dog‘ ustiga og‘ular sochding.
Nega kelding mening yonimga,
O’t tashlading nega jonimga?
Tutashgusi qalbimga otash,
Jang qilgusi otash bilan g‘ash.
Shu otashda bo‘lurdaan xazon
Va shu g‘amda bo‘lurman xazon.
Odam esang yetgil dodimga,
O’tganlarni solma yodimga.
Zarafshonda Omonni. bilgan
Qari-qartang odamlardan so‘r
Bahor fasli erta ochilgan,
Oppoq gulli bodomlardan so‘r.
Majnun tolning butoqlarida
Qushlar tinmay Omonni kuylar
Sen suymagan yomonni kuylar.
Zarafshonning qirg‘oqlarida
Topganlardan so‘rasang, so‘ylar.
Aytib berar uning otini,
Aytib berar asli, zotini.
Qutilarsan ko‘zning yoshidan,
Qutilarsan ta’na toshidan.

 

XI

 

«Ne daryolar oqib o‘tdilar.
Qancha yillar o‘tib ketdilar.

U hovliqma, qadim Zarafshon
Bino etdi ko‘p yangi doston.
Vodiylarni, tog‘larni oshib,
Daralarda yolg‘iz adashib,
Kelib qoldi yurtingga Omon,
Kelib qoldi ranglari somon.
Yurakbag‘ri yonib, tutoqib,
Har ko‘rganga suq bilan boqib,
Bunda topdi bir yangi zamon.
Bul zamonda ul bo‘ldi Omon!
Shundan beri yurtingda sening
U bo‘lgandir odam bilan teng.

 

XII

 

«Sen ishlagan kolxozda ul ham
Topdi hama dardiga malham.
Esdan chiqib fig‘onu faryod,
Taqdiridan bo‘lgandir ul shod.
Omon topdi bunda parcha non,
Non demakim, Omon topdi jon.
Dunyo unga go‘zal ko‘rindi,
Hayotidan ma’nolar undi.
Yuragida havaslar paydo,
Orzularga ul bo‘ldi shaydo.
Bir yuqori olamga boqdi,
Shunday oliy bir damga boqdi.
Hatto, bilsang, Omonning bu bor.
Ko‘ngli ishqni qildi ixtiyor.

 

XIII

 

«Ol, deb, senga qo‘lni uzatdim.
Qo‘lni emas, qalbimni otdim.
Ko‘z oldimda butun bir jahon,
Sening bilan bo‘ldi guliston.
Ishqingda men bahorlar topdim,
Bahor ichra nahorlar topdim.

Nahorlarda ochildi gullar,
Olam-olam gul bo‘ldi cho‘llar.
Shundan ko‘rdim saodatimni,
Ma’qul qildim bu odatimni.
So‘zlab bersam o‘z sevgimga xos,
Seni jondan sevganligim rost.
Gar ishonsang aytgan so‘zimga,
Sen bo‘lganda — mening ko‘zimga
Hech bir narsa ko‘rinmas, xalos».

 

XIV

 

Omon tindi. Zaynab boshini
Ko‘tardi-yu artdi yoshini.
Qalbidagi har qancha gumon,
Tarqalgandi misoli tumon.
Qarashida ishonch bor edi,
Qismatiga tole yor edi.
Bir qanoat qilgandi paydo,
Omoniga bo‘lgandi shaydo.
Ikki ko‘zning qorachug‘ida,
Butun olam topmishdi makon.
Ikki qalbning qizg‘in cho‘g‘ida
Butun olam edi charog‘on...

 

XV

 

Daryo tinmay solardi shovqin,
Qiz ko‘ziday qora edi tun.
Qiz qalbiday pok edi havo,
Qiz qalbiday sevgiga davo.
Borliqdagi shu nafis holda
Yaproqlar ham yengil shamolda
Shitirlashib o‘yin solardi.
Bir-biridan bo‘sa olardi.
Butun borliq jon qulog‘ini
Qo‘yib tinglar Omonning sasin.
Ikki do‘stning baxtli chog‘ini,
Ikki yorning otash bo‘sasin...

 

XVI

 

Tun ustiga kun nuri yotdi,
Zir ajoyib go‘zal tong otdi.
Huri, Zaynab turib ikovlon,
Sobir tomon bo‘ldilar ravon.
Bukun Zaynab yurishlarida,
Yurish bilan turishlarida
Bir ajoyib mardlik bor edi,
Bir jasurlik unga yor edi.
Choy ustida o‘tirar ekan,
Xomush turib o‘y surar ekan,
Sobir ko‘zi tushdi eshikka,
Qizlar tomon qo‘zg‘oldi tikka.
Ota-ona qotib qoldilar,
Taajjubga botib qoldilar.
Zaynab sekin so‘zga kirishdi,
Hikoyaning boshidan tushdi:

 

XVII

 

«Sobir, yolg‘iz senga suyandim,
Eshit meni, bir o‘tda yondim,
Boshim uzra sindi ogar tosh,
Seni deya qavmu qarindosh
Ixtiyorim olgan ekanlar,
Va kishanga solgan ekanlar.
Men Omonga ko‘ngil beruvdim,
To o‘lguncha o‘shani devdim.
Sevganimni bilib Omonni,
Oqizdilar bag‘rimdan qonyai.
Malomatga tamom ko‘mildim,
Haqoratda go‘yoki o‘ldim.
Yetsang deya dodimga zora,
Izlab keldim o‘zingga chora.
Qilgil, oga, dardimga darmon.
Qo‘yg‘il, og‘a, bitta bechora
Tilagimga yetsin bearmon;

Bu dunyodan o‘tsin bearmon.
Men hech sening tenging emasman,
Omonim bor, seni demasman.
U kam emas hech bir odamdan,
Men u bilan uzoqman g‘amdan.
Qilmoq kerak va’daga vafo,
Vafosizlar tortgusi jafo.
Bahor payti otlar chopilur,
Sen deganda bir yor topilur.
Sen deganda har qiz, har juvon
Ko‘ngil berur, fido qilur jon.
Qutqor meni, keldim o‘zingga,
Muhtojdurman sening so‘zingga».

 

XVIII

 

Sobir tamom hayratda qoldi;
Bir iztirob, bir dardda qoldi.
O’rtandi-yu achindi joni,
Joni emas butun jahoni.
Achindi-yu to‘lg‘ondi bir bogd,
Qizga boqdi takror va takror.
Onasiga tomon yuzlandi,
Yuzdandi-yu rangi bo‘zlandi.
Yuragida boshlandi bir g‘ash,
G’ash ichida qizg‘in bir otash.
Achchiq-achchiq bir so‘z boshladi,
Hikmatlarni chizib tashladi:

 

XIX

 

«Qarindoshlar yig‘sinlar esin,
Shu choqqacha inson sezgisin
Uyin, mazax bo‘lgani basdir.
Endi dunyo bozor emasdir.
Endi odam quldek sotilmas,
Endi odam o‘tga otilmas.

Endi unga qafas bo‘lmas jon,
Endi dunyo bo‘lmagay zindon.
Endi odam istar bo‘lsa yor,
O’z sevganin qilsin ixtiyor.

 

XX

 

«Mening ham bir suygan gulim bor,
Mening ham bir o‘z bulbulim bor.
Kerakdirkim qavmu qarindosh,
Rozi bo‘lib birga qo‘shsa bosh.
Endi shunday odat kerakdir
Va saodat shunday kerakdir.
Xohishlaring bo‘lmasin uvol,
Ota-ona istagin ado
Qilib, sening erkingni poymol,
Etsam agar bo‘layin gado.
Bor, azizim, yosh ko‘ngling to‘lsin,
Bor, suyganing o‘zingga bo‘lsin».

 

XXI

 

Zaynab unga xomush egildi,
Qaddi uning salomga keldi.
Bo‘lib undan jahon-jahon shod,
Huri bilan hurmat qilib yod,
Darhol turib yo‘lga qaytdilar,
Va Omonga kelib aytdilar.
Birdan bo‘ldi olam guliston,
Zaynab, Omon qalbida bo‘ston.

 

XXII

 

Shu kuniyoq butun qishloqqa,
Qishloqdagi el birla xalqqa
Bu mojaro bo‘ldi ovoza.
Har bir qo‘ra, har bir darvoza,
Bo‘lib bundan tamom xabardor,

So‘ylardilar takror va takror.
So‘ylardilar Zaynab holidan,
So‘ylardilar Sobir folidan,
Kuyganini Anorning halol,
Boqqanini Omonga iqbol.
So‘ylardilar ertangi to‘ydan,
To‘y kechasi aytilur kuydan,
Qilardilar tinmay hikoya,
So‘ylardilar ko‘p, benihoya.

 

XXIII

 

Hayrat bilan qavmu qarindosh,
Yig‘ildilar qo‘shmoq uchun bosh.
Biri xursand, biri alamda,
Ne qilarin bilmas bu damda.
Biri to‘kar edi ko‘zdan yosh,
Qizlarining bu xil mayliga,
Zamonaning bunday zayliga,
Barcha birday hayron edilar,
Hayronu sargardon edilar.
Bu hollarga barcha qolib tang,
Hayron edi barcha esu ong.
Taajjubda tishlab tishlarin,
Bilmasdilar qilar ishlarin.
Hammasida bir dard bor edi.
Erklilarda hasad bor edi.
Yoshliklarin hasratda xazon
Qilgan uchun bo‘lib pushaymon,
Hur qizlarni oqlar edilar,
Bir ehtirom saqlar edilar.
Adil turib yoqlar edilar.
O’tganlarni barcha qilib yod,
Zamonadan bo‘lardilar shod.

 

XXIV

 

Kolxozdagi katta ravotda,
Bir alomat shovqin bor edi,

Kelardilar piyoda, otda,.
Shunday, katta saroy tor edi.
Bundan xabar topgan barcha el
Yog‘ilardi go‘yoki bir sel.
Qutlab Zaynab, Omon to‘yini,
Hamma xursand kelar edilar.
Bir alomat to‘y bo‘larini,
Hamma yaxshi bilar edilar.

 

XXV

 

Kirib keldi jimgina Anor,
Qovog‘idan yog‘ar edi qor.
Ular Sobir onasi bilan,
To‘yxonada bo‘lishib bir tan,
Bir burchakdan o‘rin oldilar,
Bir noiloj nazar soldilar.
Bu ikovning ko‘z qarashida
Ming-ming yashab Huri yurardi,
Javlon urib to‘yning boshida,
Yulduz kabi yashnab turardi.

 

XXVI

 

To‘rga katta gilam soldilar,
O’yinchilar kelib qoldilar.
Chalg‘uchilar boshladilar soz.
Qo‘shiqchilar soldilar ovoz.
Halimaxonu Naziraxonlar,
Nadimaxon, Karimaxonlar,
Qushday yengil uchar edilar
Oq bulutday ko‘char edilar,
Oqshomgacha bo‘ldi tamosho,
Butun yurtga to‘ldi tamosho.
Kelin-kuyov — Zaynab va Omon,
Boqardilar ma’sum har tomon.
Xursand edi behad ikki yor,
Xursand edi ikki baxtiyor.

 

XXVII

 

Zaynab bilan Omon ikovning—
Yangi kelin, yangi kuyovning
Baxti shunday bo‘ldi barqaror.
Sahargacha qizu juvonlar,
Dugonalar va mehribonlar
Uzatdilar aytib yor-yor.
Ikki o‘rtoq, ikki shirin jon,
Yangi uyga bo‘ldilar mehmon.
Go‘zal edi dunyo chunon ham,
Go‘zal edi bu ajoyib dam.
Ikki do‘stga aytib sharaf, shon,
Oqar edi toshqin Zarafshon.
Olam sari sochib yangi ong,
Sekin-sekin yorishardi tong.

 

 

SEMURG’ YOKI PARIZOD VA BUNYOD

 

1939

I

 

Sarvi qomat parizod
O’sdi g‘amlardan ozod,
Bahor yanglig‘ ochildi,
Gullar kabi sochildi.
Chiroyidan ovoza,
Elga tarqaldi toza.
Har yerga doston bo‘ldi,
Dostonga bo‘ston bo‘ldi.
Ko‘rmaganlar ko‘rishni,
Ko‘rganlar o‘ltirishni
Qilar bo‘ldilar orzu.
Barcha toshu tarozu
Shu gapni o‘lchar bo‘ldi;
So‘zlar oltin-zar bo‘ldi.
Shaydolar ko‘p beqaror,
Yigitlar bo‘ldilar zor.
Tun keldi-yu shom ketdi.
Uyqudan orom ketdi.
Hamma bo‘lib xaridor
Qizidi katta bozor:
Elchilar yog‘ildilar,
Katta g‘avg‘o qildilar.
Lekin u odam sevmas,
Doim o‘zi bilan mast.
Novqiron pahlavonlar
Eldagi novqironlar

Unga aslo yoqmaydi.
Oshiqlarga boqmaydi.
Yuragida sevgi yo‘q,
Qalbi marmarday sovuq,
U odamlik qarzini,
Sevguchining arzini
Olib orqaga tashlar.
Shuncha-shuncha otashlar
Eshigida so‘nadi.
Otashdan kul o‘nadi.

Bahri ochilmaydi hech,
Chehrasi kulmaydi hech.
Elchi bo‘lib kelganlar
Qizning sirin bilganlar,
Noumid qaytadilar,
Mardumga aytadilar,
Xalq ichida Parizod
Chiqaradi yomon ot.
O’z qizidan pushaymon
Bo‘lib shuning uchun xon
Kecha-kunduz o‘ylaydi,
Yoz bilan kuz o‘ylaydi:
«El rasmini qilmagan,
Sevgi nima bilmagan,
Qari qizni netayin?
Chiqib qayg‘a ketayin?
Qaylarga urayin bosh?
Buncha sovuq, bag‘ri tosh
Qizni qaydan yaratdim?
O’zimni o‘tga otdim.
Men nimaga yarayman.
Yurtga qanday qarayman.
Boshimga bu Parizod
Balolar keltirdi bot».
Qizini chaqirib xon,
Shunday boshladi fig‘on:
«Eshit, qizim Parizod,
Chiqaribsan yomon ot.

Sening bag‘ring tosh emish,
Ko‘zlaring beyosh emish.
Aslo sevmas emishsan,
Erga chiqmam, demishsan.
Men malomatga qoldim,
Zo‘r qiyomatga qoldim!
Sening yomon dostoning
Meni tuproq bilan teng
Qilib uyatga qo‘ydi.
Meni bepichoq so‘ydi.
Qizim, men ham qaridim,
Go‘rga tomon daridim.
Yoshim yetmishga bordi.
Soqol-sochim oqardi.
Yurak bag‘rimni o‘yding,
Meni nomusga qo‘yding
Otangga berma azob,
Azobga qolmagan tob.
Tosh yuraging yumshasin,
Eshitsin qalblar sasin.
Otang hurmati uchun
Ko‘rsat mardlikning kuchin:
Kel, birovga ko‘ntil ber
Bir yigitga deb gul ber.
Bir oz andishaga bor,
Meni g‘avg‘odan qutqor!»

 

II

 

Parizod o‘ylab qoldi,
Ko‘p uzoq begap qoldi.
«Mayli — dedi, u xonga,
Bir umid solib jonga —
Yolg‘iz bir shart qo‘yaman,
Bajarganni suyaman.
Hovlida bor zo‘r chinor.
Chinor emas u bir dor;

Biladi juda ko‘p sir,
Yashar yuz yil — bir asr.
Yoshi ko‘pga ketadi,
Boshi ko‘kka yetadi.
O’lkaga jar solaman,
Yerlarga zar solaman.
Shartim shuki, ot bilan,
Go‘yoki qanot bilan,
Shu chinorga chiqqanga,
Chiqib uni yiqqanga,
So‘zsiz xotin bo‘laman.
Go‘zal otin bo‘laman.
Barcha qarshimdan o‘tsin,
Mard o‘zini tanitsin.
Agar shunda ham qalbim
Yumshamasdan qolsa jim
Uzib olib otarman.
Qassoblarga sotarman».
Shunday degach Parizod,
Xon bo‘ldi poyonsiz shod.
Jarchilarni chorlatdi,
Harbiriga so‘z qotdi,
«Yurtga xabar beringiz,
Aytingiz har biringiz
Xon qiziga xaridor,
Parizod husniga zor
Bo‘lganlarga baxt kuldi,
Birgalashib taxt kuldi.
Qo‘rqmasdan kelabersin,
Baxtini bilabersin.
Sharti shulkim, ot bilan,
Go‘yoki qanot bilan,
Zo‘r chinorga chiqqanga,
Chiqib uni yiqqanga,
Parizod xotin bo‘lur,
Bir go‘zal otin bo‘lur.
Ayting, harbir mard kelsin,
Harbir mard bedard kelsin.

Sinasin o‘z baxtini,
Baxti qo‘llasin uni.
Ko‘rganlar olsin darmon,
Ko‘rmagan qilsin armon».

 

III

 

Haryoqqa xabarchilar—
Tili uzun jarchilar,
Chopa-chopa ketdilar
Bozorlarga yetdilar.
Karnay, surnay choldirib,
Suyunchilar oldirib,
Qildilar katta e’lon,
Xabarlar ketdi haryon.
Xonning xabarin olib,
Hamma birdan qo‘zg‘olib,
Zo‘r shov-shuv bo‘lib qoldi,
Yurtga gap to‘lib qoldi. ,

 

IV

 

Ertasiga barcha el,
Kelaberdi bog‘lab bel.
Chavandoz, pahlavonlar,
Barcha sohibqironlar,
Otlarni gijinglatib,
Qamchilarni o‘ynatib,
Kela berdilar bari,
Kattakon chinor sari.
Baxmal jabdiqlar urib,
Suluv qizlarday yurib,
Arg‘imoqlar chopdilar,
Yer va ko‘kni yopdilar.
So‘liqlarni tishlashib,
Mast bo‘lishib kishnashib,
Dunyo-dunyo chang-to‘zon
Ichida qolib osmon,

Kelaberdilar bari,
Kattakon chinor sari.
Chumoliday chuvashib,
Qir va tog‘lardan oshib,
Suv bo‘ylarida yotib,
Yurganda o‘qlar otib,
Oshiqlar poda-poda
Bo‘lib cho‘lu sahroda,
Kela berdilar bari,
Kattakon chinor sari.
Xon qizin olmoq uchun,
Elga sinalmoq uchun,
Baxtim bormi ekan, deb,
Menga yormi ekan, deb,
Kela berdilar bari,
Kattakon chinor sari.

 

V

 

Yetti kecha, yetti kun,
Yetti kunduz, yetti tun,
Zo‘r chinorga chiqmoqqa,
Chiqib uni yiqmoqqa
Hamma hezlab ko‘rdilar,
O’zni o‘qday urdilar.
Necha manman deganlar,
Ilon po‘stin yeganlar,
Yiqilaberdi bir-bir,
Makon bo‘laberdi yer.
Chinor hech silkinmadi,
Bir shoxi ham sinmadi.
Qushday uchib kelganlar,
Shamol kabi yelganlar,
Yarim yo‘lda tindilar,
Yana otga mindilar.
Yana hezlab ko‘rdilar,
O’zni o‘qday urdilar,
Murod hosil bo‘lmadi.

Ko‘ngillari to‘lmadi.
Ilonday chirmashganlar,
Chirmashib tirmashganlar
Yana qaytdilar ketga,
Chiqaberdilar chetga.
Qancha suluv arg‘umoq,
Yiqilib bo‘ldi cho‘loq.
Qancha-qancha chavandoz
Bo‘ldi tuproq bilan soz.
Ko‘plarning beli sindi,
Ko‘plarning umri tindi.
Kunlar o‘tdi va ammo
Hal bo‘lmadi muammo.
Zo‘r chinorga chiqmoqqa,
Chiqib uni yiqmoqqa
Hechkim erisholmadi.
Jumboqni yesholmadi.
Kelganlar bo‘lib hayron,
Ko‘plar bo‘lib pushaymon,
Bir-bir tarqab ketdilar,
Manzillarga yetdilar.

 

VI

 

Bu hollarni ko‘rib xon,
Yutdi laxta-laxta qon.
Parizod xunob bo‘ldi.
Xunobu betob bo‘ldi.
Qiz berganni qarg‘ishlab,
Peshonasiga mushtlab,
Yana axtarib chora,
Xon o‘rtandi tobora.
Odamlarni chaqirdi,
O’t ichida baqirdi:
«Bu maydonga kirmagan,
Bizning shartni bilmagan
Ayting, yana kim qoldi?»
Hamma odam jim qoldi.

Og‘ir o‘yga botdilar,
Oxir shuni aytdilar,
«Yolg‘iz bir Bunyod qoldi,
O’sha bir beot qoldi.
U bir cho‘pon bechora,
Bu ishga topmas chora.
Parizodga teng bo‘lmas,
Kiyimiga yeng bulmas
Chinorga chiqolmas ham,
Chiqolmas, yiqolmas ham.
Xon hech quloq solmadi.
Pisandiga olmadi.
«Bu gaplar bari bekor.
Bu bilan hech bitmas kor.
Qayda bo‘lsa ham Bunyod,
Topib keltirilsin bot!
Men otimni beraman,
Qanotimni beraman.
Agar chinorga chiqsa,
Va chiqib uni yiqsa
Ahmoq, bees bo‘lsa ham,
Maxov va pes bo‘lsa xam,
Mening qiznm Parizod,
Unga xotin bo‘lur bot».
Bunyodni tog‘ tagidan,
Daryoning etagidan,
Topib keltirdilar bot;
Xon berdi noiloj ot.
Zo‘r chinorga qarandi,
Tanini qurshab o‘tlar.
Ichida bir g‘ash yondi.
Chinor shoxi bulutlar
Orasida ko‘rindi.
Bunyod fikr surindi.
Yonidag‘i uchqur ot,
Chiqarib bir zo‘r qanot,
Ko‘kka qarab kishnadi..
Butun atrof xaloyiq

Bilan to‘lib ketdi liq.
Hayot umri qurib xon,
Tikilar edi hayron.
Ne bo‘larkin, der edi,
Zahar-zaqqum yer edi.
Talvasada Parizod,
Chekar edi fig‘on, dod.
Bunyodga g‘ayrat kirdi,
Yuragiga dard kirdi:
Yurib bahodirona,
Otga mindi mardona,
Qattiq bir qamchin soldi
Yolg‘on emas, chin soldi.
Ot yashinday qo‘zg‘oldi.
O’t singari yo‘l oldi.
Bulutlar orasida,
Osmonning qorasida,
Yozib borib qulochin,
Go‘yo bir buyuk lochin
U chinorga o‘tirdi,
Go‘yoki o‘qday urdi.
Chinor tomiri bilan
Ko‘kargan yeri bilan,
Qo‘porildi guvullab,
Shamol kabi uvillab.
Zo‘r shoxlar yerga ketdi,
Tomir osmonga yetdi.
Yer uzra tushib Bunyod,
Bo‘lib dunyo-dunyo shod,
Go‘zal duldul otida,
Otining qanotida,
Ko‘zlarida zo‘r yog‘du,
Kulib turar edi u.
Ko‘rsatguchiga zo‘r ish
El so‘zlar edi olqish.
Yurak yorilguday xon
Xursand edi bepoyon.

Parizod bo‘lib behol,
Turib qolgan edi lol.

 

VII

 

To‘y bo‘ladi deya el,
Bosa berdi go‘yo sel.
Barcha shoshiqar edi,
To‘y deb oshiqar edi.
Qotib qolgan Parizod
Oldiga keldi Bunyod.
Sekin qo‘lin uzotdi,
Qalbiga zo‘r tosh otdi.
Parizod bir emrandi,
Qosh-qovog‘i chimrandi:
«To‘g‘ri,— dedi,— sen yutding,
Sovuq qo‘limni tutding.
Nima qilay, roziman,
O’zimdan noroziman.
Baxtim ochilmadi hech,
Aytganim bo‘lmadi hech.
Faqat, agar unasang,
Unab yo‘lga jo‘nasang,
Yana bir shart qo‘yardim.
Yana sinab ko‘rardim.
Shundan so‘ngra umrbod
Senga bo‘lar Parizod».
Bunyod ham rozi bo‘ldi.
«Gapir,— deya bukuldi,—
Gaping bo‘lsa aytaber,
Ko‘ngling to‘lsa aytaber.
Harbir ishni bilarman,
Harnimani qilarman.
Ko‘nglingni ololmasam,
Bir orom sololmasam,
Yo‘ldosh bo‘lolmasman hech,
Sen ham unday yordan kech».
Tikka turib, Parizod
Shartin eshitdi Bunyod.

 

VIII

 

«Kun botarda bir yovuz
Dev bor emish, yalmog‘iz.
Odamga dushman emish,
Qon emish unga yemish.
Har musibat, har ofat,
Harbir mudhish kasofat,
Barcha jabru jafolar,
Hamma dardu balolar
O’shandan kelar emish.
Odamlarni yemirish
Bilan bo‘lar emish shod,
Ko‘ngli g‘amlardan ozod.
O’zi balo tog‘ining
Va ofat bulog‘ining
Boshida o‘ltirarmish
Kunu tunu yoz ham qish.
Uni ko‘rgan har chaman,
Qo‘yarkan tuproqqa tan,
U taqilgan harbir gul
To‘kilar ekan butkul.
Uni ko‘rgan harbir jon
Tez bo‘lar ekan xazon.
Daryolar qurur ekan,
Baliqlar churur ekan,
Undan harkun tabiat
Olar ekan qora xat.
Ikki oyu ikki yid,
Yursang mahkam bog‘lab bel
Makoniga borarsan,
Andomiga qararsan.
O’rtangizda jang bo‘lur,
Ikki olam tang bo‘lur.
Shuni jangda o‘ldirsang,
Hayotini so‘ldirsang,
Qo‘ling bilan odamzod
Balodan bo‘lsa ozod,

Devni o‘ldirib agar,
Qaytib kelsang bezarar,
Shu kuni to‘y boshlarmiz,
G’am-g‘ussani tashlarmiz».

 

IX

 

Parizod yerga boqdi.
Bunyodni o‘tlar yoqdi.
Bo‘lib xonning holi tang,
Qotib qoldi hangumang,
Kalavasi chuvoldi,
Bor umidi yo‘qoldi.
Taajjubda xaloyiq
Ko‘ziga yosh oldi jiq.
Bunyod uzoqqa boqdi,
Charvoqqa, toqqa boqdi.
Nazari cho‘lga tushdi,
Huv deya yo‘lga tushdi.
Ko‘zdan yo‘qoldi shu on,
Tarqaldi hamma hayron.
Baland tog‘lardan oshdi,
Daralarda adashdi.
Vodiylarga ko‘z yoshi
To‘kib aylandi boshi.
Daryolardan o‘tdi ul,
Yana uzoq ketdi ul.
Yurti qoldi uzoqda,
Tushunchasi tuzoqda.
Zo‘r bir ishga qo‘shib bosh,
O’ziga o‘zi yo‘ldosh,
Uzoq cho‘llarga yetdi.
Qaynoq ko‘llarga yetdi.
Poyoni yo‘q keng sahro
O’t purkab soldi sado.
Oyog‘i ostida qum
Yotadi uyum-uyum.
Biror ko‘kat ko‘rinmas,
Biror jonvor urinmas.

Yoniga tushib quyosh
Kuyar edi ichu tosh.
Boshdan ter quyar edi,
Oyog‘i kuyar edi.
Halqumlari bo‘lib qoq,
Toqatlari bo‘lib toq,
Qimirlar edi sekin,
Zo‘rg‘a olar edi tin.

 

X

 

Bir yildan so‘ng banogoh
Bir sirdan bo‘ldi ogoh:
Poyoni yo‘q keng cho‘lda,
Qaynagan qumlik ko‘lda,
Bir zo‘r daraxt ko‘rindi,
O’shanga ko‘zi to‘ndi.
Ko‘p toliqqan bu odam,
Shu tomon qo‘ydi qadam.
Daraxt qurigan edi.
Qurib churigan edi.
Edi minglar yoshida,
Uning baland boshida
Qush uyasi bor edi.
Ham zo‘r hamda tor edi.
Daraxtga bir zo‘r ilon,
Chirmashib, u oshiyon
Sari zahar sochardi,
Ham og‘zini ochardi.
Chaqalar chirqirashib,
Faryod qilib tutashib,
Onani kutar edi,
Qon, zardob yutar edi.
Bag‘rini o‘rtab bu dod
Yaqinroq borli Bunyod.
Yordamga fahmi keldi,
Qushlarga rahmi keldi.
Qilichini chiqarib,

Daraxt yoniga borib,
O’sha yovuz ilonni,
Xunuk va mudhish jonni,
To‘g‘rab tashladi shu on,
Qumlar bo‘ldi qizil qon.
Chaqalar omon qoldi,
Ancha omon jon qoldi.
Chaqalarni qutqarib,
Ilonni qonga qorib,
Daraxtning soyasida,
Uya himoyasida,
Uzoq uyquga ketdi,
Joniga orom yetdi.
Kun choshgohdan oqqanda,
Quyosh tikka boqqanda.
Qo‘zg‘olgan kabi bo‘ron,
Guvullab qoldi osmon.
Yashin uchganday bo‘ldi,
Poda ko‘chganday bo‘ldi.
Ko‘kni tutib qanoti,
Butun olamning oti,—
Semurg‘ qush kelib qoldi,
Bunyodni bilib qoldi.
Changalida zo‘r arslon,
Tumshug‘ida botmon don,
Ko‘zi ichidagi o‘t
Olamni qilib nobud,
Uyasiga qo‘nmasdan,
Bir oz bo‘lsin tinmasdan,
Bunyodning boshi uzra,
Chiza berdi doira.
Jahon buzib o‘kirdi,
Qah-qah urib bo‘kirdi.
Yemak uchun odamni,
Torta berdi u damni.
Chaqalari chirqirab,
Ko‘z yoshlari tirqirab,
Yalindilar, qizg‘on deb,

U bir gunohsiz jon deb:
«Qizg‘on ona, o‘ksizni,
O’sha qutqazdi bizni.
Bo‘lmasa o‘lar edik,
Ochilmay so‘lar edik.
Bizni yer edi ilon,
Ayrilarding, onajon».

 

XI

 

Semurg‘ o‘ylanib qoldi,
Qalbini shafqat oldi.
Qumning bag‘riga botgan,
Quyoshda kuyib yotgan,
Bunyodga soya soldi,
Qanot ostiga oldi.
Qush nomli bu buyuk zot,
Undagi kumush qanot,
Butun borliqni tutdi.
Bor osmonni berkitdi.
Bunyod salqin soyada,
Bunday zo‘r himoyada,
Yetti tunni uxladi,
Yetti kunni uxladi.
Uyg‘ona bermagach u
Bosib tobora uyqu,
Semurg‘ daryoga ketdi,
Xayal o‘tmasdan yetdi.
Suvni shimirdi cho‘llab,
Qanotlarini ho‘llab,
Shu zamon uchib keldi.
Jaladay ko‘chib keldi.
To‘xtab Bunyod qoshida,
Bir silkindi boshida.
Bunyod uyg‘ondi darhol,
Uni lol etdi bu hol.
Birdan turib seskandi.
Qushni ko‘rib seskandi.

Odamlarga o‘xshabroq,
Semurg‘ boshladi so‘roq:
«Ikki ming yildan beri,
Shu keng sahroning yeri
Bo‘lmishdir menga makon.
Mendan boshqa biror jon,
Kelolmadi bunga hech.
Qumlar ko‘chib erta-kech,
Vatanidan ajraldi,
Sahro giyohsiz qoldi.
Qurtlar sarson bo‘ldilar
Uchgan qushlar o‘ldilar.
Bunda faqat topdi jon,
Sen halok qilgan ilon.
Hech yog‘madi yomg‘ur ham,
Yer ko‘rmadi zarra nam.
Qadam bosmadi inson,
Dorimadi hech hayvon.
Shuncha yil yolg‘iz turdim,
Yer va osmonni ko‘rdim.
So‘yla menga, ey odam,
Boshingga tushdi ne g‘am?
Zo‘r bir mardlik qilibsan,
Lekin bekor kelibsan,
Tilagingni ayt menga,
Ne ko‘mak beray senga?»

 

XII

 

«Meni go‘zal Parizod
Jo‘natdi,—dedi Bunyod,—
Dunyoni g‘amga ko‘mgan,
Jafo-alamga ko‘mgan
Devni bir ko‘rmoqchiman,
Ko‘rib o‘ldirmoqchiman.
Odamlarga baxt bermoq,
Baxtlilarga gul termoq,

Eldan shiorim bo‘ldi,
Nomus va orim bo‘ldi.
Shuni qilsam Parizod,
Yorim bo‘lib, qilur shod.
Qush dediki: «Ey inson,
Bekor bo‘libsan sarson,
Parizod xo‘p aldapti,
Qo‘rqinch yo‘llarga sopti.
Xonning qizi dev bilan,
Oshno edi burundan.
Yomon ko‘rganlarini,
Dushman bilganlarini,
Yo‘llar edi o‘shanga.
Do‘st emas ekan sanga.
Sen bu yo‘lda o‘lursan,
Aniq, qurbon bo‘lursan.
Devga bormay qo‘yaqol,
Boshqa qizni deyaqol».
Esga kelib Parizod:
«Qaytmayman,— dedi Bunyod. —
Sher izidan qaytmaydi,
Er so‘zidan qaytmaydi.
Uni ko‘mguncha uyot,
O’lgani yaxshiroq bot.
Shuning uchun boraman,
Nima bo‘lsa ko‘raman».

 

XIII

 

Qushda mehr uyg‘ondi,
Qizg‘onish bilan yondi,
«Kel, esa ustimga chiq,
Mening qanotimga chiq.
Bir nafas o‘ltirgin jim,
Bir nafas ko‘zingni yum.
Men kuningga yarayin,
Seni olib borayin.

Dengizlardan o‘tganda,
Dunyoni suv tutganda
Ko‘zlaring ochilmasnn,
Xayoling sochilmasin.
O’zingni yo‘qotmagil,
Yana suvga otmagil,
Seni olib borarman,
Kurashingga qararman,
O’lsang gunoh o‘zingda,
Qo‘rquv bilmas so‘zingda.
Agar devni o‘ldirsang,
Yerni nurga to‘ldirsang,
Yana olib qaytarmai,
Ofarinlar aytarman».
Qanotga chiqdi Bunyod,
Ko‘zini chirt yumdi bot.
Va Semurg‘ qildi parvoz,
Dunyoni tutdi ovoz,
Kun botar tomon ketdi.
Tun yotar tomon ketdi.
Semurg‘ ostida dunyo
Aylangan bo‘ldi go‘yo;
U o‘qday uchib o‘tdi,
Yashinday ko‘chib o‘tdi,
Yeru ko‘kka soldi jar,
Shovqiniga dunyo kar,
Hezlaganda yurt oldi,
O’lkalar ketda qoldi.
Qolmay o‘tmagan yeri,
Ucha-ucha oxiri,
O’rmonlikka yetishdi,
Shivillab pastga tushdi:
Yalmog‘izning qoshidan,
Daraxtlarning boshidan
Vabo o‘tganday bo‘ldi,
Balo yetganday bo‘ldi.
Semurg‘ bir silkindi bot,
Ko‘zini ochdi Bunyod.

Kun botardagi o‘rmon,
Unga bo‘ldi namoyon.
Daraxtlarga ko‘z soldi,
Og‘ir hayratda qoldi.
Tikildi suq kirgudek,
Bunda o‘sgan har terak,
Boshi osmonga yetgan;
Ko‘kka chirmashib ketgan.
Atrofga jilva qildi,
Nafaslari tiqildi.
Semurg‘ dedi: «Ey botir,
Kel endi o‘rningdan tur!
Borib dushmaningni top,
Qilich sol, bo‘ynidan chop.
Jo‘na, baxting bor bo‘lsin,
O’tkir qilich yor bo‘lsin.
Seni shunda kutarman,
Kelmasang qon yutarman».
Deya ko‘zdan yo‘qoldi,
Bir kesak bo‘lib qoldi.
Bunyod o‘rmonga kirdi,
Suv kechib qonga kirdi.
O’tkir qilich qo‘lida,
Borar ekan yo‘lida
Daraxtlar qular edi,
Yirtqichlar o‘lar edi.
O’rmonda harnaki bor,
Qurtu qushu jonivor,
Qarshi olar edilar,
Nazar solar edilar.
Bu ham bo‘lar deb qurbon,
Edilar ko‘p pushaymon.
Chumchuqlar chirqirardi,
Bulbul yig‘lab turardi.
Bunyod esa mardona,
Mardu bahodirona,
O’rmonda borar edi,
Devni axtarar edi.

Oshiqardi ko‘ray deb,
Qarshisida turay deb,
Qilar edi ko‘p armon,
Topay deb dardga darmon.

 

XIV

 

Bunyod yetti kun kezdi,
Yetti qora tun kezdi.
Eng oxiri tun chog‘i,
Bir hid sezdi dumog‘i.
Tani jimirlab ketdi,
Qalbi qimirlab ketdi.
Boraberdi u hamon,
Guvullab qoldi haryon,
O’rmon shatirlab qoldi,
Barglar patirlab qoldi.
U yana yurdi bir oz,
Oxir dev chiqdi peshvoz.
Sekin-sekin yurardi,
Qahqah urib turardi.
Dumidan boshigacha,
Boshdan oyog‘igacha
Xursandlik olgan edi,
Shodlikda qolgan edi.
Zahar tomar tishidan,
O’lim yog‘ar ishidan.
Shoxi osmonda edi,
Tirnog‘i qonda edi,
Bunyodga kulib boqib,
Nafsiga yigit yoqib:
«Salom, o‘g‘lim, kel — dedi,—
Dushman emas el — dedi,—
Omon-eson bormisan?
Parizodga yormisan?
Go‘zal qizim omonmi?
Sho‘x yulduzim omonmi?

Tilagingni ayt menga,
Ne murod kerak senga?»
Yigit so‘zga boshladi,
Gapni tizib tashladi.
«Bunyod senga el emas
El bo‘lganni dev yemas.
Sen bir ofat emishsan,
Zo‘r qabohat emishsan,
Odamizodning yovi,
O’g‘lonlarning go‘rkovi
O’zing emishsan yolg‘iz.
Parizod deganing qiz,
Qancha do‘sting bo‘lsa ham,
Alam yutib o‘lsa ham,
Boshingga yetajakman,
O’ldirib ketajakman».—
Bunyod qilich chiqardi,
O’rmon yaltirab qoldi.
Bunyodning qahri keldi,
Devning ham zahri keldi,
Ko‘zlaridan o‘t sochdi:
O’rmonlikdan tun qochdi.
U har og‘iz ochganda,
U harbir o‘t sochganda,
Zo‘r bir yong‘in ketardi,
Qancha o‘rmon bitardi.
Nafasidan zo‘r bo‘ron
Qo‘zg‘olar edi haryon:
Tomirlar ko‘char edi,
Daraxtlar uchar edi,
Osmonni qushlar tutib,
Hammasi ham qon yutib,
Chirqirashib turardi,
Zo‘r kurashni ko‘rardi.
To‘kilar edi qonlar...
Barcha yirtqich hayvonlar.
Kezardi besaranjom
Saqlab qolmoq uchun jon.

Bunyodni yutmoq uchun,
Bo‘g‘zidan tutmoq uchun,
Dev hamla qilar edi,
Ba’zida qular edi.
Otashda edi ichi,
Bahodirning qilichi
Yaltirardi boshida,
Kular edi qoshida.
Bunyod qilich solganda,
Harbir sirmab olganda,
Devni uzib o‘tardi.
Uzib, buzib o‘tardi.
To‘xtamadi qonli jang,
Bo‘ldi devning holi tang.
Ikki kunu ikki tun
Solishdi ular butun.
Tinimni bilmadilar,
Yarashga kelmadilar.
Bunyod qilichi bilan,
Zaharlik uchi bilan
Devni burdalayberdi,
Qilich qon yalayberdi.
Dev makon qurgan o‘rmon
Boshdan oyoq bo‘ldi qon.
Qilichni har solganda,
Harbir sirmab olganda,
Bir joyni olib o‘tdi,
Bir rahna solib o‘tdi.
Oxiri jon qolmadi,
Jonu darmon qolmadi.
Qilich bo‘g‘zidan tutgach,
Tog‘ kabi yorib o‘tgach
Dev harsillab quladi,
Bir qarsillab quladi.
Dev qulab yiqilganda,
Birdan yakson bo‘lganda
Yerlar qimirlab ketdi,
Zilzila gurlab ketdi.

Cho‘zala tushgan chog‘i,
Devning boshu oyog‘i
O’rmonni tutib ketdi,
Sig‘may chetga ham o‘tdi.
U tipirlab berdi jon,
Va jim-jit qoldi o‘rmon.
Shundan so‘ng botir Bunyod
Bo‘lib o‘zida yo‘q shod,
Qilichni yuvib oldi,
Bir o‘pib, qinga soldi.
Parrandalar barchasi,
Go‘zali, oy parchasi
Botirni uzatdilar,
Olqishlab kuzatdilar.
Yigit Bunyod mardona,
Mardu bahodirona,
Yurib o‘rmondan chiqdi,
G’avg‘o va qondan chiqdi.
Botir g‘oyat beqaror,
Semurg‘iga intizor
Turar edi ko‘z tutib,
Har ko‘zini yuz tutib.
Kesak bo‘lib yotgan qush,
Go‘yo ko‘rgan kabi tush
Qonlar to‘kilganini,
Bunyodning yengganini;
Botirning g‘ussadan pok,
Dev bo‘lganini halok,—
Bilar edi hammasin.
Kesak bo‘lib ko‘lkasin
Yerga solib yotardi,
Orom olib yotardi.
Bunyod kelgan zamon ul,
Shodlikka to‘ldi butkul.
Bir aylanib qush bo‘ldi,
Bunyod ko‘ngli xush bo‘ldi.
Botir izidan o‘pdi,
Ikki ko‘zidan o‘pdi.

Dedi: «Kel, ustimga chiq,
Mening qanotimga chiq!
Endi ketga qaytayik,
Elga doston aytayik.
Botir yigit ketdik, bo‘l!
Kelgan joyga yetdik, bo‘l!»
Botir qanotga chiqdi,
Zo‘r «duldul otga» chiqdi.
Ko‘zini yumgan zamon,
Xayolga cho‘mgan zamon,
Semurg‘ ko‘kda yo‘l oldi.
O’rmonlar ketda qoldi.
Bir yurt ko‘chib borganday,
Ko‘chib uchib borganday,
Shovqun-suron zo‘r edi,
Va beimkon zo‘r edi.

 

XV

 

Go‘zal qush qanotida,
Ko‘kning chopqir otida,
Uchib borarkan Bunyod,—
Xayolida Parizod.
Qush keng sahroga yetdi,
Iniga qarab ketdi:
«Ey Bunyod, ko‘zingni och,
Jahonni ko‘r, nazar soch!
Endi yo‘lni toparsan, .
Kerak bo‘lsa choparsan.
Bor, yaxshilar yor bo‘lsin,
Botir, baxting bor bo‘lsin».
Qaytadan qo‘l ushlashib,
Semurg‘ bilan xushlashib,
Bir-birini quchoqlab,
Mehru muhabbat bog‘lab,
Ajraldilar ikovlon.
Bunyod jahonni javlon
Urib yana yo‘l ketdi,
Sahro bilan cho‘l ketdi.

 

XVI

 

Tog‘lar oshdi, qir oshdi,
Oylar bo‘yi adashdi.
So‘nggi qirdan o‘tganda,
O’z yurtiga yetganda,
Kunlarini sanadi,
Tunlarini sanadi.
Angladi rosa uch yil
Kezganini muttasil.

 

XVII

 

Rosa uch yil o‘tganda,
Olamni gul tutganda,
Yam-yashil erta bahor,
Parizodga intizor,
Bunyod bo‘ldi namoyon—
Ham xursandu ham hayron.
Yuragi urib keldi,
Olamni ko‘rib keldi.
Parizodni so‘rog‘lab,
Bag‘rini o‘tda dog‘lab,
Xonning eshigin qoqdi.
Erib suv bo‘lib oqdi.
Parizodni ko‘rgali,
Ahvolini so‘rgali,
Jahonni urib javlon,
Semurg‘ bilan ikovlon,
Osmonda uchganini;
Yovuz devning tanini,
Qilichda to‘g‘raganin,
Olganin uning jonin
So‘ylagali shoshardi,
Daryo kabi toshardi.
Qalbini bir og‘ir g‘ash
O’rtardi misli otash.
Bir shubhasi bor edi,
Shubha unga yor edi.

Ne kechdi pari holi,
So‘lmadimi niholi?
Uzoq uch yil muttasil,
Nelar qildi ekan ul?—
Deya azob chekardi,
Zo‘r iztirob chekardi.
Bunyod saroyga kirdi,
Taxt turgan joyga kirdi.
O’zini yo‘qotdi xon,
Botirni ko‘rgan zamon.
Xonning yuziga qarab
Qalbi ichra oralab
Bunyod bahodirona,
So‘z boshladi mardona:
«Olamni ko‘rib keldim,
Devni o‘ldirib keldim.
Daryolarni qurutgan,
Baliqlarni churutgan,
Insonni dardu balo
Bilan qilgan mubtalo
Yovuzning oti o‘chdi,
Otu hayoti o‘chdi.
Kerakkim qilmay jafo,
Va’daga aylab vafo
Parizodni bergaysan,
Ul ozodni bergaysan.
To‘y boshlamoq lozimdir.
Kuy boshlamoq lozimdir».
Qovog‘ini uyib xon,
Uyatiga kuyib xon,
So‘zga kirishdi ojiz:
«Senga va’da qilgan qiz,
So‘zingga javob bersin.
Kerak bo‘lsa tob bersin.
Ixtiyori o‘zida.
Turgan bo‘lsa so‘zida,
To‘y boshlarmiz shul zamon.
Bo‘lisharmiz shodmon.

Qani Parizod kelsin,
O’sha hur, ozod kelsin».
Mulozimlar chopdilar,
Parizodni topdilar.
Paydo bo‘lgach Parizod,
Hayratda qoldi Bunyod.
Ixtiyori yo‘qoldi,
Sovuq bir terda qoldi:
Xonning qizi Parizod,
G’amgin emas juda shod,
O’g‘lin oldiga solib,
Qizini qo‘lga olib,
Kelar edi ul tomon,
Boqar edi ko‘p yomon.
Bunyod hangumang qoldi,
Holi-zori tang qoldi.
Unga Parizod makkor
Shularni qildi izhor:
«Cho‘ponni sevolmadim,
Hech ko‘ngil qo‘yolmadim.
G’urbatga qorganimning,
Devga yuborganimning
Sababi shunda edi,
Ko‘nglim tugunda edi.
O’lib ketar deb edim,
Churib ketar deb edim.
Qancha botir bo‘lsang ham,
Zo‘r bahodir bo‘lsang ham,
To‘shaging xas deb bildim,
Aslingni pas deb bildim.
Sevolmadim seni men,
Chunki men xon qizimen.
Men saroyning eriga,
Otamning vaziriga
Allaqachon tekkanman.
Shart qilib safarga san
Chiqib ketgan kuningda,
Yo‘lda bo‘lgan tuningda,

To‘y bo‘lib o‘tgan edi,
Hamma ish bitgan edi».
Yerga tikilgancha xon,
Jim qoldi uzoq zamon.
Parizod yerga boqdi,
Bunyod o‘tda tutoqdi.
Ne aytarin bilmasdan,
Tili so‘zga kelmasdan,
G’azabda yonar edi,
Yonar, qiynalar edi.
Parizodni, xonni ham,
Ikki nomard jonni ham,
Qilichdan o‘tkazmoqqa,
O’limga yutqizmoqqa
Hozir edi shul zamon,
O’t ichida beomon.
Shu g‘azab, shu o‘ch bilan,
Shu qasos, shu kuch bilan
Saroyni tashlab chiqdi,
Ko‘zini yoshlab chiqdi.
Bevafo xon qizini,
Nomard xonning o‘zini,
Unutmadi hechqachon,
Qarg‘ab o‘tdi beomon.