LILIPUTIYAGA
SAYOHAT

I

Uch havozali «Ohu» kemasi Janubiy okeanga jo‘nab ketmoqda edi. Quyruq tomonda turgan kema shifokori – Gulliver durbindan bandargohga tikilardi. U yerda xotini bilan ikki bolasi – o‘g‘li Jonni va qizi Betti qolgan edi.

Bu Gulliverning birinchi marta dengiz safariga chiqishi emasdi. U sayohat qilishni yaxshi ko‘rar­di. Maktabdaligidayoq otasi yuborib turadigan pullarining hammasini dengiz xaritalari va o‘zga yurtlar haqidagi kitoblarga sarflardi. U geografiya bilan matematikani qunt bilan o‘rganardi, chunki dengizchi uchun bu fanlar ko‘proq kerak bo‘ladi.

Otasi Gulliverni o‘sha paytlardagi eng mashhur londonlik shifokorga shogirdlikka berdi.

Gulliver uning qo‘lida bir necha yil ta’lim oldi, ammo dengiz haqidagi o‘ylarini yodidan qo‘ymadi. Shifokorlik kasbi ish berdi: o‘qishni tugatgach, u «Qaldirg‘och» kemasiga shifokor bo‘lib ishga kirdi va unda uch yarim yilcha dengiz kezdi. Keyin esa «Yaxshi umid» degan katta kemada Sharqiy va G‘arbiy Hindistonga bir necha bor safar qildi.

Safar vaqtida Gulliver hech zerikmasdi. Kayu­tasida uyidan olib chiqqan kitoblarni o‘qir, qirg‘oqda esa notanish qabilalarning turmushlarini kuzatar, ularning tillari va urf-odatlarini o‘rganar edi. Qaytayotganida esa yo‘lda ko‘rgan-kechir­ganlarini batafsil yozib kelardi. Bu gal ham dengiz safariga otlanarkan, Gulliver qalingina qo‘yin daftarcha olib chiqqan edi. Daftarchaning birinchi betida shu so‘zlar yozilgan edi:

«1699-yilning 4-mayida Bristoldan safarga otlandik».

II

«Ohu» Janubiy okean bo‘ylab ko‘pgina hafta va oylar davomida yo‘l bosdi. Shamol qulay esardi. Sayohatlari muvaffaqiyatli davom etardi. Ammo bir kuni Sharqiy Hindistonga o‘tayotganlarida kema dahshatli bo‘ronga duch kelib qoldi. Bo‘ron-u to‘lqinlar uni noma’lum tomonga olib ketdi. Kemada esa oziq-ovqat va chuchuk suv tugab qolgan edi.

O‘n ikki matros tinkasi qurigani va ochligidan vafot etdi. Qolganlari oyoqlarini arang sudrab bosardilar. Kema esa pista po‘choqdek u yoqdan-bu yoqqa qalqib ketardi.

Qop-qorong‘i kechada shamol «Ohu»ni to‘ppa-to‘g‘ri tikka qoyaga qarab yeldirib ketdi. Matroslar buni ancha kech payqab qolishdi. Kema qoyaning qirrasiga borib urilib, tilka-tilka bo‘lib ketdi. Faqat Gulliver-u beshta matros qayiqda jon saqlab qolishga muvaffaq bo‘lishdi. Ular qayerdadir yaqin orada yer borligini bilishar, unga yetib olishga umid bog‘lashar edi. To‘lqinlar ularni ancha vaqtgacha yeldirib yurdi, ular g‘oyatda toliqib qoldilar. To‘lqinlar esa tobora yuksalib borardi, nihoyat eng baland to‘lqin qayiqni ko‘tarib tashlab, ag‘darib yubordi.

Gulliverni suv ko‘mib ketdi.

U sho‘ng‘ib chiqqanida yonida hech kim yo‘q, barcha hamrohlari cho‘kib ketgan edi.

Esayotgan shamol va quyilib kelayotgan suv daldasida Gulliver yakka o‘zi boshi og‘gan tomonga qarab suzib keta boshladi. O‘qtin-o‘qtin oyog‘ini yerga qo‘yishga intilib paypaslanar, yerdan esa hech bir darak yo‘q edi. Endi yana suzaverishga madori qolmagan: shalabbo bo‘lgan kaftani bilan suvda bo‘kib, vazminlashgan poyabzali pastga tortar edi. Og‘ziga suv kirib, nafasi tiqilardi. Birdaniga oyoqlari zarang yerga tegdi.

Sayoz joyga chiqib qolgan ekan. Gulliver qum bosgan yerga ehtiyotlik bilan bir-ikki qadam qo‘ydi-da, suvning qarshiligini yenga-yenga asta-sekin oldinga qarab keta boshladi.

Yurishi tobora yengillashib borardi. Avval suv yelkasidan kelib turgan edi, keyin beligacha, shundan keyingina tizzasigacha tushdi. U qirg‘oq juda yaqin qoldi, deb o‘ylagan edi, lekin bu joyda suv tagidagi yerning nishabi juda yotiq ekan, Gulliver anchagacha tizza bo‘yi suv kechib borishga majbur bo‘ldi. Nihoyat, suv bilan qum orqada qoldi. Gulliver juda yumshoq va g‘oyat pastak giyoh bosgan o‘tloqqa chiqib bordi. U yerga uzala tushib, yuzini kaftiga qo‘ydi-da, qattiq uyquga ketdi.

III

Gulliver ko‘zini ochganida kun yorishib ketgan edi. U chalqancha yotar, quyosh tikka yuziga tushib turar edi.

Ko‘zlarini ishqalamoqchi edi, qo‘lini ko‘tarol­madi, o‘tirmoqchi bo‘lgan edi, qimirlayolmadi. Tanasi qo‘ltiqlaridan tortib tizzalarigacha chizimchalar bilan tang‘ilgan; qo‘llari-yu oyoqlari chizimcha to‘r bilan tarang tortib qo‘yilgan; har bir barmog‘i ham chizimcha bilan tang‘ilgan edi. Hatto, qalin sochlari­gacha chizimchalar bilan qo‘shib o‘rab, tarang tortgancha yerga qoqilgan qoziqchalarga chirmab qo‘yilgan edi. Gulliver to‘rga tushgan baliqqa o‘xshab qolgandi.

«Hali uxlayotibman, shekilli», – deb o‘yladi u. Qo‘qqisdan sichqondek yugurik bir narsa oyog‘i bo‘ylab pildirab keldi. Ana, qorniga tirmashib chiqib, ko‘kragi tomon beozor o‘rmalay boshladi, endi engagiga yaqinlashib kela boshladi. Gulliver bir ko‘zi bilan qiya qaradi. Bu qanday mo‘jiza bo‘ldi?!

Engagining tagginasida odam turibdi, qo‘li bor, oyog‘i bor rasmana odam turibdi!

Boshida – yaltiroq dubulg‘a, qo‘llarida – o‘q bilan yoy, yelkasida – sadoq. O‘zi esa bodringcha ham kelmaydi. Shundaylardan beshtasi yig‘ilib kelsa Gulliverning kaftigayoq joylashib ketishi mumkin.

Gulliver hayratdan qichqirib yubordi. Jajji odamlar sarosimaga tushib, tiraqaylagancha qochishdi. Ular qoqilib yiqilishar, yana o‘rinla­ridan sapchib turib, ketma-ket yerga sakrashar edi.

Ikki-uch daqiqa hech kim Gulliverning yoniga yo‘lamadi. Faqat quloqlari ostida chigirtkalarning shitir-shitiriga o‘xshagan tovushlar tinimsiz eshitilib turardi.

Ammo tez orada jajji odamlar yana yurak yutib, uning oyoqlariga tirmashib chiqa boshladilar, oralaridagi eng dovyuragi pusgancha yuziga yaqin kelib, engagiga nayzasini taqab ko‘rdi-da, ovozini yangratgancha qichqirdi:

– Gekina degul!

– Gekina degul! Gekina degul! – degan ingichka ovozlar qo‘shildi hamma tomondan.

Ammo Gulliver, garchand ko‘pgina chet tillarni bilsa-da, bu so‘zlarning ma’nosini uqolmadi. Gulliver chalqancha tushgan ko‘yi uzoq yotdi. Qo‘llari-yu oyoqlari nihoyatda uvishib qolgan edi. U bor kuchini yig‘ib, chap oyog‘ini yerdan uzib olishga tirishdi.

Nihoyat, bunga muyassar bo‘ldi. Yuzlab ingich­ka, chiyrak chizimchalar tang‘ilgan qoziqchalarni sug‘urib oldi-da, qo‘lini ko‘tardi.

Shu zahotiyoq pastda kimdir chiyillab chin­qirdi:

– Tolgo finak!

Gulliverning qo‘li, yuzi, bo‘yniga bir yo‘la yuzlab o‘qlar sanchildi. Jajji odamlarning o‘qlari ignadek ingichka, o‘tkir edi. Gulliver ko‘zlarini yumdi-da, qorong‘i tushguncha qimirlamay yotmoqchi bo‘ldi. «Qorong‘ida bo‘shalib olishim oson bo‘ladi», – deb o‘yladi u. Ammo o‘tloqda qorong‘i tushishini poylab yotish nasib qilmadi. O‘ng qulog‘ining tagginasida ancha vaqt taq-tuqlagan tovush eshitilib turdi, yonginasida kimdir taxtaga mix qoqayotgandek edi.

Bolg‘achalar bir soat davomida taq-tuqlab turdi. Gulliver boshini sal burdi – shundan ortiq burishiga chizimchalar bilan qoziqchalar yo‘l bermasdi – boshining yonginasida hozirgina qurib bitkazilgan yog‘och minbarni ko‘rdi. Bir necha jajji odam unga narvon qo‘ymoqda edi.

Keyin ular qochib qolishdi, narvondan asta-sekin odimlagancha minbarga uzun ridoli jajji odam chiqib keldi. Orqasidan bundan ikki barobar past yana bittasi uning etagini tutib kelmoqda edi. Chamasi, mahram bola edi, shekilli. U Gulliverning jimjilog‘icha ham kelmasdi.

Eng keyin minbarga qo‘llarida tarang tortilgan kamalak tutgancha ikki o‘qchi chiqib keldi.

– Langro degyul san! – deb uch marta qichqirdi ridoli jajji odam va eni-bo‘yi qayin yaprog‘icha keladigan qog‘oz o‘ramini ochdi.

Shu ondayoq jajjilardan elliktasi Gulliverning oldiga yugurib kelib, uning sochlariga ulangan chizimcha­larni kesib yubordi. Gulliver boshini burib, ridoli jajjining o‘qiyotganlariga quloq solib turdi. Ridoli uzundan uzoq o‘qidi va gapira ketdi. Gulliver hech narsa tushunmagan bo‘lsa ham, har ehtimolga qarshi bosh irg‘ab, bo‘sh qo‘lini ko‘k­siga bosdi. U payqadiki, qarshisida turgan kimsa qandaydir e’tiborli shaxslardan, ajab emaski, qirolning elchisi bo‘lsa.

Avvalo, Gulliver elchidan unga ovqat berish­larini iltimos qilmoqchi bo‘ldi. Kemadan tushib kelgani­dan buyon tuz totmagan edi. U barmog‘ini ko‘tarib, bir necha marta lablariga olib bordi. Aftidan, ridoli jajji odam Gulliverning imosini tushundi, shekilli. U minbardan tushib keldi-da, darozning yon tomon­lariga bir necha uzun narvon qo‘yishni buyurdi. Chorak soat ham o‘tmagan ediki, bu narvonlardan ikki bukchaygan yuzlarcha yuk tashuvchilar oziq-ovqat solingan savatlar ko‘tarib chiqa boshladilar. Savatlarga no‘xatdek keladigan minglab non, yong‘oq kattali­gidagi dudlangan go‘sht, bizning pashshadan ham kichik qovurilgan jo‘jalar solingan edi. Gulli­ver birvarakayiga uchta non bilan ikkita son go‘shtni paqqos tushirdi. Beshta biyron qilib pishirilgan buqa, sakkizta qoqlangan qo‘y, o‘n to‘qqizta dudlangan go‘sht bilan ikki yuztacha g‘oz-u jo‘jani yedi.

Tezda savatlar bo‘shab qoldi. Shundan keyin jajji­lar Gulliverning qo‘liga vino solingan ikki bochkani dumalatib keldilar. Bochkalar bahaybat – har biri stakandek kelardi.

Gulliver bochkalardan birining tagini qoqib tushirdi, ikkinchisining tagini ham qoqib tashladi-da, bir necha yutishda ikkala bochkani ham quritdi-qo‘ydi.

Jajjilar hayratlanganlaridan chapak chalib yu­bordilar. Keyin ular imo-ishoralar bilan bo‘shagan bochkalarni yerga tashlashini iltimos qildilar.

Gulliver ikkalasini ham tashlab yubordi. Boch­kalar havoda bir necha bor o‘mbaloq oshib yerga tushdi-da, qasira-qusurlagancha turli tomonlarga dumalab ketdi.

O‘tloqdagi xaloyiq chetlana turib qichqira boshladi:

– Borach mevola! Borach mevola!

Vinoni ichganidan keyin Gulliverning darrov uyqusi kelib qoldi. Ko‘zi uyquda ekan, jajji odamlar­ning gavdasi bo‘ylab uyoqdan-buyoqqa chopayot­ganini, tepalikdan quvgandek sirg‘anib tushayot­ganini, uni kaltak va nayzalar bilan qitiqlayotganini, barmog‘idan barmog‘iga sakrayotganini sezib yotardi.

Uyqusini buzayotgan bu kichkina pitraklardan o‘n-o‘n beshtasini irg‘itib tashlagisi keldi-yu, ammo ko‘zi qiymadi. Negaki, bu jajji odamlar uni mazali, to‘yimli taomlar bilan siylashdi, bunga javoban ularning qo‘l-oyoqlarini mayib qilib qo‘ysa nonko‘rlik bo‘lardi. Qolaversa, ularning hamma­sini bir chertishda behudaga qirib yuborishi mumkin bo‘lgan bahaybat darozning ko‘ksi bo‘ylab u yoqdan-bu yoqqa chopib yurgan bu ushoq-ushoq odamlarning odatdan tashqari jasurligiga hayratlanmasdan iloji yo‘q edi.

Gulliver ularga e’tibor bermaslikka qaror qildi. Vinoning o‘tkirligidan karaxtlashib, tez orada uxlab qoldi. Jajji odamlarning ayni muddaosi ham shu edi. Ular bahaybat mehmonlarini uxlatish uchun bochkalardagi vinoga uyqu dori sepgan edilar.

IV

Gulliver kelib qolgan mamlakat Liliputiya deb atalardi. Bu mamlakatda liliputlar yashardi.

Liliputiyadagi eng baland daraxtlarning bo‘yi bizdagi qarag‘ayning tupicha kelar, eng katta uylar stoldan ham past edi.

Gulliverdek daroz odamni Liliputiyadagilardan hech kim hech qachon ko‘rmagan edi.

Imperator uni poytaxtga olib kelishlarini buyurgan. Gulliverni uxlatganlarining sababi ham shunda edi. Imperatorning buyrug‘i bilan besh yuz duradgor yigirma ikki g‘ildirakli bahaybat arava yasadi. Arava bir necha soatda bitkazildi-yu, lekin Gulliverni unga ortish oson ish emas edi. Buning uchun liliput injenerlar shunday bir reja o‘ylab topdilar. Ular aravani uxlab yotgan darozning yonboshiga taqab qo‘ydilar. Keyin yerga tepasida chig‘iri bor saksonta xoda o‘rnatdilar-da, chig‘irlarga bir uchiga ilgak ilingan yo‘g‘on arqonlar o‘tkazdilar. Arqonlar rasmana chizimchadan yo‘g‘on emas edi. Liliputlar ishga kirishdilar. Ular Gulliverning butun gavdasi-yu ikki qo‘li bilan ikki oyog‘ini qattiq chirmab tang‘idilar-da, bog‘ichlarni ilgaklarga ilib, chig‘irlarga o‘tkazilgan arqonlarni torta boshladilar.

Bu ishni amalga oshirish uchun Liliputiyaning hamma tomonlaridagi polvonlardan to‘qqiz yuzta sarasi yig‘ib kelingan edi.

Ular oyoqlarini yerga tiragancha qora terga tushib, kuchlari boricha arqonni ikki qo‘llab tortardilar. Bir soat davomida ular Gulliverni yerdan yarim encha uzib ola oldilar, ikki soatdan keyin ikki encha ko‘tardilar, uch soat deganda aravaga ortdilar.

Aravaga saroy otxonasidagi otlardan, kattaligi yangi tug‘ilgan mushuk bolasidek keladigan, bir yarim mingta eng yirigini o‘nta-o‘ntadan qatorlab qo‘shdilar.

Aravakashlar qamchilarini siltashlari bilan arava Liliputiyaning bosh shahri – Mildendoga olib boradigan yo‘l bo‘ylab asta-sekin jo‘nadi.

Gulliver hamon uxlardi. Agar uni imperator gvardiyasidagi zobitlardan biri tasodifan uyg‘otib yubormasa, ehtimolki, u manzilga yetgunlari­gacha ham uyg‘onmagan bo‘lardi.

Bu shunday yuz berdi.

Aravaning g‘ildiragi chiqib ketdi. Aravani tuzatish uchun to‘xtashlariga to‘g‘ri keldi.

Yosh zobitlardan bir nechtasi ana shundan foydalanib, uxlayotganida Gulliverning afti qanday qiyofaga kirganini ko‘rmoqchi bo‘ldilar. Ular otlarida arava yaqiniga bordilar, ulardan biri chap burun katagiga nayzasini suqdi. Gulliver burnini jiyirdi-da, qattiq aksirib yubordi.

– Ap-shu! – degan aks-sado eshitildi.

Zobitlar otlarining choviga niqtab, aravadan shataloq otgancha qochdilar.

Uyg‘onib ketgan Gulliver aravakashlarning qamchilarini qarsillayotganini eshitib, uni qayoqqadir olib ketayotganlarini payqadi.

Ko‘pik bosgan otlar chirmab tashlangan Gulliverni kun bo‘yi Liliputiya yo‘llari bo‘ylab tortib bordilar. Arava yarim kecha degandagina to‘xtadi-da, otlarni sug‘orib, yem berish uchun ularni aravadan chiqardilar. Kechasi bilan aravaning ikki tomonida – besh yuztasi mash’ala ko‘targan, besh yuztasi kamonini shay tutgan holda mingta gvardiyachi soqchilikda turdi. O‘qchilarga Gulliver mabodo qimir etgudek bo‘lsa o‘sha zahoti besh yuzta o‘q uzish buyurilgan edi. Tong otishi bilan arava yana yo‘lga tushdi.

V

Shahar darvozasi yaqinidagi maydonda ikki burchagida minorasi bor, qarovsiz ko‘hna qasr turardi. Qasrda allaqachonlardan beri hech kim yashamasdi. Liliputlar Gulliverni ana shu bo‘sh yotgan qasr oldiga olib keldilar. Bu butun Liliputiyada eng katta bino edi.

Uning minoralari odam bo‘yicha kelardi. Bosh eshigidan hatto Gulliverdek kattakon odam to‘rt oyoqlagancha bemalol emaklab kirishi, maro­simlar zalida esa bor bo‘yicha qad rostlab tura olishi ham mumkin edi. Liliputiya imperatori Gulliverni shu yerga joylashtirmoqchi edi. Ammo Gulliver hali bundan bexabar edi. U aravasida yotar, hamma tomonlardan uning oldiga to‘da-to‘da liliputlar yopirilib kelmoqda edi. Otliq soqchilar qiziquvchilarni haydar, ammo shunga qaramay o‘n mingdan ortiq jajji odam hali tang‘ilgancha yotgan Gulliverning oyoqlari, tizzalari-yu ko‘ksi bo‘ylab izg‘ib chiqishga ulgurgan edi.

Birdan uning oyog‘iga nimadir urildi. Oyog‘iga qaragan edi, yenglarini shimargan va qora peshgir tutgan bir necha liliputni ko‘rdi. Ularning qo‘llarida ushoqqina bolg‘achalar yiltirardi. Saroy temirchilari Gulliverni zanjirband qilmoqda edilar. Ular qasr devoridan uning oyoqlariga bizda soat uchun yasaladigan zanjir yo‘g‘onligidagi to‘qson bitta zanjir tortib, to‘piqlariga urdilar-da, ularni o‘ttiz oltita osma qulf bilan qulfladilar. Zanjirlar shunchalik uzun ediki, Gulliver qasr oldidagi maydonda sayr qilib yurishi, uyiga bemalol emaklab kira olishi mumkin edi. Temirchilar ishlarini tugatib, chetga chiqdilar. Soqchilar arqonlarni qirqib yubordilar, Gulliver o‘rnidan turdi.

– E-eh! – deb qichqirdilar liliputlar. – Kuinbus Flestrin! Kuinbus Flestrin!

Liliputchasiga bu: «Tog‘ odam! Tog‘ odam!» – degani edi.

Gulliver mahalliy aholidan bitta-yarimtasini bosib olmaslik uchun oyoqlarini ko‘tarib bosdi-da, atrofga razm tashladi. Umri bino bo‘lib bunday ko‘rkam mamlakatni ko‘rmagan edi. Bu yerdagi bog‘-u o‘tloqlar olachipor gulxonalarga o‘xshardi. Daryolar jilg‘a bo‘lib oqar, yiroqdagi shahar o‘yinchoqdek tuyular edi. Gulliver shu qadar mahliyo bo‘lib qolgan ediki, atrofiga poytaxtning deyarli butun aholisi yig‘ilganini sezmadi.

Liliputlar uning oyoqlari ostida uymalashar, poyabzalining to‘qalarini paypaslab ko‘rar, boshlarini shu qadar orqaga tashlab tikilardiki, shlyapalari tushib ketar edi.

Bolalar qaysi birlari tosh uloqtirib uni Gulliver­ning burnigacha yetkaza olishlari mumkinligi to‘g‘risida bahslashishardi. Olimlar o‘zaro Kuinbus Flestrinning qayoqdan kelib qolganligi haqida mulohaza yuritishardi.

– Bizning eski kitoblarimizda yozilganki, – dedi bir olim, – ming yil muqaddam dengiz bizning sohilimizga mudhish maxluqni chiqarib tashlagan ekan. O‘ylaymanki, Kuinbus Flestrin ham dengiz tagidan sho‘ng‘ib chiqqan.

– Yo‘q, – derdi unga javoban ikkinchi bir olim, – dengiz maxluqining bahaybat tishlari bilan quyrug‘i bo‘lishi kerak. Kuinbus Flestrin oydan qulab tushgan.

Liliput donishmandlari dunyoda boshqa mamlakatlar ham borligini bilmas, hamma joyda ham liliputlar yashaydi, deb o‘ylar edilar.

Olimlar kallalarini chayqagan ko‘yi Gulliver­ning atrofida anchagacha aylanib yurdilar-u, lekin baribir uning qayoqdan kelib qolgani to‘g‘risida bir qarorga kelolmadilar.

Qora ot mingan suvorilar nayzalarini o‘qtalib xaloyiqni haydadi.

– Peplam selyan! Peplam selyan! – deb qichqirardi suvorilar. Gulliverning ko‘zi g‘ildirakli oltin qutichaga tushdi. Qutichani oltita oq ot tortib kelmoqda edi. Uning yonida ham oq ot mingan, pat taqilgan oltin dubulg‘ali jajji odam chopib kelmoqda edi. Jajji odam to‘ppa-to‘g‘ri Gulliverning poyabzali oldiga keldi-da, otining jilovini tortdi. Ot pishqirib osmonga sapchidi. Shu ondayoq bir necha zobit suvorining ikk