Римское наследие в современном мире
Қосымшада ыңғайлырақҚосымшаны жүктеуге арналған QRRuStore · Samsung Galaxy Store
Huawei AppGallery · Xiaomi GetApps

автордың кітабын онлайн тегін оқу  Римское наследие в современном мире

Логинов А. В., Сорокина Г. А.

РИМСКОЕ НАСЛЕДИЕ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ

Учебное пособие



ebooks@prospekt.org

Информация о книге

УДК 340.1(37)(075.8)

ББК 67.3:63.3(0)32я73

Л69


Авторы:

Логинов А. В., кандидат исторических наук (Московский государственный юридический университет имени О. Е. Кутафина (МГЮА));

Сорокина Г. А., кандидат философских наук (Московский государственный юридический университет имени О. Е. Кутафина (МГЮА)).

Рецензенты:

Кириллина Н. Ю., кандидат педагогических наук, доцент (Московский государственный лингвистический университет);

Щекочихина М. А., кандидат филологических наук, доцент (Московский педагогический государственный университет).

Под редакцией кандидата культурологии, доцента М. А. Бирюковой.


Задачи учебного пособия — раскрыть богатство римского наследия в современном мире, показать разные аспекты работы с источниками римского права.

В пособии содержатся задания для развития навыков чтения текстов на латинском языке, для формирования навыков самостоятельной работы с источниками римского права, русские переводы тридцатой оды третьей книги Горация, очерки о поэзии вагантов и студенческом гимне Gaudeāmus, краткий словарь латинизмов в русском языке.

Предназначено студентам юридических вузов и факультетов, а также всем, кто интересуется культурой и правом Древнего Рима.

Текст публикуется в авторской редакции.


УДК 340.1(37)(075.8)

ББК 67.3:63.3(0)32я73

© Логинов А. В., Сорокина Г. А., 2024

© ООО «Проспект», 2024

ПРЕДИСЛОВИЕ

Латинский язык, наряду с многими другими языками мировой культуры, является языком «мертвым», что означает — сегодня на нем не говорит ни одна группа людей на Земле. Любой «живой язык», как и любой живой организм, развивается, изменяется, трансформируется, в то время как латинский язык существует только в исторически определенных застывших формах. Латинский язык — это язык прежде всего литературных произведений, письменных источников и документов. Однако при этом он обрел новую жизнь. Продолжением жизни латинского языка стала группа романских языков. К ней относятся: итальянский, французский, провансальский, испанский, португальский, румынский, молдавский, ретороманский (один из государственных языков Швейцарии) и ряд других.

Носители латинского языка — латины — в глубокой древности жили в области, получившей название Лаций (Latium). Отсюда происходит и слово «Latinus» — латинский. Здесь впоследствии в 753 году до н.э. был основан город Рим (Roma). Постепенно к началу нашей эры Рим превратился в огромную империю. Падение Западной Римской империи в 476 году знаменует собой конец античного мира и начало Средневековья.

Латинский язык, первоначально язык римлян, объединил все народы, жившие на территории римского государства, и стал языком международного общения. После падения Римской империи он еще долго сохраняется как письменный. Но постепенно его начинают вытеснять новые европейские языки. Однако латинский язык продолжал существовать еще много столетий как язык литературы, науки, философии, права, дипломатии, религии. В настоящее время он сохраняется в качестве языка католической церкви, как официальный язык Ватикана, на латыни проводятся богослужения.

Как уже было сказано, латинский язык — язык «мертвый», поэтому мы точно не знаем, как говорили древние римляне. Однако была выработана условная норма произношения латинских слов. Эта норма служит основой для сохранения традиции.

Изучение любого языка предполагает также постижение истории и культуры народа, породившего этот язык. Латинский язык имеет огромное общеобразовательное значение. Задача авторов этого сборника — представить разные аспекты римской культуры и латинского языка, познакомить изучающих латынь также с определенным кругом средневековых латинских источников. В сборник включены тексты как в оригинале на латинском языке, так и в переводах на русский. Таким образом, существует возможность читать параллельные тексты, «ощутить вкус» латыни, почувствовать особенности перевода римских и средневековых авторов на русский язык. Кроме того, в кратком сопоставительном словаре латинизмов прослеживается связь слов русского языка с латинским.

Предлагаемый сборник предназначен студентам юридических учебных заведений, а также всем, кто интересуется латинским языком, римской культурой и юриспруденцией.

УПРАЖНЕНИЯ ДЛЯ ЧТЕНИЯ

От простого к сложному

I

1. Lingua Latīna et lingua Graeca sunt linguae antīquae. 2. Scientia potentia est. 3. Vivěre militāre est. 4. Iniuria non excūsat iniuriam. 5. Natūram mutāre pecunia nescit. 6. Epistŭla non erubescit. 7. Curricŭlum vitae. 8. Vae victis! 9. Aedificia urbāna praedia apellāmus. 10. Grata, rata et accepta.

II

1. Victoria concordia gignĭtur. 2. Ignorantia praesumĭtur, ubi scientia non probātur. 3. Si vis pacem, para bellum. 4. Ignorantia facti non nocet. 5. Qui semĭnat mala, metet mala. 6. Caecus adoptāre vel adoptāri potest. 7. Inter servos et liběros matrimonia contrăhi non possunt, contubernium potest, 8. Nunquam nuda traditio transfert dominium. 9. Argumenta ponderantur, non numerantur. 10. Aquam terramque petěre.

III

1. Sub nomĭne pacis bellum latet. 2. Seditio civium hostium est occasio. 3. Id facěre laus est, quod decet, non quod licet. 4. Tempŏra mutantur et nos mutāmur in illis. 5. Cuius est dare, eius est disponěre. 6. In omnĭbus, maxĭme tamen in iure, aequĭtas spectanda est. 7. Radīces amarae, fructus dulces. 8. Conventio facit legem. 9. Obligatio iuris vincŭlum. 10. Nemo ex suo delicto meliōrem suam condiciōnem facěre potest.

IV

1. Morte patris filius et filia sui iuris fiunt. 2. A verbis legis non est recedendum. 3. Igni et aqua interdicěre. 4. Cessante ratiōne legis, cessat et ipsa lex. 5. Hi, qui in potestāte parēntis sunt, mortuo eo, sui iuris fiunt. 6. Parĭbus sententiis, reus absolvĭtur. 7. Pecunia est ancilla si scis uti, si nescis domĭna. 8. Secundum aequum et bonum. 9. Experientia est optĭma magistra. 10. Cum servis nullum est conubium.

V

1. Ante victoriam ne canas triumphum. 2. Homo sum, humāni nihil a me aliēnum puto. 3. Opus laudat artĭfex. 4. Vox audīta perit, littěra scripta manet. 5. Sic transit gloria mundi. 6. Cognosce te ipsum! 7. Vincěre scis, Hannĭbal (Hannĭbal, ălis), victoriā uti nescis. 8. Ignorantia pro culpa habētur. 9. Edĭmus, ut vivāmus, non vivĭmus, ut edāmus, 10. Alea iacta est.

VI1. De iustitia et iure / О справедливости и праве

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuīque tribuens. Iurisprudentia est divinārum atque humanārum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia.

His generalĭter cognĭtis et incipientĭbus nobis exponěre iura popŭli Romāni ita maxĭme videntur posse tradi commodissĭme, si primo levi ac simplĭci, post deinde diligentissĭma atque exactissĭma interpretatiōne singŭla tradantur. Aliōquin si statim ab initio rudem adhuc et infirmum anĭmum studiōsi multitudĭne ac varietāte rerum oneraverĭmus, duōrum altěrum aut desertōrem studiōrum efficiēmus aut cum magno labōre eius saepe etiam cum diffidentia, quae plerumque iuvěnes avertit, serius ad id perducēmus, ad quod leniōre via ductus sine magno labōre et sine ulla diffidentia maturius perdūci potuisset.

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivěre, altěrum non laeděre, suum cuīque tribuěre. Huius studii duae sunt positiōnes, publĭcum et privātum. Publĭcum ius est, quod ad statum rei Romānae spectat, privātum, quod ad singulōrum utilitātem pertĭnet. Dicendum est igĭtur de iure privāto, quod tripertītum est; collectum est enim ex naturalĭbus praeceptis aut gentium aut civilĭbus.

VII. De obligationĭbus / Об обязательствах

Nunc transeāmus ad obligatiōnes. Obligatio est iuris vincŭlum, quo necessitāte adstringĭmur alicūius solvendae rei, secundum nostrae civitātis iura. Omnium autem obligatiōnum summa divisio in dua geněra deducĭtur: namque aut civīles sunt aut praetoriae. Civīles sunt, quae aut legĭbus constitūtae aut certe iure civīli comprobātae sunt. Praetoriae sunt, quae praetor ex sua iurisdictiōne constituit, quae etiam honorariae vocantur. Sequens divisio in quattuor species deducĭtur: aut enim ex contractu sunt aut quasi ex contractu aut ex maleficio aut quasi ex maleficio. Prius est, ut de his, quae ex contractu sunt, dispiciāmus. Harum aeque quattuor species sunt: aut enim re contrahuntur aut verbis aut littěris aut consensu. De quibus singŭlis dispiciāmus.

VIII. De rerum divisiōne / О разделении вещей (юридических)

Et quidem naturāli iure communia sunt omnium haec: aēr et aqua profluens et mare et per hoc litŏra maris. Nemo igĭtur ad litus maris acceděre prohibētur, dum tamen villis et monumēntis et aedificiis abstineat, quia non sunt iuris gentium, sicut et mare. Flumĭna autem omnia et portus publĭca sunt: ideōque ius piscandi omnĭbus commūne est in portĭbus fluminibusque. Est autem litus maris, quatĕnus hibernus fluctus maxĭmus excurrit. Ripārum quoque usus publĭcus est iuris gentium, sicut ipsīus flumĭnis: ităque navem ad eas appellāre, funes ex arborĭbus ibi natis religāre, onus alĭquid in his reponěre cuilĭbet liběrum est, sicŭti per ipsum flumen navigāre. Sed propriětas eārum illōrum est, quorum praediis haerent: qua de causa arbŏres quoque in iisdem natae eorundem sunt. Litŏrum quoque usus publĭcus iuris gentium est, sicut ipsīus maris: et ob id quibuslĭcet liběrum est casam ibi imponěre, in qua se recipiant, sicut retia siccāre et ex mari deducěre. Propriětas autem eōrum potest intellěgi nullīus esse, sed eiusdem iuris esse, cuius et mare et quae subiăcent mari, terra vel harēna.

Universitātis sunt, non singulōrum, velŭti quae in civitatĭbus sunt theātra, stadia et similia et si qua alia sunt communia civitātum...

Singulōrum autem homĭnum multis modis res fiunt: quarundam enim rerum dominium nanciscĭmur iure naturāli, quod, sicut dixĭmus, appellātur ius gentium, quarundam iure civīli. Commodius est ităque a vetustiōre iure incipěre, palam est autem, vetustius esse naturāle ius, quod cum ipso geněre humāno rerum natūra prodĭdit: civilia enim iura tunc coepērunt esse, cum et civitātes condi et magistrātus creāri et leges scribi coepērunt.

IX. De iure gentium / О праве народов

Quae singŭla qualia sunt, suis locis proponēmus. Sed ius quidem civīle ex unaquāque civitāte appellātur, velŭti Atheniensium, nam si quis velit Solōnis vel Dracōnis leges appellāre ius civīle Atheniensium, non erravērit. Sic enim et ius, quo popŭlus Romānus utĭtur, ius civīle Romanōrum appellāmus vel ius Quiritium, quo Quirītes utuntur; Romāni enim a Quirīno Quirītes appellantur. Sed quotiens non addĭmus, cuius sit civitātis, nostrum ius significāmus: sicŭti cum poētam dicĭmus nес addĭmus nomen, subaudītur apud Graecos egregius Homērus, apud nos Vergilius. Ius autem gentium omni humāno geněri commūne est. Nam usu exigente et humānis necessitatĭbus gentes humānae quaedam sibi constituērunt: bella etĕnim orta sunt et captivitātes secūtae et servitūtes, quae sunt iuri naturāli contrariae (iure enim naturāli ab initio omnes homĭnes liběri nascebantur); ex hoc iure gentium et omnes paene contractus introducti sunt, ut emptio venditio, locatio, conductio, sociětas, deposĭtum, mutuum et alii innumerabĭles.

X. In iure cessio / О цессии

In iure cessio hoc modo fit: apud magistrātum popŭli Romāni, velut praetōrem, is, cui res in iure cedĭtur, rem tenens, ita dicit: «Hunc ego homĭnem ex iure Quiritium meum esse aio». Deinde postquam hic vindicavērit, praetor interrŏgat eum, qui cedit, an contra vindĭcet. Quo (eo) negante aut tacente tunc ei qui vindicavērit, eam rem addīcit. Hoc fiěri potest etiam in provinciis apud praesĭdes eārum. Plerumque tamen mancipationĭbus utĭmur: quod enim ipsi per nos praesentĭbus amīcis agěre possŭmus, hoc non intěrest nec necesse (est) cum maiōre difficultāte apud praetōrem aut apud praesĭdem provinciae agěre.

[1] Представленные в п. VI–X тексты были взяты из разных источников (Институций Юстиниана, Дигест Юстиниана, Институций Гая) и адаптированы.

КРАТКИЙ СОПОСТАВИТЕЛЬНЫЙ СЛОВАРЬ ЛАТИНИЗМОВ В РУССКОМ ЯЗЫКЕ

Латинизмы — слова, заимствованные из латинского языка. Cловарь данного пособия логически и методически основан на заданиях базового учебного пособия «Латинский язык в сфере юриспруденции», сформулированных следующим образом: от каких латинских слов происходят указанные слова в русском языке. Предлагаемый словарь латинизмов позволяет сформировать правильное, научно обоснованное представление об этом пласте русского языка. Освоив принципы работы с русскими и латинскими основами в данном словаре, можно продолжить ее на основе словаря базового учебного пособия. Обретя опыт сопоставительного анализа основ латинского и русского языков, можно перейти к анализу слов в изучаемых иностранных языках.

А

...