Дайындаған: Елмұрат Ораз

 

«Шабыт» баспасы

Алматы, 2022

БАЛЫҚШЫ ИЛӘ ҒИФРИТ ҚИССАСЫ

بالقشى ايله غفريتد قصه

Бір қисса жазайын деп алдым ойға,

Муафиқ айтқандай қып жиын-тойға.

Бұрынғы өткен заманда бір балықшы

Тірлігінде кем болған сиыр-қойға.

Дариядан балық аулап күнін көріп,

Кәсібін қылып жүрді шақтап бойға.

Бейшараның болмапты жалғыз малы,

Жамағат нәпақасы көп-дүр жаны.

Ау салып, балық аулап су жағалап,

10. Жүреді нашарлықпен құрып халі.

Осындай қисса жазам жаңа кептен,

Мұндай кеңес шыққан жоқ бұрын көптен.

Кім келіп бұ дүниеге, кім кетпейді,

Жан иесі бәріне қаза жеткен.

Сол жігіт нашарлықпен балық аулап,

Зарланып қорлықпенен өмірі өткен.

Күнінде төрт мәртебе ауын салар,

Басқа ризық іздемес төгеректен.

Баласы көп, асырар малы болмай,

20. Бейшара жоқшылықпен жапа шеккен.

Нендей шаһбаз-сабаздар бұ пәниден

Зарланып, қорлықпенен өтіп кеткен.

Бір күн бесін уақтында ауын салды,

Ризық талап қылып Құдіреттен.

Бейшара нашарлыққа байлап бауын,

Дүние-малға бағалар деннің сауын.

Салған соң біраз ғана тоқтады да,

Балық түскен шығар деп тартыпты ауын.

“Бір Алла, ризығын өзің берші,

30. Үйімде шулап отыр қанша қауым”.

Аудың ұшын байлауға қақты қазық,

Балық түссе болар деп балама азық.

Тартса ауыр, салмағы көп, қозғалмайды,

Шаттанды қарайын деп ауын жазып.

Көп ризық келді деп бір Құдайдан,

Әзірлейді салам деп сауыт-сайман.

Су шетіне шығарса зор[ға] тартып,

Үлкен есек көрінді анадайдан.

Аллаға налыс қылып зарланады,

40. Харам мақлұқ берді деп маған қайдан.

Өлшеулі халал нәпақам бітті ме деп,

һәр түрлі ойға кетіп қалды қайран.

Аудан есек шыққанға қайғыланды,

Әуелде кем қылдың деп халал малды.

Әзелде жазған ризық бар шығар деп,

Екінші ауын және суға салды.

Салған соң біраз тоқтап тұрды дағы

Және ауыр күшпенен тартып алды.

Бір жолғысы тас пен шөп оны-мұны,

50. Бұ нешік хал болды деп қайран қалды.

Үшінші және ауын салды аршып,

Шөп-шарын тазалайды суға малшып.

Бұ жолы уатылған ылғи шөлмек,

Бір босы жоқ ішінің, бәрі балшық.

Бейшара түк ала алмай мехнаттанды,

Талайды әурелеген дүние қаршық.

Балықшы зарланады жапаланып,

Үш салып ала алмайды жалғыз балық.

Ғаршының тарапына көзін тігіп,

60. Жылады шыныменен Хаққа налып.

“Құдай-а, нәпақаланып тұрушы едім,

Күнінде төрт мәртебе ауды салып.

Мен құлың енді қайдан күн көреді,

Өзіңнің әміріңнен мақұрым қалып.

Тамақ жоқ, балам шулап отырған соң,

Барады қасіреті ішім жарып.

Басқадан ризық талап қылмаушы едім,

Жүрсем де кедейлікпен ашып-арып.

Шүкірлік қып айтушы ем хамду-сәна,

70. Жоқтығыма жүрмеуші ем назаланып.

Жазалы боп қуылсам дәргаһыңнан,

Мен пақыр күнелтемін қайда барып.

Бір Алла, құдіретіңе жалынамын,

Кәсібім кемігенге налынамын.

Ризығым таусылып, күнім бітсе,

Опасыз бұ дүниені не қыламын?!

Балалардың ризығы өз алдына,

Несіне өкініш қып жабығамын.

Ажалым жетпей жүрер күнім болса,

80. Ризығым кемігенге қамығамын.

Үш салып жалғыз балық ала алмадым,

Сонда да басқа жаққа бара алмадым.

Ауымды мехнаттанып салсам дағы,

Пайдасы жоқ нәрсеге арандадым.

Әгар қазам жетпесе ризық бер,

Сенен басқа жәрдемші таба алмадым.

Төртінші салғанымда нәсіп әйла,

Кез келтір көп балықтың қамалғанын”.

Төртінші ауын салды бисмилла деп,

90. Нығметі кесілгенге уайым жеп.

Қаза жетіп қабірге кіргенімше

Халал кәсіп іздемей тұрмайын тек.

Бұ жолы ауға ілініп келген нәрсе,

Тамаша тыңласаңыз болады кеп,

Ғажап қайран қалғандай қызығы бар,

Келістіріп сөйлесем болады еп.

Бейшара ауын тартты үміт етіп,

Бек ауыр зорға тартты есі кетіп.

Бұрыннан запыс болып қалған байғұс

100. Қорқып тұр кетеді деп әлдене етіп.

Сүлеймен мөһірімен бекітілген

Бір қызыл бақыр шелек келді жетіп.

Қорғасынды ерітіп мөһір басып,

Ауызын ашылмастай қылған тетік.

Бұ жолғы ілінгені – бақыр шелек,

Ауызынан белгі жоқ, дөп-дөңгелек.

Қызыл мыс бақыр шелек шыққаннан соң,

Деп ойлады: “Көп асыл болса керек.

Ауызы жоқ, қорғасындап мөһір басқан,

110. Осы күнгі шелектен түрі бөлек.

Ішінен асыл қазына бұйым шықса,

Құдайым алдыңғыны берді төлеп”.

Балықшы қуанады шелегіне,

һәр мұқтаж табылады деп керегіме.

Зарланып бір Аллаға тәубе қылды,

Бұрынғы қайғы-қасірет жемегіне.

Сүйінді шелегінің салмағына,

Күшпенен зорға тартып алғанына.

Бейшара қуанады алтын бар деп,

120. Көп нығмет ілікті деп қармағыма.

Шелектің іші толған алтын болса,

Қыздарым жүзік салам бармағына.

Шелекте алтын көп деп қылды пікір,

“Құдай-а, өзің кешір, айтсам күпір.

Көп олжа жылағанда кез келтірдің,

Бір Алла, құдіретіңе мың-мың шүкір”.

Түбі жоқ, таба алмады аузын қарап,

Бұзатұғын онда жоқ қару-жарақ.

Япырым-ай, мұны нешік қыламын деп,

130. Ақыл-хайла бойынан кетті тарап.

Жанымда көтерісер кісім жоқ деп,

Жан-жағына қарады алақ-алақ.

“Салмағы көп, тұп-тұтас, ауызы жоқ,

Ішінде алтын болса болдым ғой тоқ.

Бұрынғыдай тағы да шөп-шар болып,

Мехнатты бір нәрсеге болам ба соқ.

Әгарда іші толған алтын болса,

Иттен қор қып таптым ғой, дүние боқ.

Әйтеуір, салмағы көп сүйінгендей,

140. Шаттанып тұрмын алтын үйілгендей.

Ішінен көп ризық нәсіп әйла,

Дос сүйініп, дұшпаным күйінгендей.

Иә болмаса, бір фитнә тағы шығар

Ішкен асым тамақтан түйілгендей”.

Сүлеймен мөһірімен пешеттеген,

Ауызын қорғасынмен көрсетпеген.

Аузын ойға қаратып шелегінің

Пешетін бұзайын деп есептеген.

Пешеттің фентін тауып жыпылдатты,

150. Тылсымның ашылатын қыбын тапты.

Ішіндегі нәрсесі төгілсін деп,

Аузын төмен қаратып лықылдатты.

Балықшы жүрген байғұс Құдай сақтап,

Ау, сүзгі салып жүрген екі жақтап.

Домалақ бақыр шелек шығып еді,

Бір мүшкіл қиын болды кілтін таппақ.

Мөһір басқан пешетін бұзып еді,

Жер мен көкті кетіпті тұман қаптап.

Қараңғы тұман кетті дүниені алып,

160. Балықшы қорыққаннан қалды талып.

Тұман боп біраз қаптап тұрды дағы,

Бір ғифрит пері болды жұмарланып.

Перінің аузы үңгірдей, бойы таудай,

Қабағы бұлт секілді тұрған жаумай.

Түрінен жан тітіреп шошынғандай,

Жан-жағын қамап алды құрған аудай.

Аузынан от шашылар көзі жайнап,

Балықшы тұр сиынып “иә, Құдайлап”.

Кеудесі мұнарадай, аяғы бір зор терек,

170. Қабағат сипаты бар көрсе абайлап.

Балықшы қайран қалды есі кетіп,

Олжа деп тұрған байғұс үміт етіп.

“Лә иләһа иллә Алла, Сүлеймен нәби Алла”, – деп,

Ғифрит есеңгіреп келді жетіп.

– Әй, нәби, ғафу қыл, – деп келді жылай,

Әміріңнен шықпайын мұнан был

...