автордың кітабын онлайн тегін оқу  Yana oldim sozimni

Abdulhamid Cho'lpon

CHO‘LPON

 

YANA OLDIM

SOZIMNI

 

 

 

QIZIL BAYROQ

 

Nizomiddin Asomiy o‘rtoqqa

 

Qizil bayroq!..

Ana, qanday selkillaydi shamolda,

Go‘yo uni salomlaydi qibla yoqning shamoln,

Kambag‘alga na saodat uni ko‘rmak bu holda,

Ham haqqi bor kambag‘alning, chunki o‘zining moli.

Uni olib chiqmoq uchun qorong‘udan yoruqqa

Daryolarday oqmadimp kambag‘alning qonlari?

Uni olib bormoq uchun mazlum, ojiz xalqqa,

Qolmadimi Sibirlarda ishchilarning jonlari?

Siz, burjuylar, kibor sinflar, yaqin kelmang bayroqqa,

Siz emasmi ilgaridan uning qonxo‘r dushmani?!

Endi qora yaqin kelmas nurlar sachratgan oqqa,

Ko‘pdan endi o‘tib ketdi qoralarnipg zamoni!

Qizil bayroq qip-qizil qon, u qon — ishchilar qoni,

Kibor sinflar u qonlarni to‘kkan zolim jallodlar,

Mazlumlarning eng sevgani — ishchilarning azoni,

Quloqlarni bekitganlar — kibor sinflar, qalloblar!..

Ay, ol bayroq, sen mazlumlar ustlarida selkilla,

Sening uchun qonlar to‘kkan, jonlar bergan mazlumlar.

Ishchilardan, askarlardan, mazlumlardan salomlar,

Farishtalar, malaklar ham rizvonlardan, tavhiyat.

Zolim boylar — burjuylardan dardlar, g‘amlar, alamlar;

Qalamimdan, qog‘ozimdan ham o‘zimdan muhabbat!!!

1917

 

 

SHARQ NURI

 

(Mulla Nur Vohidov ruhiga)

 

So‘ng davrda yo‘qsul Sharqning tarixi

Bir bet bo‘lsun, oq satrni ko‘rmadi.

Dunyo tarixini yozg‘an muarrix

Yaxshilikg‘a qalamini burmadi.

 

Sharqning qaysi burchagini qarasang,

Yo‘qlik, o‘lim, zulm, qarg‘ish ko‘rarding.

“Tomug‘’” degan so‘zni bilmak istasang,

Sharqni boshdan oyoqqacha yurarding.

 

Bir zamonlar yer yuzinda o‘z boshli

Ulug‘, shonli madaniyat tug‘dirgan

U go‘zal Sharq, shirin tuproq so‘ng zamon

Bo‘ldi chetlar panjasida ko‘z yoshli…

 

Uning bunday qizg‘anichli holiga

Har kimdan ko‘p qon yig‘lagan sen eding.

Uni ezg‘on yirtqich qo‘lli ma’zinga

Sen ulug‘ yov, sen muyassam kin eding.

 

Insonlikg‘a saodatning birdan-bir

To‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatkuchi Marksdi:

Biroq Sharqqa qutulishning yo‘lini

Ko‘rsatkuvchi ulug‘ dohiy sen eding.

Sendek kishi Sharq eliga tansiqdi.

 

Pok siynangga o‘q otguvchi dushmanlar,

O‘ylamaki, bir o‘zingning dushmaning,

U dushmanlar butun Sharqning dushmani,

Ko‘pdan ichib kelgan qonlarin uning.

 

Kun ham Sharqdan, oy ham Sharqdan chiqadir,

Biroq bir sen G‘arbda chiqding va botding;

Shuning uchun menim sharqlik ruhimda

Ajib mudhish, qo‘rqunch tuyg‘u uyg‘otding!

 

Sharqning kuni kirsa bulut ostiga,

Sening so‘nuk kunlaringni o‘ylayman;

Botib borgan oyga qarab: “Ay, yo‘qsil,

U ulug‘ nur senmasmu?”- deb so‘raymen.

 

Ehtimoldir, seni har bir narsadan

Aziz ko‘rgan, u sen suygan yo‘qsil Sharq,

Ruhlaringni oy o‘rniga qo‘ygandir,

Balki bizning ko‘zlarimiz qilmas farq…

 

Menim sharqlik ko‘zim sening ruhingni,

Sharqning har bir burchagida ko‘radir;

To‘g‘ri, sening u sharqsuyar ruhlaring

Aljumlarda, saroblarda yuradir.

 

Endi undan uchib o‘tdi Misrning

Sirlar to‘lib oqqan Nili bo‘yiga;

Nilni bo‘ylab kelib, kirdi u ruhing.

Fallohlarning qashshoqlarcha to‘yiga,

 

Undan o‘tib Suriyaning Shomiga

Asr ko‘rgan ko‘chalarni aylandi.

Shu minutda Himoloyo tog‘ida

Hind qiziga yigitlikka saylandi.

 

Kecha ko‘rdim uni; budda yonida

Riyozatning foydasini o‘qurdi,

O‘tkan kuni Nishopurda – boqchada

Hayyom bilan ishqiy she’r to‘qurdi.

 

O‘tkan hafta Chin-mochinning yurtida

Konfutsiu falsafasin eshitdi.

Bu haftada Eron borib zardashtga

Nicha bilan qalaysiz deb tegishdi…

 

Hindistonda Bedil bilan yurganin

Menim sharqlik ko‘zim aniq ko‘rmishdi.

Alamutning tepasida yurganda

Menim ruhim orqasida yurmishdi…

Shuning uchun suyar seni butun Sharq.

Sen Sharqmisan, Sharq senmidir bila farq.

1918

 

 

O‘ZBEGIM

 

So‘lqildab kelasan, o‘zbegim,

Ma’rifat otiga otlanib,

Bir miri topgan boladay —

Og‘zingni irjaytib.... suyunib

Dunyoda hamma xalq qiziqqan —

Gavhardek bebaho ot edi.

Hurriyat bo‘lganda sen kelding,

Minayin semirgan otga deb,

Og‘zingga «mallalar» bir tepdi,

«Ma’rifat haromdur sartga», deb

Og‘zingdan qon keldi, yig‘lading,

Ko‘zingdan zaharli yosh keldi.

Ko‘raman, oxirda minibsan,

Charchagan bo‘lsa-da, otingga.

Tangriga shukr qil, yura ber,

Ko‘z solib, o‘ngingga, chapingga!

Tez tuzat, oh... mana bir xatong:

Otingni chopasan shaharda.

Qishloqda faqirlar kutadur —

Kechada, kunduzda, saharda!

Bilgilkim, hayoting, tomiring,

O‘zbegim, kambag‘al qishloqda.

Qishloqda chopasan otingni,

Chopishing behuda toshloqda.

1919

 

 

GO‘ZAL

 

Qorong‘u kechada ko‘kka ko‘z tikib,

Eng yorug‘ yulduzdan seni so‘raymen.

Ul yulduz uyalib, boshini bukib,

Aytadir: “Men uni tushda ko‘ramen,

Tushimda ko‘ramen – shunchalar go‘zal,

Bizdan-da go‘zaldir, oydan-da go‘zal!”

 

Ko‘zimni olamen oy chiqqan yoqg‘a,

Boshlaymen oydan-da seni so‘rmoqg‘a.

Ul-da aytadir: “Bir qizil yanoqg‘a

Uchradim tushimda, ko‘milgan oqg‘a.

Oqg‘a ko‘milganda shunchalar go‘zal,

Mendan-da go‘zaldir, kundan-da go‘zal!

 

Erta tong shamoli sochlarin yoyib,

Yonimdan o‘tganda so‘rab ko‘ramen.

Aytadir: “Bir ko‘rib, yo‘limdan ozib,

Tog‘ va toshlar ichra istab yuramen!

Bir ko‘rdim men uni – shunchalar go‘zal,

Oydan-da go‘zaldir, kundan-da go‘zal!”

 

Ul ketkach, kun chiqar yorug‘lik sochib,

Undan-da so‘raymen sening to‘g‘ringda,

Ul-da uyatidan bekinib, qochib,

Aytadir: “Bir ko‘rdim tushdamas, o‘ngda,

Men o‘ngda ko‘rganda shunchalar go‘zal,

Oydan-da go‘zaldir, kundan-da go‘zal!”

 

Men yo‘qsil ne bo‘lib uni suyibmen?!

Uning-chun yonibmen, yonib kuyibmen.

Boshimni zo‘r ishga berib qo‘yibmen.

Men suyib… men suyib kimni suyibmen?

“Men suygan suyukli shunchalar go‘zal,

Oydan-da go‘zaldir, kundan-da go‘zal!”

Toshkent, 1919 yil

 

 

TEMIRCHI

 

Mehnatkash inqilobning ikki sana davrn munosabati-la

Manzara — temirchi do‘koni.

 

T o v u sh: Taq, taq! Taq, taq, taq!

T ye m i r ch i (ishlay turub)

 

Qabul qilgin tilagimni, tangrim,

Baquvvat qil bilagimni, rabbim!

Shu bilakning kuchi bilan o‘n jon,

Topib yeydur kechingunday osh-non.

Yosh go‘daklar menga ko‘zni tikkan,

Qari chol ham kampir boshni bukkan.

Avvalgilar «ota-ona!» — der menga,

Keyingilar «bola — jon!» — der menga.

Hammasining och-to‘qligi mendan,

Menim esonligim esa sendan!

Qaytarmagin tilagimni, shohim,

Sengagina butun dodim, ohim!..

 

(O‘g‘liga)

Ur o‘g‘lim, ur, qattiqroq ur,

Temir ko‘proq cho‘zilsin!

 

O‘ g‘ l i

Ombir bilan sen mahkam bo‘l,

Qayrilsin-da, uzilsin...

 

T ye m i r ch i

Nega o‘g‘lim?

 

O‘ g‘ l i

Oh, otajon! Juda yomon charchadim... qornim ochdi...

 

T ye m i r ch i

Kel, bolajon, yana jindak, rostladim men bo‘yog‘ni.

 

O‘ g‘ l i

Kun kech kirdi.

 

T ye m i r ch i

Ishimizni tamomlab uyga borib tnnchlanarmiz, ozug‘imizni g‘amlab!..

Ushla mahkam!

 

O‘ g‘ l i

Xo‘p ushladim!

 

T ye m i r ch i

Yaqinroq tut!

 

O‘ g‘ l i

Xo‘p, mana! Voy!..

 

T ye m i r ch i

Ne bo‘ldi?

 

O‘ g‘ l i

Qo‘lim kuydi... nima qilay, jon dada...

(Yig‘i.)

 

T ye m i r ch i

Ey xudoyim, bir o‘g‘limni — yordamchimni ko‘p ko‘rding:

Kelib-kelib bir bechora temirchini kuydirding...

(Oqqan yoshni surtar. O‘zi bir qo‘lida temirni ushlab, bir qo‘lida bolg‘a bilan urar.)

 

O v o z

Taq!

 

T ye m i r ch i

Voy, bolam!..

 

O‘ g‘ l i (hayron).

Nima bo‘ldi?

 

T ye m i r ch i

Uzdi bolg‘a qo‘limni!..

 

O‘ g‘ l i

Voy xudo-ey!..

 

T ye m i r ch i

Nega muncha ezadursan qulingni?..

Shunday boylar bo‘larkim... bir necha yil ishlamas, och qolmas.

Men bechora bir kungina ishlamasam, topmasam,

Uy ichimda o‘n jon bordur...

 

O‘ g‘ l i

Bir burda non topilmas...

 

T ye m i r ch i

Men bechora o‘g‘lim bilan to ertadan kechgacha

Tinmay ishlab bir ro‘zg‘orni nari-beri eplardim.

Bir-ikki kun ishlay olmay qolsam butun ro‘zg‘orning

Bir burda non topolmay och qolishin...

 

O‘ g‘ l i

Bilardim!

 

T ye m i r ch i

Shuning uchun bilakda kuch bor vaqtda ishladim.

Yozda yonib yoz o‘tkardim, qishda ushub qishladim.

Endi bukun yordam etkan bir o‘g‘limning qo‘lini

Yara qilib, so‘ldirding sen umidimning gulini...

O‘z bilagim kuchlik bo‘lsa yana ishni qilardim.

Ro‘zg‘orimni bir ish qilib eplab olib yurardim.

O‘zim sog‘ deb shukur qilib o‘z qo‘lima zo‘r berdim.

O‘z qo‘limning zarbasi-la barmoqlarimni ezdim...

Endi mening ro‘zg‘orim nima bo‘lub qoladur?

 

O‘ g‘ l i

Keraksiz bu oilani... xudo qaytib oladur...

( Y i g‘ i .)

1919

 

 

QIZIL BAYNALMINAL

 

— Havo buzuq...

— Ko‘k yuzida qop-qora

ko‘mir kabi qator-qator bulutlar,

Iblislarning ko‘zlariday op-ola yongan nima?

«Oltun o‘choq»da o‘tlar...

Havo buzuq... To‘g‘ri, sharqning havosi

Necha yildir juda yomon buzulg‘on;

Avvali buzg‘on oppoq qo‘llar jafosi.

Yozmishig‘a qora chiziq chizilg‘on...

Ko‘k yuzida qator-qator chizilg‘on

Ko‘mir kabi bulutlari — yot ellar;

Ul ellarning qullig‘ida ezilg‘on

Sharq ellari... buzuq, quruq ko‘p yerlar...

Sharq ellari asir kabi ishlarlar,

Bir hovuch ham kelmaydigan xalq uchun.

Bir hovuchlar katta-katta hasharlar

Madaniyat topgan, deganlar uchun...

 

Sharqli kishi qatiq yesa non topmas,

Non topolsa quruq non bor, choyi yo‘q,

Bir hovuchlar yemagiga nom topmas,

Boyliklarni sig‘durishga joyi yo‘q...

Sharqda, mana, bir oila ichida

Olti-etti kishi ochdan o‘lmishdir,

Ana qara, yosh bog‘chaning ichida

Ko‘p chechaklar ochilmasdan so‘lmishdir.

Qara g‘arbni, bazmgoh-la bog‘chalar,

Qizil yuzli odamlar-la to‘lug‘dir,

Unda mabud qatorida oqchalar.

Shuning uchun oqchalilar ulug‘dir...

 

Sharq eliga qutulishga yo‘l yo‘qmi,

Unga hech kim shafqat ko‘zin solmasmi?

G‘arblilarda insof vijdon hech yo‘qmi,

Biror quvvat bu zulmni olmasmi?

 

Ilgarida bo‘lmasa ham endi bor

G‘arb ustida bosh ko‘targan ulug‘ kuch.

Ul kuchdirki, mazlumlarga yo‘l ochar,

Zolimlar-chi na’ra tortar:

— Uch, uch, uch...

Bir yildirki ko‘k yuzida tug‘ildi

Qizil qonlar orasidan qizil oy,

Bir tarafdan qahr, zulmat quvildi,

Sharqni yana ul qizil oy qutqargay...

Ortiq yetar ezilganing, ey sharq,

Qanot qoqib oyg‘a qarab yuksal,

Asirlikdan qutilmoqqa zo‘r shart:

— Qo‘lda yarog‘, tilda «baynalminal»..

1920

 

 

XAYOLI

 

Ko‘nglimdagi muhabbatning uchqunin

Xayolimning bir burchida berkitdim.

Ul uchqunning kuchligidan siynamda

Hech tuzalmas, og‘ir yara bor etdim.

 

Qulog‘imga “Ol baxt!” deb eshitilgan

Azonlarni shaytoniy deb o‘yladim,

Shuning uchun baxt bergan malakka

Turli-turli afsonalar so‘zladim….

 

Sochlarini o‘ynab turib eshitdi

Va dedikim: “Afsonalar behuda!”

Bul so‘zlari qulog‘img‘a yetishdi:

“Oqdim,- dedim,-qonli, zardobli suvda…”

 

“Oq-oq,- dedi afsonalar sultoni, -

“Sening taxting, baxting unda kutadir;

Ul zardobli, qonli suvlar ostida

Qora kiygan joning jilva etadir.”

 

Ket, ey shayton, bosinqiradim… qo‘rqamen:

Ket-ket. Qilich singan, qalqon teshilgan.

Ko‘rasanmi? Men ezilgan yotamen,

Ustimga-da balo tog‘i yiqilgan.

 

So‘nggi nafas, oxirgi dam, ey malak,

Kel, bir qara, so‘ngra yiqilsun falak.

Toshkent, 1920

 

 

SHARQ QIZI

 

Singlimga

 

Aytalar, kim sovuq, shumli qora qish

O‘tib ketib, kelmish chiroyli bahor.

Gulga oshiq bo‘lib, sayrar emish qush,

Gul ham ul qushlarga nozlanib qarar.

 

Aytalar, dalada yer beti tamom

Ko‘m-ko‘k duxobadan ko‘ylaklar kiymish.

Xo‘rozlar chaqirib, yuzin ochsa tong,

Saboning labini oshiqlar emmish…

 

Har kimda bir shodlik, har kimda bir ruh,

Har kim kulib qarar emish dunyog‘a.

Hatto, chol-boboylar aytalarmish: “Uh

Chiqib yursang edi yozgi havog‘a!”

 

Faqat men bir o‘zim, Sharqning bir qizi

Bahor kelganini ko‘rmay qolamen.

Uzun, qora qishning ketmasdan izi

Uning do‘sti – kuzni kutib olamen.

 

Menim uchun yorug‘ dunyo rohati –

To‘rt devor ichinda ko‘zlar o‘ynatmak.

Menim uchun ulug‘ shodlik soati –

Telba ko‘kragimda o‘ylar uyg‘otmak…

 

Men bir Sharq qizimen, Sharqning o‘zidek

Butun tanim, jonim – xayol uyasi.

Menim qora ko‘zim kiyik ko‘zidek

Belgisiz ovchining o‘qin ko‘rgusi….

 

Aytalar, kim yozda har bir jonivor

Erkin nafas olar, shodlanar, yayrar…

Aytmaylar, kim Sharqda borliq xotinlar

Ul yorug‘ dunyoga ne zamon kirar?

Toshkent, 1920

 

 

TABIATKA

 

Saidalixonga bag‘ishlab

 

Kel, malak, kel, kel, pari, kel, kel, o‘pay bir erkalab,

Kel, quyosh chiqquncha o‘ptir… kel, kel o‘pay bir ertalab!

Kel, quchoqlay, kel qo‘lingni, barmog‘ingni bir ko‘ray,

Kel, ko‘zingga ko‘z solay, kel, ko‘ray, so‘ngra o‘lay…

Kelma, kelma, ey pari, sen, tanlaring nurdir sening,

Tanlaring nur, yuzlaring nur, tenglaring hurdir sening…

Yoqti oylardan quyilgan yog‘dulardandir taning,

Ko‘k yuzida barcha yulduzlar suyunchingdir sening…

Ko‘lankangdir – boqchalarga turli gullarni sochar,

Ko‘z qarashingdir sening, elga saodatlar ochar…

O‘ynashingdir – o‘ynoqi yumshoq shamolni qo‘zg‘atar,

To‘xtashingdir – dunyoda barcha hayotni to‘xtatar.

So‘zlashingdir– boqchalarda barcha qushni sayratar,

Bir tabassum qilmog‘ingdir – barcha jonni yayratar,

Kuylashingdir – uyquda qotgan jahonni o‘ynatar.

Uyqudan turgan jahon ul kuch bilandir, to‘y etar…

Qayg‘urib qolgan chog‘ingdir, barcha jonlar qayg‘urar.

Har tomonda qayg‘u, hasrat, har aziz jon oh urar.

Ko‘k yuzini qop-qora, mash’um bulutlardir o‘rar,

Ul bulutlar ustiga otdek minib devlar chopar.

Har urishda qamchini o‘tlar yonar, chaqmoq chaqar.

Ul bulutlar chopsalar devlar bilan osmon bo‘yi,

Unda boshlansa jin, alvasti va shaytonlar to‘yi

Ko‘k go‘zaldir, sel yog‘ar, do‘llar quchar, to‘fon bosar,

Qum ko‘char… Tog‘lar qadar qumlar ko‘char… yo‘lni to‘sar…

Zo‘r dengizlar na’ra tortar… jon so‘rar to‘lqin chopar.

Katta to‘lqinlar kelar-da, mayda to‘lqinlar qochar…

Mayda to‘lqinlar “o‘lim” raqsin etarlar kuylashib,

So‘ngra qirg‘oqqa chiqarlar jonlilarni yo‘qlashib,

Kelma-kelma… men faqir… bechora… yo‘qsil bir kishi.

Men kabi yo‘qsil kishinng yog‘dularda ne ishi?…

1920

 

 

PO‘RTANA

 

Po‘rtana qo‘zg‘aldi, po‘rtana yurdi,

Po‘rtana o‘zini qirg‘oqqa urdi.

Po‘rtana oldida bir kema ko‘rdi;

Ichida zich odam… o‘ynatdi, surdi.

 

Ul kuchli, ul botir, ul qo‘rqmas, yuraklik,

Ul mag‘rur, kerilgan ham majnun, hovliqma,

Faryod der qirg‘oqlar undan, shu tug‘rolik –

Shahardek kemalar unga bir luqma…

 

Ul o‘zi qon ichar, qon olur bo‘lsa-da,

Bag‘rida sevgisi kuchli,

Baqirib, o‘kirib, yugurib yursa-da,

Go‘zalni suyuvga o‘chli…

 

Suv qizi:

Chiroyli, sochlari qop-qora,

Bo‘ynidan sochilgan, tarqoq,

Ko‘zlari dil tortar, chetroqdan bir qara.

 

Ilinding… rahmsiz ul tuzoq…

Ko‘zlari kiyikni ko‘r qildi ko‘rmading,

So‘zlari – bulbulni tutqin;

Yuzlari oylarni botirdi bilmading,

 

Bulutlar ostiga qochib kirdi kun!

Ana shul go‘zalni, ana shul malakni

Yo‘q , yanglish… falakni,

Po‘rtana ko‘ksida saqlar,

Yerlar sarf etar g‘ayratni, amakni

Ish qilib malakni,

Yo‘q… jahon, falakni

Oq ko‘pik ichida oqlar.

 

Ba’zida hisobsiz oq ko‘pik ichiga

Sultondek tutqizar uni,

Dam ko‘kka irg‘itib, dam tortar ko‘ksiga.

Shu yo‘lda o‘ynatur qizni,

Kuldirib u nurli yuzni.

Suydirib u ohu ko‘zni,

Qul qilib sizni ham bizni…

 

Ko‘piklar… u oppoq, sanoqsiz ko‘piklar

Yulduzdek jimirlab turalar,

Ko‘piklar… u kichik, chiroylik ko‘piklar

Oshiqning ko‘nglidan uralar…

 

Qichqirar, bo‘kirar, bo‘kirar yo‘lbarsdek,

Yugurar, sekirar, otilur devdek.

Oldida hech to‘siq. Hech mone qo‘ymasdek

Intilar… o‘ng-so‘lni ko‘rmay…

 

Ko‘tarsa boshini, ko‘klarga tegadir.

Bulutlar, chaqmoqlar dahshatda,

Egsa ul bo‘ynini, ko‘p vaqt egadir,

Suv tegin ko‘rasan dahshatda.

 

Jonvorlar qo‘rqadir… dahshatda titraydir.

Baliqlar o‘limni kutalar.

Kuchligi kuchsizni yutmaydir, sitmaydir.

Qo‘rqudan og‘ular yutalar…

Dengiz tinch, qo‘rquv yo‘q. Qiyomat uxlaydir.

Po‘rtana jim-jitdir uyda.

Shamolni po‘rtana qo‘zg‘atmay saqlaydir

Qo‘zg‘almoq degan so‘z yo‘q unda.

 

Bu – mahshar, qiyomat, po‘rtana. To‘lqinlar –

Hammasi yo‘qsilning ko‘nglida.

Bir damda dunyoni kuydirur vulqonlar

Ojizning u o‘tli dilida…

 

O‘yna, ey to‘lqinlar, po‘rtana dahshat sol.

Qirg‘oqlar titrasin, qo‘rqib,

Ko‘k yuzi; yer osti tinch bo‘lsa – vahshat sol

Daryodan suv tashlab, purkab.

 

Bu mening keng ko‘nglim g‘avg‘oni, janjalni,

To‘polon, qo‘zg‘alish, chuvalash,

Isyonli, to‘fonli

Suyadir; shuning-chun dunyoni, jahonni,

tog‘ va tosh

Hammasin ag‘darmoq istaydir,

yonadir, kuyadir…

 

O‘ynat, ey, po‘rtana, to‘xtatma, quvvat ol.

Chog‘’ kelgach, erinib yotma, uxlama,

bo‘lmasin yo‘qlama.

Ko‘p ezgan dushmandan,

past yondan

O‘chni ol, o‘chni ol, o‘ch ol!…

Toshkent, 1920

 

 

BU KUN

 

(1 May)

 

Bu kundurki, ketmon bilan boltalar,

Belkuraklar, temirkurak, bolg‘alar,

Zaxda yotg‘on arra, tesha qo‘zg‘alar,

Mehnat daryosin qo‘zgar dolg‘alar!

 

Bu kundurki, mehnatkashning yuragi

Keng maydonda dushman bilan olishar,

Uyda bo‘lg‘on ketmon, tesha, boltalar

Dushmanlarning boshlariga solishar.

 

Bu kundurki, bilak kuchi o‘zining

Chin yuzini ochiq-oydin ko‘rsatar.

Ul tong kuchning qarshisida yo‘qliqlar

Yer tagidan o‘zlariga joy istar.

 

Bu kun ketmon, bolta, kurak kunidir,

Bu kun botir, kuchli yurak kunidir!

1920

 

 

ULUG‘ BRITANIYANING BU KUNGI HOKIMIYATIGA

 

Temza bo‘ylariga besh-o‘nta

Tog‘larday haybatli zindonlar soling!

Riyokor bo‘lmagan, haq degan erni

Zulm qo‘li bilan zindonga soling!

 

Lankastar shahrining ko‘chalarida

Polis nafarlari tinmay aylansin.

Ishladim, haqqimni so‘rayman, degan

Har ishchi zanjirga siqib boylansin!

 

Qilichlar, miltiqlar, pulemyot, to‘plar

Tokay amringizga bo‘yin egadi?

Tokay haq so‘zlagan miyalar, boshlar

Dorlarning ipiga borib tegadi?

 

Tokay ig‘vo bilan, aldashlar bilan

Million-millionlarni asir qilasiz?

Tokay anglamagan, xom miyalarga

Jannat va’dasi-la ta’sir qilasiz?

 

O‘n qavat, yuz qavat zindonlaringiz

O‘zingiz uchun ham tor katak bo‘lur!

Riyokor so‘zlagan u tariq tillar

Yana o‘zingizga qarshi o‘grilur!

 

Mazlumlar, ezilgan, xor bo‘lganlarning

G‘azab olovlari bir kun tutashar!

«Intiqom! Intiqom!» degan na’ralar

To‘lqinday quturib Temzadan oshar!

 

O‘shanda Temzaning suvlari qadar

Quturib oshishliq bizda ham bo‘lar.

1920

 

 

ULUG‘ YO‘LDA

 

Yo‘limizda cho‘llar, suvlar, dengizlar.

Bosh uchini tanib bo‘lmaslik izlar.

Shu izlarni bosib, dengizlar kechib,

Buyuk amal bilan boramiz bizlar.

 

Yurakdagi saqlab borgan amallar

Yo‘llardagi dengizlardan ulug‘roq.

Ezilganlar tilak tilar bu yo‘li

Burungidan to‘luqroq.

 

Mahkam qilib bog‘lanilgan kamarlar,

— Tezrak!

— Qanot!

Qushlar yanglig‘ uchaylik.

Keng cho‘llardan, dengizlardan kechaylik,

Sharqning eski chigalini yechaylik!

Toshkent, 1920

 

 

YORUG‘ YULDUZGA

 

(Hazar esdaligi)

 

Go‘zal yulduz, nurli yulduz, tez so‘zla.

Otalarning tarixdagi xatosin,

Shul xatodan osuflanib tovlarning

El ko‘ksida surgan ishrat, safosin.

 

So‘zla, anglat o‘tgandagi turmushning

Butun qonli, shonli, jonli yerlarin.

Ko‘z oldimda jilvalanur yurt uchun

Jonlar berib, qonlar to‘kkan yerlaring.

 

O‘nat, qo‘zg‘at, to‘lqinlantir, hovliqtir

Keng Hazarning ko‘m-ko‘k, yumshoq suvlarin,

So‘zlattirib, charchat, horsin, charchasin,

Teri oqsin, ko‘kka chiqar bug‘larin.

 

Ko‘piklantir, mayda, oppoq ko‘pikdan

Ko‘ylak kiydir, yasantir suv betlarin,

Ul suvlar-la pardoz qildir, kiyintir

Tog‘li, toshli qirg‘oqlarin, chetlarin.

 

Nega jimsen, nega javob bermaysen,

Nega ko‘zing qizarindi, yoshlandi?

Nega yuzing so‘lgan kabi yumshardi?

Nega senda bir talvasa boshlandi?

 

Bilamen men, so‘zlamaysen shuning-chun –

So‘zlaydirgan yaxshi so‘zing yo‘q erur.

Og‘iz ochsang, yo‘qsil elni ezmakka,

Qon qilmoqqa hasratlaring ko‘p erur.

 

Mayli, mayli, qandoq achchiq bo‘lsa ham,

To‘g‘ri so‘zni yashirmasdan so‘zlay ber,

Har qanchalar yurak yorg‘ich kuy bo‘lsa,

Botir bo‘lib sekingina kuylay ber.

 

O‘tganlarning zahari ham bu kunda

Ko‘ngillarga tegmay o‘tar kabidir.

Kechmishlarning yig‘isi ham shu kunda

Yo‘qsil dilni suyuntirar kabidir.

 

Falokatlar ko‘rgan ota-bobolar

Istiqbolning qimmatini bilmagan.

El va yurtni saqlar uchun so‘ng xonlar

Tuzukkina chora, tadbir qilmagan.

 

Biz, yo‘qsillar, boshqalarga qul bo‘lib,

Chet oyoqlar tomonidan ezildik.

Har yaramas, har buzuqning tagida

Alam ortgan, jabr ko‘rgan biz edik.

 

Yetar, bo‘ldi. Meni gapga solding-da,

O‘zing unda tinglabgina turasan:

Yana, tag‘in ta’sirlanib so‘zimdan,

Oh-voh qilib, o‘zni har yon urasan.

 

So‘zla, sen-da tillaringni o‘ynatib,

Eski alam ichra bizni olib bor.

Yashirin yotgan pardalarni, zulmatni

Qarab turma, nuring bilan yirt-yubor.

 

Yalintirma, boshqalarga yalingan

Kabi sen xam yalintirmoq istaysen,

Ezilganni ezishlikka sen, go‘zal.

Ozroq sharm, ozroq hayo qilmaysen?

 

So‘zla, anglat, go‘zal yulduz, tez so‘zla,

Men-da seningdek chiroyli so‘ylarmen.

Hazardagi ko‘piklarga birlashib,

Seni maqtab shirin kuylar kuylarmen.

 

Og‘iz ochding, tovshing keldi, ey yulduz,

So‘zla, so‘zla, yot kishi yo‘q, ikkimiz…

Bahri Hazar, 1920

 

 

ZARAFSHON

 

Safar esdaligi

 

Ko‘z oldimda oqib yotkan Zarafshon,

Yosh boladek erkalaydir, o‘ynaydir.

Hovliqma ham bo‘lsa o‘zi, ko‘p chaqqon,

Uncha-muncha to‘siqlarni qo‘ymaydir.

 

Katta-kichik toshlar bo‘lsa yo‘lida,

Hech quramay sudrab ketar ilgari.

Kim biladir, jon topshirmish qo‘lida,

Hazil-hazil bilan qancha yosh-qari?..

 

Uning o‘zi shu o‘ynoqi qilig‘i,

Shu hovliqma odati-la ko‘p qo‘rqinch,

Suvlarining nozli qizdek sillig‘i

Ko‘p tanlarni ag‘dararlik katta kuch!..

 

Undan qo‘rqinch uning o‘tkarganlari,

Saltanatlar, qonlar, ulug‘ tarixi.

Siynasida bo‘g‘ib o‘ldirganlari,

Ko‘p jonlarning ingrayishi va ohi!

 

Tarixining qanotlari so‘ng yillar

Allaqanday qora rang-la bo‘yalmish.

Yonlarida yashaguvchi ko‘p yellar

Qora yozmish qozig‘iga suyalmish…

 

Sho‘x-sho‘x oqib, yuragida yashirincha

Tarixlarni, asrlarni qarg‘amish.

Bilarmikin, o‘z umrida ul qancha

Yaxshi erlar yod etmish-da, alqamish?

 

Ay, Zarafshon, o‘ynab-kulib oqa ber,

Mazlumlarning yuragini yoqa ber…

1920 yil, Samarqand

 

 

QALANDAR ISHQI

 

(Eski tartibda)

 

Muhabbatning saroyi keng ekan, yo‘lni yo‘qotdim-ku,

Asrlik tosh yanglig‘ bu xatarlik yo‘lda qotdim-ku.

 

Karashma dengizin ko‘rdim, na nozlik to‘lqini bordir,

Halokat bo‘lg‘usin bilmay qulochni katta otdim-ku.

 

Ajib dunyo ekan bu ishq dunyosi, ayo do‘stlar,

Bu dunyo deb u dunyoni bahosiz pulga sotdim-ku.

 

Uning gulzorida bulbul o‘qib qon ayladi bag‘rim,

Ko‘zimdan yoshni jo aylab, alamlar ichra botdim-ku.

 

Qalandardek yurib dunyoni kezdim, topmayin yorni

Yana kulbamga qayg‘ular, alamlar bir-la qaytdim-ku.

 

Muhabbat osmonida go‘zal Cho‘lpon edim, do‘stlar,

Quyoshning nuriga toqat qilolmay yerga botdim-ku.

Boku, 1920

 

 

TORTISHUV TONGI

 

Yenggan qo‘shin boshlig‘idek gerdayib

Botgan quyosh bulutlarning ostidan

Bosh ko‘tarib chiqmoq uchun tirisha.

Shuning uchun beri yoqda irjayib

Kulishurlar.

Unga qarshi, qarshidan

Yig‘lov, siqtov, tovush, g‘avg‘o, xarxasha.

 

Suyuningiz:

ko‘pdan beri zindonda

Quyosh ko‘rmay, zaxlab qolgan ko‘ngillar.

Chiqar kunlar yetdi sizga undan-da,

Munda yechib yuborilgan tugunlar.

 

Qayg‘uringiz:

Kishanlarni yasovchi

ustalar.

Boshqalarni tubanlar deb atovchi

xo‘jalar,

Sizning uchun yoz boshining qoridek

Eruv kunlar keladir,

Sizning uchun alvastining zoridek

yig‘lar kunlar keladir…

Chiqadirgan quyoshni siz behuda

Etak bilan to‘smoq uchun tirishmang,

Axmoq bo‘lib Azroilning oldida

Jon talashing, to o‘lguncha berishmang.

Toshkent, 1920

 

 

MAHMUDXO‘JA BEHBUDIY XOTIRASI

 

Jilgisiz qabringni qora tunlarda

Amalimning shamin yoqib, izladim.

Qizil va pok qoning islarin sochgach,

Kuchsiz ko‘yi yurishimni tezladim.

 

Amalimning yulduzi, kim ko‘z tikdi

Qora, jirkanch… o‘lim qoni yerlarga.

Savol berdim: “Yo‘qotganim qayda?”- deb,

O‘zimni ham yutmoq bo‘lgan yerlarga.

 

Qo‘lidagi tutam-tutam gulini

Qabring topib, sochmoq uchun tirishdi.

Gul o‘rniga zahar tilar muhitda

Uning qilgan bu ishlari bo‘sh ishdi.

 

Men-da ojiz – u muhitning oldida

Qabring topib ko‘z yoshimni to‘kmakka.

Hamda achchiq hiddatim-la ul yerda

Oq kallalik-qora devni so‘kmakka.

 

Shuning uchun yulduz kabi yarqirab,

Elda qolgan isming bilan turamen.

Shul ismni eslab, chizg‘an yo‘lingdan

Yiroq ketmay, qimirlamay yuramen.

 

Aziz otam, qo‘limdagi gullarning

Motam guli ekanini bilmaysen.

Shodlik guli ko‘pdan beri so‘lganin,

Yer ostida, pok ruhing-la sezmaysen.

 

Ana sochdim qalbimdagi gullarni

Termak uchun chaqiramen qo‘llarni..

1920

 

 

“O‘ZBEK QIZI” UCHUN

 

(Usmonlicha)

 

Go‘ruyorum: Her bir eling gogunde,

Yilduzlari paril-paril yanriyor,

Yildizlaring yere sachan nurini

Her bir insan iche-iche kaniyor.

 

Gulshan yo‘ ki kadin guli achmasun.

Bakcha yo‘q ki kadin bulbul otmesin.

Yer yo‘qki kadin isi sachmasun.

Gongul yo‘qki kadin maftun etmasun.

 

Xer milleting gulshanida gullari

O milleting kadinleri, kizlari:

Xer milleting xaq suydigi bir yolu

Kadinligin basmish olan izidir.

 

Hich milletda kadinlarin o go‘zel

Chehreleri perdelere girmiyor.

Hich milletde ……… xa’in yel

Kadinlara g‘azab ila ermiyor.

 

Her nereye girdim isem: karshimda

Kadinlari achik yuzde bulurum;

Xatirlarim: Kapaxdir yurdumda,

O‘zbek kizi kayg‘ulara dolarim,

Bog‘ulurum

O‘lurum…

Siyah perde bilir misin? – O alchak

Eski dunya seni bize birakmish.

Erkli olan kadinlarin bashina

Din isminden esirligi o taqmish.

 

Ko‘z aldinda eski dunya o buyuk

Saltanati shevket ile o‘liyor.

O‘lmesine iblislerdir ag‘layan

Meleklerse go‘k yuzinde guluyor.

 

Sen de onung mirasisin ey perde,

Kalamazsin azad olan bu yerde,

And ichrim: Esir O‘zbek kiz ichun,

Shimde burda yalniz mezar seningchun.

Bir mezar ki, tashlarindan yash damlar

Tash ichinde O‘zbek kizi – xep ag‘lar.

Baku, 1920

 

 

PARCHA

 

Maqtadim, ko‘kka ko‘tardim sizni men,

Endi menga sizga yetmaklik qiyin.

Maqtamoqqa bir kirishgach maqtayin,

To‘xtasam, so‘nggi tinimda to‘xtayin..

1920

 

 

* * *

 

Miltiragan xira chiroqsen, yo‘qsil,

Yel qattiqroq kelib ursa o‘charsen.

Yor aldagan sevguchining ruhiday

Bir lip etib yo‘qliklarga ko‘charsen.

1921

 

 

* * *

 

Xayol, xayol... Yolg‘iz xayol go‘zaldir,

Haqiqatning ko‘zlaridan qo‘rqaman.

Xayoldagi yulduzlarkim, amaldir,

Olovimni alar uchun yoqaman.

Go‘zal xayol, kel, boshimda gul o‘ynat,

Manim istak-tilagimni erkalat!

1921

 

 

SUYGAN CHOQLARDA

 

Go‘zallarning malikasi ekansan,

Buni sening ko‘zlaringdan o‘qidim.

O‘qidim-da istiqbolim qushiga

Xayolimdan oltin qafas to‘qidim.

 

Gunafshalar qulog‘imga madhingni

So‘zlab-so‘zlab charchadilar, bitmadi…

Alamzada bulbul yig‘lab, kechalar

Alamingning so‘ngin tamom etmadi.

 

Ko‘zingdagi hikoyaning mazmunin

Shoir bo‘lsam, aytib-aytib yig‘lardim.

O‘shal, eski jarohatli qalbimni

Satrlarning nashtari-la tilardim.

 

Xayolimning qip-qizildan kiyingan

Parilari, hurlarini ko‘rdingmi?

Alamimdan gullar ekkan yo‘llardan

Koinotga hayot sochib yurdingmi?

 

Yo‘llaringda she’r aytsa so‘lgan barg,

Qulog‘imga musiqalar keltirur.

Qachon sening musiqali ovozing

Sening meni suyganingni bildirur?

1921

 

 

KLEUPATRA UYQUSI

 

“Kleupatra” – Nilning bo‘yida

O‘z qo‘li birlan nilufar uzdi.

Go‘zal chechakni, yozuqsiz gulni

Ishdan chiqardi, turmushin buzdi.

 

Bir to‘plam qildi, bir ipak birlan

Boshiga osib, uyquga ketdi.

Ul uxlaganda butun Misrda,

Butun o‘lkada uyg‘oqlik bitdi…

 

Jim tur, farishta, qanoting qoqma,

Fir’avnning qizi tinchlab uxlasin!

Uning yuzidan, go‘zalligidan

Oshiqning ko‘ngli bir orom olsin!

 

Uning yotishi – Kunning botishi!

Qorong‘ilikda yulduzlar o‘ynar.

Butun oshiqlar, ko‘ngli yonuqlar

Go‘zal o‘ylarni shul choqda o‘ylar.

 

Tuban qarab yur, Nilning suvin ko‘r:

Qanday chiroyli, limillab oqar.

Fir’avn qiziday, ilon iziday

Buralib oqar, qimirlab oqar…

 

“Kleupatra” uyg‘ondi nega?

Nega ul chog‘siz uyqusin ochdi?

Uning ko‘zidan, go‘zal yuzidan

Uyqu, qizillik, to‘liqlik qochdi?

 

Ana, qo‘lini gulga uzatdi,

Boq, ipni uzdi… gullar qo‘lida!

Oj… g‘ijim qildi, yerga tashladi!,

Ko‘p yo‘qsil gullar qurbon yo‘lida..

 

-Nega tashladi?

-Gul so‘lgan edi…

Shuning-chun zolim yerga tashladi!

O‘zini ko‘r bir: mast ilon yanglig‘

Joyida yotib, to‘lg‘oq boshladi.

 

Bor, ey yigit sen, Nilning bo‘yidan

Zolim qiz uchun* nilufar keltir!

Zolim qizini bu sirli kechda

Ko‘p uruntir, tezroq tinchlantir.

 

Bir to‘plam gulni boshiga ossa,

Yana uyquga ochar quchog‘in.

Yo‘qsa bu zolim hech bosa olmas

Yuragidagi sevmaslik dog‘in,..

 

Qo‘y, sen qo‘zg‘alma… mening ko‘ksimda

Ko‘z yoshim birlan o‘skan chechak bor.

Shuni berarmen, bir hidlash birlan

Sevgiga botib, bir umr uxlar!..

Buxoro, 1921

 

 

XALQ

 

Xalq dengizdir, xalq to‘lqindir, xalq kuchdir.

Xalq isyondir, xalq olovdir, xalq o‘chdir…

Xalq qo‘zg‘alsa kuch yo‘qdir, kim to‘xtatsin.

Quvvat yo‘q, kim xalq istagin yo‘q etsin.

Xalq isyoni saltanatni yo‘q qildi.

Xalq istadi, toj va taxtlar yiqildi…

 

Xalq istagi: ozod bo‘lsin bu o‘lka,

Ketsun uning boshidagi ko‘lanka.

Bir qo‘zg‘alur, bir ko‘pirar, bir qaynar,

Bir intilur, bir xovliqar, bir o‘ynar,

Yo‘qlikni-da, ochlikni-da yo‘q etar,

O‘z yurtini har narsaga to‘q etar…

 

Butun kuchni xalq ichidan olaylik,

Quchoq ochib xalq ichiga boraylik!

Buxoro, 1921

 

 

KEL BERI

 

Kel menga, kel, kel menga,

Quchog‘imni ochganmen.

Turmush – haqiqat bo‘lsa,

Borlig‘imni otganmen.

 

Men kuchli, menda isyon,

Men – to‘lqin, menda tug‘yon.

Ko‘pirurmen, tosharmen,

Chegaramdan osharmen!

 

To‘fonim yelni bosar,

Turmush tog‘larin oshar

Va o‘lmas, mangu yashar!..

Devonabog‘, 1921

 

 

MEN QOCHMADIM

 

(Toshkentdagi o‘rtoqlarimg‘a)

 

Men qochmadim! Nega meni “qochdi” deb,

Yo‘qg‘a buncha shovqun-suron qildingiz?

Quchog‘ini “o‘zlig”iga ochdi deb,

Oq ismimga qora zanjir ildingiz?

 

Men “o‘zlik”dan ko‘pdan beri uzilib,

“Ko‘plik” ichra botib ketkan tanamen.

U “ko‘plik”ning qayg‘usida cho‘zilib,

Quloch otib, suzib yurgan – yana men.

 

Men yangiliklar o‘lkasidan sinmag‘an

Bir qanotni taqib olib, qo‘zg‘aldim;

Shu yo‘limda yaproqlari so‘lmag‘an

“Yosh yag‘och”ning soyasida to‘xtaldim.

 

Ikki ko‘zim yalt-yult etib ko‘kimdan

Tilagimning yulduzini qaraydir.

Chog‘-chog‘ yig‘lab, o‘tib ketib o‘ngimdan

Qora bulut, uning yuzin qoplaydir.

 

Biroq yana uning yuzi ko‘rinib,

Ko‘zlarimni qamashtirib qo‘yadir.

Qilich botib, xanjar dilga urunib,

Tunga yana qaysi qarash to‘yadir?

 

Men qochmadim! – men tilakni izlaymen,

Qanot kuchlik, borgan sari tezlaymen!

Buxoro, 1921

 

 

ULUG‘ YO‘LOVCHIGA

 

A.M. ruhiga:

 

“Dunyog‘a ishlar uchungina kelganmen.”

(O‘z so‘zi)

 

Boqchalarda gullar so‘ldi, sezmadim,

O‘stirganlar yetim bo‘ldi, sezmadim,

Ko‘ngillarga qora toldi, sezmadim,

Sezdim sening ketganingni ko‘ngildan…

 

Ketgan yo‘ling yiroq yo‘ldir, keti yo‘q,

Boshlanishi quruq va keng bir bo‘shliq.

Tugalishi: yana cheksiz bir yo‘qlik,

Biroq qaytmoq yo‘qdir tushkan yo‘lingdan…

 

Ketding, biroq izlaringda ko‘z qoldi,

Tillaringda aytilmagan so‘z qoldi,

O‘ksiz bo‘lib, yotlar emas, “o‘z” qoldi,

Chuqur ma’no istab eski so‘zingdan.

1921

 

 

NAVRO‘Z KUNIDA

 

Xira, o‘chkan, kirlik, kuchsiz dillarga

Yorug‘ yog‘du turmush sepgan yangi kun,

Sira sevinch bermas o‘zbek qiziga,

Yo‘qsa ung‘a mangulikmi qora tun?

 

Necha yuz yil kishanlarda entikkan

Qashshoq, yo‘qsil, tutqunlarga erk berar,

O‘zbek qizi: “Boshqalarga erk bergan

Menga qani erking?..” desa, ne deyar?

 

Ko‘klardagi dona-dona sochilg‘an

Yulduzlarmi ezgu kunni olqishlar?

Kimga tegar yulduz ko‘zdan otilg‘an

Achchiq gina, la’natlaru qarg‘ishlar?

 

Guloy, To‘ti, Qumri, Oyxon, Yorqinlar

Navro‘z kuni devorlarg‘a qaraylar.

Ko‘chalarda er-qizlardan oqinlar,

Tutqunlarning yonlarig‘a kirmaylar.

Qatorlarg‘a ularni ham olmaylar,

Tutqunlarni kishiga ham sanmaylar…

 

Tutqunlarning ko‘z yoshlari bahorning

Shudringidek go‘zallikni xo‘llaylar.

“Go‘zallikni sevdim ” degan erkinlar,

Ko‘rib turib uyalmaylar. O‘lmaylar!..

 

Navro‘z kuni erksizlarga erk berar,

O‘zbek qizi erkli kunda bo‘sholmay,

Zindon kabi tor uyidan chiqolmay,

Qalin, og‘ir devorlarni yiqolmay,

Borlig‘ini keng dunyoga otolmay,

Chin erk kunni kuta-kuta telmirar…

Toshkent, 1921

 

 

MEN VA BOSHQALAR

 

(O‘zbek qizi og‘zidan)

 

Kulgan boshqalardir, yig‘lag‘an menmen,

O‘ynag‘an boshqalar, ingrag‘an menmen.

Erk ertaklarini eshitkan boshqa,

Qullik qo‘shig‘ini tinglag‘on menmen.

 

Boshqada qanot bor, ko‘kka uchadir,

Shoxlarg‘a qo‘nadir, bog‘da yayraydir.

So‘zlari sadafdek, tovushi naydek

Kuyini har yerda elga sayraydir.

 

Menda-da qanot bor, lekin bog‘lang‘on…

Bog‘ yo‘qdir, shox yo‘qdir, qalin devor bor.

So‘zlari sadafdek, tovushi naydek.

Kuyim bor. Uni-da devorlar tinglar…

 

Erkin boshqalardir, qamalg‘on menmen,

Hayvon qatorida sanalg‘on menmen.

Toshkent, 1921

 

 

KUZ

 

Ko‘m-ko‘k ekan, sarg‘aydilar yaproqlar –

Og‘riq, mag‘lub, tutqun Sharqning yuzidek.

Bo‘ronlarning ko‘zlari, kim o‘ynoqlar,

G‘olib G‘arbning qonga to‘lgan ko‘zidek,

 

Qora bulut to‘dasi kim ko‘klarni –

Sharqni yopgan parda yanglig‘ yopmushdir.

Kuz qo‘shini – og‘u to‘lug‘ o‘qlarni

Yoz bag‘riga hech sanoqsiz otmishdir!

 

Balo yanglig‘ qator-qator chizilib,

Ko‘k yuzidan qarg‘alar ham o‘talar.

Sharqdek ichdan yashiringina ezilib,

Ko‘p jonlilar so‘nggi tinni kutalar.

 

Butun borliq – chog‘lik o‘chish oldida,

Sovuq… qora qishga ko‘chish oldida.

Buxoro, 1921

 

 

BUZILGAN O‘LKAGA

 

Ey, tog‘lari ko‘klarga salom beran zo‘r o‘lka,

Nega sening boshingda quyuq bulut ko‘lanka?

Uchmoxlarning kavsaridek pokiza,

Sadaflarning donasidek top-toza

Salqin suvlar tog‘dan quyi tusharkan,

Tomchilari yomg‘ir kabi ucharkan,

Nima uchun yig‘lar kabi ingraylar?

Yov bormi, deb to‘rt tarafni tinglaylar?

Tabiatning o‘tini yo‘q o‘tida,

Sharaq-sharaq qaynab chiqqan buloqlar

Har qorong‘i, qo‘rqinch tunning betida

Shifo istab kelmasin der, qo‘noqlar.

-Bu nega?

Ayt menga.

Ko‘m-ko‘k, go‘zal o‘tloqlaring bosilg‘on,

Ustlarida na poda bor, na yilqi,

Podachilar qaysi dorg‘a osilg‘on?

Ot kishnashi, qo‘y ma’rashi o‘rniga

-Oh, yig‘i,

Bu nega?

 

Tumorchalar xamoyillar taqingan,

Dalalarda lola bargi yopingan,

Tog‘-toshlarda o‘yin qilgan,

Chopingan

Go‘zal qizlar, yosh kelinlar qaerda?

Javob yo‘qmi ko‘klardan-da, yerdan-da,

Xarob bo‘lgan eldan-da.

Ot minganda, qushlar kabi uchguvchi,

Erkin-erkin havolarni quchg‘uvchi,

Ot chopganda, uchar qushni tutquvchi,

Uchar qushday yosh yigitlar qaerda?

Tog‘ egasi – sor burgutlar qaerda?

 

Sening qattiq sir – bag‘ringni ko‘p yillardir ezganlar,

Sen bezsang-da, qarg‘asang-da, ko‘kragingda kezganlar.

Sening erkin tuprog‘ingda hech haqi yo‘q xo‘jalar,

Nega seni bir qul kabi qizg‘anmasdan yanchalar?

Nega sening qalin tovshing “ket” demaydi ularga?

Nega sening erkli ko‘ngling erk bermaydi qullarga?

Nega tag‘in tanlaringda qamchilarning kulishi?

Nega sening turmushingda umidlarning o‘lishi?

Nega yolg‘iz qon bo‘lmishdir ulushing?

Nega buncha umidsizdir turishing?

Nima uchun ko‘zlaringda tutashguvchi olov yo‘q?

Nima uchun tunlaringda bo‘rilarning qorni to‘q?

Nima uchun g‘azabingni uyg‘otmaydir og‘u-o‘q?

Nima uchun borlig‘ingda bu daraja buzg‘unlik?

Nima uchun o‘ch buluti sellarini yog‘dirmas?

Nima uchun kuch tangrisi bor kuchi-la soldirmas?

Kel, men senga qisqagina doston o‘qiy,

Qulog‘ingga o‘tganlardan ertak to‘qiy.

Kel, ko‘zingning yoshlarini surib olay

Kel, yarali tanlaringni ko‘rib olay, to‘yib olay.

Nima uchun ag‘darilgan, yiqilgan

Og‘ir toyning zahar o‘qi ko‘ksingda?

Nima uchun yovlaringni bir zamon

Yo‘q qilg‘unday temirli o‘ch yo‘q senda?

Ey, har turli qulliklarni sig‘dirmagan hur o‘lka,

Nega sening bo‘g‘izingni bo‘g‘ib turar ko‘lanka?

Andijon, 1921

 

 

AMALNING O‘LIMI

 

Ko‘nglimda yig‘lag‘an malaklar kimlar?

Sharqning onalari, juvonlarimi?

Qarshimda ingragan bu jonlar kimlar?

Qullar o‘lkasining insonlarimi?

 

Na uchun ularning tovushlarinda

O‘tgan asrlarning ohangi yig‘lar?

Na uchun yozmishning o‘ynashlarinda

Har yurish ko‘nglimni nishtardek tig‘lar?

 

Kenglik xayollari uchdimi ko‘kka,

Butun umidlarni yovlarmi ko‘mdi?

Mangu tutqunlikka kirdimi o‘lka,

Xayolda porlagan shamlarmi so‘ldi?

 

Kechaning jon olg‘ich qorong‘ilig‘i,

Hayot yulduzini xayolmi bildi?

Shuncha tutqunlarning haqi, xaqligi

Bir hovuch tuproqqa qurbonmi bo‘ldi?

 

Ohimning o‘tidan chiqqan shu’lalar

Sharqning ko‘kragida bir joy topmasmi?

Ko‘ksimdan qisilib chiqqan na’ralar

Uxlagan dillarga siljib oqmasmi?

 

Har kecha ko‘klarda o‘ynagan yulduz

Aytar edi menga: “Erklik yulduzi -

Tutqin yellar uchun samo kunduzi.”

Ko‘ngilda qolg‘usi uning bir izi”.

 

U bir iz ko‘zimning nurlaridan ham

Yuksakdir. Men uni o‘pmak istaymen,

Agar topilmasa, bu yurtlardan ham

Ko‘chib yiroqlarga ketmoq istaymen.

 

Yig‘lagan, ingragan amal qizimi?

Ko‘kdagi yulduzlar uning izimi?

1921

 

 

YONG‘IN

 

Talanmagan, yiqilmagan yer yo‘q.

Go‘daklar nayza boshida…

(Xabar.)

 

Nega mening qulog‘imda tun va kun

Boyqushlarning shumli tovshi baqirar?

Nega menim borlig‘img‘a har o‘yun

Va har kulgi og‘u separ, o‘t qo‘yar?

 

Ko‘nglim kabi yiqiq uylar, qishloqlar,

Boyqushlarga buzuq ko‘ksin ochganmi?

Ota-ona, tanish-bilish, o‘rtoqlar

Yurtni tashlab, tog‘ va toshga qochqanmi?

 

Shunday katta bir o‘lkada yonmagan,

Yiqilmagan, talanmagan uy yo‘qmi?

Bir ko‘z yo‘qmi qonli yoshi tommagan,

Butun ko‘ngil umidsizmi, siniqmi?

 

Podalarning yaylovida bo‘rilar

Qonga to‘ygach, uvlaydilarmi ko‘plashib,

Yiqiqlardan o‘lkalarni to‘plashib,

O‘tmi qo‘yar alvastilar, parilar?

 

Tabiatning butun yomon tomoni

Shu o‘lkaga faqat jilva qildimi?

Mo‘minlarning oq vijdoni, imoni

Sham so‘nganday tinsizgina so‘ndimi?

 

Qilichlarning tillarida qizil qon,

Buloqlarning suvi yanglig‘ toshdimi?

Yalang bola, yalang go‘dak – ma’sum jon

Nayzalarning boshlaridan oshdimi?

 

Keng yaylovga o‘tmi ketdi, yondimi?

“Madaniyat” istagiga qondimi?

1921

 

 

UYQU

 

(“Bormaymen dedi” kuyiga)

 

Jim turing, shovqinlamang, uyqu ichida ul pari,

Yurma, tek tur, ey shamol, yursang-da yur, biroz nari!

 

Ko‘kda bir to‘p qiz-malak uyqu kuyini boshladi.

Ilgari chalgan tirik, jonli kuyini tashladi.

 

Bosh uchida aylanar bir to‘p farishta jimgina;

Ko‘k elining tangrisi – oy ham qaraydir tinchgina.

 

Ul olos ko‘zlar yumulgan… kuyni yondirgachgina,

Ko‘p go‘zal ko‘zlarni yumdirgach, uyaldirgachgina…

 

Charchagan, tolgan, umidsiz ko‘zlarim to‘ymay qarar,

Har qarashda ko‘nglima ming turli o‘ylarni solar…

 

Bu yotish, bu uyqu, bu qanday shirin, qanday go‘zal,

Jonlanar, yuz ko‘rsatar singan va yasangan amal.

 

U yotish, uyqu na yerda, na xayoliy ko‘kda bor,

Bu go‘zal sirli tomosha menda, men o‘ksukda bor.

 

Jim turing. Shovqinlamang, uyqu ichinda ul pari,

Ko‘zlarim to‘ymay qarar, borliq ko‘rinma, tur nari…

Toshkent, 1921

 

 

KURASH

 

Baqirg‘uvchi, o‘kirguvchi bir tovush

Botirlarning jon so‘rag‘an tovshidir.

Yiqitguvchi, ag‘darguvchi qo‘zg‘alish

Yaqindagi zo‘r kurashning boshidir.

 

Tentaklardek borar yerin bilolmay,

Unda-bunda o‘zni urgan dushmandir.

Keng yurakda tura olmay, sig‘olmay,

Toshib ketkan yo‘qsildagi imondir.

 

Ulug‘, qattiq ag‘darguvchi bir kurash,

Yo bor bo‘lish, yo yo‘q bo‘lish,

Yo‘q – yarash!

Toshkent, 1921

 

 

KETDING!

 

Marhum Rahmatulla Sultonovga.

 

Yo‘ldoshim, zamzama bo‘lding-da, ketding,

Bor eding, yo‘qolding, o‘lding-da, ketding,

Gul eding,, ochilmay so‘lding-da, ketding,

Yo‘qlik dengiziga to‘lding-da, ketding.

 

Qichqirib orqangdan yugurdim, chopdim,

G‘ariblar mozorin istadim, topdim.

Ko‘ray deb so‘ng chog‘da telmurib boqdim.

Sen esang yuzingni burding-da, ketding.

 

Elingning tilagi yetimmi qoldi,

Boshiga qayg‘ini o‘limmi soldi?

Joningni tangrisi sevibmi oldi?

Aytmading, og‘zingni yumding-da, ketding.

 

Boqchangg‘a yosh qo‘llar ekalar gullar,

Ochilmoq istaylar lola, sumbullar,

Firoq kuylarini kuylar bulbullar,

Sen bo‘lsa, yo‘qliqqa urding-da, ketding,

Ko‘karmay, yasharmay qurding-da, ketding.

 

 

O‘LIMDAN KUCHLI

(Qit’a)

 

— O‘lim, sendan kuchli boshqa kuch bormi?

Tarafingdan bir marhamat bo‘lganmi?

— Mendan kuchli, mendan quvvatlilar bor:

Mana, mendan hech qo‘rqmaylar odamlar.

 

 

NIMANING HIDI

 

Bilmaymen bu hidlar nimaning hidi?

Ruhim hidlash bilan anglag‘an edi!..

 

Mevjud jannatlarning eng go‘zalida,

Eng go‘zal malika atirlar sochdi,

Ko‘klarning eng nozli, o‘ynoq parisi

Atir qutisining og‘zini ochdi.

 

Ko‘ngilni muloyim qitiqlaguchi,

O‘zida har turli sir saqlaguchi,

Bu hiddir, kim horgan, charchagan dilga

Yangi umid, toza quvvat berguchi…

Muhabbat bulbuli berildi tilga!

Uzulib-uzulib tig‘lag‘an ko‘ngil,

Azaldan yumshoqlik ko‘rmagan ko‘ngil,

Gullik boqchalarda yurmagan ko‘ngil,

O‘zini gullarga urmagan ko‘ngil

Azal malagidan bir hid xidladi,

Esridi, yiqildi, o‘zi bilmadi…

 

Hidsiz tilaklarning totli umidi

Sonsiz havaslarni ko‘nglimga soldi,

Oppoq malikaning tarqatgan hidi,

Tanimni, jonimni, ruhimni oldi!

 

Ey totli havaslar so‘nguchi hidni

Ruhim hidlash bilan anglagan edi!..

 

 

ISHQ YO‘LI

 

(Erkin she’r)

 

Sabrning kosasi to‘lgandir,

Bu og‘ir ayriliq to‘ydirg‘an,

Oh, qancha azoblar bo‘lgandir,

Go‘zalim, xabaring bo‘lmag‘an!

 

Och axir, ochgil, kim ko‘ksingni;

Bir nafas o‘zimni unutay.

Unutmoq butunlay “o‘zlik”ni,

Oh, shundan najotni men topay.

 

Kechalar… kechalar, oh sonsiz va oysiz.

Bir kecha menga xuddi bir yildir.

Qaytarib aytalar: Kechalar – ro‘yosiz,

Oldinda… “Ko‘p og‘ir bir yo‘ldir!

 

Ey darvesh, bu yo‘lda birgina yo‘lchi,

Ketaver, bir kuni so‘ngig‘a yetarsen!..”

 

 

YANA QOR

 

Yana qor! Oq kafan o‘raldi yana,

Yana ko‘k qo‘ydi yerga parlarini.

Qarg‘aning tillari burildi yana,

Yana qish chorladi nafarlarini…

 

Qop-qora dev kabi bulut yig‘ini

Qoplab oldi yana quyosh yuzini.

Yotqizib yoz botir “engish tug‘”ini,

Uyqudan ochmadi sira ko‘zini.

 

Kutdilar yoz qizi – bahor oyining

Yangi kunda yasalgusi to‘yini.

Yoz kabi turli gulga ko‘p boyning

Dedilar: “Bolg‘usi chechak oyini,”

 

Qarigan qish boboy chidolmasdan,

To‘y kutilganda qildi bir bosqin.

Nega ergashdi unga qorli bo‘ron?

Ko‘p qo‘pol erdi, asti ul ozg‘in.

 

Bir faqat qarg‘alar qor ustida,

Qog‘lashib qish boboyni olqaylar.

To‘ngdirg‘uvchi zahar sovuq tunda

Beva-bechoralar yomonlaylar.

 

Har yetim ko‘zda tomchi-tomchi zahar,

Har faqir uyida inglayish va yig‘i.

Har sarig‘ yuzida so‘ngi shu’la so‘nar,

Har tomon, har tarafda bir qayg‘i…

 

Yana qish… Qor kafan yopildi yana,

Qarg‘aga to‘y… O‘yin topildi yana.

 

 

TO‘FON

 

(Anado‘li qishlog‘ining muzaffar o‘rdalariga )

 

Ey Inonu, ey Sakariya, ey istiqlol erlari,

Milliy Misaq olingancha to‘xtalmasdan ilgari!

 

Bilamiz, kim jannat kabi tuprog‘ingiz yovlarning

Go‘daklarni yastag‘uchi oyoqlari ostida.

Bilamiz, kim tovushingiz haqsiz chiqqan davlarning,

Insofsizcha shovqinlarning, xurushlarning pastida.

 

Bilamiz, kim “madaniyat” beshigida o‘lturgan

Jallodlarning butun ta’ma va hislari sizlarda.

Bilamiz, kim “ozodlik” deb shovqin qilgan, baqirg‘an

Bo‘rilarning och ko‘zlari, oltin to‘la yerlarda.

 

Bilamiz, kim unlar sizni yashamoqqa qo‘ymaylar,

Bilamiz, kim qoningizni tomchi-tomchi ichalar,

Bilamiz, kim unlar sira yuvosh xalqni sevmaylar,

Bilamiz, kim tuproq uchun insonliqdan kechalar.

 

Bilamiz, kim siz yo‘qsullar so‘ng chog‘da

Shunday yomon dushmanlarning qo‘lida

Mangu asir, mangu tutqun bo‘lishni

Istamasdan qo‘lga yarog‘ oldingiz.

 

Bilamiz, kim qator-qator qishloqlar

Sinasiga non to‘ldirg‘an tuproqlar,

O‘t ichinda, shuning uchun o‘lishni

Ortiq ko‘rub, jonni o‘tqa soldingiz.

Jonni qong‘a –o‘qqa o‘tqa soldingiz.

Faqat bu kun totli bir o‘ch oldingiz,

Yana bir qo‘r tarixlarda qoldingiz!

 

Ey istiqlol, ey Saqariya, ey Inonu erlari,

Yur, mazlumlar to‘fonining o‘ch olg‘uchi sellari!

 

 

GELIYORSUNG!

 

(Sharq Qurultoyi vakillariga)

 

Yo‘ldosh Fayzulla Sayidga armug‘onim.

 

Geliyorsung dag‘, tepeler asharaq,

Geliyorsung su, dengizler gecherek,

Geliyorsung amaline-qosharaq,

Geliyorsung o‘z yolingi secherek.

 

Choqdan beri so‘nmish olan guneshing

Tepelerin yeng bashindan go‘rundi,

Choqdan beri yuz do‘ndurmish mexveshing

Emelinging nurlarina burundi.

 

Her safxasi alchalmani yazarak,

Sening uchun qan ag‘layan tarixing,

U yollari xayalile bozarak

Yazmadadir parlayishin yarning.

“Sharq go‘zeli” deye g‘arbi yandiran

Kara sachli, kara go‘zli u sening

Go‘zel qizing, o‘lumleri andiran

Chexresile ag‘liyordu: Ben onung

Goz yashlari arasinda batiyor,

 

Bog‘uluyor o‘luyordum… Gelmiyor

Gelmiyordi imdadima xech kishi

Kesilmishdi sanki jaxan nefesi.

 

Dag‘, tepeler, aship yevet sen gelding

Ben de shimdi aliyorum geng nefes;

Sen de zaten ruxen esir degilding,

Yalgiz sening vujudunu kisardi

Alchak g‘arbing geydirdigi dar kafes…

Vujudunga pek dardi.

 

Geliyorsun dag‘, tepeler asharak,

Geliyorsun cho‘l, saxrolar gecherek

Bekliyorum ben de xayat icherek,

Yullarina gul laleler sacharak,

Kuchag‘imi acharak!

Xararetli, selamimi kabul et

Xurmetimi butun Sharka takdim et!

 

 

YASHAYISH

 

Og‘ir-og‘ir va faqat qayg‘idan yiroq uyqu,

Nechun uzoqlarga qochding, ki ko‘p yamandir bu!

 

Ko‘zum ochildi, biroq ko‘rmadim go‘zallikni,

Ko‘ngulda yosh ila ko‘rdim butun tubanlikni…

Yo‘q ermas erdi go‘zallik bilan chiroylilik,

Faqat ular tubida jilvalandi hayvonlik…

Kulib qarar edi dunyosi goh-gohlari

Faqat kulushlar ichinda, fig‘on va ohlari!

 

Nechun ochildi ko‘zim, qayga ketdi uyqularim?

Bu uyg‘onishda to‘lib toshdi qayg‘ularim…

 

 

KULMAK ISTADING

 

Ne uchun kulmak istading, go‘zalim?

Yo‘qsa so‘lmoqdi lablaringning ishi…

Ne uchun tishlaringning berkinishi

Bu yo‘li bitmak istadi, malagim?

 

Sen, ki kulmak bilan vujudimni

Ba’zida sevgiga ko‘tararding.

So‘ngra birdan yana cho‘kar erding

Eski, behuda, keng xayollaringga.

Ol qo‘limni bir oz-da qo‘llaringga,

Ko‘kka behuda qo‘yma dudimni!

 

Sevgi – dard, sevguvchi-da – bir tentak.

Sen-da tentakdan e’tiroz etasen.

Qochasen. Oh, faqat odosh ketasen.

Istaging bormi, kim borib yetasen?

Qayda bo‘lsang-da, g‘irt bo‘g‘ar sevmak,

Sevgidan kechmak istasang, go‘zalim,

Tashla, bexuda o‘ydir ul, azalim.

 

Menga bir kulmak istading, malagim.

Kul, ki kulsun kulolmagan tilagim!

1922 yil, Buxoro (Harbiy xastaxona).

 

 

YOTOQDAN…

 

Og‘riq oldi, qayg‘u oldi, zor oldi,

So‘nuk ko‘zli, bag‘ri ezik yor qoldi.

 

Qayda qoldi Mulla Bozor – devona,

Qulog‘imga o‘qir edi afsona:

Ezgu joyga oq ot bilan kirgan(i)ni,

Dil ka’basin o‘qlar bilan buzgan(i) ni…

 

Yiqiqlardan, qabrlardan tovushlar;

O‘luklarning salomini o‘qiylar.

Borlig‘imni qo‘rqinch o‘tlar hovuchlar,

Xonaqohlar fano to‘ri to‘qiylar.

 

Sirli sirdan qilday bo‘lsin xabar yo‘q,

Yo‘qsa ul-da* o‘tganlardek so‘ndimi?

Oq deb, pok deb yurganlarda dil buzuq,

Yo‘qsa fano maysalari undimi?

 

Alam oldi, firoq oldi, qon oldi,

Amal qoldi… Ko‘zi yoshli jon qoldi.

1922 yil, Buxoro (Harbiy xastaxona).

 

 

MASTLIKDA

 

X…ga.

 

May bu kun shishadan toshib chiqmishdir,

Uning bir tomchisi yerga tushmasun.

Uni xayolimiz amal demishdir,

Amallar majlisdan chetka ko‘chmasun.

 

Maylar shishalarda qo‘shuqlar aytib,

Bizning iydimizni qutlab turadir.

Mayning ko‘puklari ming qatla qaytib,

Majlis lazzatini so‘zlab turadir.

 

Mayning atrofinda eski o‘rtoqlar,

Yig‘ilib o‘lturib, suhbat qilalar,

Majlis shodlig‘ini ko‘rub oppoqlar”

Hurmat yuzasidan salom beralar.

 

Mayning ko‘puklari tutqun o‘g‘lini,

Qayg‘u choqlarida yupatib tursun,

Mastlikda o‘rganib o‘ng va so‘lini

O‘ksuk bolalari u yo‘ldan yursun.

 

Mayning ko‘puklari ko‘zning qorasi,

Mastlar o‘lsalar-da “eslik” qilg‘usi.

 

 

QILICH VA QON

 

Qilichim qinda qolmasin, chiqsin,

Tig‘ig‘a tillarim tomizsin qon,

Amalim qonli tig‘im o‘psun,

Qolmasin qonni sevmagan bir jon.

 

 

QIZARISH

 

Nechun qizardi yuzing qip-qizil anor yanglig‘,

Dilingda o‘ynoqi bir sharpa o‘tdimi shoshilish?

Ko‘zingda kuchli havaslarning izlari qolmish…

Qizarmog‘ing, yo‘q esa, sirli ipkami bog‘lig‘?

 

Qizarg‘aningda labingdan-da bir tilak uchdi,

Uning qanotlari ko‘nglimga g‘amli yel urdi.

Oyimni ul tilagin birla ilgari surdi

Va ko‘kda bir to‘da aldamchi sevgilar quchdi…

 

Nechun, nechun yana ko‘zlarda tomchilar o‘ynar?

Nechun, nechun bu alamlarni ko‘mmadik birga?

Nechun, ularni tashiylikmi so‘ng qo‘nuq – go‘rga?

Nechun yuzing yana so‘lg‘un, nechun uzun o‘ylar?

 

Labingda birgina so‘z bor, faqat deya olmaysen,

Nechun uni demakka kechmishingmi qo‘ymaydir?

Nechun meni ko‘rganda endi so‘zlay olmaysen?

Nechun sening qarashing o‘yga hech to‘yolmaydir?

 

Bir oz… bir oz so‘zla. Anglatib ber sen,

Labingda mangu yopiq qolmasun u birgina so‘z.

Go‘zal chechakdek ochilsun so‘nuk va so‘lg‘in yuz

Va men-da dardingga bir chora, bir shifo topayin.

 

Labingda qolsa u so‘zlar yana o‘shal qizarish,

Yana ko‘nglingda haromi va o‘ynoqi sharpa,

Yana so‘nish va o‘chish… mangu, doimo qarg‘ish,

Bitar, ketar shu balolar… labingga jon kirsa!

 

Nechun yuzingda qizil cho‘g‘ kabi yonish, qizarish?

Yararmi menga-da bilmak, nechun, nechun bu ish?

1922 yil, Buxoro (Harbiy xastaxona).

 

 

ZIYA-YI QAMAR

 

(Usmonlicha)

 

Qamar ziyasini dokdukche dalg‘ali dengize,

Gelir xayolime gechmish o umr-i ishq-i heves.

Yuzung ziyasini serpdikche bu soluq bengze

Go‘ngul telatuna bashlar; faqat yuzunde qafas.

 

Go‘ngul qafesda telamla ug‘rashirken ben,

Zavolli ben gine avare ishqing ardindan

Qoshar, gider. Gine emeli bulmayaraq

Do‘nar, gelir, dok’kerim qatrler…sefef gibi aq!

 

Dengiz miyab-i kebud ile ishte chalqanaraq

Telatumunda mudavim… ben ishte aldanaraq

Go‘ngul telatum ile “ishq gel, biriqma!” derim,

Ve sho‘yle ishq-i serabing elinde jom verir idim.

 

Dengiz telatumi ustunde bir yig‘in periler,

Beyaz, xafif sise benzer zarif telbisle

Qamar ziyasini o‘qshar ve raqs eder, sevinir.

Dengiz quchag‘i – o‘yun baqchasi guler, oynar.

Ben ishte sevgili umudler … ve song teneffusle

Nefes alir ve gine rahima girer, giderim,

Bu yo‘lda janum, hich shubhasiz, feda ederem….

 

Qamer ziyasinin serper o dalg‘ali dengize

Yuzung ziyasini serper bu sopsoluq bengize.

1922

 

 

OG‘RIGANDA

 

Bo‘g‘iq, qisiq, asabiy bir ko‘ngil bilan tun va kun

To‘shakda, o‘ylar orasinda ingrab yotmak

Og‘ir… qiyin…

Bu yotishning so‘ngi, so‘ngi kelsun!

Yozilmaganmi bu tunlar so‘ngida tong otmak?

 

Ko‘zimda erta va kech bir yig‘in xiyol ochilar,

Xayol bilan ko‘raman, ko‘k yuzi bulutli kabi,

Butun ko‘ngil va yuraklar olovli, o‘tli kabi;

Bulut ko‘zidan esa yerga og‘u –yosh sochilar.

 

Mening o‘yimmi qora? Yoki yurt ko‘kida bulut,

Quyuq bulut to‘dasi qonli yosh to‘kib yig‘lar?

Menim bu xasta dilimni yana nechun tig‘lar?

Menim-da ko‘ksima boqmoqchi istar ul bir o‘t?

 

Bo‘g‘iq , qisiq bu ko‘ngil kuchli o‘t bilan yonadir,

U o‘t orasida yurtning xayoli jonlanadir…

Buxoro, 1922

 

 

QISH KECHALARI

(Ruschadan)

 

Bolalar, sizlarga

Ko‘p yaxshidir qishki tun.

Erinibgina yotasiz,

Tancha issiq, cho‘g‘ qizg‘in.

 

Goh-goh chiqib tanchadan

Quvalashib o‘ynaysiz.

Esga tushgan o‘yinning

Hech birinn qo‘ymaysiz.

 

Shovqin qilib, baqirib,

Chaqirasiz, janglaysiz.

Eng so‘ng yotib kampirniig

Cho‘pchagini tinglaysiz.

 

Tashqarida qor-bo‘ron,

Zahar to‘kar qora qish.

Undan qo‘rqib to‘xtalmas

Sizda o‘ynash va kulish.

 

Ammo bu xil sevinchlar

Hammada ham bo‘lmaydi.

Hammaning ham bolasi

Qishda o‘ynab-kulmaydi.

 

Yer yuzida juda ko‘p

Yo‘qsil, yetim bolalar.

Bechoralar nonga ham

Yaxshigina to‘ymaylar.

 

Ba’zilarning yosh chog‘da

Onalari o‘lgandir.

Shundoq qilib yoshlikdan

Gul yuzlari so‘lgandir.

 

Ular uchun na tancha,

Na o‘tin bor va na cho‘g‘.

Na cho‘pchaklar aytgali,

Na sevgali kishi yo‘q.

 

Shundoqlarnn ko‘rsangiz,

Ko‘ngillarin ko‘taripg.

Yo aka, yo uka deb

Birga turing, bir yuring.

Chorjo‘y, 1922

 

 

O‘TLI SUV

 

Zo‘r dengizning to‘lqinidir, bag‘rimda

Yuz yillarning qonli qo‘rqinch izi bor.

Yumshoq suvdan birikirgan og‘zida

Shafqat bilmas isyonlarning so‘zi bor!

 

Qanday mag‘rur axmoqlar, kim tinch yerda

Tot olurlar uni qarg‘ab, so‘kmoqdan.

Yo‘lchi bo‘lib, yo‘lga chiqqach, bu yerda

Jon berarlar dahshatidan, qo‘rqmoqdan.

 

Qora bulut ko‘zlaridan ko‘p choqlar

Hovuch-hovuch yangi kuchlar oladir.

Ey tinch yerda kular yuzli o‘ynoqlar,

Sizga yolg‘iz qovog‘ini soladir.

 

Savatingiz, xurjuningiz ko‘rdi, kim

Ko‘z yoshlari qayg‘ular-la to‘lmishdir.

Uchib o‘tkan yo‘lchilardan so‘rdi, kim

Qo‘lingizda jon yigitlar o‘lmishdir.

 

Ko‘pirar ul, hovliqar ul, toshar ul,

Go‘ringizdan na’ra tortib oshar ul!..

Toshkent, 1922

 

 

SEVGI VA SALTANAT

 

Keng talada kiyik o‘ynar,

Kiyik ko‘zin yigit o‘ylar,

Kiyik ko‘zi ko‘ngil tortar,

Oshiq ko‘rsa dardi ortar.

 

Kiyik ko‘zi o‘ynoq bo‘lmas,

Yigit qancha boqsa to‘ymas,

Yosh yigitning ishqi o‘lmas,

Ketsa... sira qaytib kelmas.

 

Sevsang sevgin yoshligingda,

Chin sevgiga boshliging-da,

Bir sevgidan so‘ngra sevmak,

Sevgini aldamoq demak.

 

O‘rdalarda sevgi bo‘lmas,

Shahzodalar seva bilmas.

Sevgi asil yaylovlarda,

Hunarmidir yov-yovlarda?

 

Tangri sevgi yaratg‘ondir,

Yaylovlarga tarqatg‘ondir,

O‘rdalari bek — xonlarning

Uyasidir yomonlarning.

1922

 

 

SHU KUNDA

 

Istaginga yetar yekan, qanotlaring sindimi,

Ey ko‘nglimning bulbuli?

Senga qarshi kulib turgan go‘zal chechak tindimi,

Tashladimi bir yo’li?

Xavo yorg‘an ko‘kragingni sevgi yeli tildimi,

Qon to‘lami xar tomon?

Ko‘zlaringga ayriliqning iplarini ildimi?..

Shu qilig‘ani ko‘p yomon.

Yo yerkinlab xidlagali bermaylarmi gulingni,

To‘salarmi yo’lingni?

Gul o‘zimi ko‘zlaringdan ko‘zlarini qochirdi,

Yo’qliklarga yashirdi?

Shu yulingan parlaring-la ucholmassan, yo’qsil qush,

U umidlar xavosidan yendi bir oz tuban tush!..

Toshkent, 1922

 

 

SENDAN YIROQDA...

 

Yiroqlashdim, uzoqlashdim bir necha kun sendan,

Xol so‘rab ko‘r mendan,

Nega muncha og‘ir keldi bu yiroqliq menga,

Anglatayin senga!

Chunki sening qarashingda men ayriliqni o‘ylamay

Ko‘zlaringga tikildim.

O‘zligimga, borlig‘img‘a baho qo‘ymay, sanlamay

Yerga qadar egildim.

U ko‘zlarning toshqinida baliq kabi suzganmen.

Ayriliqni o‘ylaymi?

Boshqa dunyo, bosqa o‘ydan bog‘lanishni uzganmen.

Senga qarab to‘yaymi?

Mana endi bir nacha kun sendan yiroq qoldim-da,

Qayg‘ularg‘a ko‘mildim,

Ayriliqda qayg‘u ichra ulishimni oldim-da,

Ko‘zlaringni xo‘b bildim.

Endi senga ko‘ngil dardin butkul ochib beraymi?

Istaysanmi sen shuni?

Istamasang, qistamaymen… Oldin seni ko‘raymi,

So‘ng aytaymi men uni?

Yaxshi,… endi qanotimni rostlayin,

Uchib borib oldin seni topayin,

So‘ng dardimni ochayin.

Toshkent, 1922

 

 

GO‘ZAL FARG‘ONA

 

Ey, go‘zal Farg‘ona qonli ko‘ylagingdan aylanay,

Tarqalib ketgan qora, vahshiy sochingga bog‘lanay.

Vahshiy bir o‘rmon kabi bag‘ringni bosmishtir qamish,

Ko‘zlaringda hech ko‘rinmas bir olov, bir o‘t yonish.

 

Keng cho‘ziq yaylovlaring yovlarga ochmish ko‘ksini,

Bir qora parda bosibdir tuprog‘ingning ustini.

Ko‘zlaring so‘lgan, o‘lik ruhing bilan boqding menga,

Qutulishning yulduzu aslo ko‘rinmasmi senga?

 

Ul baland zo‘r tog‘laring nega to‘solmas yov yo‘lin?

Yo‘qmidir o‘tkur qilich kesmakka yovlarning qo‘lin?

Biz butun ojiz, zaif, bag‘ri ezilgan sen uchun,

Bul qadar qonlar to‘kildi ul daxidir sen uchun.

 

Yig‘lama, yurtim, agarchi bul kuningda yo‘q bahor,

Kelgusi kunlarda baxting yulduzi o‘ynab qolar.

 

 

GO‘ZAL TURKISTON

 

Go‘zal Turkiston, senga ne bo‘ldi?

Saxar vaqtida gullaring so‘ldi.

Chamanlar barbod, qushlar ham faryod,

Hammasi mahzun. Bo‘lmasmi dil shod?

Bilmam ne uchun qushlar uchmas bog‘chalaringda?

 

Birligimizning tebranmas tog‘i,

Umidimizning so‘nmas chirog‘i.

Birlash, ey xalqim, kelgandir chog‘i,

Bezansin endi Turkiston bog‘i.

Qo‘zg‘al, xalqim, yetar shuncha jabru jafolar!

 

Ol bayrog‘ingni, qalbing uyg‘onsin,

Qullik, asorat – barchasi yonsin.

Qur yangi davlat, yovlar o‘rtansin.

O‘sib Turkiston, qaddin ko‘tarsin,

Yayrab, yashnab o‘z Vataning gul Bog‘laringda!

 

 

BARG

 

Jonlandi, yashardi, ko‘kardi qarashim,

O‘zimda bir turli erkinlik sezamen.

Ko‘nglimda qolmadi shu tinda g‘am-g‘ashim,

Umidning ipaklik qilini cho‘zamen.

 

Shu chog‘da, shu bog‘da har narsa yumshoqdir

Har narsa ko‘kargan, har narsa yashnaydir.

Shu bog‘da, shu chog‘da har narsa oppoqdir,

Quyosh-da nurini hovuchlab tashlaydir.

 

Ariqda suvlarning o‘ynoqi qo‘shig‘i

Shoxlarda uxlagan barglarni uyg‘otdi.

Ayniqsa, shamolning u yumshoq sho‘xligi

Shoxlarda barglarni titratdi, o‘ynatdi.

 

Qip-qizil qanotli kapalak, yo‘lida

Uchratdi chiroyli chizanak qizini,

Kapalak tikilgach, u qizcha qo‘lida

Ushlagan yaproq-la berkitdi yuzini.

 

Oltinli qo‘ng‘izni bolalar ushlashib,

Ip bilan ko‘klarga uchirib o‘ynaylar.

Qullikni sevmagan yo‘qsilni kuchlashib,

Nimaga o‘zining erkiga qo‘ymaylar.

 

Lablarim shu tunda chanqag‘an, qizarg‘an.

Kavsarning suvidan sharoblar istamas.

Farishta qiliqli, malika qizlardan

Chanqoqni bosuvchi bir o‘pich so‘ramas.

 

Ko‘klardan malaklar qiz bo‘lib tushsalar.

Yana men o‘tlarni qo‘ynimga qo‘ymaymen.

Qo‘ynimga to‘lsalar, qo‘ynimdan toshsalar

Gullarning hidlari… Men sira to‘ymaymen.

 

O‘pmaymen shu chog‘da farishta – malakni,

O‘pamen butoqda titragan bir bargni…

Buxoro, 1922

 

 

NIMA?

 

Bir-ikki yaxshi so‘z aytding,

Holimni anglaganingmi?

Ko‘zlarni qayg‘ili etding

Holimg‘a yig‘lag‘aningmi?

 

Yotliklar bitdimi endi,

Ortiq men senga yaqinmi?

Qarg‘ishlar bitdimi endi,

Oldimmi eski haqqimni?

 

To‘ydirgich, qop qora tunlar

Yopqichni oldimi bizdan?

Yurgaymi yog‘duli kunlar

Sen boskan “sevgili” izdan?

 

Ko‘klamning oldini to‘skan

Zulmatlik qishmi yiqildi?

Bo‘ynig‘a lolalar oskan

Ko‘klammi o‘rniga keldi?

 

Ko‘nglimda sirli qoqilg‘an

Ko‘nglumning sarposidurmi?

Yo ko‘kda yanglish otilg‘an

Bir yulduz kurrasidirmi?

 

Bir so‘zla, birgina so‘zla,

Qoldirma shubha ko‘ngilda!

Toshkent, 1922

 

 

VIJDON ERKI

 

(Tutqunlarg‘a)

 

Ey tutqunlar, ey ezilgan,

Ey qiynalg‘an yo‘qsul ellar!

Ey umidsiz, eh chizilg‘an

Dor oldiga… oppoq dillar!

 

Ey bevalar, bechoralar,

Ey bog‘lang‘an kishanlarga,

Ey erk uchun ovoralar,

Ko‘p yalinmang siz ularg‘a!

 

Bo‘rilardan omon kutmak

Tentaklarning ishidir ul.

Har ma’nini hatlab o‘tmak

Turmushda eng to‘g‘ri bir yo‘l.

 

Zulm oldida har bir narsa,

Ehtimol, ki bo‘ynin egar.

Agar zulm avjga kelsa,

Ko‘k boshi-da yerga tegar.

 

Hayvonlarg‘a, insonlarg‘a

Zolim ega bo‘lmay qolmas.

Faqat erkin vijdonlarg‘a

Ega bo‘lmak mumkin ermas!..

Samarqand, 1922

 

 

SHARAFLIK XIZMAT

 

(O‘zbek sahnasining qiymatli san’atkori Sa’diya Tutashqa)

 

Ey, yo‘qsullar sahnasida eng qiymatli san’atkor,

Ey, zang bosqan ko‘ngillarni oqartquchi malika!

Bu kun seni ko‘nglum butun borlig‘ila olqishlar;

Faqat, qancha olqish, hurmat qilinsa-da oz senga!

 

O‘zbek qizi o‘z og‘zida aytolmagan so‘zini,

Sening o‘tkir tiling bilan eshittirdi eliga,

O‘zbek qizi sil oqartqan, so‘lg‘un, g‘amli yuzini

Sen orqali ko‘rsatdi-da, qutultirish yo‘lig‘a.

 

Bu kun yurtning har yerida o‘zni tikkan yigitlar

U qop – qora pardalarg‘a: “Yirtil, endi bas!” deyilar.

Ey pardalar, chimmatlarning ostidagi qayg‘uni

Tirik, jonli shakli bilan el ko‘ziga ko‘rsatkan;

 

Ey, devorlar orqasida yig‘laguvchi cholg‘ini

Quloqlarga eshittirib, shafqat hissi qo‘zg‘atkan,

Ey, san’atning eng havaslik, eng berilgan malagi,

Bu kun senda sahnamizning barcha umid, tilagi!

 

O‘zbek qizi yana ko‘p yil kishanlardan qutulmas,

Ko‘z yoshlari yana ko‘p yil o‘z yuziga to‘kilur.

Uning yuzi yana ko‘p yil shodlik ko‘rmas, ochilmas,

Yana ko‘p yil tovushlari qorong‘ida yo‘q bo‘lur.

 

Shuning uchun mendan senga eng samimiy olqishlar,

Ey yo‘qsullar sahnasida eng qiymatli san’atkor…

Toshkent, 1922

 

 

YUPANMOQ ISTAGI

 

Bilmadim ko‘nglimni yupatgay kimlar:

Tog‘larmi, toshlarmi yo oqar suvlar.

Yoki kishanlardan bo‘shalgan qullar,

Yoki sevilmasdan tashlangan tullar?

 

Yoki oydin tunda ko‘zimni olmay

Ko‘klardan yupatqich yulduz axtaray?!

Yoki tong chog‘ida sabo yupatg‘ay,

Yoki oydan tomgan vafosiz nurlar?

 

Yoku ko‘z yoshidan yig‘ilgan bir ko‘l

Bo‘yida egilgan tolda bir bulbul

Sayrasa, yig‘lasa, ma’shuqasi gul

Kulganda yupatgay ko‘ldagi xurlar?

 

Charchagan yo‘lovchi yo‘ldan adashsa,

Tekis yo‘l qolsa-da, tog‘larni oshsa,

Yo‘lni ko‘rsatuvchi yulduz-da qochsa,

Shunda yupatgaymi yalang‘och cho‘lllar?

 

Erkin dalalarning erkin sultoni,

Sonsiz podalarning yolg‘iz cho‘poni

Nay chalib tog‘lardan istasa yorni,

Balki yupatgusi “yor” degan kuylar?

 

Turmushda, xayolda… har bir narsada

Yolg‘iz aldanishni ko‘rgan bir banda

Borliqqa qarg‘ishlar yog‘dirgan tanda

Balki yupatgusi u achchiq so‘zlar?

 

Dengizlar qaynasa, toshsa suvlari,

Kesilsa yo‘lchining istak yo‘llari,

Dengizga aylansa o‘ng va so‘llari,

Balki yupatg‘usi ho‘llangan ko‘zlar?

 

Ko‘ngilda uyg‘onsa yengil havaslar,

Uzilsa, buzilsa oltin qafaslar,

Birga ichishsalar bir to‘da mastlar,

Balki yupatgaylar o‘ynoqi qizlar?

 

O‘ylangan o‘ylarga ko‘ngil yupanmas,

Ko‘ngilning istagi o‘y bilan qonmas,

Aytarlar bu tunda yorug‘ sham yonmas,

Chaqmasa gugurtni asl o‘g‘illar….

Jumabozor stantsiyasi (O‘rta Osiyo temir yo‘li), 1922

 

 

KETKANINGDA

 

(Kleupatraga)

 

Ketdingmi manguga tashlab,

Qoldimmi qayg‘ularim-la?

Hijronning kuyini boshlab

Yig‘lovchi cholg‘uvlarim-la?

 

Sevgimdan so‘nggi malaklar

To‘p-to‘g‘ri ko‘kkami uchdi?

Ko‘nglimdan toza tilaklar

Yovningmi bag‘rig‘a tushdi?

 

Ortiq sen mendan uzoqda

Ko‘zlarni o‘ynatasenmi?

Ortiq sen boshqa buloqda

Dillarni qaynatasenmi?

 

Ortiq sen undagi bog‘da,

Ortiq men yakkami qoldim?

Faryod yo‘q… barcha jahon jim,

Yer yutsa yaxshi shu chog‘da!…

 

Ketdingmi sen meni tashlab?

Qoldimmi qayg‘umni boshlab?

Toshkent, 1922

 

 

QO‘ZG‘ALISH

 

Ey! Sen meni haqir ko‘rgan, tuban degan afandi!

Ey! Ustimda bir umrga xo‘ja bo‘lmoq istagan,

Ey! Bo‘ynimg‘a kishan solib, halokatka sudragan,

Ko‘zlaringni zaharlatib o‘ynatmag‘il, bas endi!

 

Kishanlaring zang bosgandir, sergak bo‘l, kim uzilur,

Tomirimda qo‘zg‘alishning vahshiy qoni ko‘purdi.

Eski fikr, an’analar endi butkul uzildi,

Yo bitarmen, yoki sening saltanating buzilur!

 

Ey! Sen meni qul o‘rnida ishlatguvchi afandi,

Titra, qo‘rq, kim bog‘liq quling bosh ko‘targan kuch endi!

Toshkent, 1922

 

 

SATANG

 

Qop-qora sochidan ikkita gajak

Buralib-buralib yuziga tushmish.

Qolg‘anlari yana bo‘lakma-bo‘lak

Belidan yilondek yerga cho‘zilmish.

 

Uning yuzlarida boshqa qizlardek

Ketsiz qayg‘ularning izlaru yo‘qdir.

Balki erkda o‘sgan erka qizlardek

To‘lg‘in yuzlarida doim sho‘xlikdir.

 

Ko‘zlari kulishdan boshqani bilmas,

Har doim og‘zidan shakar to‘kilur.

Sevgidan boshqaga bo‘yin egilmas,

Oldida so‘fining ahdi buzilur…

 

Ixcham barmoqlari qilda yugursa,

Jonsiz qillardagi qush kabi sayrar.

Yengil oyoqlari yo‘rg‘alab ketsa,

Sil bo‘lgan ko‘ngil ham ochilar, yayrar!

 

Qizil yuzlarida ikki gajakcha…

Ayniqsa, ko‘p ko‘rkam bo‘lg‘an shu kecha!..

Toshkent, 1922

 

 

KO‘NGIL

 

Ko‘ngil, sen munchalar nega

Kishanlar birla do‘stlashding?

Na faryoding, na doding bor,

Nechun sen muncha sustlashding?

 

Xaqorat dilni og‘ritmas,

Tubanlik mangu ketmasmi?

Kishanlar parchalanmasmi?

Qilichlar endi sinmasmi?

 

Tiriksen, o‘lmagansen,

Sen-da odam, sen-da insonsen.

Kishan kiyma,

Bo‘yin egma,

Ki sen ham hur tug‘ilg‘onsen!

Toshkent, 1922

 

* * *

 

(Aleksandr Blokdan)

 

Ko‘ngil jimdir, sovuq ko‘kda,

Qarab ung‘a yonib turg‘an

Hanuz-xolo u yulduzlar.

 

Butun atrof va har yoqda,

“Xan-oltin” deb fig‘on qilg‘an

Talashchi, g‘alvachi eller.

 

U jim, lekin fig‘onlarg‘a

Quloq bergan va ko‘z tikkan

Uzoqlarg‘a, yiroqlarg‘a…

Toshkent, 1922

 

 

ODAM VA QUSH

(Ruschadan)

 

Go‘zal qushlar! Mening munda borligim,

Hech sababsiz qo‘rqitadir sizlarni!

Sira qo‘rqmang! Sayray bering erkinlab,

Ko‘nglingizda yashrin yotgan sirlarni!

 

Ham dalada, ham boqchada — tinch bo‘ling!

Tutmoq uchun sizga tuzoq qo‘ymayman.

Erkinlikda erkli bo‘lib yashashning

Qimmatini men o‘zim ham bilaman!..

Toshkent, 1922

 

 

KISHAN

 

Kishan, gavdamdagi izlar bukun ham bitkani yo‘qdir!

Temir barmoqlaringning dog‘i butkul ketkani yo‘qdir!

 

Na mudhish, na sovuq manxus, qizg‘anmas quchog‘ing bor!

Bashar tarixining har sahfasida qonli dog‘ing bor!

 

Yumilmas ko‘zlaringning har biri bir elni qahr aylar,

Faqat bir borlig‘ingdir, kim butun borliqni zahr aylar!

 

Qulf birlan sening erkingda ko‘p yillar qolib ketdim…

Faqat har tebranishdan qutulishlikni umid etdim.

 

Kishan, gavdamdagi dog‘ing hanuz ham bitkani yo‘qdir,

Faqat butkul qutulmoqqa umidim endi ortiqdir!..

Toshkent, 1922

 

 

QISH OLDIDA

 

Ko‘klam ketidan yozni uzatdik, u-da ketdi,

Kuzning-da bulutli, qora davri kelib o‘tdi.

 

Barglar yana sarg‘aydi, yana to‘kildi, yana bo‘shliq…

Qushlar yana to‘p-to‘p qochalar… Qarg‘a faqat shod!

Har narsada bir qayg‘i, kadar, rangi so‘lishliq….

Ichdangina, tinsizgina har narsada bir “dod”…

 

Dunyo… yaratilganda xunuk, chirkin emish-da,

Ko‘klam bila yoz unga kiyimlar kiygizarmish.

Kuz… hech ko‘ra olmas, ichi tor, qizg‘in emish-da,

Har narsani so‘ldirguvchi qo‘lni tegizarmish.

 

Kuz davrida dunyo kiyimi qolmas emish-da,

Qish chog‘ida unga qaramoqlik-da yomonmish…

Bir qarg‘a faqat ko‘zlarini olmas emish-da,

Qarg‘a shu uchun qishda kuyarmish-da, yonarmish…

 

Xolbuki, na kuzdan va na qishdan yuz o‘girmay,

Har qaysisidan ko‘nglim uchun topdim o‘yinlar.

Yozlar kabi qishlarda-da g‘am rangini ko‘rmay,

O‘tmakda quyosh qo‘ynida kunlar kabi tunlar!

 

Dunyo kiyimi yirtiq esa qayg‘i kerakmas,

Kunning birida yerga tushar paxta kabi qor.

Dunyo taniga qor kiyimi nega kelishmas?

Oqlik ichida qop-qora ko‘z… o‘t kabi chaqnar!

 

Ko‘klam kabi qishning-da go‘zal gullari bordir.

Yozlar kabi qishlarda-da oltin kechalar bor.

Ko‘klam kabi qishning-da go‘zal tunlari bordir.

Qishlarda-da yozlar kabi jon – mug‘bachalar bor!

 

Ko‘klam-da ketib, yoz-da bitib, kuz-da tugaldi,

Ey, qish bobo, chiq o‘rtaga, navbat senga keldi!

Toshkent, 1922

 

 

ALAMZADALAR...

 

«O‘likka yig‘lash man’ qilinsun»

(Mahkama qarori)

 

Voy, bu qanday zamonki, qanday ish?

Yig‘lamoq endi yo‘q bo‘lar ermish...

 

Bobom o‘lganda biz yetim boshliq,

To‘nimiz ustidan chizgib belni,

Ushladik tol tayoqni, ko‘z yoshliq,

Yig‘ladik... yig‘latib butun elni...

 

Bizni ko‘rganda har kishi dedikim:

«Barakalla, kuyib, yonib yig‘lar!»

Bizda lekin g‘araz bo‘lak edikim,

Muni aqli to‘la kishi onglar!

 

Bobomiz o‘ldi, ketdi... rahmatlik,

O‘zi ham ko‘b yomon qarib edi-da...

O‘lishi bo‘ldi bizga zahmatlik,

Bu mahalla-ko‘yi yomon edi-da!

 

Bo‘yinimizdan botib ketib qarzga

Hovli-joylarni balki sotg‘aymiz,

So‘ngra bor-yo‘g‘imizni sarf qilib arzga,

Qozining yo‘llarida yotg‘aymiz...

 

Voy bunday qaror, bu qanday ish?

Shu balolarmi yo‘q bo‘lar emish?..

1922

 

 

ERKINLIK ISTAGI

 

Erkin ko‘nglim chiday olmas bu siqiq,

Bu bog‘lang‘an, bu “egalik” turmushda.

Agar shunday keta bersa, bu aniq,

Tilak uchun qila olmas bir ish-da!

 

Shuncha choqlar chidab kelgan ko‘nglimga

Bu kungina o‘z chizig‘i tor keldi.

Go‘yo uning qo‘l tegmagan bo‘yniga

Ip bog‘lanib, juda qattiq tortildi.

 

Ul intilib, ul urinib yotadur,

Tor qafasdan qutqarg‘ali o‘zini.

Tevarakka achchiq qarg‘ish otadir,

Bilmadim, kim qon bosganmi ko‘zini?

 

Bundan burun ul ko‘p og‘ir tinlarni

Chidam bilan, tinchlik bilan o‘tkardi.

Qarshisida avrab turgan jinlarni**

Ko‘ra turib quramadi, ketkardi,

 

Shuning uchun tubanlarning tubani

Yovuz, buzuq kishilar ham erkincha

Talarlardi, emarlardi-da uni

So‘karlardi orqasidan har kecha.

 

Ul qanday tor, qanday siqiq yerlarda

Qanday buzuq chiziqlarda bo‘lmadi?

Ul qanday xor***, qanday tuban yerlarda

Qilini ham qimirlatmay turmadi?

 

Endi ul-da tor chiziqdan bezgandir,

Qaytib unga kirishlikni istamas,

U ma’nosiz “egaliklar” ezgandir,

Ular bilan bir tin bo‘lsin turolmas.

 

Ul erkinlik, o‘zboshlilik istaydir,

Ketga qarab – o‘lim bo‘lsun – ketmaydir.

1922

 

 

QIZLARNING DAFTARIGA

 

Ko‘ngil, tinmas ko‘ngil, endi yetar, ko‘z tikma gullarga,

Go‘zaldir, yoshdir ul gullar… faqat aldanma unlarga,

Ki qizg‘anmas, ko‘ngul qo‘ymas seningdek oq ko‘ngullarga!

1922

 

 

BINAFSHA

 

Yoz qayg‘usi

 

Binafsha senmisen, binafsha senmi,

Ko‘chada oqchaga sotilgan.

Binafsha menmenmi, binafsha menmi,

Sevgingga, qayg‘ungga tutilgan?

 

Binafsha, nimaga bir ozroq ochilmay,

Bir erkin kulmasdan uzilding?

Binafsha, nimaga hidlaring sochilmay,

Yerlarga egilding, cho‘zilding?

 

Binafsha,

Ayt menga,

Kimlardir ular, kim

Ignalar bag‘ringga sanchalar?

Binafsha,

Bir so‘yla,

U qanday qo‘llar, kim

Uzalar, hidlaylar, yancharlar?

Binafsha, shunchalar chiroyli yuzing bor,

Nimaga uzoqroq kulmaysen?

Binafsha, shunchalar tortguvchi tusing bor,

Ko‘nglimga erkinlik to‘kmaysen?

 

Binafsha, yig‘lama, binafsha, kel beri,

Qayg‘ingni qayg‘umg‘a qo‘shg‘il,

Binafsha, seningchun ko‘kragim: erk yeri,

Bu yerdan ko‘klarga uchg‘il!

 

Binafsha, go‘zalim, qayg‘ilim kelmaysen,

Qayg‘ing zo‘r, qayg‘imni bilmaysen,

Menga bir kulmaysen!..

1922

 

 

KO‘KLAM QAYG‘USI

 

Ey qorong‘i, uzun qishning xayoli

Ko‘klam chog‘i ko‘zlarimda o‘ynama!

Ayriliqning chidab bo‘lmas maloli

Ko‘kat, maysa yuzlarida qaynama!

 

Biroz… biroz ko‘ngil beray ko‘klamda

Shaftolining go‘zal, qizil yuziga.

Biroz… biroz aldanayin ko‘nglimda

Bosh chiqarg‘an yigitlikning so‘ziga.

 

Qarshimdag‘i kulib turg‘an yumshoq qiz,

Ko‘mko‘k maysa o‘rtasida bir guldir.

Ko‘p yig‘ladim… yoshlarimni qator chiz

Va qarshimda go‘zal qizni bir kuldir!

 

Ko‘klam chog‘i … sayroq bulbul sayramas,

Ne uchun, kim tamburimning tili yo‘q.

U go‘zal qiz chin qarash-la qaramas,

Ne uchun, kim umidimning yo‘li yo‘q.

 

Tillarimda har ko‘klamning qo‘shig‘i,

Yuragimda har go‘zalning sevgisi,

Ko‘zlarimda har qayg‘idan bir yig‘I,

Yuzlarimda aldanishning belgisi…

 

Yolg‘iz menmi ko‘klam chog‘i yig‘lag‘an?

Yolg‘iz menmi har umidda aldang‘an?

Yolg‘iz menmi ko‘kragini tig‘lag‘an?

Yolg‘iz menmi sevinch bilan bo‘lmag‘an?

 

Ey ko‘klamning ko‘z tortg‘uchi kelini,

Nima uchun yig‘latasen bir meni?..

1922

 

 

TUN

 

Erkin she’r

 

I

 

Tun yomon, tun qorong‘i,

Tun qo‘rqinch, tun azob!

Tunda eski va yangi

Har narsa xayol va sarob!

 

Tunning uzunligi,

Chuqurligi ko‘p yomon.

Tunning buzuqligi,

Yolg‘izligi beomon!

 

Tunda har narsaning tovushi

Yiroqdan guvillab kelar,

Tunda ko‘p chog‘lar yuzimga

Jinlarning qo‘llari urilar.

 

Oh, tunning qalin pardasi

Qanday gunohlarni yashirmas,

Oh, tunning tovushsiz na’rasi

Hech jonni qo‘rqitmay qolmas.

 

Tunning yashirin quchoqlarida

O‘limlar, qonlar to‘lg‘andir!

Uning aldamchi bog‘larida

Qancha yosh gullar so‘lgandir!

 

II

 

Tinchlanib o‘lturib yulduzdan

Ertaklar eshitmak bo‘lsam,

Yo o‘zim istab topqan qizdan

Bir qarash, bir ko‘rish so‘rasam,

 

III

 

Har yerdan qancha tovushlar

Devlardek na’ra solurlar.

Tegramda nayza-qilichlar

Jonimga hamla qilurlar.

 

Salqin suv koni buloqlar

Kunduzlar chanqag‘animda

Shir-shirlab ko‘nglimni yo‘qlar.

Men darrov olmag‘animda,

Battarroq qaynab oqardi.

Bir xo‘plab shunda men ichsam,

Kayfimga qancha yoqardi?

Istardim, qo‘yniga qochsam!

Oh, tunda og‘u bo‘lar har

Manbadan tomchi suv ichsam,

Oh, tunda nozli buloqlar

Ko‘nglimga tarqatalar g‘am.

 

Bu tunda sevgili yorim,

Qoldingmi mendan uzoqda?

Bilmaysen, og‘riqli bag‘rim

Qon yig‘lar tunda, bu yoqda.

 

Bu tun kim sirli, qorong‘i,

Yo‘llarda sharpa-da yo‘qdir.

Ko‘nglimda to‘p-to‘la qayg‘i,

Oh, yo‘llar qancha uzoqdir.

 

Kel, endi tashlama, qo‘yma

Bu tunning qo‘ynida yolg‘iz.

Hijronni boshima yoyma,

Ey, tundek sochi qora qiz!.

1922

 

 

KET!

 

Ket, ko‘zimni aldag‘uvchi xoin nur,

Ket, olovli chizig‘imdan nari yur.

 

Ket, zaharli qizg‘aldoqni irg‘itma.

Ko‘nglimdagi so‘ng umidni yo‘q etma.

Ket, ilohiy vijdonimni bulg‘ama.

Butlar bilan tegaramni chulg‘ama.

Ket ey, to‘qqiz pari ko‘zli* qora qush,

Yiqiq bo‘lg‘an ko‘kragimdan chetda uch!

Ket, sevgimning ulug‘ yovi, ko‘rinma,

La’nat sochib, yonlarimda yurinma.

 

Eski do‘stlar yo‘l adashib o‘ldilar.

Yangi do‘stlar buning uchun kuldilar.

Yangi yo‘lga oyoq bosmay to‘xtasam,

Bu yo‘llarda qutulishlik yo‘q desam,

Sen ul choqda qaysi yo‘lg‘a solarding,

Falokatdan qanday tortib olarding?

Sening qo‘pol…, qiynaguvchi qilig‘ing,

Ket, mangulik yo‘qqa ko‘chsin borlig‘ing.

Ket, malaklar dostonini o‘qima,

Ket, aslsiz ertaklarni to‘qima.

Ket, sevgili ko‘kragimga tinchlik ber,

Ket, sening-chun quchoq ochgan qora yer..

Ket, jonimni qiynaguvchi jodu-hur,

Ket, ko‘nglimni aldaguvchi yolg‘on nur!

1922

 

 

ALDANISH

 

Besh yillik yonishim bir yil uchunmi?

Erkalab o‘tkuvchi bir yel uchunmi?

 

Ko‘zimga ko‘ringan sarobmi edi?

Men shunga aldanib tog‘larmi oshdim?

Sevgimning boqchasi xarobmi edi?

Shu boqcha ichida yo‘lmi adashdim?

 

Ko‘zimni o‘rag‘an kiprikmi edi

Yoki ko‘k tusida pardami edi?

Ko‘ngil shu choqqacha tirikmi edi?

Jonim ko‘klardami, tandami edi?

 

Qo‘limni tegizdim…. Odam edi-ku!

Ko‘zimda o‘ynag‘an bir nur edi-ku!

Sezgim-da sog‘, tetik, bardam edi-ku!

Bo‘ynimga qo‘l solg‘an bir hur edi-ku!

 

Nega men sevmadim? O‘t emasmidi?

Shul o‘t ichidagi men emasmidim?

Ka’bamga osilgan but emasmidi?

Butni “Tangri” degan men emasmidim?

 

Men uni xayoliy, totli bir sevish,

Ilohiy bir muhabbat, ishq bilan sevdim.

Besh yil! Shuning uchun besh yil anglayish…

Yonish, kuyinishlarim… oh, endi bildim.

 

Oh, endi bildim, kim barchasi xayol,

Barchasi bir totli, rohat tush ekan.

Ket, yo‘qol ko‘zimdan, haqiqat, yo‘qol,

Bag‘rimga botmoqda og‘uli tikan.

 

Chindan-da men u kun yolg‘izmi qoldim,

Chindan-da u o‘tli sevgi bitdimi?

Chindan-da turmushdan og‘izmi oldim?

Chindan-da umidim butkul ketdimi?

 

Chindan-da ko‘nglimda sevgi o‘tlari

Cho‘g‘siz o‘chib qolgan shamdek o‘chdimi?

Chindan-da ka’bamning sanam, butlari

Kul-parcha bo‘ldimi, butkul ko‘chdimi?

 

Chindan-da men bukun sevmasmi bo‘ldim?

Chindan-da muhabbat o‘timi so‘ndi?

Chindan-da men bukun tikanmi yuldim?

Ko‘nglim bu aldanishga, oh, qanday ko‘ndi?

 

Sevgimning yashashi bir yilmi edi?

“G‘uv” etib o‘tguvchi bir yelmi edi?

1922

 

 

ISHQ

 

(Usmonlicha)

 

Ilk evvel go‘zimi ishq ila ochdim,

Ishqing meydanina qanimi sachdim.

Ishqsiz o‘lkalerden u endi qochdim,

Ne zamon bog‘ladim zunnore ishqi.

 

Ishq deya ayrildim dindan, imandan,

Anglamam hech bir joy insof, vijdondan.

Ishka sajda etdim, bo‘ldim u ondan,

Ne zamon qatl etdim kuffor-i ishqi.

 

Jannat benim uchun quruq sahrodir,

Ishqning sahrosi, kim banga ma’vodir.

Aksini sen banga ne qadar qondir.

Qonmam, chunki bildim gulzor-i ishqi.

 

Ishqing meydoninda bir pexlivanim,

Bir maxshar qo‘parur har damda qonim,

Na buyuk benim, baq, ishqqa imonim,

Yera diz cho‘tirdim jabbar-i ishq.

 

Ben ishqing mulkiga yagona hoqon,

Banga bo‘yin egar bil jumla-i sulton.

Inanir o‘rduma shuyla bir boqqan,

Ko‘r nija saf bista ashkor ishqi.

 

So‘ylarkan dillarim na yomon,

Yozarkan qalamim na hazin ag‘lar,

Soddadil bunlardan na ma’ni anglar,

Bilmas kuch o‘ldug‘i ishor-i ishqi.

1922

 

 

BITDI!

 

Ber qo‘lingni, shu titragan qo‘lim bilan so‘ng daf’a

Bir qisayin, so‘ngra ortiq u qo‘llarga tegmak yo‘q.

Ko‘zlaringni so‘nggi marta tushur xira ko‘zimga,

Ko‘kragimga kirpiklaring so‘ng martaba otsin o‘q.

 

Ko‘kimizda hanuz uchmay qarab turgan yulduzning

Ko‘r yuzini, ayriliqning ko‘zi bilan sarg‘aygan…

Sen ketasen, yulduz uchar, yolg‘izlikda tashlangan

O‘sugingga hayot bermas yog‘dulari kunduzning.

 

Ber qo‘lingni so‘ng martaba, yolg‘iz qolgan o‘ksukka,

Ot o‘qingni so‘ng martaba, alam kutgan ko‘ksimga!..

1922

 

 

OPPOQ OY

 

Quchog‘ingda qaltiraymen, titraymen

Ortiq sendan bezdi ko‘nglim oppoq oy.

Yo‘lni ochsang, endi bundan ketamen,

Ko‘klam yaqin kelgan deylar – bir qaray!

 

Ko‘kdan tushkan yengil, oppoq parlardan

Qudrat qo‘li senga ko‘ylak to‘qiydir.

Uchib kelib uzoq-yaqin yerlardan

Bir to‘p qarg‘a madhiyangni o‘qiydir.

 

“Ko‘klam yaqin!” degan so‘zni eshitib,

Ko‘zlaringga zamharirdek yosh keldi.

U yoshlaring jam bo‘lishib, uyushib,

Osildilar… bo‘yning yerga egildi.

 

Hovuz yuzi ikki qarich muz bo‘lgan,

Yosh bolalar tiyg‘anishib o‘ynaylar.

Ushub, to‘ng‘ib masjiddagi chol o‘lgan,

Yetim qolgan bolalari yig‘laylar.

 

Jar qishloqning yo‘lida ham shaxarga

Qaymoq va sut keltiruvchi bir bola

To‘ng‘ib o‘lgan, har kun erta saharda

Shunday qilib bir necha jon yo‘qola.

 

Quchog‘ingda juda sovuq, oppoq oy,

Ko‘klam kelsin, bir sevinay, bir o‘ynay.

1922

 

 

YURT YO‘LI

 

Uzoq… og‘ir yo‘lg‘a chiqqan yo‘lchimen,

Bu yo‘llarda qilag‘uzim yulduzdir.

Men yurtimning pok istakli kuchimen,

U yulduzning tugalishi kunduzdir.

 

Tomirlarim, olov kabi qaynag‘an

Qonlarini kechmishlardan olmishdir.

Bilagimda irg‘ib, chopib o‘ynag‘an

Unutma, kim oyoqlaring tolmishdir.

 

Uzoq yo‘lning yo‘lchisimen, boramen,

Istagimni bu yo‘llardan olamen.

Buxoro, 1922

 

 

KAPTAR

 

(Semiramis)

 

Semiramis – Kaldaniy va Osurilar xurofotida “ma’buda” sanalib yurgan bir qiz. Bosh tomoni qiz, tanasi baliq bo‘lg‘an emish. Onasi uni tuqqanidan keyin, bir qamishzorg‘a tashlag‘an. Unda, uni kaptarlar o‘stirib, parvarish qilg‘anlar.

Shu uchun ismi “Kaptar” ma’nosida “Semiramis” qo‘yilg‘an.

Qal’alar fath etkan, ko‘p urushlar ko‘rgan. Hindistong‘a qadar borg‘an bir fotih emish.

Misrda bir parixong‘a fol ochtirg‘an. O‘sha fol to‘g‘ri kelib, oxirda suvg‘a tushib, yo‘q bo‘lib ketkan emish. O‘rnig‘a o‘g‘li podshok bo‘lg‘an. O‘zi kechalari dengizga cho‘kar, kunduzlari hukm surar ekan.

Bir rivoyatda “Semiramis” Turk qizi bo‘lib, Eron podshohlaridan mashhur “Kayxusrov”ni o‘ldirgan emish.

 

Ey, dengizning suvlaridan qudrat olg‘an botir qiz,

Kel, mundagi tutqun qizg‘a yolboraylik ikkimiz!

 

Sen suvlarning ko‘pigidan oq chechaklar terganda,

Sen qilichdan ilhom olib, kun chiqishda yurganda,

Sening bilan birga chopqan, birga uchkan onalar,

Nima uchun bu tutqunliq olovida yonalar?

 

Sen kunduzlar qizg‘in quyosh yog‘dusida yonarkan,

Tong otkanda tanlaringdan dengiz suvi tomarkan,

Keng dalada qushlar kabi qanot qoqqan onalar,

Nega, yolg‘uz og‘ularg‘a-zaxarlarga qonalar?

 

Sen erkaklar kiyimida zo‘r qal’alar ochqanda,

Otlaringning changlarini bo‘yig‘a sochqanda,

Yo‘llaringda qon dengizi ko‘purganda, toshkanda

Sening kabi istagiga ega bo‘lg‘an onalar,

Nega bukun turmushdag‘i har tilakdan tonalar?

 

Sen Misrda go‘zal Nilning uyqusini buzmasdan,

Nimagadir hovliqmasdan, qutulmasdan, qiz(i)masdan,

Yo‘lingdagi jonsiz yotqan cho‘plarni-da ezmasdan

Qari kohin ma’budaga yurganingda sezmasdan

Kechalarning sirlarini… To‘lib yotkan onalar,

Nima uchun tonga qadar qon – yosh to‘kib qolalar?

 

“Men dunyoda xotin bo‘lib yaratilg‘an edim-da,

Eng qaxramon erkaklardek mu’jizalar ko‘rsatdim!”

Deb yozdirg‘on so‘zlaringni (bo‘zqirlar)da ko‘rdim-da,

Tutqun bo‘lg‘an onalarni qutqarmoqqa ahd etdim.

Bu ahdimga yetmak uchun sendan kutamen.

Kel, bu yo‘lda ko‘maklashsang, har to‘siqni o‘tamen!

 

Ey, dengizning tublariga qochib kirgan Kaptar qiz,

Kel, mundagi onalarni uyg‘otaylik ikkimiz!

Toshkent, 1922

 

 

IRFON KELADIR

 

(O‘zbek bilim yurtini birinchi martaba bitirib chiqqan 5 yigitga)

 

Shu yigitlar ki qo‘lga nurli nurli aso

Ushlashib, yo‘lchiliqni ko‘zlaylar.

U ulug‘ yo‘l, ki bir ulug‘ sahro.

Chin saodatni shundan izlaylar.

 

U quruq, kimsasiz, vahim yo‘ldan

Charchamay, suvsamay o‘tib ketmak!

Tugamay o‘tli intilish dildan,

Bor to‘siqlarni yo‘q etib ketmak!

 

Shu yomon, zim-ziyo uzun kechlar

Bizni yutmak, bitirmak istaylar.

Eskilar qutqarishka kelmaylar,

Balki qonlarni tomchilab ichalar…

 

Toza qonlarg‘a ishtaha saqlab,

Kutadir yo‘lda: Och haris dushman..

U ulug‘ yo‘lni nur bilan tozalab,

Yetasen istaginga, ey, irfon!

 

Chunki sen yangi, toza bir kuchsen,

Bilaging bir temir, po‘lat kabidir.

Chunki sen yog‘du-nurg‘a ko‘p o‘chsen,

Tilaging bir olov, bir o‘t kabidir.

 

Sen uchun yo‘q: O‘lim, mozor, yo‘qolish,

Sen uchun bor: Hayot – yashash, urunish;

Ezgu-istakka to‘g‘rilab yo‘l olish

Va u yo‘llarda charchamay yugurish!

 

Shu tilaklarga zo‘r, ulug‘ hurmat!

Shu yuraklarga so‘nggi yo‘q himmat!..

Toshkent, 1923

 

 

O‘ZBEK QIZI

 

Kirg‘on edim bir kun bog‘chag‘a,

Yaproq yanglig‘ titrab-qaltirab.

Qarar edi ko‘zim to‘rt yog‘img‘a

Qo‘rqa-pisa, o‘tday yaltirab.

 

Alla qaydan, deyman, yonglishg‘ina

Yirtqich erim kelib chiqmasun.

Yoxud sezib qolib qayinona,

Ustlarimga tog‘lar yiqmasun.

 

Yo‘q... ul kuni tangrim saqladi-da,

Ular meni sezmay qoldilar.

Menga qarab chechak-gullar unda

Sevinib ko‘zni soldilar.

 

Mana bu gul bu kun tongdagina

Chiqg‘on choyshab-parda ostidan.

Parda yirtib, men ham chiqg‘onimda

To‘sib chiqar erim qarshimdan.

 

Mening baxtim qullar baxti yanglig‘

Yorug‘ o‘lkalarda yashaydir.

Baxti yiroq, ko‘ngli to‘la qonlig‘—

Erkin Sharqning tutqun qizidir.

1923

 

 

KECHKIRISH

 

Baland-pastlik, katta-kichik binolar;

Qizil, ko‘m – ko‘k, yashil tomlar ustida.

Ola-bula, quyuq-suyuq bulutlar…

Ko‘kni qoplab, bir tomonda to‘plang‘an!

 

Kun botadur… tarqoq, yoyiq lolalar,

Unda-bunda bulutlarning yuzida

Sil yuzidek rangi ketib so‘liblar…

Qorong‘ilik Sharq tomondan qo‘zg‘alg‘an!

 

Shom azoni… muazzinning yosunsiz,

Kuchsiz tovshi titrabgina cho‘zilg‘an…

Yomg‘ir picha yog‘ib o‘tkan, buzilg‘an –

Qing‘ir ko‘cha chetidagi uzun iz…

 

Qismat izlab xar tomong‘a tarqalg‘an

Katta-kichik, yoshu qari bo‘shashib,

Horib, charchab sekingina qaytadir,

Mahallaning bir yeriga to‘plang‘an

Bir to‘p bola… turlik o‘yin o‘ynashib,

Ketganlarni kutadir…

Belgisizlik qanotini keng yoyib,

Koiniotni quchog‘ig‘a tortadir.

Chirog‘lar ham jin ko‘zidek yiltillab,

Xira qarab mung‘ayib

Ko‘rinadilar.

Kilkillab –

Yomg‘ir suvi yer bag‘rida yotadir.

Toshkent, 1923

 

 

MENIM YO‘LLARIMDA

 

Menim yo‘llarimda cho‘zilgan tog‘lar,

Qorga qo‘yin ochgan qator dovonlar...

Ko‘zlarim yo‘llarga tikilgan chog‘lar

Ko‘nglimda yo‘l yurish Istagi qaynar!

 

Qorga qo‘yin ochgan qator dovonlar,

Sizga qarab turib kuchni chog‘ladim.

Ko‘nglimda yo‘l yurish istagi qaynar,

«Yurib o‘taman!» deb belni bog‘ladim!

 

Sizga qarab turib kuchni chog‘ladim,

Menim yo‘llarimda cho‘zilgan tog‘lar!

«Yurib o‘taman!» deb belni bog‘ladim,

Ko‘zlarim yo‘llarga tikilgan chog‘lar...

1923

 

 

BAS ENDI!

 

Yetar, bas, chekdan oshgandir

Bu qarg‘ish, bu haqoratlar!

To‘liqdir, balki toshgandir

Tubanlik ham safolatlar!

 

Qo‘limda so‘nggi tosh qoldi,

Ko‘ngilda so‘nggi intilmak,

Ko‘zimda so‘nggi yosh qoldi,

Kuchimda so‘nggi talpinmoq!

 

Bu qarg‘ish, bu haqoratlar

Kuchimni tortmoq istaydir.

Tubanlnk ham safolatlar

O‘zimni yutmoq istaydir!

 

Ko‘ngilda so‘nggi intilmak,

Shu holda ketmak istarman.

Kuchimda so‘nggi talpinmoq,

Amalga yetmak istarman!

 

Qo‘limda so‘nggi tosh qoldi,

Yovimga otmoq istarman!

Ko‘zimda so‘nggi yosh qoldi,

Amalga yetmak istarman!..

Toshkent, 1923

 

 

CHECHAK

 

(Bir kechaning esdaligi)

 

Yangigina yaproq yorib chiqqan chechak,

Besh-olti kun har kim uchun tansiq bo‘lar.

“Bitdi isi” deb tashlasa biror tentak,

Har kim tepsa, har kim ezsa, u haqlidir!

Besh-olti kun ko‘kraklarda ulug‘lanib,

“Men go‘zalmen, chiroylikmen!” degan gulni,

Yerga tushkach, olib ko‘ring… So‘lg‘inlanib,

O‘lim tusli rangi bilan istar cho‘lni!

Va aytar ki: “Agar cho‘lda, biyobonda,

Bir yovvoyi, hidsiz chechak bo‘lsa edim,

Uzib olib, yerga urmas har inson-da,

Keng sahroda o‘zim yashnab, sarg‘ayardim!

Har xoin qo‘l meni yerga urmas edi,

Har bir oyoq ko‘kragimda yurmas edi!..”

Toshkent, 1923

 

 

YANA ZARAFSHON

 

Fil minib, o‘t yoqib o‘tib ketdim

Yana ustingdan, ey cho‘ziq daryo!

Yana qirg‘oqlaringga his septim.

Munga sen berma boshqa xil ma’no.

 

Hisni qirg‘oqlaringg‘a sepmaklik

Menda bir eski, tentak odatdir,

Yosh to‘kib tuprog‘ini o‘pmaklik

Keng hayotimda bir saodatdir.

 

To‘rt yog‘ing ko‘m-ko‘k o‘t va maysa ekan,

Quchog‘im shul qadar ochildi, ki men

Tanlarimga botib ketib-da tikan,

Sezmadim, “gul“ dedim… Yo‘qolding sen

Ko‘zlarim oldidan… Qarab qoldim

Yana yo‘llarg‘a och nazar soldim.

 

Boy tabiat butun go‘zalligini,

Bilamen, ko‘kragingdan olg‘andir.

Boy dala, maqtanuvchi “menligi”ni

Yashnatib, ko‘ksing‘a qadalg‘andir.

 

Shu go‘zal chehralarga suv emzib,

Burilib, aylanib, oqib yotasan;

Shu qadar jonlilarg‘a yem yegizib,

Qora dashtlar tomon chochib yotasen.

 

Shu go‘zal chehralar kulib yotsun;

Qora dashtlar tomon chochib oqaber!

Tovushing yo‘qsul elni uyg‘otsun;

Kuchli, loy suvlaring bilan birga.

U o‘lim uyqusi oqi busun!

 

Yana bir qatla hurmatim senga!

Samarqand (Temiryo‘l bekati), 1923

 

 

NE ARIYOR?

 

(Usmonlicha)

 

Go‘nglum boshluqlardan bir shey ariyor,

Te’min yederim ki, gunash olamaz.

Nedir aradig‘i, kimse bilmiyor,

Gunesh, kendisine bir esh olamaz!…

Toshkent, 1923

 

 

SEVINCHINGNI QURALA!

 

Uyolmasdan, tortinmasdan har kishining yonig‘a

O‘ynab kelgan, kulib kelgan, ey gunohsiz yosh bola!

Senga hali juda uzoq kirmak odam sonig‘a,

Shuning uchun sira tinmay sevinchingni qurala!

 

Yangigina yaproq yozgan erka, toza bir gulsan,

Shuning uchun har bir nazar, har qarashing tozadur.

Har boqchada, har daraxtda sharaqlagon bulbulsan,

Har so‘zingni bir farishta qanotiga yozadur.

 

Bu borliqning qayg‘usini anglamag‘on yosh go‘dak,

Poylaringga o‘ralashar qayg‘u emas, gul-chechak.

1923

 

 

SUHBAT

 

S o‘ r a sh:

Nega yer qo‘yniga tushib qolding

Yuksak o‘rningdan, ey go‘zal yaproq?

Nega och bag‘rini quchib qolding?

Seni tez so‘ldirib, ko‘mar tuproq.

 

Q a y t a r i sh:

Sog‘inib yerni, bag‘riga tushdim,

Yuksak o‘rnimdan, ey ziyrak tutqun!

Kuchli sevgim bilan uchib-quchdim

So‘ldirib bugun, undirar bir kun!

Qo‘qon, 1924

 

 

BAHOR KELDI

 

Yo‘qsillarii ingratguchi qish ketib,

Bahor keldi, gulbarralar ochildi.

Vahimali qish binosi yiqilib,

Go‘zal bahor eshiklari ochildi.

 

Bu sevgili qo‘noq uchun quvonib,

Ko‘ngil ochmoq istab qirga chiqarmiz.

O‘ynab-kulib, gulbarralar terishib,

Yugurishib, adrlarga chiqarmiz.

 

Bahor bilan birga kelgan bulbullar

Boqchalarda nola qilib sayrashar.

Qizil gulning qarshisiga qo‘nishib,

«G‘uncha tugib, ochilgin», deb so‘rashar.

 

Bulbullarning musiqadek ovozi

Ruhimizga shirin oziq beradir.

Jilva bilan tursa bahor shamoli

Dimoqlarga shodlik isi keladir.

 

Qulluq senga, go‘zal bahor, xush kelding,

Endi tog‘da qnzil gullar ochilsin.

Olma, o‘rik, shaftolilar gullashib,

Maydonlarda ko‘k maysalar ko‘karsin.

1923

 

 

UCH-TO‘RTTA YULDUZ

 

Go‘riston, qorong‘i zim-ziyo bo‘shliqda

Adashkan bir yo‘lchi tasavvur qilingiz!

Qo‘rqarsiz! Qo‘rqarsiz!..

Va lekin ufqda

Uch-to‘rtta yulduzning uchmasdan yarqirab,

Nur sochib turg‘ani ko‘rulsa… dilingiz

Qo‘rqishdan bir qadar to‘xtar-da, parqirab

Ko‘zingiz oldida bir umid ko‘rinur.

 

Shu umid: Qutilish tongining nuridir!

Buxoro, 1923

 

 

BALANDLIQDA

 

Oqshom chog‘i munda kel-da, sayr et,

Qobusi g‘adam bilan fanoni.

Intilma samoga, to‘xta, sabr et,

Bu yerda tanib ol oqu qaroni!..

Buxoro, 1923

 

 

YANA O‘T

 

Yana tegramda o‘t, olov, uchqun,

Yana ko‘klarda sor va burgutlar,

Yana qo‘zg‘almoq oldida tutqun,

Yana sarhadda “Ur”, “yiqit”, “tut!” lar.

 

U og‘ir zanjiringni shaldiratib,

Qari Sharq, sen-da qo‘zg‘alursenmu?

Uyushiq qo‘llaringni qaltiratib,

“Madaniyat”ga shop solursenmi?

 

Yoki o‘tkandaki erinchaklik

Yana yillarcha tebraturmu seni?

Yoki bir hovliqar-da erkaklik,

Qonli maydonga tezlaturmi seni?

 

Qo‘zg‘alib ketganingni bir ko‘rsam,

“Qutulurman!” degan ishonch bo‘lsa,

Kishaning parcha-parcha to‘g‘ralsa,

Qutulish izlaringga yuz sursam!

 

Ruhi yo‘q bir “mashina” oldinda

Nega yerlar qadar tubanlanding?

Nega jonsiz temirga bog‘landing?

Xo‘rlanish shunchalarmi insonda?

 

Yana har yona o‘t va uchqunlar,

Yana qo‘zg‘aldi qonli to‘lqinlar!

Toshkent, 1923

 

 

OY QO‘YNIDA

 

Shaftoli kelinchak

Uning qo‘ynida men tentak…

“Men bog‘ingga kirmasdan,

Odoq bo‘pti yemasdan;

Muncha to‘lib yig‘laysen

Men qo‘yningga kirmasdan… “

(Xalq qo‘shig‘i).

 

Bir tomchi to‘kilgan yosh uchun shuncha so‘lishmi?

Bu boqchada gul ko‘p edi so‘ldi amalimdek!

Ko‘nglingda biror sharpani sezsam edi, guldek,

O‘ganda-da sen menda ko‘rarding sevishini!

 

Shaftolida oy nurini ko‘rgach, yana ruhim

Oylar kabi yosh davriga suqlar kabi boqdi.

Yoshlik o‘zi – sevging kabi tortilmadi bir zum.

Bir zum o‘zi, bir gul o‘zi… Do‘zax kabi yoqdi.

 

Ko‘p titrama, ko‘p o‘ynma, ko‘p qaynama, ey barq!

Hirs ko‘zlari sof ko‘ksingga og‘uli tikandek

Bir botsa-da, yig‘latsa-da, dodlatsa-da mendek

Har ko‘zga baqirsang, ki “Topilmas toza istak!”

 

Mendan so‘ra, yolg‘iz mana men aldanib o‘tdim,

Har sahfasi, har yaprog‘i “aldash” bu kitobning!

Bir o‘qqa ilinmasmi, tilinmasmidi joning?

Oy qo‘ynida tong otguncha senga shuni aytdim…

 

Bir tomchi to‘kilgan yosh uchun shuncha so‘libsan,

Aldamchi fano ko‘zlarga tentakcha kulibsan!

Toshkent, 1923

 

 

QIZ QO‘SHIG‘I

 

O‘ksuk ko‘ngil qushi

Tushdi qafasga,

Sira yetolmaydir

Erkin nafasga,

Qora kunlar tushdi menim boshimg‘a.

 

Siqiq qafaslarda

Yayray olmaymen.

Jannat bog‘lar bor-ku,

Sayray olmaymen.

Yomon kunlar tushdi menim boshimg‘a.

 

Qip-qizil qon bo‘lib

Kunlar botadir…

Yomon hidga to‘lib

Tonglar otadir.

Og‘ir kunlar tushdi menim boshimg‘a.

 

Jannat kabi bog‘lar

Bulbulsiz qolg‘an…

Osmon bo‘yi tog‘lar

Qulunsiz qolgan…

Qiyin kunlar tushdi menim boshimg‘a.

 

Ko‘z yoshimda yuvsam

Yurtning bag‘rini,

Tilim bilan so‘rsam

Oqqan qonini…

Qonli kunlar tushdi menim boshimg‘a.

 

Hasratim ko‘p, elga

Ayta olmaymen.

Armonim ko‘p, dilga

Joylay olmaymen.

O‘tli kunlar tushdi menim boshimg‘a.

 

Qafaslarni buzib

Uchsam osmong‘a!

Kishanlarni uzib

Yetsam jonong‘a!

Yorsiz kunlar tushdi menim boshimg‘a!

Andijon, 1923

 

 

“ICHKI HISLAR” OSTIDA

 

(Tansa kechasida qog‘ozdan gul sotib yurgan bir qizg‘a)

 

Hay tutash, ko‘p chopdingiz… Bizlar tutashdik siz uchun!

Bir kulish, bir ilmayish ortiqmi dersiz biz uchun?

 

To‘ldi ko‘krakka butun gullar, chechaklar, lolalar;

Siz qadab qo‘ymasangiz, bir pulga turmaydir ular…

 

Jingalak sochlar bilan ko‘z o‘ynatib, gul sanchdingiz,

Ax, faqat, dilda muhabbatdan jarohat ochdingiz!

 

Gul-chechak ham lolalar bag‘rimda so‘lg‘ay tezgina,

Ko‘p zamon yashnab yurarsiz ko‘p ko‘ngilda sizgina…

 

Biz faqir… ko‘p aqcha yo‘q… Topkanni soldik xaltaga,

Har o‘tish, har ko‘rish chog‘ida achchig‘ bu nega?

 

Tubda biz munday o‘yinlardan taqir tot olmadiq,

Boshqalarday chochishib, masrur bo‘lib o‘ynolmadik…

 

Bu kecha ko‘rduk faqat sizni.. Yurak bir o‘ynadi!

Yozmas erdim, afu etarsiz… Ichki hislar qo‘ymadi…

Toshkent, 1923

 

 

MEN HAM SEVAMAN!

 

Oydin kechalarda ko‘kka ko‘z tikib,

Yorug‘ yulduzlardan sevgi kutdim men.

Har yulduz tig‘iga ruh bilan tegib,

Uzun tunlar bo‘yi kutib o‘tdim men.

 

Yurg‘anda, turganda har go‘zal narsa,

Menim ko‘zlarimga sevgi ko‘rindi.

Sevgiga yot bo‘lgan haqiqiy shu’la,

O‘tlar, olovlar-chi,

pirpirab so‘ndi!

 

Yigitlik ko‘karib yasharg‘an damda,

Har yumshoq tovushqa tutqun bo‘ldim men…

Har go‘zal chehraga ko‘ngil berganda,

Borliqni u uchun qurbon qildim men…

 

2

 

Endi u kunlarim o‘tib ketdilar….

Endi turmushimda oydin kechlar yo‘q.

Vafosiz sevgilar uchib bitdilar…

Angladim sevgida har ko‘ngil buzuq!

 

Ko‘nglim quruq emas, yana sevgi bor.

Faqat bu sevgida aldanish yo‘qdir.

Horgan ko‘zlarimda xayol yana bor,

Faqat u xayollar nurdan tiniqdir.

 

Endi har nafasda yana kuyamen,

Faqat majnun bo‘lib elni sevamen,

Ung‘a hurmat bilan bo‘yin egamen,

Boshimni u uchun dorga qo‘yamen !..

Toshkent, 1923

 

 

O‘ZIMNIKIGA

 

Ko‘p ko‘rkam chechaklar o‘rab olganda,

Behuda hislarim hiyla qiynadi.

Butun ko‘rkamlikni sen menga saqla,

Sendan boshqa gullar «o‘z emas» endi.

Toshkent, 1923

 

 

G‘AFLAT

 

“Biz olam kitobini yanglish oqiymiz-da

“U bizni aldaydir.” Deymiz”.

R. Tagor.

 

Tonglarning sirlari to‘rni keng yoyganda,

Biz-g‘ofil uyquning qa’rida qolamiz.

To‘lg‘an oy ko‘klarda suzilib borg‘anda,

Biz-qo‘pol, tonglikning qahrida qolamiz.

 

Yolg‘onlar, aldashlar boshlang‘an damlarda

Uyqumiz ochilib, borliqqa chiqamiz.

Bir zamon qilichlar hech turmas qinlarda…

Shul zamon biz hatto ko‘klarda uchamiz!

 

Derlar, ki “Oylarning nurida vafo yo‘q!”

Demaslar ular, ki “Ayb bizda, biz buzuq!”

Andijon, 1923

 

 

SOMON PARCHA

(“Kundalik daftarim”dan)

 

“…Daxr bir seylobdir mulxak fano daryosina

Biz ki sergiraniz ul seylaha dushmush xoru xas.

Chizginur xar u xas ul seylaba olduqcha revan

Yetmeden daryaya rohat mumkin olmaz bir nafas…”

(“Fuzuliy”)

 

Topshirdim o‘zimni muhitning erkiga…

 

Muhit girdobida bir somon parcha,

Bir poxol cho‘pidek oqib boramen.

Har amal, har ishni “haq” deb boraman,

Vazminim qolmadi bir uzuq qilcha…

 

Muhit kuchli ekan, egdim bo‘ynimni,

Chaqmoqdek yaltirab uchish yo‘q endi.

Yolg‘on xayollarga ko‘chish yo‘q endi,

Oqishning yo‘liga soldim kunimni.

 

Na isyon, na to‘lqin, na to‘fon, na o‘t!

Ko‘zimda og‘ir bir taslim nuri bor.

Ay o‘tli kechmishim, yuzingni berkit,

Senda shaytonlarning haqsiz zo‘ri bor.

 

Men endi xuddi bir somon parchasi…

Lekin zo‘r dengizning cheksiz qo‘ynida,

Jimgina boradir kirsiz qo‘ynimda,

Erkin ko‘piklarning alla qanchasi!

 

Kirmaymen ko‘chaning boshi berkiga,

Chunki taslim bo‘ldim muhit erkiga…

Andijon, 1923

 

 

XAZON

 

Kuz chog‘i... tuproqlar gezarib qoldilar,

Gezarib qoldilar kuz chog‘i tuproqlar.

So‘ng damda yaproqlar qizorib yondilar,

Qizorib yondilar so‘ng damda yaproqlar.

 

Qarg‘alar bog‘larda qag‘lashib qoldilar,

Bilmadim, kimlarning qismati uzulur?

Yong‘oqqa yopishib, bir changal soldilar,

Bilmadim, kimlarning umidi yo‘q bo‘lur?

 

Ey, sovuq ellardan muz kiyib kelg‘onlar,

U qo‘pol tushingiz qorlarda yo‘q bo‘lsin!

Ey, menim bog‘imdan mevamni terg‘onlar,

U qora boshingiz yerlarga ko‘mulsin!

 

Bilmadim, kimlarning umidi yo‘q bo‘lur,

So‘ng damda yaproqlar qizorib yondilar?

Bilmadim, kimlarning qismati uzulur,

Kuz chog‘i... tuproqlar gezarib qoldilar?

 

 

DAMLAR...

 

Dam bo‘lurki, qalbim tongning shamoli

Qarshisida qaltiragan yaproqdek

Asta-sekin titrab ketar... men ham tek,

Jim qolaman unga quloq solgali,

Butun esim, sezgim bilan tolgali...

 

* * *

 

Ba’zan xayol etagini tutqizmas,

Yot yerlarda o‘z boshicha yo‘q bo‘lur.

Shunda es ham qalb tiliga tushunmas,

Boshi qotar, qo‘pollanur, to‘nglanur.

 

Shunda birdan g‘aybdan tovush: «Ey shoir

Quruq qolding saodatli damdan!» der,

«damdan!» der...

Andijon, 1923

 

 

SEZGI

 

Boqchalarda so‘ldi gullar, so‘ldi gullar sezmadim,

Qip-qizarib, botdi kunlar – botdi kunlar sezmadim.

Qayda qoldi qonli kunlar – qonli kunlar sezmadim.

Sochlaring bog‘lab olib, bog‘lab olibdir sezgini!

 

Bir yiroq yo‘l, kim uning yo‘qdir keti – yo‘qdir keti;

Chang va tuproq bo‘ldi, ketdi, unda ko‘plarning beti,

Ming jahannamdir – jahannamdir uning ikki cheti,

Bir kuni o‘lgay adashib qon muxitining kelgini…

 

Ko‘zlarimni men tikib qoldim – tikib qoldim unga,

Lola gullarni ekib qoldim – ekib qoldim unga,

Toza umidni tutib qoldim, tutib qoldim unga,

Chunki men ko‘rdim, ko‘rib qoldim keraklik belgini!..

Qo‘qon, 1923

 

 

TASHLAMA

 

Ko‘ksingdan gulingni olib tashlama!

 

Xayoling ko‘klarda uchib yurganda,

O‘ynoq istaklarni quchib yurganda…

Ko‘zlarim ko‘ksingga bog‘lanib turdi;

Qarashim o‘zimni u gulga urdi.

 

Sevganing sen gulga boqmas bo‘lsa-da,

Sen jafo rasmini aslo ushlama!

Ko‘ksingda bir kuni qurib so‘lsa-da,

Go‘zal qiz, u gulni olib tashlama!..

Qo‘qon, 1923

 

 

JAR BO‘YLARINDA

 

Yana jar bo‘ylarinda yonboshlab,

Ko‘zni atrofga yurgizip qoldim.

Yana “sabarga”larga gap tashlab,

Tilda qillarin tirizib qoldim.

 

Yana do‘stlar bilan kulib, o‘ynab,

Qayg‘uni ko‘mmak istadim yerga.

Yana bor-yo‘qni munglanib, kuylab

Yana tovshimni quladim qirg‘a.

 

Yana jarlarda sakrashib, chochib,

Yana qizlarni quvlashish ketdi.

Yana gullarni yastashib, yanchib,

Ko‘kat ustinda o‘nashish ketdi.

 

Yana yumshoq shamol boshimdan uchub,

Yana sochlarni tarqatib ketdi.

Yana o‘ylar, balandga – ko‘kka qochib,

Yana umidga yo‘l topib ketdi…

 

Qo‘rqa-qo‘rqa, sekin kulib gullar,

Yana kun tig‘ini quchoqlaylar.

Yo‘q faqat munda toza sunbullar,

“Shu” uchun chin amallar ag‘laylar…

 

Quyida suv oqar qo‘shuq aytib,

Jimgina tinglamoqda bir to‘p tol…

“Men o‘roz axtaray tubanga ketib,

Sen bu jar bo‘ylarinda yashnab qol!”

 

Bu qo‘shuqlar menim-da ko‘nglimda,

Eski o‘ylarni qo‘zg‘atib qo‘yadir.

Gul yemas, shox-tikon-ku qo‘ynimda,

Har bahor bir botib, ezib qo‘yadir.

 

Yana jar bo‘ylarinda… Qayg‘u faqat,

Yana yastandi, so‘ldi… Maysa, ko‘kat…

Toshkent, 1923

 

 

KO‘RUNGAN ALANGA

 

(Germaniya voqealari to‘g‘risida)

 

Xunuk, buzuq, sovuq yuzlar alanganing bag‘rida-

Qon o‘yng‘an ko‘zlarini katta ochib turalar…

To‘p kishilar alangaga o‘zlarini uralar,

Onalarning ko‘z yoshlari bolalarning dog‘ida.

 

Ey madaniy, ey faylasuf, ey alloma “kunbotish”!

Yer yuziga kishan yoyib, qullik sepib, oxurda

Bu nima, bu – alangalar to‘ri bilan o‘ralish?

Hech mumkinmi qahr etilsun qaxr etguvchi qahirda?

 

Yer yuzining bir burchida siz bazmlar qurg‘anda,

Olam-olam bechoralar botqoqlarda surundi.

Nima uchun atrofingiz alangaga burundi,

Qon noqusi sizning uchun yengish mashqin urganda?

 

Har tarafda sizning g‘olib qullaringiz yurganda,

Nima uchun olov chiqdi, alangalar ko‘rundi?

Andijon, 1923

 

 

RAQAMLIK SEVGI

 

(«Naylaram» kuyiga)

 

Bir va ikki, uch va to‘rt, besh, olti, yetti, sakkiz, o‘n

Sanalarni yo‘llaringda yostab o‘tsang sen butun,

Yangi-yangi sanalar tursa qator ezmak uchun,

Shunda ham bo‘lmasmi bir shafqat, tarahhum, qizg‘onish?

 

Xoli bog‘da kuchli boda, xush saboda bir kecha...

To‘lg‘on oyning nurlari o‘psa sochingdan tonggacha,

So‘ngra oppoq bir bulut boshingda yursa shomgacha,

Shunda ham ko‘nglingda sezmaysanmi ozroq uyg‘onish?

 

Yuzlaring bir, ko‘zlaring o‘n, so‘zlaring ming aldadi,

Borlig‘inga aldamoqdan boshqa narsa qolmadi.

Ko‘kraginga qizg‘onishning yellari qo‘zg‘olmadi,

Shul sababdandurki, ko‘nglimda umrlik o‘rtanish...

 

O‘yna, kul, guldek egil, yovlar uchun, yovlar uchun...

Biz yotaylik yo‘llaringda... yosta, tuproq qil butun.

Bir va ikki, uch va to‘rt, besh, olti, yetti, sakkiz, o‘n —

Sanalarning haqqi yolg‘iz yo‘llaringda yostanish...

1923

 

 

QUSHNING HADIGI

 

1

 

Qush bechora qo‘rdadir, kim uyasidan ayirg‘aylar,

Uyasidan ayirmoq-la qanotini qayirg‘aylar.

 

Mayda simdan silliq qilib, mohirona to‘qilgan bir

Qafas topib, darchasini ochip derlar: “Maskanga kir!”

 

2

 

Miskin qush ham yangi maskan “chekkasi”ga qo‘nib olar,

Maskaniga ko‘z yugurtirar, tegrasiga nazar solar.

 

Va ko‘rar, kim maskan o‘zi mashinada quyilmishdir,

Uni hozir qilmoq uchun, ko‘p zehniyat sarf bo‘lmishdir.

 

Darchalari mahkamgina, puxtagina, xotirjamlik,

Suv ichkali, don yegali teshiklar bor kichik-kichik…

 

3

 

Simlar bilan ishi yo‘qdir, chiqmoq uchun ochib ko‘rar,

O‘rmonlarning hayolida har tomonga o‘zni urar.

 

Tomni teshib chiqmoq uchun shiplarga ham ko‘p ilinar,

Unday qilib, bir intilar – munday qilib, bir intilar.

 

4

 

Faqat ,za’if vujudini qancha ursun devorlarg‘a,

Balki uning yumshoq tani to‘lib ketsun ol qonlarg‘a,

 

Devorlarning sezgisi yo‘q, tuyg‘usi yo‘q, tovush bermas;

Tegra butun ruhsiz gavda, “Nechun mundoq bo‘lding?”demas.

 

5

 

Uning butun tasallisi – to‘lib-toshib sayramoqdir,

Ko‘m-ko‘k dala o‘rmonlarni eslab-eslab yig‘lamakdir,

Yig‘lamakdir!.

O‘sh, 1924

 

 

O‘SH KECHASI

 

Qop-qorong‘i kecha... chiroqlardan

So‘nggi nur ketdi, u yiroqlardan

O‘kirib, guvlagan tovush keladir,

Kechaning keng sukutini tiladir...

 

Nima?

Qandoq tovush bu?

Bilmayman,

Qulog‘imni sira ololmayman.

 

Balki bir to‘p ajinaning qo‘shig‘i,

Yoki alvasti tovushining cho‘zig‘i,

Yoki tog‘larda dev botir o‘ynar,

Yoki sahroda bo‘rilar to‘yi bor...

 

Kechaning, balki, yig‘lagan dodi,

Balki kunning alamli faryodi!..

O‘sh, 1924

 

 

KO‘KLAM KELADIR

 

Ko‘klam oyim yo‘lg‘a chiqqan, ko‘klam oyim qo‘zg‘alg‘an;

Ko‘k ko‘ylakning bitishiga uncha ko‘p ham qolmag‘an!

 

Tiniq xavo… ko‘k yuzida oppoq, harir pardadek

Oq bulutlar, unda-munda yoyilg‘anlar parishon.

Shu’lalarning aksi bilan yiltillagan ignadek,

Kun tig‘lari, qarashlarg‘a o‘tkur-o‘tkur sanchilg‘an…

 

Qip yalang‘och daraxtlar xam quchoq ochip, ko‘z tutib,

Ko‘k ko‘ylakning bitishini chidamasdan kutalar.

Qarg‘alar ham qishda qilg‘an gunohlarni unutib,

Uzr aytmasdan, indmasdan, uchib-uchib ketalar.

 

Sezgilarni uyg‘otguvchi hidli gullar to‘planib,

“Biz ham yo‘lg‘a chiqdik!” deya yuborg‘anlar bir chopar.

Gul hididan risq emguchi jonivorlar uyg‘onib,

Erta-indin boqchalarg‘a, chamanlarga tarqalar.

 

Ko‘klam oyning ipak ko‘ylak etaklari sudralib,

Qora yerning boshlarini silab-siypab keladir.

U silashdan, u siypashdan quvvat olib, kuch olib,

Qora yer ham ko‘ksidagi oltinlarni beradir.

 

Ko‘klam bilan yurtimizga ham bir ko‘karish kelsaydi;

Ko‘ngillar ham havolardek ko‘klam hidi bersaydi,

Hidlarga ham havolardek ko‘klam ruhi kirsaydi!..

Andijon, 1924

 

 

ISTASH

 

Ko‘nglimga yaqin narsani izlab kecha-kunduz

Har yoqqa qarayman.

Tong vaqtida nur to‘kkuvchi yolg‘izgina yulduz

Aytarki: «U menman!»

Men unga ishonmoqchi bo‘lib o‘ynataman ko‘z,

Ul ham kula boshlar.

Shul choqda devorlar ichidan qayg‘uli bir qiz

Yig‘lab kela boshlar.

Ul munda, yovuqda, shu uchun tez burilib men:

«Hoy yer qizi!» deyman,

Ko‘nglimga yaqin yulduz emas, boshqa emas, sen,

«Yer yulduzi» deyman.

Bu so‘zni eshitgach qochadir ko‘kdagi yulduz,

Albatta arazlab,

Ham jim bo‘ladir yerdagi bechora, g‘arib qiz,

Go‘r og‘zini izlab.

Ko‘k yulduzi izsiz edi, yer yulduzi kuchsiz,

Har ikkisi ketdi.

Ko‘nglimga yaqin narsani izlab kecha-kunduz

Oy-yillarim o‘tdi...

Andijon, 1924

 

 

YANA KO‘KLAM

 

Yana men senga qaytdim, ey ko‘klam,

Chunki borg‘an sari yuzing ochilib,

Chunki borg‘an sari hiding sochilib,

Sil ko‘ngillarga baxsh etar malham!

 

Kechaning sirli qo‘ynig‘a bekinib,

Kechaga totli bo‘salarni berib,

Yuzidan pardalarni irg‘itqan,

Dunyog‘a bir kelin kabi chiqqan.

 

Turli tuslardagi chechaklarni

Ko‘rsam, ayniqsa, tong otar choqda,

So‘ngra kun qon sochib botar choqda,

So‘nggi nur o‘ynag‘an teraklarni –

 

Shunda shabboda-qiz bilan birga,

Quvlashib o‘ynag‘anda yaproqlar,

Shu juvon toldagi quruq bir shox,

Qup-quruq gavdasin tutib yelga –

Qaysi ko‘klamni! Bilmadim, yo‘qlar!

Kimga hasratini anglatar?!

Evoh!…

Toshkent, 1924

 

 

IKKI O‘T O‘RTASIDA

 

(Ruscha bir asardan)

 

Bir tarafda sening ko‘zing kulmaktadir, ey yulduz!

Bir tarafda jigarimni tilmaktadir, go‘zal qiz,

Sening o‘tkur ko‘zlaring!

Yuksakdagi abadiyat quchog‘ini ochadir,

Quyidagi yonib, o‘chish hidlarini sochadir.

To‘g‘ri ekan so‘zlaring.

Ey, har zamon odamlarni yuksalishga chaqirg‘an!

Va bu qo‘pol miyalarga sig‘olmag‘an hur vijdon!

Qo‘qon, 1924.

 

 

BAHOR VA MEN

 

Bahor keldi… lekin uning davrida

Ketib qoldi bahorlarning sultoni.

Umid undi raqibimning bag‘rida,

Ortib ketdi kelgusiga imoni.

 

Bahor chog‘i… raqiblarim ketarlar,

Lekin menim hasratlarim ketmaylar.

Bu raqiblar meni ma’lul etalar,

Fig‘onlarim sultonimg‘a yetmaylar!..

Qo‘qon, 1924

 

 

GULSARA

 

Termak istab bir-ikki dasta chechak,

Gulsara chiqdi qo‘shni boqchasig‘a.

Ilashib bir “tikan-shox” orqasig‘a,

Yirtilib qoldi shunda shohi etak…

 

Gulni bermakchi bo‘ldi sevganiga;

Sevinib, hovliqib, shoshib keldi.

“Mana, bir arzimas hadiya” dedi,

Sevinib, gerdayib shu qilg‘anig‘a.

 

Sevgani ko‘rdi: Yirtilibdir etak!

Dedi: “Kimlar bilan quvushding sen?”

Dedi: “Yolg‘iz tikanni ko‘rdim men…”

Dedi: “Menmas, sen o‘ylag‘an tentak!”

 

Yerga – tuproqqa tushdi guldasta,

Sindi qiz qalbi shunda birpasta.

Chimkent, 1924

 

 

VAHM

 

Kechasi oydinda, oyning ham xiraroq vaqtida

Na uchun ko‘zimga haybatli ko‘rinding,

Ey, mening ayvonim oldida tek turgan

Birgina tup archa?

 

Keyincha yuzingga oy nuri oqdi-da,

Butunlay boshqa xil kasvaga burunding,

Yuzingga tikilib, indamay tek turgan

Ko‘zimga nimalar gapirding yashrincha?

 

Yolg‘izsan, bir tupsan, ondin kech qo‘ynida,

Bog‘imda, ey archa.

 

Lekin men borliqning tamomiy shaklini

Yuzingda ko‘rdim-ku shu kecha!

 

Bir tupsan, yolg‘izsan, yakkasan shu bog‘da,

Yer osti-ustida bor qadar archalar birlashdi

Sen bilan shu choqda, shu choqda!..

Qo‘qon, 1924

 

 

BAHORDA

 

(Talabalarga)

 

Bahor keldi — tabiatning qo‘llari

Daraxtlarga ipak ko‘ylak kiygizdi,

Yer ham so‘lgan ko‘katlarni tirgizdi,

Yashillandi dalalarning yo‘llari.

 

Tut tagida qaynab yotgan choydishcha

Chaqiradi ishlab yotgan dehqonni.

Bir chekkaga tashlab qo‘yib ketmonni,

Ul ham sherik dehqoniga der: «Kulcha —

 

Bo‘lmasa ham zog‘orangni olib kel..

Nari-beri choyni ichib tashlaylik,

Innaykeyin jo‘yak ola boshlaylik,

Choydishga ham bir siqim choy solib kel».

 

Bir ozgina choy ichishib, dam olib,

Yana o‘sha og‘ir ishga tusharlar.

Shomga yaqin ishlaridan bo‘sharlar,

Va qaytarlar horib, charchab, sudralib.

 

Uzun qishni kitob bilan o‘tkazgan.

O‘qig‘uvchi yosh o‘rtoqlar, hormanglar.

Ko‘ngillardan g‘am va g‘ashni ketkazgan

Bahor chog‘i yayrashdan ham qolmanglar.

Qo‘qon, 1924

 

 

KATTA YO‘L BO‘YIDA UCHRAGAN YAPROQ UCHUN

 

Yaproq, yaproq... butoqlarda

Qaltiragan varam yaproq.

Yuzlaringni so‘ng choqlarda

Butun bosib kstgan tuproq.

 

Ot o‘tganu chang chiqargan,

Changlar kelib senga qo‘ngan.

Qo‘ngan changlar qola bergan,

Shular bilan ranging o‘nggan.

 

Yana har kun yo‘ldan o‘tgan

Har oyoqdan chang qo‘zg‘alar,

Keng ko‘chadan ko‘tarilgan

Har bir zarra senda qolar.

 

Sening ko‘m-ko‘k toza yuzing

Ko‘zga taqir ko‘rinmaydir.

Shaftolimi, olxirotmi,

Ko‘ksultonmi, kimsan o‘zing?

Tiriklikdan nishon bormi?

Nega sira bilinmaydi?

 

Seni siypab, erkalatib,

Asta-sekin ko‘kartirgan

Go‘zal ko‘klam o‘tib ketdi.

Hozir yozning eng yetilgan

Qirchillama vaqti yetdi.

 

Sen yotasan changga botib...

Erta-indin qovog‘ini

Burishtirib kuz ham kelsa,

To‘plab idish-oyog‘ini

Sekin-sekin yoz ham jilsa.

 

Chang ostida sarg‘ayasan

Bir pirpirab yerga tushib,

Kechalari to‘ng‘ib, ushib,

Oxir yerga yem bo‘lasan.

 

Aynib berib havo agar

Hozir yomg‘ir yog‘sa edi

Betingdagi sariq changlar

Loyqalanib oqsa edi.

 

Yozning alvon ko‘ylagiga

To‘yib-to‘yib qarar eding,

Bir gulman-ku men ham unga

Deb maqtanib yon-beringga

Bir ozgina yayrar eding...

 

Sevinchi ber: ko‘k yalangga

Qora bulut chodir qurdi.

Yuzingdagi qalin changga

Tomchi-tomchi nam yugurdi.

 

Oq tomchilar tasbih yanglig‘

Cho‘zilishib chizildilar.

Seni ezgan tuproqlar ham

Ko‘kdan tushgan to‘qmoq bilan

Xo‘p yanchilib ezildilar.

 

Chang ostidan chiqmoq bilan

Silkinishib, bir jonliliq

Ko‘rsatarlar tegrasidan

Alamzada yaproqlar ham,

Shudir yozning asli rangi.

Toshkent, 1924

 

 

EY, BULUT

 

Sayohat esdaliklaridan

 

Dalalar-qirlarda, adirning yonida,

Har turli yovvoyi ko‘katlar qo‘ynida

Uxlagan yo‘lchini nimaga uyg‘otding,

Na uchun ko‘zingdan sadafdek yosh to‘kding?

 

Bevafo bir tentak qo‘lingdan chiqdimi,

Yo go‘zal maskaning ilonga in bo‘ldi.

Yo erkin ko‘nglingni tiriklik siqdimi,

Yo sevgan go‘daging bo‘riga yem bo‘ldi?

 

Harholda men kabi bir sayoq, telbasen,

Yuzingga hech qayda bir eshik ochilmas,

Sen qochgan yo‘l bilan odatda qochilmas,

U yo‘l ham boshqadek mahv etar... bilgaysan!..

 

Adirning tepasi bir ozroq joy berdi,

Kiprikni-kiprikka qo‘ydim-da, yoyildim.

Shu choqda ko‘klarda ko‘lankang ko‘rindi,

Tush bilan ko‘rishar-ko‘rinmas ayrildim...

 

Ko‘zimda sen kabi uyqu yo‘q, ay bulut!

Istayman o‘limdak umrli bir sukut!..

Chimkent, 1924

 

 

BULOQLAR QUCHOG‘IDA

 

Chimkentga

 

Ey, ko‘nglimda shon aralash uyat bir oz qoldirgan,

buloqlarning quchog‘i!

Kimlar-kimlar, ko‘kragingga dovul kabi soldirgan,

ey tuzalish o‘chog‘i!

Men bag‘ringga shifo istab kelgan og‘riq bo‘lsam-da,

boshqa narsa izlayman.

U narsani topmag‘uncha charchasam-da, tolsam-da,

ko‘kragingda kezarmen...

Men izlagan eski izlar, bilmadimki, qolgaymi,

yoki o‘chib ketganlar?

Sahfalarda o‘runlashgan kitobalar yolg‘onmi

yo silinib bitganlar?

Tarnx uchun yozdirilgan kitobalar o‘chmaslar

o‘chmaguncha koinot!

Tarix bilan o‘rnatilgan haykallar ham ko‘chmaslar

ko‘chmaguncha mumkinot!

Tarix uchun o‘rnatilgan haykallarni ko‘rsam men

shu shifolik siynangda,

Meni emas, yana boshqa bir haykalni ko‘rgaysan

adir yo‘ln — zinangda!..

1924

 

 

YOZNING TUGALISHI

 

Alvido, ey quchoqqa sig‘mas yer,

Alvido, ey ko‘katga ko‘krak qir.

 

Sen-da so‘lmoqqa yuz tutib qolding,

Men-da ketmoqqa ko‘z tutib qoldim.

 

Alvido, «munda qol!» degan ko‘krak!

Ko‘p og‘ir sendan ayrilib ketmak!

Chimkent, 1924

 

 

SOZIM

 

Nafrat o‘lkasidan hijrat qilg‘anmen,

Ulfat diyoriga maskan qurg‘anmen.

Yuzimni o‘t emas, gulga burg‘anmen,

Samoviy zavqlarg‘a to‘lib turg‘anmen

Bulbullar sevgini maqtag‘an damda!

 

Chechaklar o‘sg‘usi ko‘z yoshlarimdan,

Bo‘g‘inlar ung‘usi o‘ylashlarimdan,

Qalblar yumshag‘usi sayrashlarimdan,

Sevgi chamanida yayrashlarimdan

Jannatlar yaratgay tashlangan janda.

 

Tilingan tillarga qon yugurg‘usi,

Bo‘shalg‘an inlarga jonlar kirgusi,

Tikanli boqchalar chechak ko‘rgusi,

Haq yo‘li, albatta, bir o‘tilgusi

Jandalar tanimga tekkan kunlarda!..

O‘sh, 1924

 

 

SHAFTOLIGA

 

O‘n sakkizga kirgan qishloq qizlarining yuzidek

Qip-qizarg‘an yuzlaringdan bir o‘pish ber, shaftoli!

Senga qarab turg‘animda – bir ozgina bo‘lsa ham –

Bo‘lmas kabi, yo‘q kabidir … umidimning zavoli!

 

Umidimning zavoliga qon yig‘lag‘an ko‘zlarim,

Yoshlarimni yuzlaringga tomchi-tomchi to‘kdimi?

Yoki sevgi armonida shahid bo‘lg‘an yigitning

Yesir ruhi qoni bilan lablaringdan o‘pdimi?

 

Mayli, sevgan oshiqlaring yuzlaringga to‘ymasun,

Lekin raqib lablaringga lablarini qo‘ymasun,

Zaharini qo‘ymasun!..

Qo‘qon, 1924

 

 

JAVOLASH

 

(Bir o‘limning izi)

 

Dedilar, kim: “Vafot etdi Javolash.”

Tanlarimda cho‘ziq, og‘ir bir titrash.

Boshlandi-da yaproq kabi cho‘zildim,

Bir qancha chog‘ tushunchada yo‘q bo‘ldim…

 

Hay, qushlardek uchib yurgan yengil jon,

Gavdang endi tuproqlarg‘a qo‘yildi,

Izlaring ham yer betidan yuvildi.

Faqat, ruhing ketmas ona bag‘ridan!

 

Boshqa dunyo tortqanida o‘ziga,

Unamoqdan boshqa yo‘ling bo‘lmag‘an.

Oz bo‘lsa-da bir marhamat qilmag‘an,

Ma’yus-ma’yus qarasang-da yuziga…

 

Dedilar, ki “Vafot etdi Javolash”

Qalb ko‘zimdan chiqib ketdi qator yosh…

Qo‘qon (temir yo‘l bekati), 1924

 

 

YER ASIRALARI

 

Yer asiralari, yer asiralari!

Oltin bilakuzuklar, yoqut marjonlar,

Sadaf donalarmi tasallilari,

Qo‘rg‘onmi, devormi nasibalari,

Kun sanab o‘tarmi oy-yillari,

Tilga kelmaslarmi shu qadar jonlar?

 

Yer asiralari, go‘zal tonglarning

Sochidan ko‘ngilga quvvat olingiz!

O‘zingiz tirishib, bevijdonlarning

Ko‘ngliga erk uchun ilhom solingiz!

 

Yer asiralari, yer asiralari,

Yosh to‘kib yig‘lashmi nasibalari?!

Andijon, 1924

 

 

YANGLISHASIZ

 

Siz deysizkim, men ko‘klarni o‘ylayman,

Yer betiga sira nazar solmayman!

Yanglishasiz, men ko‘klarga berkingan

Yer qizidan xayolimni olmayman...

Qo‘qon, 1924

 

 

PARANJI

 

Ko‘klam chog‘i bo‘lsa,

Oy to‘lsa,

Yulduz kulsa,

Seni shunda ko‘rsam.

Bir dasta gul bersam,

Olsang,

Mast nazar solsang,

Bir nafas birga qolsang.

Abadiy zavqlarga to‘lsam!..

Emsak —

Yulduzlardan nur!

Kiysak —

Shu’lalardan to‘r!

O‘ynasa, kuylasa

— Tiniq ko‘ldan chiqib —

Bir to‘p pari — hur!

Hoy, qiz!

Hoy, qizga O‘xshagan juvon,

Yur!

Kim seni o‘ylasa,

Borligimni yiqib,

Yerlarga ko‘milsin!

Yo‘q bo‘lsin,

Yo‘q bo‘lsin

Yo‘q bo‘lsin!

Paranji!

Yirtingiz!

Go‘rlarga eltingiz!

Yondiring chimmatni,

Bo‘g‘masin,

To‘smasin

Tabini ziynatni!

Yo‘q bo‘lsin,

Yo‘q bo‘lsin

Paranji!

Ochilsin,

Gullasin,

Yashnasin

Paranji ostiga berkingan,

«Menga ham erk!» degan

Inji! Inji!!

Qo‘qon, 1924

 

 

QOR

 

Har tomonda qor, qor, qor...

Yel bilan tushar, chiqar.

Bulutlar elab elak,

Separ oppoq kapalak.

To‘da-to‘da ucharlar,

Aylanishib qocharlar,

Yellarga yo‘l ocharlar.

 

Mana, har tomon oppoq,

Maydon, ko‘cha, tom, chorvoq.

Yerlar to‘nggon, ko‘k to‘ngg‘on,

Havo charchab bo‘g‘ilg‘on.

Ko‘kragiga tushgan qor

O‘ziga joy axtarar,

Jimjit uylarni o‘rar.

 

Og‘ir-og‘ir yoyilar,

Kafan kabi kerilar

Qip-yalang‘och dalaga,

Qushi ketgan uyaga.

Qishloq biroq ko‘rinmas,

Boshidan bulut ketmas,

Na yo‘l, na iz bilinmas.

1924

 

 

* * *

 

Bir tutam sochlaring mening qo‘limda,

G‘ijimlab o‘paymi, yo tarab-echay,

Sir deb saqlaganing mening qo‘ynimda,

Sir deb saqlayinmi yo yelga sochay.

 

Sochilgan sochingday sochilsa siring,

Anor yuzlaringni kimga tutasan?

O‘zing-ku «ularda vafo yo‘q!» deding,

Nimaga ularni tag‘in kutasan?

 

Ochilgan qo‘ynimda to‘lg‘angan taning

Ko‘ngildan qilcha ham hid yetkazmasa,

Menga yaqinlashma, ay, tirik bo‘sa!

«Sevdim» deganlaring yolg‘ondir sening!..

Toshkent, 1925

 

 

“BOYCHECHAK”

 

“Boychechakning bolasi”

Ochdi yuzini:

Suvga chiqqan xolasi

Ko‘rdi qizini!

 

“Boychechakning bolasi”

Yetimcha bir qiz…

Uning o‘gay onasi

Juda yomon, tez!

 

“Boychechakning bolasi”

Yulip olindi.

Yurtning ko‘zi olasi

Juda sevindi!

 

“Boychechakning bolasi”

Har uyda kuldi.

Go‘daklarning xaltasi

Non bilan to‘ldi!

Andijon, 1925

 

 

TAN BERDIM

 

(“Umid Uchqunlari” shoiriga)

 

Tan berdim men, unadim men senga, senga ey yosh kuch!

Xaqiqatan bu kelishing zo‘r isyon!

Umid bilan zich to‘libdir hamiyyon.

Qanotlaring qarshi yelni sezmaydilar, yuksal! Uch!

Yer kunini ko‘kka ber!

“Yunkers” “Mars”g‘a bormoqchi,

Boshliqlarni olmoqchi,

Qanotingni kengroq ker!

Tomiringda isyonchi qon, to‘xtamasdan yugurib,

Seni doim bir talvasa quchog‘ida saqlaydir;

Alangali tili bilan “kelgusi”ni xaqlaydir.

Sen xam bukun, yuzlaringni kelgusiga o‘gurib,

Uni maqtab-alqaysen.

O‘tkanlarga yomon “gina” saqlaysen…

Bizlar faqat o‘tkanlarga bog‘lanib,

O‘tkanlardek asta-sekin yo‘q bo‘ldik.

“Ko‘ngil” dedik, ko‘ngillarda “kul” bo‘ldik…

O‘tkanlarning kafaniga chulg‘anib,

U olovli ko‘zlaringga qarasam,

Hamiyyonda uchib chiqqan uchqunlarni sanasam,

Isyon o‘qi o‘lik tanga kirmasin,

Otquchisi yosh –

Vatandosh bo‘lmasin!..

Andijon, 1925.

 

 

XX ASR

 

(Usmonlicha)

 

Bu emish: Bilgi – fan, hunar asri,

Bu emish: Yuksalan bashar asri,

Hadisat o‘yla go‘sterir ki, bu asir

Yalingiz: She’r ve she’r ve she’r asri!…

Andijon, 1924

 

KUZ GULIGA

 

Rangi o‘chkan,

Umri kechkan,

Kuz guli,

Bu yo‘li

Pastroq egil,

Menga bir o‘pish bergil!

 

Burun yoz edi,

To‘la noz edi,

Endi kuz keldi,

Qadding egildi,

Ranging so‘lmoqda,

Yoshlar to‘lmoqda

G‘amli ko‘zlarga.

So‘lg‘un yuzingga

Kimsa qaramay,

“Uzayin” demay,

O‘tib ketmakda!

Kuz yetilmakda,

Qishdan chopar bor,

Yomon xabar bor!

 

Endi noz qilma,

Nozlanib kulma!

Kel, labimga kel,

Bir ozroq egil,

Bir yayrab o‘pay!

Shunga esirib,

Ruhingga kirib,

Ko‘klamga yetay!..

Andijon, 1925

 

 

“ERKIN SINGIL”GA

 

1

 

Burun-hammadan

Tuban tutilg‘an.

“Chirkin pardadan

Endi qutilg‘an” –

Erkin singlimiz,

Bizdan ham eshit!

Biz ham “o‘z” yigit,

“Boshqa” emasmiz!

 

2

 

Kun chiqmay qo‘zg‘al,

O‘rag‘ingni ol,

Dalalarg‘a bor,

Ekinlarni yor,

Bug‘doylarg‘a sol!

Yo‘qsa, tong uvol…

 

Qarshingdagi chol,

Xayli qarig‘an,

Yashab horig‘an,

Soqoli oppoq…

Shundoq bo‘lsa-da,

Sendan burunroq

Dalaga chiqib,

G‘aramlar yig‘ib,

Qancha bog‘lag‘an!

Hech charchamag‘an,

Oyoq-qo‘l ildam!

Yaqin borib ko‘r,

Gul yuzingni bur.

O‘ynoqlab turib,

Sharaqlab kulib,

“-Ota, hormang!” de,

“Charchab qolmang!” de,

Ko‘nglini ko‘tar!

Yosharib yoshi,

Qarigan boshi

Ko‘klarga yetar!

 

3

 

Kuching ketadir,

Holing bitadir.

Charchab qolasan,

Horib-tolasan.

Qishloqqa qarab,

Ekin oralap,

Yo‘lni solasan…

Yo‘lingda dala,

Dalada “lola”.

Qip-qizil bo‘lib,

Hayotga to‘lib,

Kulib turadir…

Senga tikilib,

“Opajon, ol!” deb;

Agar olmasang,

Nazar solmang.

“Qul”dek yalinib,

“Qush”dek talpinib,

O‘lib turadir…

Chiday olmaysen.

Tek qololmaysen;

Havas qo‘zg‘alur,

Qo‘ling uzilur,

Uzib olursen…

Ko‘kat iplarga

Bir munchasini

Chizib olursen…

Kulib boqarsen,

So‘ngra taqarsen…

Eng kenjasini

Axtarib topib,

Quloqqa taqib;

La’li seplarga

O‘pkalar yoshlab,

Pichinlar tashlab,

Dashnom berarsen,

Yo‘lg‘a kirarsen…

 

4

 

Bir dexqon yigit,

Shaharga kelib,

Yig‘ing‘a kirib,

Ahvolni bilib,

Qaror o‘qilg‘ach,

Yig‘in yopilg‘ach,

Asta… piyoda

Qaytib boradir.

Qo‘shuq: “Yor, dode…”

Aytib boradir.

Yo‘lida tala,

Talada ”xola”.

Xolada “lola”…

Xushtor bo‘ladir,

Havas to‘ladir.

“Horma, qiz!” deydir.

”Hormang, siz!” deysan,

Yumshoq kuyasen

Battar eriydir…

 

5

 

Bug‘doy oralab,

Qishloqqa qarab

Ketkan vaqtingda,

Oyoq ostingda

Somon parchalar

Albat, yanchalar…

Faqat ularning,

U miskinlarning

Ulug‘ xirmondan

Ozuqdan-dondan,

Eng zarur “non”dan

Uvalib tushkan

Yerda uvishkan

Ulug‘ zarralar,

Milyon karralar

Bo‘lg‘anlig‘ini

Unutma, singlim!

Cho‘psiz yerlarning,

Donsiz yellarning,

O‘limlar bilan

To‘lg‘anlig‘in

Unutma, singlim!

 

6

 

Kun tugal botqach,

Daladan qaytqach,

“Lola”dan chambar

Taqib olasen,

Gullardan kamar

Topib olasen.

Bir tup toling bor:

Yumshoq qimirlar.

Yosh navdalari

Kechki yellardan.

Yoz savdolari

Yiroq ellardan.

Munda quvlag‘an,

Darbadar qilg‘an

Kechki yellarni,

Qalandarlarni…

Tol shoxi pastak;

Cho‘zilib jindak,

Uzib olasen

Tol navdalarni,

U soddalarni

Sochingga ilib,

“Chochpopuk” qilib,

Yurib qalasen.

Shunda oy chiqar,

Zulmatni siqar,

Suti to‘kilur…

Butun yeryuzi

“Oppoq ko‘l” bo‘lur…

Yulduzning ko‘zi,

“Hafif” jimillab

Senga tikilar.

-Qanday oydinlik!”

Go‘zal shu borliq!

Kechalar qutluq!

Degan so‘z bilan,

Yong‘an ko‘z bilan

Asta limillab,

U … yigit kelar!

“Hafif oydinlik!”

Qishloqda tinliq..

Ko‘kda oy-yulduz,

Yerda yigit-qiz

Tunga cho‘marsiz,

Hayot emarsiz…

 

7

 

Ish, kuch… kunlarda!

Shundoq tunlarda

“Hafif oydinlik!”

Puch narsa emas!

“Asil jonlilik

Yigit qonlilik”

Shunda! “demasa”,

Shuni sezmasa…

Seni tanimas,

Hech narsa bilmas!..

 

Singlim!

Shundoq tunlardan,

Lola-gullardan

Tortinma, bezma,

Bag‘rimni ezma!..

Qo‘qon, 1925

 

 

KO‘KLAM YOG‘MURI

 

Uch kunlik yog‘mur,

To‘xtadi bazo‘r:

Bulutlar qochdi.

 

Kechkirgan choqda,

Tol shoxlarig‘a

Sho‘lalar tushdi…

 

Xavoning yuzi,

Zaxarli ko‘zi

Muloyimlashdi.

 

Sharqning malagi –

Oy kamalagi

Ko‘kka ulashdi…

 

Tolda “chochpopuk”,

Qiz ko‘ngli “puk-puk”…

Taqmoq istaydir!

 

O‘rtoq yonini,

Xayri xonini

“Xa” deb qistaydir..

 

Lekin shu’lalar

Sinib boralar…

Oqshom “to‘r” soldi.

 

“Chochpopuk” taqish,

Yigitka yoqish

Yertaga qoldi!…

Andijon, 1925

 

 

SIRLARDAN

 

Bir tutum sochlaring mening qo‘limda,

G‘ijimlab o‘paymi yo tarab, ochay?

“Sir” deb saqlaganing mening qo‘ynimda,

“Sir” deb saqlayinmi yo yelga sochay?

 

Sochilg‘an sochingday sochilsa sirring,

Anor yuzlaringni kimga tutasen?

O‘zing-ku: “Ularda vafo yo‘q! ” deding,

Nimaga ularni tag‘in kutasen?

 

Ochilg‘an qo‘ynimda to‘lg‘ang‘an taning,

Ko‘nglingdan qilcha ham hid yetkizmasa,

Menga yaqinlashma! Ey, tirik bo‘sa!

“Sevdim” deganlaring, yolg‘ondir sening!

Toshkent, 1925

 

 

KELINCHAK

 

Butun gunohi

“Ko‘k qarg‘a shoxi”

Kiyib yurgani…

 

Dunyo ko‘rkini,

O‘yin-kulkini

Yaxshi ko‘rgani.

 

Har kuni sahar

Boqchaga chiqar

Gullar tergali.

 

Eriga emas,

Chunki, yaramas,

Dilga bergali.

 

Bo‘yniga osib,

Bag‘riga bosib,

Ovungan bo‘lar.

 

Bir talay g‘amdan,

Hasrat alamdan

Sovungan bo‘lar…

 

Oynakka qarab,

Sochini tarab,

O‘ziga oshiq…

 

“Shu yerga tegdim,

Qaddimni egdim,

O‘lganim ortiq!”

 

Har kun ertalab,

Bir talay g‘azab

Er o‘lguridan.

 

Kunduz nag‘masi

Qayinonasi –

Ko‘milguridan…

 

Qo‘shni kelinchak,

Istab “halunchak”

Chiqib qoladir.

 

O‘ltirib yerga,

O‘sha kelinga

Hasrat qiladir.

 

Shunda ochilib,

Xiyla sochilib,

Ancha yayraydir.

 

Qayg‘uga to‘lsa,

O‘zi jim bo‘lsa,

Dutor sayraydir!..

Andijon, 1925

 

 

KO‘KLAMDAN XABAR

 

Baqa sayrasa,

“Vaqqa-qa” desa,

“Ko‘klam qo‘zg‘aldi!”

Deb, xabar bersa,

Shunda ham ko‘nglim ancha yayraydir!

 

Ne uchun yaproq choyshab yoymaydir-

Tanlariga qon

To‘lib qolsa ham,

Ko‘kragiga jon

Kirib qolsa ham?

Ey go‘zal ko‘klan,

Sudralma sen ham!

 

Yugurib, yelib,

Tezdaroq kelib,

O‘pub ol barkni,

U erinchakni;

Ochsun ko‘zini,

Alvon yuzini.

Andijon, 1925

 

 

BEZGAK QO‘YNIDA

 

Uch kun bo‘ldi, suv kelmas,

Ariqlardan g‘uv kelmas,

Shamollardan “huv” kelmas

Chanqaganimda…

 

Nega kuldim? –Bilmadim.

Xursand bo‘ldim – bilmadim,

Yoshqa to‘ldim – bilmadim,

Uyg‘ong‘animda…

 

Suv kerakmas, yor kerak,

Yor emas, diyor kerak,

Diyorga “fanor” kerak

Uyg‘oq chog‘imda…

 

“Fanor” topib oqayin,

Qanotimni taqayin,

Diyor ichra oqayin

Sog‘alg‘animda!..

Andijon, 1925.

 

 

QILQIZ MAFTUNLARI

 

Boyadan beri yumshoq qaltirab,

Bilanglab tez-tez,

Silkinib turgan tol navdalari—

Nega — bilmadim —

Birdan to‘xtadi.

Qiziqish bilan ularga qarab:

«Boyadan beri silkinardingiz,

Birdan nimaga bundap tindingiz.

Ey, go‘zal tollarning yosh sadolari?»

Deb xitob qildim.

Javob berdilar:

«Cholg‘u chalindi,

Qilqiz yalindi,

Ko‘nglingga o‘xshab biz ham jim bo‘ldik,

Qilqiznipg mayin zavqiga to‘ldik».

Andijon, 1925

 

 

BIRINCHI XAT

 

Men

«Ketay» deb,

Tez yetay deb,

Bog‘ladim

Belga kamar!

 

Sen

«Netay» deb,

«Sabr etay» deb,

Solmading dilga kadar!

 

«Nur olay» deb,

«Yuksalay» deb,

Men

Qanot qoqqan edim.

 

«Aylanay» deb,

«O‘rgulay» deb,

Sen

Qarab qolgan eding...

 

Endi:

Men mundan —

Uzoq yerlardan

Chopar chopdirib

Yubordim bir xat,

Bir kichik noma!

 

Endi:

sen undan —

Yumshoq yellardan

Qanot taqdirib

Men sari jo‘nat

Bir suchuk noma,

Ey sochlari pat,

Ey pok muhabbat.

Mvskva, 1925

 

 

GALDIR

 

Men dutor birlan tug‘ishgan, ko‘hna bir devonaman,

Ul tug‘ishgonim bilan bir o‘tda doim yonaman.

 

Dillarida g‘am to‘la bechoralarga yorman,

Vaqti xush, g‘am ko‘rmaganlardan tamom bezorman.

 

Men dutorning har yeriga berkinib olsam agar,

Pardalarning har biri bergay bo‘lak g‘amdan xabar.

 

Pardalar uzra yurib turgan odam barmoqlari

Ko‘kragimni ko‘p bosar, shundan bo‘lur tolmoqlari.

 

Ikki torni qaqshatib, barmoqlar o‘tsa to‘xtamay,

G‘amli o‘t chiqmas o‘shal torlarda «Galdir» yig‘lamay.

 

Ahli g‘amlar men kabi majnunsifat «galdir» bo‘lar,

Shul sababdan bandaning nomini «galdir» qo‘ydilar...

 

Yo‘q ishim hokim, amaldor, shohu xoqonlar bilan,

Birgadur,man doimo hamdard bo‘lg‘onlar bilan!..

Andijon, 1925

 

 

HOY, YO‘LOVCHI QIZ

 

(R. Tagordan)

 

Men bilaman, oh, bilaman seni,

Hoy, yo‘lovchi qiz!

Dengizdan nari ma’buding seni,

Hoy, yo‘lovchi qiz!

Ko‘rdim kuz fasli, tong otar chog‘da,

Ko‘rdim ko‘klamda — oy botar chog‘da,

Ko‘rdim qalbimda sirlik uchmoqda,

Hoy, yo‘lovchi qiz!

Yiroq ko‘klarga ko‘zni solaman,

Ko‘shiqlaringni tinglab qolaman,

Sening yo‘llaringda qurboi bo‘laman,

Hoy, yo‘lovchi qiz!

Butun dunyoni ko‘rdim men, mana,

Kelib turibman belgisiz elga,

Eshiging oldida mehmonmai senga,

Xoy, yo‘lovchi qiz!

Qo‘qon, 1925

 

 

DALA YO‘LLARIDAN...

 

Dala yo‘llaridan yurib boraman,

Har yaproq boshimda bitta yelpig‘ich.

Yumshoq yel...

Yuzimni burib boraman,

Hislarim yel kabi yengil, o‘ynag‘ich...

 

Kichkina ariqning pastak shovvasi,

Mayin tovush bilan shovlab turadir.

«Ey, qo‘pol shaharning janjal-g‘ovg‘asi,

Dala yo‘llarida men borman», deydir.

 

Dala yo‘llarida telbalar kabi

Ertadan kechgacha men ham chopamen.

Afsonalardagi darbadar kabi

Kimsasiz yerlarga qo‘yin ochamen.

 

Kimsasiz yerlarda sirlar aytildi,

G‘aflat uyqusidan uyg‘onib ketdim.

Yangi nashidalar dilga bitildi,

Ularda tuganmas ma’ni darj etdim.

 

Shovva tovushlari erkin she’rimga

Oltin qanot taqdi afsonalardan,

Olqishlar qo‘zg‘aldi gul-lolalardan,

O‘zlik yot ko‘rindi turgan yerimga.

 

O‘zimdan tashqari bir dunyo ko‘rdim...

Ikkimiz o‘shanda oqib boramiz,

 

Foniy qirg‘oqlarni yiqib boramiz,

Haqiqiy birlikka shunda yo‘l burdim.

Shu on... o‘zliklarni urib boramen,

Dala yo‘llaridan yurib boramen.

1925

 

 

O‘ZBEK CHINOVCHILARIG‘A

 

Yerni o‘lchang, tanob torting, handasaga to‘g‘rilang!

Yer ekuvchi dehqonlarning holatini ham xo‘p o‘ylang!

 

Tanob degan jonsiz narsa mo‘ljalgacha cho‘zilur,

Ammo jonli dexqonlar-chi? –Unga yetmay uzilur!

 

Yer sizlarga ko‘kragini katta ochib ko‘rsatar,

Dehqon bo‘lsa, ko‘z yoshini yerga sochib ko‘rsatar.

 

Raqam bilgan miya bilan dehqon g‘amin anglangiz!

Tanob tortgan qo‘llar bilan yarasini bog‘langiz!

 

O‘zingizning yer ekkanning xizmatiga chog‘langiz,

Yer va mehnat yovlarining yuragini dog‘langiz!

Qo‘qon, 1925

 

 

BAHORNI SOG‘INDIM...

 

Bahorni sog‘indim, bahorni...

Ko‘rganda yerlar, olamlar to‘la qorni.

Qor... qor —

Zaharli ninalar kabi

Ko‘zlarga qarab oqar...

Qaydasiz, qaydasiz

Latif siynalar kabi

Dalalarga singgan bahor?

Tala-tuz,

Ekin-tikin...

G‘amgin-g‘amgin

So‘la boshladi.

Sarg‘aygan yaproq,

Bo‘yanib tuproq

O‘la boshladi, o‘la boshladi...

Yo‘q... o‘lim yo‘qdir!

Yolg‘iz bir o‘chib, bir so‘nish bordir.

Bir o‘chib, so‘nib... yana yonish bor.

Yana bahorlar,

Yana lolalar,

Yana siz, ey... erkin tilaklar!..

Samarqand, 1926

 

 

KUZ YOMG‘IRI

 

To‘kildi tomchilar...

Yairoqning yuzlari

Tomchiga o‘ptirib ho‘llandi,

Chuqurcha ko‘llandi...

Tomchini ko‘pdirib,

Betida o‘ynatdi

Chuqurcha,

U — jindsk ko‘lcha.

Tomchilar —

Ko‘klarning so‘zlari

Yerlarni qamchilar...

1926

 

 

UZALGAN QO‘L

 

Qo‘limdan tortmoqchi bo‘ldimi?

Shu ketsiz girdoblardan qutqarib

Qirg‘oqqa otmoqchi bo‘ldimi?

Kim o‘zi men kabi yo‘l ozib

Adashgan yo‘lchiga qo‘l bergan

Va yurg‘un ko‘zlarga termilgan?

 

Charchagan qanotim kuch sezdi,

Yanami ko‘klarga yuksalish?

Yanami ko‘ngilda tebranish?

Yo‘limda bir fanor ko‘rgazdi,

Yanami yo‘lchilik boshlaymen

Va sovuq maskanni tashlaymen?

 

Men unga kechmishdan — alamli

Afsona varaqlab berayin.

Asabiy, shikvali va g‘amli

Dostonchi ruhiga kirayin.

 

Siz unga aytingiz: tinglasin

Qaltiroq qillarning zorini.

Qaltiroq qillarning yorini

Yo‘qotgach ezilib inglasin.

 

Aytingiz: tinglarkan, ko‘zlari

Marhamat nuriga burinsin.

Yuzida qizg‘anish izlari

Olovday qizarib ko‘rinsin.

 

Boshladim shikvali cho‘nchakni,

Qirg‘oqdan cho‘zilgan qo‘llarga,

Va balki kirmagan yo‘llarga

Kirarman axtarib istakni.

Moskva, 1926

 

 

BU YERNING QISHI

 

(Naziralarga nazira)

 

Kecha-kunduz qor...

Bu yerda falak,

Erka bir malak,

Par sochib o‘ynar!

 

Bu yerda quyosh

Juda erinchak,

Nozli kelinchak

Bilgani o‘ynar!

 

Shunday ko‘rinib,

Jilmayib, kulib,

Bir o‘pich bermay,

Quchoqqa kirmay,

Yana qaytadi,

Sitam etadi.

 

Qor parchalari —

To‘kilgan sadaf,

Yotar yiltillab,

Oy kechalari.

 

Poyonsiz boqcha,

Chaman-chaman qor.

Jonli soy oqar

Kunduzi kecha...

 

It uvlamaydi,

Hayot qaynaydi.

Tunni chaynaydi.

Hech uxlamaydi,

Ko‘zni yummaydi.

Sira tinmaydi.

Moskva, 1927

 

 

CHIMMAT QO‘SHIG‘I

 

(«O‘zgancha»)

 

Chimmatimni ko‘tarib ko‘rdi xushtorim,

Dedim: «Tiriklikda shudir mazorim!»

 

Chimmatimning qillari yuzimga botar,

Bu qafaslar ichida qachon tong otar?

 

Chimmatimni tashlasam xech kim olmaydi,

Ota-onam holimga nazar solmaydi.

 

Chimmat, chachvon degani, hammasi, bir gai,

Ko‘p chiroylik ko‘zlarning yoshiga sabab.

 

Chimmat tekkan yuzlarim so‘lib boradi,

Ko‘ngilda umidlarim o‘lib boradi...

 

Chimmatimni irg‘itay, ushla, xushtorim!

— Paranjini qo‘shib tashla, ozodsan, yorim!

1927

 

 

QADOQCHI QO‘SHIG‘I

 

Havolarda quloch otib kelgan turnalar,

Bizning Qashqar ellaridan yo‘qmi bir xabar?

 

Bizning ellar dovonlarning ketida qoldi,

Zolim falak boshimizga ayriliq soldi...

 

Olis yo‘llarga qarab telmirgan yorim,

Bu yil qaytay desam, yetmas madorim!

 

Havolarda qatorlashib uchgan turnalar,

Omon bormi Elda qolgan ota-onalar?..

1927

 

* * *

 

(Henrix Haynedan)

 

Hamma esnab turdi, quloq solmadi

Qayg‘umni gapirib bergan vaqtimda.

Meni alqamagan kishi qolmadi

Qayg‘umni nazmga tergan vaqtimda.

1927

 

 

ZANGBUNING QIZI

 

Erta saharlarda tong shabadasi

O‘rik gullarini o‘pib o‘tgandir,

Meni ham o‘pmasin «juvon o‘lgir» deb,

Shaftoli yaprog‘i yuz berkitgandir.

 

So‘rtaklar yuziga cho‘zilgan «zangbu»

Qizi — Yaproqxonni uyg‘otib olib,

Yasan-tusaniga erta-kech boshlar,

Bilgan hunarini o‘rtaga tashlar.

Yaproqxon ingichka gajaklar solib,

Onasi yonida qiyshanglab turar,

O‘tgan-ketganlarning ko‘nglidan urar.

 

Bechora Yaproqxon tortib olinib,

Qiymali go‘sht bilan qozonga tushsa,

Kavartok sevganlar qator turishsa,

Zangbuning ahvoli nima bo‘ldi deng!

Birining to‘yiga karnay chalinib,

Yigitlar kuyovni olib kelganda,

Birining borlig‘i qaynar qozonda,

Shuni, ey g‘ofillar, esga bir oling.

 

O‘tgan shabadani o‘ngan bulbullar,

Guldan boshqasini o‘ylamaslarmish.

Shu qadar ta’sirli, buralma tillar

Guldan o‘zga bir so‘z so‘zlamaslarmish.

 

Shabada o‘zi ham bugun bir o‘pish

Bergan yaprog‘ini ertaga tashlab,

Boshqa yaproqlarga xushomad boshlab,

Vafoning rasmini buzib o‘ynarmish.

 

«Yaproqning qismati to‘kilib so‘lish»,

Deganlar shuni ham anglasinlarkim,

«Turmush — hayot» degan qudratli hokim,

Ming turli qonunlar tuzib o‘ynarmish!..

Moskva, 1927

 

 

QAYTISH

 

Sira tashlamay seni,

Ko‘z yoshlarida meni

O‘stirgan, asl she’rim!

 

Bir choqlar ko‘kim, yerim,

Qiblam, istagim ediig,

Ko‘ngil chechagim eding.

 

Sensiz kunlarda yana,

Bo‘shlik to‘ldi ko‘ngilga,

Yana hamdamsiz qoldim.

 

Ko‘nglimga alam oldim,

Qo‘limg‘a qalam oldim,

Yana jonlanmakchiman!

 

Ko‘nglim ko‘nglingdan mayin,

Ko‘nglingga kirmakchiman!..

Farg‘ona, 1927

 

 

Xitoy ohanglari

 

XIZMATCHI BOLA QO‘SHIG‘I

 

(«Tort na’rangni, Xitoy» p’esasida o‘zini o‘ldirayotgan xizmatchi bola aytadi.)

 

Tomirimni hakimlar qachon ko‘radi?

Jon oluvchi bo‘ronlar qachon yuradi?

Kuz barglari to‘kildi: sap-sariq somon?

Yo‘qsillarga tiriklik o‘limdan yomon...

Bu qorongi kechalar boylar uchun soz,

Bizdek boyoqishlarga o‘limdan ham noz...

1928

 

 

JAN-ZI

 

Sholi desang doirangda, Jan-Zi,

Boshoqlari haryonda, Jan-Zi,

Boylar har kun osh yesa, Jan-Zi,

Kambag‘allar hayronda, Jan-Zi.

 

Qamish baland o‘sadi, Jan-Zi,

O‘sib yo‘lni to‘sadi, Jan-Zi,

Hamma chiqqan general, Jan-Zi,

Kambag‘alni kesadi, Jan-Zi.

1928

 

 

MEN SHOIRMI?

 

(Tarjimai holimga)

 

Xayolim bir uchib, ketib qoladir,

Men ham tizginini qo‘yib beramen.

Zotan, qandoq qilib tutib turamen?!

Eng nozik qilimg‘a tegib qoladir.

 

Uchadir… uchadir… ming qabat ko‘kni,

Bir boshdan siypalab o‘ta beradir.

Zerikmay, erinmay keta beradir,

Ba’zan hovliqtirib jinni yurakni…

 

Ko‘lanka kabidir, o‘tkan yeridan

So‘ngra qarasangiz, bir nishon qolmas,

Yurgan yerlaridan oziq ham olmas,

Shunda zerikamen uning sayridan…

 

Bir zamon bir shirin joyga yetkanda,

Nariga o‘tmasdan to‘xtab qoladir,

Oshiqdek yastanib, yotib oladir…

Shu choqda qiynalish boshlanar mena.

 

Chunki xayolimning ko‘zlari bulan

Bir go‘zal holatni ko‘rib turamen,

Lazzatga g‘arq bo‘lib, o‘lib turamen

U holni borliqning so‘zlari bilan

 

Anglatish qo‘limdan kelmay qoladir,

Shul choqda tillarim qaldirab ketib,

Borlig‘im yo‘qlikka g‘ildirab ketib

Demak, ki “Boshqalar bilmay qoladir.”

 

Shunday go‘zallikni! Attang, agar men

Rassom bo‘lsam edi, chizib berardim,

O‘xshash nusxa bilan yozib berardim.

Shu ojiz holimda shoirmenmi men?!.”

 

Shoirlik menda bir soyami deymen,

Har bir tushunchamni yoza olmag‘ach,

Rassomdek xayolni chiza olmag‘ach,

Haqir borlig‘img‘a ko‘p afsus yeymen…

 

Xayolim yuksakdan tushib ketadir,

Shoirlik chang bo‘lib, uchib ketadir…

Qo‘chon, 1928

 

 

O‘N OLTI

 

O‘n olti martaba to‘plandik bizlar —

Tutqun otalarning erkin avlodi.

Po‘latdek pishiqlik, matonat berdi

Temir kishanlarning dahshatli yodi.

 

O‘n olti martaba to‘plandik bizlar

Asrning choragi o‘tmasdan turib.

Biz, yangi yetishgan — navqiron kuchmiz,

Matlabga yetamiz chopib, yugurib.

 

Bizning asabimiz necha ming yillar

Kishanlar ostida shu qadar pishdi —

Ki, shuncha og‘irlik ichida aslo

Shoshmadik, dushmanlar hayron qolishdi!

 

Bizning safimizni oralab ba’zan

Dushmanning zaharlik fikri kirsa-da,

Biz sergak odamlar va qarshimizda

Saqlanib qololmas hech qanday parda!

 

Bizning yo‘limizda og‘irlik sonsiz,

Birma-bir ularni yengmay qo‘ymaymiz!

Bizdagi bu imon senda yo‘q aslo,

Ey dushman, negakim, ko‘nglimiz tamiz!

 

O‘n olti martaba to‘planib bizlar

Rejalar tortishdik yangi ishlarga,

Nima deyishini bilmaydi dushman,

Bu reja bo‘yicha yugurishlarga!

 

O‘n olti martaba to‘planib bizlar

Qo‘l soldik hayotning tomirlariga!

O‘zimiz hayotni tebratuvchi kuch!

 

Jonlilar qayrilib boqmayajaklar,

Shafaqlar qizarib oqmayajaklar,

O‘lim olqishini yuksaltirajak,

Zulmat g‘urublardan salom berajak:

Hayotning yolg‘onchi amirlariga!..

1930

 

 

OKTABR

(7 noyabr)

 

I

 

— Ey, bukun, ey bu kun

Dunyolar sarsildi!

Fikrlar, xayollar,

Ro‘yolar sarsildi!

 

Ey, bukun, olovlar

Dunyoni yondirdi,

Insonlar och yerni

Qonlarga qondirdi!

 

Ey, bukun, ko‘klarda

Quyoshlar tutildi.

Ey, bukun, shamollar,

Bo‘ronlar qutirdi!

 

Ey, bukun, jahannam

Olovlar puskurdi.

Ey, bukun, vulqonlar

Zulmatga tupurdi!

 

Ey, bukun, chaqmoqlar

Chaqdilar, chaqdilar...

Ey, bukun, to‘fonlar

Oqdilar, oqdilar...

 

Ey, bukun, do‘l kelib

Olamni yiqqan kun!

Ey, bukun, kurramiz,

Mehvardan chiqqan kun!..

 

II

 

Yo‘q, do‘stim, hovliqma,

Xayolga berilma.

Ortiqcha hashamga

Berilib so‘z dema.

 

Hech narsa bo‘lmadi!

Na to‘fon, na vulqon.

Yolg‘iz, haq yo‘llarda

Oqdi qon, oqdi qon...

 

Yolg‘iz bir harakat,

Qimirlash ko‘rildi,

Chayladai chiqilib

O‘rdaga yurildi.

 

Osildi «yo‘q» «bor»ga,

Yo‘qsillar-boylarga.

(Hsch narsa bo‘lmadi

Kun, bulut, onlarga.

 

Tabiat jim qoldi,

Na issiq, na sovuq.

Oktyabr onida

Kuz kstgan.

Qish yovuq.)

 

Qo‘zg‘aldi och qolgan,

Entikkan bir yig‘in,

O‘limning ko‘ziga

Ko‘z tikkan bir yig‘in.

 

Qo‘zgaldi bechora,

Yalang‘och jamiyat.

Ko‘ksida yonardi,

Lekin, bir hamiyat!

 

O‘limga zavq ila

Sudragan hamiyat!

O‘limdan o‘zgani

Ko‘rmagan hamiyat!

 

Hamiyat, yo g‘azab,

Yo shiddat...

Bari bir!

Ilgiz u — dunyonnng

Fotihi, olamgir!

 

Ana shul hamiyat,

Ana shul jamiyat,

Ana shul iroda,

Ana shul haq niyat

 

Zolimning qo‘lidan

Qudratni oldi-da,

O‘zining mahsuli —

Zindonga soldi-da;

 

O‘zicha yashashning

Yo‘lini qaradi,

O‘ziga bir olam

Qurmoqqa yaradi.

 

Shugina:

Do‘l kelib

Olamni yiqmadi,

Va yerning kurrasi

Mehvardan chiqmadi.

 

III

 

U kunning kuyi ham,

She’ri ham ko‘p sodda,

Lekin u soddalik,

Ravonlik oldida

 

Do‘llarning olamni yiqishi —

Hechdir!

Kurraning mehvardan chiqishi —

Hechdir!

1930

 

 

DARYO BO‘YI

(G‘afur G‘ulomga)

 

Bu Uchqo‘rg‘on, ajab, obi-havosi dilnavoz ermish,

Xususan daryoning qirg‘oqlari kuz fasli soz ermish.

 

Talotum aylashib suvlar choparmish telba, majnundek,

Qiroqlar bevafo mahbublardek yo‘lda g‘oz ermish...

 

Tiniq oy nurlari suvlar yuzinda o‘ynashib tunlar,

Tong otguncha ularning ishlari ming turfa noz ermish.

 

Bo‘lak joylarda tan rohat topolmay cheksa zahmatlar,

Butun yoz o‘tkuncha daryo suvida «abboz» ermish.

 

Ko‘rib Norinni ta’bi jo‘sh urib bir-ikki so‘z aytgan

Aruzdan bahrasiz bir Cho‘lpon otlik benamoz ermish.

1931

 

 

1 MAY

 

I

 

Bu buyuk kun yillar bo‘yi zo‘r o‘rmonlarning

Quyosh tushmas joylarida qarshi olindi.

Yoxud chuqur va qorong‘i yerto‘lalarning

Zax bag‘rida nafas, ba’zan, ichga solindi.

 

Qizil bayroq alangadek lovullar ekan,

Hushtak chalib o‘tgan o‘qlar bag‘rini tildi.

Uni qo‘ldan bermayman deb May kunlarida

Ko‘p ishchilar tiklanolmas bo‘lib yiqildi.

 

Bu buyuk kun, har yil kelib, o‘z tegrasiga

Quyilardan yangi-yangi quvvat to‘plardi.

O‘n olti yil mundan burun kech kuz faslida

U zo‘r quvvat dushmanlarning safini yordi.

 

II

 

Shundan beri u zo‘r kunni, har kelganida,

Million-million kular yuzlar qarshi oladi.

Baynalminal ovozlari yuksalar ekan,

Bor shundaylar: nafasini ichga soladi...

 

Million-million kular yuzlar har yil shu kunda

Bir qayrilib o‘tganlari yo‘lga qaraylar,

Shunday ulug‘ dovonlarni nechik oshganlar,

Nechik muncha tez ketganlar... anglayolmaylar.

 

Tarix bo‘yi hech bir quvvat botinolmagan

Juda og‘ir, juda mushkul bir yo‘lnn tutib,

O‘tish uchun loaqalli ikki-uch asr

Kerak bo‘lgan uzun yo‘lni besh yilda o‘tib

Qari tarix betlariga sharaf bitganlar,

Yer yuzini hayron qilib gangiratganlar!

 

Faqat, yana qizil bayroq hilpirar ekan,

Millionlarning o‘tkir ko‘zi — tag‘in yo‘llarda,

Yangi hayot, sinfsiz hayot qurish istagi,

Million-million

Erkak, xotin, qiz, o‘g‘illarda!..

1933

 

 

QO‘SHIQ

 

«Xush keldingiz Xorazmga» kuyiga

 

Buzib eski turmushlarni,

Bajardingiz zo‘r ishlarni,

Ado qilib yumushlarni,

Hormang endi, kolxozchilar!

 

Oq oltinlar rivojlandi,

Ko‘p ishlagan ko‘p qozondi.

Mehnat dushmanlari yondi,

Hormang endi, kolxozchilar!

 

Intizomni joylab safga,

G‘ayrat solib har tarafga,

Erishdingiz zo‘r sharafga,

Hormang endi, kolxozchilar!

 

Qo‘lga olib tuproq-konni,

Aziz ko‘rib ishlaganii,

Bajardingiz zo‘r planni,

Hormang endi, kolxozchilar!

 

Firqa sizning rahbaringiz,

Buzilmaydi saflaringnz,

Sharaf to‘la daftaringiz,

Hormang endi, kolxozchilar!

1933

 

 

BIR LAVHA

 

(Shanxay voqealaridan)

 

Nagasaki limanidan jildi paroxod.

Bir paroxod emas, balki ulkan bir flot!

Vampu daryo suvlarini qopladi to‘lqin.

 

Sizinvanning havosini zaharlik tutun

Bir haftadan beri birdak bosib turadi.

Tog‘ to‘plari kemalarga olov uradi!

 

Sottilmentdan tashqarida bu mudhish uchish

Kecha-kunduz og‘ir tushday davom etadi.

Og‘ir o‘qlar yer bag‘rini yorib titadi!

 

Ksng maydonda o‘liklar yo‘q, o‘lganlar sonsiz!

Ko‘p «madanny» urush bo‘ldi o‘liksiz, qonsiz:

Har bir o‘lik bir nechaga bo‘linib ketgan,

Yo qo‘lini, yo butini birdan g‘ayb etgan,

Biri qumlar orasida arang ko‘rinar,

Biri oyoq ostlarida qolib surunar...

 

Ko‘p «madaniy» urush emish — o‘liksiz, qonsiz!

Obro‘ylik bnr gazetada qaysi vijdonsiz

Shu mazmunda yozuv yozib jar chaqiradi.

Xo‘jaymni ham chiqarmay elni qiradi!

 

Ikkovi ham «vahshiylar»nn yo‘lga solmoqchi,

Ikkovi ham «vahshiy el»da turib qolmoqchi,

Ikkovi ham «vahshiy»larni yomon ko‘radi,

Ko‘cha-ko‘yda ko‘ringanda yuz o‘giradi.

Ikkovi ham «vahshiylar»ning kuchiga xushtor!

«Vahshiylar»ga bu sevgidan nima foyda bor?

 

Settilmentdan uchnb o‘tdi xunuk qora qush!

Restoranda bilinmadi bu mudhish uchish.

Chunki unda jaz shavqini quloq yoradi,

Tashqarida och bir xitoy, hey, yolvoradi,

Hey, yolvoradi!..

1932

 

 

* * *

 

Barcha umid sen karamdan, ey karam, qilg‘il karam,

Bir umr og‘zimga olmay, qanddin yetdi alam.

 

Non bilan un ham o‘shal qandning yo‘lida jilvagar,

Ul ikkovidin ham tonib, ming martaba ichdim qasam.

 

Mevaxonlar, shinnijonlar, endi noz etmang menga,

Siz bilan o‘ynashgili yo‘qdir ko‘ngilda hafsalam.

 

Garchi kartoshka menga ixlosini bildirsa-da,

Hech yaqin bormasman aslo unga endi, jon akam.

 

Tashladim shunday palovni, bor debon unda gurunch,

«Ovqating doim palov bo‘lsin» degan erdi dadam.

 

Do‘stlar mehmonga chorlab, qo‘ysalar qandu-shakar,

Qayfdir undoq takalluf men uchun ortiq hasham.

 

 

NIL QIZI

 

Go‘zal Nil bo‘yidan —

Falloh qiziman.

Ehromlar yo‘lida

Karvon iziman.

 

Toshqindan tug‘ildim

Erta bahorda,

Iliq nurlar emdim

Kundan nahorda.

 

To‘kilgan xurmolar

Yemishim bo‘ldi...

Olovli sevgilar

Yelga tutnldi.

 

Ssvganim qul bo‘lib

Sotilib ketdi.

Minglarcha qullarga

Qotilib ketdi...

 

Butun hayotimni

Bir zahar sirdi.

Qo‘ynimga sevmagan

Bir erkak kirdi!

 

Onamdan ayrildim

«Ona» deguncha,

Otamni ko‘rmadim

Ko‘zim to‘yguncha...

 

Nilning barakasi

Dunyoga tatir.

Fallohning baxtini

Kimlar uyg‘otur?..

1934

 

 

NORIN DARYO

 

Bosh ko‘targan qullar kabi hiddat bilan,

Hujum qilgan qo‘shin kabi shiddat bilan

To‘lqinlardan o‘rkach otib yuksaklarga,

Achchig‘ bilan o‘zni urib tirsaklarga,

Och yo‘lbarsday na’ra tortib kelishing bor!

Asov otday telbalanib yelishing bor!

 

Bir oz to‘xtab dam olishni bilmaysan hech!

Qay chopasan, yugurasan — ertayu kech!

O‘kirishing avj oladi kechalari!

Yuraklarga xavf sodadi kechalari!

Kechalarning jimligini bitirasan!

Ammo-lekin jinnilikni qotirasan!

 

Yo‘llaringda och sahrolar entikadi,

Tashna tuproq suqi kirib ko‘z tikadi!

Qurib yotgan ariqlarning ko‘zi senda!

Ko‘p bo‘g‘inning hasrat to‘la so‘zi senda!

Senda, koshki, bir aylanib qarash bo‘lsa,

Qirg‘oqlardan holu ahvol so‘rash bo‘lsa!

 

Shu oqish-la yuz yillarni oqizgan — sen!

Ko‘p bo‘g‘inni tobutiga yotqizgan — sen!

Senga qolsa shu oqish-la yana yuz yil,

Yana ming yil, minglarcha yil...

 

Bas endi! Bil:

Yuz yillarning ixtiyori senda emas!

Odam bugun hech bir kuchga banda emas!

Sen, azamat, shunday yerdan o‘tasankim,

Senga o‘xshash uziqora daryolar — jim,

O‘kirmasdan, bo‘kirmasdan oqadilar,

Buyruq kutib qirg‘oqlarga boqadilar!

Sendan asov, sendan yomon daryolar ham

Bo‘yin egib kelishdilar biram-biram!

 

Dneprni bilarmiding? Balo edi!

«Men telbaga kishan bormi, qalay?» derdi.

Ozod mehnat bir hamlada ushlab olib,

Oz fursatda odam qilib — yo‘lga solib

O‘z erkida o‘ynatadi u telbangni!

Shoshma, hali, tizginlaydi bir kun...

Gangni!

 

Sen mag‘rursan! Senga, hali tegmaganlar,

Sening temir irodangni egmaganlar.

Hali seni po‘lat qo‘lga olmaganlar,

Yo‘llaringni och cho‘llarga solmaganlar,

Qurib yotgan ariqlarga oqqaning yo‘q!

Oq oltindan shokildalar taqqaning yo‘q!

Elektrik yulduzlarni yoqqaning yo‘q!

Lampa ko‘z-la mamlakatga boqqaning no‘q!

 

Erta-indin sen jinniga tegajaklar!

Irodangni — metin bo‘lsin! — egajaklar!

Seni po‘lat qo‘llariga olajaklar!

Yo‘llaringni och cho‘llarga solajaklar!

Qurib yotgan ariqlarga oqajaksan!

Oq oltindan shokildalar taqajaksan!

 

Elektrik yulduzlarnn yoqajaksan!

Lampa-ko‘z-la mamlakatga boqajaksan!

Niagara qari, sendan ancha katta,

Dnepr ham undan kichik shu fursatda.

Niagara ko‘pdan beri tizginlangan,

Uning asov yelkasiga odam mingan.

 

Faqat uni, bilasanmi, kimning quli?

Parrasini aylantirgan kimning puli?

Boshqalarning terisini oqizganlar,

Bankalarga pullarini yotqizganlar,

Yo‘qsillarni zuluk kabi so‘ruvchilar,

Manfaatga o‘zlarini uruvchilar,

Birovlarning yelkasida yashovchilar,

Millionlarning luqmasiii oshovchilar!

.

Sizga ega — o‘z kuchi-la ishlovchilar,

Luqmasini halol qilib tishlovchilar!

Qul zotini ozodlikka boshlovchilar,

Haq kurashga millionlarni tashlovchilar!

Ular sizni haq yo‘llarda oqizajak,

Ko‘z nuriday aziz qilib boqizajak!

Hech bir kuchni qo‘ymayajak teksin sizga!

Qonga botgan qo‘llarini egsin sizga!..

1934

 

 

YANGI MEN

 

Menda endi qayg‘ular yo‘q,

Men bahorlar kabi shanman,

Kechalarning o‘limiga

Qahqahalar solgan manman!

 

O‘lik ruhli kechalardan

Sir kutishlik menda yo‘qtur,

Men istamam, qora savdo,

Kishaningni Majnunga ur!

 

Mening yangi vatanimda

Na Majnun bor, na-da zanjir!

Munda har bir ishlaganning

Baxti quchog‘ida kelur!

 

Munda mehnat bir hukmdor,

Amr etadi, charchatmaydi,

Chunki mashshoq o‘z soziga

Ssvgisini yo‘qotmaydi.

 

Munda mehnat quvnab-quvnab

Mo‘‘jizalar yaratadi.

Munda har kun sho‘x qo‘shiqlar,

Kuylar ila tong otadi.

 

Millionlarning biri kabi

Men ham har kun ter to‘kaman,

Har kun yangi hayajonlar,

Zafarlarga ko‘nikaman!

 

Millionlarning biri kabi

Men ham quvnoq, men ham shanman,

Kechmishlarning o‘limiga

Qahqahalar solgan manman!..

1934

 

 

BIZNING VATAN

 

Yer yuzinda o‘zga bir olam erur bizning vatan,

Boshqa har bir o‘lkadan keng, har diyordan kattakon.

 

Har tomondan yuksalish soriga tashlab zo‘r qadam,

Dashtu sahrosi aning gul-gul ochilmishdir chaman!

 

Daryosi avvalgidek, yerdan olib qochmas o‘zin,

Chunki poyiga uning mahkam urilmishdir kishan.

 

Munda mehnat — hurlik olgan, barcha mehnat ahli — hur!

Kimki mehnat qilsa — quvnoq, kimki mehnat qilsa shan!

 

Fan bilan mehnat ikovlon qo‘l berishkan, ittifoq,

Erkin-erkin yayrashib ijod etar mehnat va fan!

 

Yangi jamiyat qurib dunyoga o‘rnak bo‘lgani

Barcha mehnat ahli birga, hamma bir jon, bir badan!

 

Bu vataini jon bilan saqlashga, Cho‘lpon, hozir o‘l,

Kimki qasd etsa anga kiysin pushaymondin kafan!.

1934

 

 

BU KUNNING SHOIRI

 

(Oktyabrning XVII yilligi kunida)

 

Shoirning qalami ko‘ngildan kuch olib

Shu kunning shoniga

Har yil bir yangi kuy to‘qiydi.

Shu ulug‘ kunlarda millionlar oldida,

Muazzam maydonda o‘qiydi!

 

Shoirning ko‘nglida barq urgan tuyg‘ular

Muazzam maydonlar tuyg‘usi!

Cho‘llardan jannatlar yaratgan yangi sinf

Millionlar, millionlar tuyg‘usi!

 

Millionlar tilmochi — yangi sinf shoiri

Bu kunga bag‘ishlab

Har yil bir yangi kuy to‘qurkan,

U kuyni har joyda, har kolxoz a’zosi,

Har sovxoz ishchisi o‘qurkan,

 

Har ishchi dastgohi boshida o‘zicha,

U kuyni ohista kuylarkan,

Shoirning o‘zini ko‘rmagan pioner

She’rining maqtovin so‘ylarkan,

 

Shoir ham millionning bittasi bo‘lganin,

Har joyda, har onda sezadi,

«Bu ishim — millionlar ishi!» deb o‘ylaydi,

Va buni

Ham jonda, ham qonda sezadi!..

1934

 

 

YANA OLDIM SOZIMNI

 

Bir necha yil qantargach

Yana oldim sozimni,

Endi aytib yig‘lamas

Ko‘ngildagi rozimni.

 

Ko‘ngildagi kudurat

Ko‘tarildi, nihoyat,

Endi, ilhom manbai—

Qaynab yotgan shu hayot!

 

Qillaridan sozimning

To‘kilajak shan kuylar,

G‘ur o‘lkaning hur qizi

Singari qashan kuylar.

 

Qurilish dostonlari

Pardalardan oqajak.

Eh, ko‘ngil, yangi dardlar

Tag‘in seni yoqajak!

1934

 

 

KUZ

 

Daraxtlar taniga tirmashdi izg‘irin,

Shoxlarga ilonday chirmashdi izg‘irin.

Qo‘llari barglarning betida surundi,

Barglarning bandini qirt etib kesishga

Urindi...

 

Yer beti qoplandi mallarang choyshab-la,

Boqchalar qoplandi rang-barang choyshab-la!

Qish, qirov orqali jo‘natti nomasin,

Yaqinda chalajak yoqimsiz nag‘masin...

Guppi to‘n vazmin solajak bus-butun,

Ishiga qaytajak o‘t, o‘tin!

 

Lekin biz qosh-qovoq solmaymiz kuz kabi,

Yuzlarga g‘am rangi olmaymiz kuz kabi.

Yulduzday yonuvchi ko‘zlarni o‘ynatib,

Shu katta,

Dumaloq kurraning

Oltidan biriga qaraymiz!

Qishu yoz

Bir xilda ishlatan,

Bir xilda yaratgan,

Shu tinmas

Va sayoq kurraning

Oltidan birini o‘ziga qaratgan,

Ishlash-la tishlagan

Yeriga qaraymiz!

Ishlashda — buyuk zavq!

 

Mehnatda — ulug‘ shavq.

Ijodda — o‘lmaslik

Va foniy bo‘lmaslik

Qo‘ramiz!

Kuzda ham,

Qishda ham,

Bahorlar shavqi-la,

Aylanar kurramiz!

 

Mayli,

Har daraxtga tirmashsin izg‘irin.

Shoxlarga, ilonday chirmashsin izg‘irin!

Mayliga,

Qish agar

Yo‘llasa nomasin!

Boshlasa

Beta’sir,

Yoqimsiz nag‘masin!

Biz

Qishdan

Yoshlarning rizqini olamiz!

Qishni ham,

Yozni ham

Rejaga solamiz!..

1934

 

 

DIYORIM

(O‘zbekistonning 10 yilligiga)

 

Titilib o‘qilmas bo‘lganda tarixing,

Hasrat-la alamga to‘lganda tarixing,

Hazonning bargiday so‘lganda tarixing,

Ko‘zimning nurnni ayamay o‘qidim.

 

Hech qaydan men kutgan zarvaraq chiqmadi,

Ignadek yaltirab bir varaq chpqmadm.

Hasrat-la alamga bir qiroq chiqmadi—

Miyamda behuda xayollar to‘qidim...

 

Har yerda boshkesar xonlarning ta’rifi,

Behuda shuhratlar, shoilarning ta’rifi,

Daryodek oquvchi qonlarning ta’rifi,

Shul edi ming yillab bitilgan tarixing.

 

Fuqaro kim edi — odam deb sanalsa?

Bir rahbar ko‘rdimi jon berib, jon olsa?

Bir hakim topdimi bemordan qon olsa?

Shul edi sajdalar etilgan tarixing.

 

Bema’ni tarixni yopdnrdi inqilob,

Sen qo‘ygan talabni qondirdi inqilob,

Qarg‘agan kechmishdan topdirdi inqilob,

Kelajak mehrini ko‘ngulga jo aylab!

 

Shoirlar, adiblar, hakimlar yopmadi,

Ma’quldan inqilob hech qachon topmadi,

Kechmishning barchasin safsata sanmadi,

O‘rganib yotadi kechmishni bel boylab.

 

Diyorim, kattakon ro‘zg‘orda bir tansan,

Qanday joy, nima ish, xo‘p yaxshi bilgansan,

Dunyoga yangidan tug‘ilib kelgansan!

O‘n yilda boshqatdan yasandi tarixing!

 

Dunyolar tarixi joy berdi ko‘ksidan,

Xavfing yo‘q gardishning har qancha aksidan,

Yo‘ldoshing — mshnatdir, o‘rtog‘ing — ilmu fan,

Tarixlik nomini qozondi tarixing!..

1934

 

 

BAYRAMDA SHAHRIMIZ

 

Turdi rohat uyqusiday shahrimiz erta-sahar,

Tushdi istiqboliga oltip quyoshdan zarralar.

 

Tilladan yaproq taqindi, bog‘chalar-la parklar,

Jonli selga ochdi yo‘l alvon kiynngan arklar.

 

Daryodek toshdi qizil baqroq bilan ulkan shahar,

Kuldi bayroqlar kabi quvnab yashargan chehralar.

 

Otga mingan mard yigitlar, tanka mingan qahramon,

Barcha quvnoq chehralarga yov xurujindan omon!

 

Qancha lochin osmonda... Mangu qayrilmas qanot,

Sulhparvar o‘lkamizga yov hujumindan najot.

 

Uyqudan turgan shaharning chehrasi qanday yorug‘!

Yalladan tinmaydi bir dam... jildirab oqqan ariq!

1935

 

 

BU O‘LKANING KO‘KLAMI

(Kavkaz xotiralari)

 

Bu o‘lkaning ko‘klami juda ham namgarchilik,

Quyosh bulutlar bilan o‘ynashadi, shekilli.

Qachon ko‘rsam yashiringan o‘yinqaroq boladay,

Meni entiktirmoqchi, o‘ynashib, alday-alday...

Meni aldarsan, quyosh! Meni aldash osonroq.

Nishondorni aldab ko‘r,— shunda senga beray haq.

U, havoning nozini nazariga ilmaydi,

Maskovda va’da bergan, boshqa gapni bilmaydi.

Bulut yerni qamchilab osmon bo‘yi suzarkan,

Bemahal xuruj qilib, mo‘ljallarni buzarkan,

Nishondorning yuzlari jilmayadi beparvo:

«Qo‘rqutolmaysan,— deydi,— sen bizni injiq havo!»

Adirlarga qaraydi: har tomon yashil bug‘doy!

«Nima qilayin,— deydi — bulutlarni maqtamay?

Rizqimizni ularning xurujidan olamiz,

Shu tomchilar ostida ko‘karadi dalamiz!»

Boya, do‘llar ostida chopib o‘tdi ishiga.

Havo tusholarmidi nishondorning peshiga?

Qo‘yosh hali inidan tuzuk-quruq chiqmasdan,

Bulut ho‘l lungisini qattiqqina siqmasdan,

Maysalar erta bilan dildirashib qararkan,

Sovuq shamol tanlarni qashlog‘ichda tararkan,

Dalalarda nishondor bahorni bog‘lab olgan,

Dalada bir jon bormi — havoga nazar solgan?

Jo‘xori donalari xolis oltinday toza,

Bejirim qurutganlar oftobga yoza-yoza.

Qora yerning bag‘riga ko‘mildilar donalar,

Ha, Quyosh, ko‘kdagilar ko‘p yomon aldanalar.

Bu o‘lkaning egasi — butunlay yangi odam,

Qo‘yadimi g‘ururi tilasin ko‘kdan yordam?

U sening ko‘klaringni o‘z amriga olajak,

Achchig‘ing kelgan bo‘lsa olovingni baland yoq!

U, sening olovingdan mo‘l-ko‘l hosil olajak,

Seni ham bora-bora o‘z yo‘liga solajak!..

1936

 

 

BIRINCHI SAN’AT NISHONDORI O‘RTOQ UYG‘URGA

 

Sahna san’atini bola chog‘idan

Mehribon onadek parvarish qilding.

Asabing metindan pishiqroq edi,

Bilaman, shunda ham qancha siqilding!

 

Butun yoshligingni sahnamiz oldi,

Yoshlik g‘ayratinn sen unga berding.

«Turkiston tabibi» o‘ynalar ekan,

«Sahnamiz «Hamletoga yetadi!» derding.

 

Birga qadam tashlab inqilob bilan

Sahna san’atini shuncha yuksaltding.

Elni sevintirib qanday porladi

Eng buyuk asari V. Shekspirning!

 

Bugun oldingilar safiga o‘tib,

Qanday go‘zal joyni oldi sahnamiz.

Nihoyat, seni ham oldingi safda

Faxriy nishon bilai ko‘rdik hammamiz.

 

Ko‘ngildan qutlayman! Bu ulug‘ nishon

Yangi yutuqlardan xabar demakdir.

Sovet san’atining qizil bayrog‘in

Tobora yuqori ko‘tar demakdir!

1936

 

 

BULBUL VA GUL

 

(A. S. Pushkindan)

 

Bahor chog‘ida holi bog‘da bir zulmatli tun erdi,

G‘arib bulbul fig‘on aylab, «Gulim, rahm aylagil», derdi.

 

Biroq ul gul quloq solmas edi faryodu afg‘ona,

Faqat orom olardi noladin to‘lg‘ona-to‘lg‘ona.

 

Seni hech sevmagan bir gul uchun, ey shoirim, sen ham

Yonarsan, o‘rtanarsan, dod etarsan tinmayin bir dam.

 

Qo‘y endi, behuda dod etma, ohing unga yetmaydi,

Qaraysan, yashnagan bir gul, faqat dodingga yetmaydi.

1936