автордың кітабын онлайн тегін оқу  Yoshlarga masnaviydan ibratlar va hikmatlar

Abdumurod Tilavov, Vazira Shodiyeva

DEBOCHA

Bishnavaz nay chun hikoyat mekunad,
Az shudayigo shikoyat mekunad.

Jaloliddin RUMIY

Hozirgi paytda ko‘pgina oilalar farzandlari bilan vaqtlarini birgalikda mazmunli o‘tkazish, o‘zaro ishonch, samimiy suhbat muhitini yaratish borasida birmuncha qiyinchiliklarga duch kelishmoqda. Zero, har bir oqil kishi zimmasida oila davrasida suhbat qurish, farzandlariga pand-nasihat qilish majburiyati bor. Agar biz pand-nasihatlarimiz bilan farzandlarimiz ongini o‘stirmasak, undagi bo‘shliqni to‘ldirmasak, ularni o‘z g‘oyalariga ergashtiruvchi g‘araz niyatli kimsalar doim topiladi. Sog‘lom fikrlab, sog‘lom yashashni istaganlarning ziddi o‘laroq mol-u dunyoga tamoman ruju qo‘ygan kimsalar bolalarimizni buzg‘unchiga aylantirib qo‘yishadi. Oqibatda, bizga in’om etilgan farzandlarimizni, pokiza nasllarimizni yo‘qota boshlaymiz.

Hazrat Alisher Navoiyning quyidagi satrlari bizni ogohlikka chorlaydi:

Xotirni jam istar ersang,
Avval xavotir daf’in et.

Yoshlarimizning ongi, qalbi yot g‘oyalarga asir bo‘lmasdan avval uni ma’rifat, ixlos, muhabbat kabi ezgu hislar bilan to‘ldirsak, xavf bartaraf etiladi. Ushbu kitobni sizga taqdim qili­shimizga ana shu xavotir sabab bo‘ldi.

Yoshlarimiz mavlono Rumiy hikoyatlarini yanada chuqur tushunishi, mag‘zini oson chaqib olishi uchun ularni suhbat tarzida savol-javob qilish orqali izohlashga harakat qildik. Inshaalloh, bu harakatimiz, albatta, samara beradi. Chunki hikoyat va qissalar kishiga ibrat bo‘la oladigan eng samarali vositadir. Shu bois Qur’oni Karimning salmoqli qismi ham qissalardan tarkib topgan. Ushbu hikoyatlar esa mavlono Jaloliddin Rumiyning «Masnaviy»sidan saralab olingani bois maslahat, nasihat, pand-o‘gitlarimiz yanada ta’sirchan bo‘lishidan umidvormiz.

Hikoyatlar davomida savol-javob orqali tinglovchilar diq­qatini jalb etish, ulug‘ donishmandning pand-nasihatlariga e’tibor qaratishni maqsad qildik. «Masnaviy» hikoyatlarining boshqa hikoyatlardan farqi va afzalligi shundaki, undagi har bir bo‘lim o‘z ichiga turli g‘oyalarni qamrab oladi. Boshqa hikoyatlarda umumiy g‘oyani ifodalaydigan asosiy fikr hikoyat yakunida xulosa sifatida taqdim qilinadi. Shu bois «Masnaviy»dagi hikoyalarni sharhlashda yangicha uslub qo‘llash, o‘ziga xos yo‘l tutishga intildik. Har hikoyat so‘ngida «Masnaviy»dan hikmatlar berildi.

Tajribalar shuni ko‘rsatmoqdaki, mavlono Jaloliddin Rumiy hikoyatlarini sharh bilan o‘qish o‘quvchining qalbiga o‘zgacha zavq, shukuh baxsh etadi. Bu hikoyatlar va purma’no hikmatlar aytilgan davra ajib bir ma’naviy muhitga aylanib, ko‘ngil deb atalmish sirli xilqat sururga to‘ladi.

Hazrat Navoiy yozadilar:

Umidim ulki – umidingga yetgaysan!

Aziz farzandlarimiz, biz ham ulkan umidlar, samimiy tilaklar bilan ushbu kitobni Sizga ilindik.

Abdumurod TILAVOV,

Vazira SHODIYEVA

1-hikmat

PODSHOHNING IMTIHONI

Bir podshoh ikki nafar qul sotib oldi. Ulardan biri bilan ozroq suhbatlashib, qulni aqlli, shirinso‘z, mulohazali ekanini bildi. Qul yoqimli va jimjimador so‘zlardiki, boshqalar u aytgan gaplar ma’nosi haqida uzoq vaqt o‘ylardi. Chunki uning fikr-mulohazalari dengiz marvaridlar bilan to‘ldirilgani kabi har bir so‘zi bir hikmat edi. Xushmuomala, og‘zidan bol tomadigan zukko edi.

Podshoh bu qulning aql-zakovatini sezgach, ikkinchisiga:

– Beri kel! – deya amr qildi. U ham podshohning huzuriga keldi. Bu qulning og‘zidan badbo‘y hid kelar, tishlari qop-qora bo‘lib, bir ko‘rgan kishi qaytib ko‘rishni istamaydigan darajada isqirt, xunuk, yoqimsiz edi.

Podshoh bu qulning tashqi qiyofasini uncha xushlamadi. Biroq «Bunisining aql-farosati qanday ekan? Sinab ko‘rish lozim», deya sir boy bermadi. Negaki podshoh o‘z atrofiga ishonchli kishilarni saralab yig‘moqchi edi. Bunday odam podshohga eng yaqin mulozim bo‘lib, davlat sirlari, muhim vazifalar unga ishonib topshirilardi. Shu bois podshohning yonidagi xizmatkorlar ishonchli bo‘lishi kerak edi. Podshoh ularni doim imtihon qilardi. Chiroyli kiyingan qulini:

– Bor, yuvinib kel, – deya hammomga yubordi.

Yonidagi qulga esa:

– Ofarin! Sen aqlli odamsan. Haqiqatan ham, yuzta quldan afzalsan. Do‘sting esa sen haqingda yomon gaplar ayt­di. Biroq sen unaqa yomon odamga o‘xshamaysan. U hasadchi seni bizdan sovitishiga ozgina qoldi. Seni o‘g‘rilikda, axloqsizlikda aybladi.

Qul bunga javoban shunday dedi:

– U hamma vaqt rost so‘zlaydi. Uningdek to‘g‘riso‘z odamni hech ko‘rmadim. U tug‘ma rostgo‘y insondir. Nimaiki demasin, buni inkor qila olmayman. Podshohim, u men o‘zimda ko‘ra olmagan ba’zi ayblarni ko‘rgan bo‘lishi mumkin.

Podshoh:

– Hozir u sening ayblaringni aytgani kabi sen ham uning ayblarini ochishingni istayman. Toki mamlakatimda sen ishon­chli vakilim va do‘stim bo‘la olishingga, meni chindan hurmat qilishingga ishonch hosil qilayin.

Qul dediki:

– Podshohim, u eng yaqin do‘stim bo‘lsa ham, uning kamchiliklarini sizga aytay:

Uning aybi kishilarga mehribonligi, sevgisi, vafodorligi, insonparvarligi, to‘g‘riligi, aql-zakovati, do‘stlariga sadoqatliligidir. Eng kichik aybi esa javonmardligi, muhtojlarga yordam qo‘lini cho‘zishidir. Do‘stimning yana bir aybi o‘zini yoqtirmasligidir. U aybni o‘zidan izlovchidir. Hammani yax­shi ko‘radi, hamma bilan yaxshi muomalada bo‘ladi.

Podshoh:

– Do‘stingni haddan ortiq maqtading, uni imtihon qilsam, uyalib qolasan, – dedi.

Keyingi qul hammomdan qaytib kelgach, uni ham huzuriga chaqirdi.

– Qushday yengil bo‘l! Tansihatlik tilayman! Naqadar latif, naqadar ozodasan. Attang, narigi qul – sening sheriging aytgan yomon odatlaring bo‘lmaganida, qanday yaxshi bo‘lardi? Shunda seni ko‘rgan kishining dili yayrab, butun jahonga sig‘may ketardi, – dedi.

Qulning jahli chiqdi:

– Podshohim, u dinsizning men haqimda aytgan gaplarini menga ma’lum qiling!

Podshoh:

– Sen ikkiyuzlamachi ekansan. Uning aytishicha, ko‘rinishing chiroyli, ko‘rkam, qalbing esa qora, kir emish.

Qul do‘sti uni yomonlaganini eshitgach, battar g‘azablandi. Dediki:

– U ilgari men bilan do‘st edi. Nochor qolgan it yanglig‘ najas yerdi.

Qul do‘sti haqida shu tarzdagi safsata gaplarni ayta boshlagan edi hamki, podshoh uning og‘zini qo‘li bilan to‘sib:

– Yetar! – dedi. – Bu imtihonda uning ham, sening ham kimligingni bildim. Uning og‘zi badbo‘y bo‘lsa, sening esa yuraging badbo‘y ekan. Ey, aynigan jon, mendan uzoq tur. U sarkarda, sen uning navkari bo‘l!

1-IBRAT

Yosh do‘stim!
Kishining tashqi ko‘rinishiga qarab unga baho berish to‘g‘rimi?

Qadrli do‘stim, kishining ko‘rinishiga qarab unga baho berish jiddiy xatodir. Yuzi xunuk, chiroyli liboslar kiymaydigan, xokisor bo‘lib yuradigan kishilar borki, ularning qalbi quyosh nuridek yorqin, so‘zlari ming bir dardga davodir, duoga qo‘l ochsalar, Alloh duolarini ijobat qiladi.

Xushsurat, go‘zal liboslar kiyadigan kishilar ham borki, ularning qalblari qop-qoradir, barcha gapi yolg‘on, har bir so‘zi ilon zahridan ham battar achchiqdir. Shu bois kishilarning tashqi ko‘rinishiga qarab aldanma.

Buyuk Rabbimiz Qur’oni Karimda munofiqlar haqida eslatib, ularning tashqi qiyofasi va so‘zlari chiroyli bo‘lishi, biroq qalbi buning batamom aksi, ya’ni zim-ziyoligini aytadi. Oyat quyidagicha:

وَاِذَا رَاَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ اَجْسَامُهُمْۜ وَاِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْۜ كَاَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌۜ يَحْسَبُونَ كُلَّ صَيْحَةٍ عَلَيْهِمْۜ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْۜ قَاتَلَهُمُ اللّٰهُۘ اَنّٰى يُؤْفَكُونَ

«Ularga qarasangiz, ularning gavdalari sizni ajablantirur, so‘zlaganlarida esa so‘zlariga beixtiyor quloq solursiz. Ular go‘yo (devorga) suyab qo‘yilgan (chirik) yog‘ochlarga o‘xshaydilar. Ular har bir qichqiriq (ovoz)ni ustilariga (tushayotgan balo va ofat deb) gumon qiladilar. Ular dushmandirlar. Bas, ulardan ehtiyot bo‘ling! Ularni Alloh ursin! Qayoqqa og‘ib ketmoqdalar o‘zi?!» (Munofiqun surasi, 4).

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam esa shunday marhamat qiladilar:

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi va sallam: «Albatta, Alloh suratlaringizga va mol-u dunyolaringizga nazar qilmaydi, balki qalblaringizga va amallaringizga nazar qiladi», dedilar» (Sahihi Muslim, «Yaxshilik» bobi, 33-hadis).

Yana bir hadisi shariflarida Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam shunday marhamat qilganlar:

«Bo‘lishi mumkinki, sochi to‘zg‘igan, eshiklardan haydalgan inson Alloh nomi ila qasam ichsa, Alloh uni ustun qilib qo‘yadi» (Sahihi Muslim, «Yaxshilik» bobi, 138-hadis).

Shuni bilki, hech bir dafinani muhtasham binolarning ichi­dan topa olmaysan. Xazina xarobalarda bo‘lur. Bir shoir aytganidek:

Xarobot ahlini bilma, zohid, xor,
Dafinaga molik vayronalar bor.

Ya’ni haqir, aftodahol kishilardan nafratlanma. Chunki ayrim xarobalarning ichida xazina yashiringan bo‘ladi.

Albatta, musulmon kishi iloji boricha ozoda va tartibli yurishi kerak. Bu yerda ko‘zda tutilgan xarobot ahli mol-mulki bo‘lmagani uchun nazar-pisand qilinmaydigan, foydasiz deb qaralgan kishilardir. Ular jinni, es-hushidan ayrilgan, ust-boshi kir, betartib, ko‘rinishi ham atrofidagilarni noqulay vaziyatga qo‘yadigan darajada xunuk, irkit kimsalar emas. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam sahobalardan biri pala-partish kiyinib, kir-chir bo‘lib yurganini ko‘rib, shunday ogohlantiradilar:

«Shubhasiz, Alloh bergan ne’matining alomatini qulida ko‘rgach, xursand bo‘ladi» (Sunani Termiziy, «Odob» bobi, 54. Abu Dovud, «Libos» bobi, 14).

Boshqa bir hadisda shunday deyiladi:

Hazrat Jobir (r.a.)dan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh alayhissalotu vassallam chorvalarimizga qaraydigan odamni ko‘rdilar. Uning egnida to‘zg‘ib ketgan, ilma-teshik ikki parcha matodan tikilgan eski (idragan) kiyimi bor edi.

– Uning bundan bo‘lak kiyimi yo‘qmi? – deb so‘radilar.

– Ha, bor, – dedim. – Yana ikkita kiyimi bor. Lekin men unga mana shu eski kiyimlarni kiydirgan edim.

– Unday bo‘lsa, chaqirib kel, yaxshiroq ust-boshini kiysin! – deya marhamat qildilar [1]» (Muvatta, Libos 1, (2, 910).

Libosning tashqi ko‘rinishiga ko‘p e’tibor qilgan Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam kishining soch va soqoli ham toza, ozoda, risoladagiday bo‘lishini istagan. Bir gal Rasululloh (s.a.v.) masjidda turgan paytida soch va soqoli to‘zigan odam chiqib keldi. Hazrat Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallam qo‘llari bilan unga soch va soqolini tartibga keltirishini ishora qildilar. Odam bu ishoratga amal qilgach, Allohning Rasuli (s.a.v.): «Bu har biringizning shayton kabi soch-soqoli to‘zib, parishon yurishidan ming chandon go‘zalroq emasmi», deya marhamat qildilar (Muvatta, Soch – Sha’r, 7).

2-IBRAT

Qul podshohning ishonchini qozonish uchun do‘stining ayblarini aytganmi?

Shaxsiy manfaati, o‘zining foydasini ko‘zlab, do‘stlarini yomonlash juda katta xatodir. Shuni bilki, qo‘ldan chiqarilgan boylik Allohning izni-irodasi hamda mehnat va ma­shaqqat bilan qayta qo‘lga kiritilishi mumkin. Lekin yo‘qotilgan do‘stlar, birodarlar xususida bunday deb bo‘lmaydi.

Ha, do‘st tutinish oson, lekin uni saqlab qolish mushkul. Deylik, uzoq muddat do‘st bilan ko‘rishmaslik ham do‘stlikka daxl qiladi. Alisher Navoiy yozadilar:

Bir-birin do‘stlar agar gah-gah,
Ko‘rsalar do‘stluq o‘lur g‘olib.
Shavqdin ixtilot o‘lur matlub,
Vasl uchun orzu o‘lur g‘olib.

Shavq tufayli ularning o‘zaro munosabatlari yanada ku­chayib, bir-birlari bilan tez-tez ko‘rishgisi kelib qoladi.

(Do‘stlar goh-goh bir-birlarining holidan xabar olib, ko‘rishib turishsa, ularning do‘stligi mustahkam bo‘ladi).

Quyidagilar esa fikrlaydigan, mushohada yuritadigan har bir kishini o‘ylantirishi tabiiy:

3-IBRAT

Kim sizga yaxshi do‘st?

Abdumalik ibn Abjar shunday hikoya qiladi. Bir donishmand o‘limi oldidan o‘g‘lini yoniga chaqirib, shunday nasihat qilibdi:

– Jonim o‘g‘lim! Odamlar bilan do‘stlashmoqchi bo‘lsang, og‘ir kuningda yoningda turadigan, seni yomonliklardan qaytaruvchi kishi bilan do‘stlash. Yaxshiligingni unutmaydigan, yaxshilik qilsang, qaytaradigan, talabchan, biror narsa qilmoqchi bo‘lganingda suyanchiq bo‘ladigan, go‘zal axloqli insonlar bilan do‘stlashsang, adashmaysan (Abu Tolib al-Makkiy. Qutul-qulub. 2/448).

* * *

Qadrli do‘stim! Bir kishining ortidan u yoqtirmaydigan, uni sevintirmaydigan tarzda gapirishga «g‘iybat» deyiladi. Agar u gaplar rost bo‘lsa, g‘iybat, yolg‘ondan iborat bo‘lsa, unga tuhmat deyiladiki, g‘iybat ham, tuhmat ham eng og‘ir gunohlar sirasiga kiradi.

Buyuk Parvardigorimiz g‘iybat behad yomonligini bu tarzda bildirgan:

«Ey mo‘minlar, ko‘p gumonlardan chetlaninglar! Chunki ba’zi gumonlar gunohdir! (O‘zgalar aybini qidirib) josuslik qilmanglar va biringiz biringizni g‘iybat qilmasin! Sizlardan biror kishi o‘lgan birodarining go‘shtini yeyishni xohlaydimi?! Uni yomon ko‘rasiz-ku, axir! Allohdan qo‘rqingiz! Albatta, Alloh tavbalarni qabul qiluvchi va rahmli zotdir» (Hujurot surasi, 12).

Sevimli Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam bu masalaga nihoyatda e’tibor berganlar va ushbu xatoga yo‘liqqanlarni darhol ogohlantirganlar.

Oisha (r.a.) o‘z boshidan kechirgan bir hodisani shunday bayon qilganlar:

– Ey Allohning Rasuli! Sofiyaning shunday-shunday bo‘lishi Sizga kifoyadir, – dedim (roviylardan biri bunda hazrat Oisha Sofiyaning pakanaligini nazarda tutganlarini aytadi). Bunga javoban Hazrat Payg‘ambar:

– Ey, Oisha! Sen shunday bir so‘z aytdingki, agar u so‘z dengizga quyilganida, uning suvini bulg‘ar edi, – deya marhamat qildilar.

Oisha onamiz dedilarki: «Men boshqa kuni ul zotga bir odamning holatini taqlidan hikoya qilgan edim, shunda Hazrat Payg‘ambar (s.a.v.):

– Menga dunyoning eng bebaho narsalarini berishsa ham, bir insonni uning o‘zi yoqtirmaydigan shaklda taqlid qilib eslashni aslo istamasdim, – deya marhamat qildilar» (Abu Dovud, Adab, 35).

Yana bir hadisi sharifda g‘iybat qilganlarning tortadigan alamli azoblari quyidagicha bildiriladi:

Rasuli Akram alayhissolatu vassalom:

«Me’rojga chiqqanimda misdan bo‘lgan tirnoqlar bilan yuzlari-yu ko‘ksilarini tirnayotgan bir qavmning oldidan o‘tdim. Men: «Ey Jabroil, ular kim?» deb so‘radim. U: «Bular u dunyoda odamlarning go‘shtini yeb, obro‘larini to‘kkanlar (obro‘ va nomuslariga til tekkizganlardir)», deb javob berdi», deya ko‘rganlarini hikoya qilib berganlar (Abu Dovud, Adab, 35).

4-IBRAT

Podshoh nega qulni gapirishdan to‘xtatdi? Axir pod­shoh undan boshqa qulning ayblarini bilib olmoqchi edi-ku.

Qadrli do‘stim! G‘iybat qilish ham, g‘iybatni tinglash ham juda yomon ishdir. Muqaddas kitobimiz Qur’onda go‘zal insonlarning xususiyatlari ta’riflanib, shunday deyilgan:

«Qachonki, behuda (so‘z yo ish)ni eshitsalar, undan yuz o‘girurlar va: «Bizlarning amallarimiz o‘zimiz uchun, sizlarning amallaringiz o‘zlaringiz uchundir. Omon bo‘linglar. Bizlar nodon kimsalarni xohlamaymiz», – derlar» (Qasos surasi, 55).

Boshqa bir oyati karimada esa bu haqda shunday buyuriladi:

«(Ey inson), o‘zing (aniq) bilmagan narsaga ergashma! Chunki quloq, ko‘z, dil – bularning barchasi to‘g‘risida (har bir inson) mas’ul bo‘lur (javob berur)» (Al-Isro surasi, 36).

Sevimli Payg‘ambarimiz (s.a.v.) bu xususda quyidagicha marhamat qiladilar:

«Bir kishi birodarining nomusi va sha’niga tegib, g‘iybat qilishayotganidan uni himoya qilsa, Alloh taolo qiyomat kuni u kishini jahannamdan uzoqlashtiradi» (Sunani Termiziy, «Yaxshilik qilish» bobi, 20).

Ul zotning (s.a.v.) insoniyatga ibrat bo‘ladigan xulqlaridan yana bir misol:

Itbon ibn Molikdan rivoyat qilinishicha:

«(Bizning uyda) Rasululloh sollallohu alayhi va sallam jamoatga imomlik qildilar. (Namozdan keyin o‘tirilarkan) jamoat orasidan bir kishi:

– Molik ibn Duhshum qayerda? – dedi.

Boshqasi:

– U Alloh va Rasulini sevmaydigan bir munofiqdir, – dedi.

Shunda Rasululloh (s.a.v.) janobimiz:

– Unday dema! Ko‘rmayapsanmi, u Allohning rizosini tilagan holda «La ilaha illalloh», deydi. Rizosiga umid bog‘lab, «La ilaha illalloh», degan kishiga Alloh jahannamni harom qilgan, – dedilar» (Sahihul Buxoriy, «Namoz» bobi, 45, 46).

Bundan ayon bo‘ladiki, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) g‘iybat qilmagan hamda g‘iybat qilganlarni bu katta gunoh ekanligidan qat’iy ogohlantirgan.

* * *

Kishining tashqi ko‘rinishi bilan uning qalbi hamisha ham bir-biriga mutanosib kelmaydi. Zero, Alloh taoloning shunday xos bandalari borki, ular sirtdan qaraganda aftodahol, nochor ko‘ringani bilan ma’naviy martaba, darajalari juda balanddir.

Abu Hurayra (r.a.)ning Rasululloh (s.a.v.)dan rivoyatiga ko‘ra, Alloh taolo shunday marhamat qilgan:

«Qulim Men bilan muloqot qilishni orzu etsa, Men ham u bilan muloqot etishni xohlayman (rahmat va mag‘firatimga erishtiraman).

U agar muloqotni xushlamasa, Men ham uning liqo (chehra)sini ko‘rishni istamayman (uni mag‘firatimdan uzoq tutaman)».

(Imom Molik, Buxoriy, Nasoiy rivoyat qilganlar)

XULOSA

Hadisi qudsiydagi Alloh bilan muloqot (uchrashish va suhbatlashish, visol va roz)ni istash «ishtiyoq», «shavq» deyiladi. Mushtoqlik, intizorlik, sog‘inish ma’nolari ham bor. Demak, bu hadisi qudsiy shavq haqida.

«Qiyomat kuni munofiq erkaklar va munofiq ayollar mo‘minlarga: «Bizga qarab turinglar, biz ham sizning nur­(lar)ingizdan ozgina olib foydalanaylik», desalar, (ularga) «Ortingizga qaytib, nur istayveringlar», deyilur» (Hadid, 13).

«Bu oyat nur asli bu dunyoda hosil qilinishiga dalil. Nur oxiratda porlab, ziyoda bo‘ladi, biroq yangi nur berilmaydi, – deydilar Imom G‘azzoliy «Ihyou ulumid-diyn» asarida. – Bu xususda gumon-taxmin bilan hukm qilish xatarlidir. Bizga bu borada hali-hanuz ishonchli aniq bir haqiqat kashf bo‘lmadi».

Rasululloh (s.a.v.) mashhur duolaridan birida shunday deganlar: «Allohim! Men Sendan qazo (hukm)dan so‘ng rizolikni, o‘limdan so‘ng rohatli hayotni, ulug‘ jamolingga qarash lazzatini hamda Sen bilan uchrashuvga bo‘lgan shavqni so‘rayman» (Imom Ahmad va Hokim rivoyati).

Abu Dardo (r.a.) Ka’b (r.a.)ga dedilar: «Menga Tavrotdagi xos bir oyatni o‘qib ber». Javobiga Ka’b (r.a.) aytdilar: «Unda Alloh taoloning shunday so‘zi bor: «Abror (solih) bandalarimning jamolimga shavqlari (ko‘p muddat) ziyoda bo‘libdi. Men ham ularni ko‘rishni juda istayman». Shunda Abu Dardo (r.a.): «Rasululloh (s.a.v.) shu ma’noda so‘z aytganlarini eshitganimga guvohlik beraman», dedilar.

Yana Dovud (a.s.) haqidagi rivoyatlarda aytilishicha, Alloh taolo u kishiga shunday vahiy qildi: «Ey Dovud! Qachongacha jannatni eslab Menga shavq etmaysan?!» U kishi dedilar: «Yo Rabbiy! Senga mushtoq bandalar kim?» Alloh taolo dedi: «Menga mushtoq bandalarni har bir yomonlikdan asragayman. Qo‘rqitish bilan ogoh qilganman. Qalblarida bir darcha ochganman, ular undan Menga qaraydilar. Ularning qalblarini qudratim bilan ko‘tarib, osmonga qo‘yib, ulug‘ farishtalarimni chaqiraman. Ular to‘planishgach, Menga sajda qilishlaringiz uchun chaqirmadim, balki sizlarga Menga mushtoq bandalarning qalblarini ko‘rsatish va shavq ahli bilan faxrlanish uchun chaqirdim, deyman. Osmonda ularning qalblari farishtalarga, Quyosh Yer ahli uchun nur sochgani kabi, nur taratadi. Ey Dovud, Menga mushtoq bandalarimning qalblarini rizoligimdan yaratib, jamolim nuri bilan ne’matlantirdim. Ularni O‘zimga suhbatdosh tutdim. Ularning qalblari Yerdagi nazarim tushadigan o‘rindir. Ular ham ko‘ngillari bilan Menga qarab, har kuni shavqlari ortadi». Shunda Dovud (a.s.) dedilar: «Yo Rabbim, menga muhabbat ahlini ko‘rsat». Parvardigor dedi: «Ey Dovud, Lubnon tog‘iga yo‘l ol. U yerda o‘n to‘rt kishi bo‘lib, ularning orasida ikki yigit, mo‘ysafidlar va o‘rta yoshli ki­shilar bor. Ularning oldiga yetsang, Mendan ularga salom ayt. Ularga Rabbingiz shunday demoqda, deb ushbularni so‘zla: «Hojatingizni so‘rang. Zero, sizlar Mening mahbub, tanlagan, do‘st tutgan bandalarimsiz. Sizning xursandchiligingizdan xursand, xushnud bo‘laman».

Dovud (a.s.) ular oldiga borib, Parvardigorning xabarini yetkazdilar. Ularning ko‘zlaridan sevinch yoshlari oqa boshladi. Mo‘ysafidlardan biri dedi: «Sen pok Zotsan. Biz Sening bandalaringmiz, bandalaringning farzandlarimiz. Qalblarimizning Sendan uzilgan damlarini mag‘firat qil». Boshqa bir mo‘ysafid dedi: «Sen pok Zotsan. Biz bandalaringmiz. Sen bilan bizning o‘rtamizda yaxshi o‘y bo‘lishini nasib et».

Boshqasi dedi: «Sen pok Zotsan. Biz bandalaringmiz. Qanday qilib so‘rashga jur’at etaylik. Dunyo ishlarida biror narsaga bizning hojatimiz yo‘q. Bizlarga rizolik yo‘lini tutish­da davomli bo‘lishni nasib et».

Boshqasi aytdi: «Sening rizoliging talabida nuqsonlimiz. Bizga O‘z saxovating ila madad ber». Yana biri dedi: «Bizni nutfadan yaratding. Azamating borasida tafakkur qilishni nasib etding. Biz so‘zga qanday jur’at etaylik. Talabimiz – bizni O‘zingga yaqin qil». Undan keyingisi dedi: «Sening sha’ning (martabang) ulug‘dir. Do‘stlaringga yaqindirsan. Muhabbat ahliga saxovating hisobsiz. Shu sababli tilimiz so‘rashdan ojiz». Boshqasi dedi: «Qalblarimizni zikringga hidoyat aylading. Bizni O‘zingga mashg‘ul etding. Endi Senga shukr etishdagi nuqsonimizni mag‘firat qil». Boshqasi dedi: «Hojatimiz O‘zingga ma’lum – jamolingni ko‘rishdir». Bosh­qasi dedi: «Sening rizoliging talabida nuqsonlimiz. Bizga O‘z saxovating ila madad ber». Boshqasi dedi: «Hojatimiz O‘zingga ma’lum – jamolingni ko‘rishdir». Boshqasi dedi: «Qul Xojasiga jur’at etsin, ammo bizni duoga buyuribsan, bas, bizga bir nur ato et, u bilan zulmatlarda adashmay yo‘l topaylik». Yana biri dedi: «Sendan bizga yuzlanib, doimo birga bo‘lishingni so‘raymiz». Boshqasi dedi: «Bizga fazling bilan ato etgan ne’matingning mukammalligini so‘raymiz». Boshqasi dedi: «Xalqingdan biror narsaga muhtojligimiz yo‘q. Bizga jamolingni ko‘rish ne’matini ber». So‘nggisi dedi: «Ey Ulug‘ Zot! Sen do‘stlaringni yaxshi ko‘rishingni bildim. O‘zingdan g‘ayri har narsadan yuz o‘girib, qalbim faqat O‘zingga mashg‘ul bo‘lishini nasib et».

Alloh taolodan Dovud (a.s.)ga vahiy yetdi: «Ularga ayt, so‘zlarini eshitdim, duolarini qabul qildim. Endi har biri birodaridan ajralib, o‘ziga bir joy tanlasin. Zero, Men oradagi pardani ochib, qalbida tajalli etaman, toki ular Mening ulug‘ligim va nurimni ko‘radilar».

Shunda Dovud (a.s.) dedilar: «Ey Rabbim! Sening nazdingda bular bunday martabaga nima bilan erishdilar?»

Parvardigor dedi: «Yaxshi gumon bilan, dunyo va dunyo ahlidan uzoq bo‘lgan, unga mashg‘ul bo‘lmagan, qalbini Men uchun forig‘ qilgan, barcha maxluqlarim uzra Meni ixtiyor etgan kishigina erishadi. Shu vaqtda Men unga mehr ko‘rsataman, qalbini O‘zim uchun forig‘ qilaman. O‘rtamizdagi pardani ko‘taraman, hatto u Meni qalbida ko‘radi, har soatda unga karomatimni ko‘rsataman, jamolim nuriga uni yaqin qilaman, agar bemor bo‘lsa, mehribon ona bolasiga boqishidan ziyoda mehr bilan unga qarayman, agar chanqasa, suvga qondiraman hamda zikrim ta’mini totli qilib qo‘yaman. Agar bandam ustida bu ishlarni qilsam, uning qalb (ko‘z)ini dunyo va dunyo ahlini ko‘rmaydigan qilib qo‘yaman, u Menga mashg‘ullikdan to‘xtamaydi. Huzurimga qaytishga oshiqadi, Men esa unga o‘lim yuborishni istamayman. Chunki u barcha xalqim ichida (Mening) nazar qiladiganimdir, u Mendan o‘zgani ko‘rmaydi. Ey Dovud! Bunday oshiq bandani ko‘rsang, uning nafsi erib o‘lgan, jismi ozib-to‘zib ketgan, a’zolari tilka-pora bo‘lgan, Mening nomimni eshitgan vaqtda qalbi qo‘rqinchga to‘ladigan bo‘ladi. U bilan farishtalarim va osmon ahli ichida faxrlanaman. Ey Dovud! Ulug‘ligimga qasamki, bu bandamni Firdavs jannatida taxtga o‘tqizib, jamolimga qarash bilan qalbidagi shavqni qondiraman, u esa Mendan rozi bo‘ladi».

Yana Dovud (a.s.) haqidagi xabarlarda shunday vorid bo‘lgan ekan: «Muhabbatimga yuzlangan bandalarimga ayt, barcha xalqlardan yashirinib, sizlar bilan o‘rtamdagi pardani ochgan bo‘lsam, hatto qalb ko‘zlaringiz ila Meni ko‘rsangiz, dunyoni sizdan to‘sib, dinni bergan bo‘lsam, Mening rizoligimni istab, xalqlarning norizoligiga uchragan bo‘lsangiz, bilingizki, siz hech ziyon ko‘rmabsiz, biror narsani yo‘qotmabsiz».

Dovud (a.s.) haqidagi boshqa bir xabarlarda shunday deyiladi: «Alloh taolo u kishiga vahiy qiladi: «Meni yaxshi ko‘raman, deb hisoblaysan. Agar shunday bo‘lsa, qalbingdan dunyo muhabbatini chiqarib tashla. Chunki Mening muhabbatim bilan dunyo muhabbati bir qalbda jam bo‘lmaydi. Mening oshiq bandalarimga xolis bo‘l... Diningda Menga itoat et, odamlarga ergashma. Muhabbatimga muvofiq keladigan narsa senga oshkor bo‘lsa, uni mahkam ushla. Senga mushkul bo‘lgan narsada Menga itoat et... Qiyinchiliklarda senga madad beraman. Ta’lim olayotgan shogirdingga kamtarin bo‘l. Muridlarga balanddan muomala qilma. Ey Dovud! Kalomimni mahkam tut, bandalarimni rahmatimdan noumid qilma. Shahvatlardan tiyil, chunki ular ibodat halovatini ketkazadi va aqllarni ma’rifatimdan to‘sadi. Oshiq bandamga dunyoni ravo ko‘rmayman, balki uni dunyodan musaffo qilaman. Ey Dovud! Mening muhabbatimdan to‘sadigan va dunyoga ko‘ngil bergan olimni do‘st tutma.

Nafsingga dushman bo‘lish bilan Menga yaqin bo‘l, uni hoy-u havaslardan man qil. Shunda senga qarayman va o‘rtamizdagi pardalarni ko‘taraman».

G‘azzoliyning «Ihyou ulumid-diyn»idan bu parchani batafsilroq keltirdik. Bu parcha Jamolullohga bo‘lgan shavq haqida. Ahli shavqqa nisbatan Allohning mehribonligini, rizoligini ko‘rdingiz. Bundan o‘zingiz dars olib, saboq chiqarasiz. Albatta, biz Rasululloh (s.a.v.) duo qilganlaridek: «Allohim! Men Sendan qazo (hukm)dan so‘ng rizolikni, o‘limdan so‘ng rohatli hayotni, ulug‘ jamolingga qarash lazzatini hamda Sen bilan uchrashuvga bo‘lgan shavqni so‘rayman», deya duo qilib qolamiz.

(Imom Ahmad va Hokim rivoyatlari)

10 OLTIN O‘GIT

Maysa o‘tlar ham damodam suv ichar,
So‘ngra hayvon deb tiriklikdin kechar.

O‘t-o‘lanlar parvarish topish uchun suvga qongani sayin o‘sib, keyin hayvonlar uchun o‘zini fido qiladi.

Keksa idroking go‘dak o‘ylardadir,
Nafsing ul aqling yuziga pardadir.

Nafsing aqlingni yengsa, yoshi ulug‘ keksa bo‘lsang ham, fikr-u xayoling go‘dak idrokidan farq qilmaydi.

Aqli komilga yaqin bo‘l boz-boz,
Toki topgaysen yomon fe’ldin xalos.

Donishmand, yetuk insonlar bilan qancha yaqinlikda bo‘lsang, fe’lingdagi yomonliklardan oson qutulasan.

Ham zabunsen, ham zabungarsen, ajab,
Sayd bo‘lib, sayyodlik etgaysen talab.

O‘zing xor bo‘lib yotganing holda o‘zgalarni ham xor qilishga intilasan. Ya’ni o‘zing o‘lja (ov) bo‘lganing yetmay, ovchilik (sayyod) da’vosini qilasan.

Nobakorlar qissasi hikmat senga,
Do‘st-u yorlar qismati ibrat senga.

Yomon odamlarning ahvolidan o‘zingga saboq olib, yaxshilarning chiroyli hayotidan o‘rnak ol.

Bas, ularnikim ajal etdi halok,
Navbating kelgay, etar ko‘ksingni chok.

Yaxshi-yu yomonning kuni bitgach, ajal halok qiladi, hushyor bo‘lginki, navbating kelganda sen ham omon qolmaysan.

Haqki senga bir jazosin shaylagay,
Zarbini qo‘lsiz, oyoqsiz aylagay.

Haq taolo yaxshi-yomon qilmishing uchun jazo (mukofot)ini tayyor qilib qo‘ygan. U shunday Zotki, O‘z zarbini qo‘lsiz, oyoqsiz qudrati bilan yetkazishga qodir.

Bor esa Haq, qayda, deb so‘rguvchi ul,
Tushsa qiynoqqa, «Xudo» der muttasil.

«O‘sha Xudoying qayerda?» deb shakkoklik qiluvchi mulhidlar boshiga kulfat tushganda «Ey Xudoyim!» deb nido qilib yuborganini o‘zi ham bilmay qoladi.

Umri betavba base mehnat erur,
Nogahon kelgan o‘lim g‘aflat erur.

To‘satdan kelgan o‘lim ko‘pchilikni g‘aflatda qoldiradi, ammo betavba umri tugaganlarning oxiratdagi uqubatlari hammasidan ham dahshatliroqdir.

Vosita ko‘p ersa, vasl ermish yiroq,
Vosita kam ersa, ortar ishtiyoq.

Biror narsaga intilish yoki bajarishning imkoniyati (vosita) qancha cheklangan bo‘lsa, unga ishtiyoq shuncha ziyoda bo‘ladi. Ammo imkoni ko‘p narsaga erishishda inson tabiatida sustkashlik, zalolat ko‘proq.