автордың кітабын онлайн тегін оқу Arba'in (40 hadis)
BISMILLOHIR-RAHMONIR-RAHIM
Hamd angakim, kalomi xayrmaol
Qildi elga rasulidin irsol.
Ul rasuleki, ham kalomi fasih
Elga tegurdi, ham hadisi sahih,
To ulus jahldin xalos bo‘lub,
Ilm xilvatgahiga xos bo‘lub,
Chun tamuqdin najot topqaylar,
Uchmaq ichra hayot topqaylar.
Jalla zikruh zihe ilohi rafi’,
Azza kadruh zihe rasuli shafi’.
SABABI TA’LIFI MANZUMA
Ul safo ahli pok farjomi,
Pokfarjomu pokfar Jomiy.
Ul yaqin sori dastgir manga,
Qiblavu ustodu pir manga
Ki tutubdur jahonni tasnifi,
Nazm devoni, nasr ta’lifi.
Chunki hijratdin el arosida so‘z
Seksan olti edi-yu sekkiz yuz,
Kim yana tuhfae ayon qildi,
Tuhfa yo‘q, turfae bayon qildi.
O‘qug‘onda buxoriu muslim
Qirq so‘z borcha shubhadin solim.
Nasr ila nazmin murakkab etib,
Forsiy lafz ila murattab etib,
«Arba’in»e chiqardikim, jonlar
Balki qirq arba’in chiqorgonlar.
Toptilar anda nash’ai maqsud,
«Arba’in»din nechukki, ahli shuhud,
Forsiydonlar aylabon idrok,
Oriy erdi bu naf’din atrok.
Istadimki, bu xalq ham bori
Bo‘lmag‘aylar bu naf’din oriy.
Men demakni chu muddao aylab,
Ul ijozat berib duo aylab.
Muddao chun bori savob erdi,
Har duo qilsa, mustajob erdi.
Bir-iki kunki ehtimom ettim,
Ko‘z tutardin burun tamom ettim.
Bor umidimki, shohi shar’oyin
Kim, nabiy shar’iga berur tazyin,
Ulki avroq aroki solg‘ay ko‘z,
Aylagay ko‘ngliga asar bori so‘z.
Nasridin dag‘i bahravar bo‘lg‘ay,
Nazmdin dag‘i boxabar bo‘lg‘ay.
Bu kun o‘lsa hadislarga muti’,
Tongla bo‘lg‘ay muhaddis anga shafi’.
1. Lo yu’minu ahadukum hatta yahibbu la ahihi ma yuhibbu li nafsihi.
Mo‘‘min ermastur, ulki iymondin
Ro‘zgorida yuz safo ko‘rgay,
Toki qardoshiga ravo ko‘rmas —
Har nekim o‘ziga ravo ko‘rgay.
2. Man a’ta lillahi va mana’a lillahi va ahabba lillahi va abg‘aza lillahi faqad-is’takmala iymanahu.
Kimgakim hubbu bug‘zu man’u ato
Haq uchun bo‘ldi jazm bil oni,
Kim erur tengri lutfidin komil
Ahli iimon qoshida iymoni.
3. Al-muslimu man salim al-muslimuna min yadihi va lisonihi.
Kim musulmonlig‘ aylasa da’vo
Chin emas gar fido qilur jonlar.
Ul musulmondururki, solimdur.
Tiliyu ilgidin musulmonlar.
4. Xislat a’ni lo yajtami’ani fi mo‘‘minin al-buxlu va su’ ul-xulqi.
Mo‘‘min ersang qilib durringni nisor,
El bila ravshan o‘l nechukkim sham’.
Negakim, tengri hech mo‘‘minda,
Buxlu badxo‘yluqni qilmadi jam’.
5. Yashibu ibnu adama va tashubbu fihi xislatoni al-hirsu va tul ul-amali.
Odamig‘a agarchi voqe’ erur
Qarigan sori barcha ishda xalal.
Ikki fe’li vale yigitrak o‘lur:
Biri hirsu birisi tuli amal.
6. Man lam yashkurinnasa lam yashkurillaha.
Ulki xoliqga shukr der, avval
Shokir o‘lmoq kerak xaloyiqdin.
Kimki, maxluq shukrini demagay,
Demagay dag‘i shukr xoliqdin.
7. Man lam yarhaminasa la yarhamhullohu.
Tengridin rahm agar tama’ qilsang,
Avval o‘lmoq keraksen elga rahim.
Har kishikim ulusqa rahm etmas,
Anga rahm aylamas rahimi karim.
8. Ad-dunyo mal’unatun va mal’unun ma fiyha illa zikrallohi taolo.
Dunyovu har ne andadur mavjud
Bo‘ldi haq la’nati giriftori.
G‘ayri haq zikrikim, erur zokir
Tengrining rahmati sazovori.
9. Lu’ina abd ud-diyari va lu’ina abd ul-dirhami.
Rahmat ozodag‘aki ul olmos,
Dahr dinoru dirhamin g‘amg‘a.
Lek la’nat angaki qul bo‘lg‘ay:
Xoh dinoru xoh dirhamg‘a.
10. Dum ala-t-tahorati yuvsa’u alayka-r-rizqu.
Gar hamisha tahorating bo‘lsa,
Origay foqa chirki ul suvdin,
Tohir o‘l istasang fuzun ro‘ziy,
Xosir ulkim piturdi bul suvdin.
11. La yuldag‘ ul-mo‘‘minu min juhrin vohidin marratayni.
Eyki, bir nesh yetti muzyidin
Ko‘nglunga pecha uzaysa, yotla.
Chunki mo‘‘minni tishlamas hargiz,
Bir to‘shukdin yilon iki qatla.
12. Al-va’datu daynun.
Kimki har kimga va’dae qildi,
Shart erur va’dag‘a vafo qilmoq.
Va’dakim qilding o‘yladurkim dayn,
Farzdur qarzni ado qilmoq.
13. Al-majolisu bil-amonati.
Qaysi majlisdakim eshitsang so‘z,
Bilgil ul so‘z sanga amonatdur.
Gar ani o‘zga yerda naql etsang,
Ul amonatg‘a bu xiyonatdur.
14. Al-mustashoru mu’taminun.
Har kishikim birovni mahram etib,
Mashvaratda amini roz etti,
Gar yashurdi bilib saloh so‘zin,
O‘zini qalbu hiylasoz etti.
15. As-samohu rabahun.
Mol bazl ila sud agar tilasang,
Oqibat chun o‘lum erur mavjud.
Asragon qolur, ulki bazl etting
Sanga hamroh borurdin etting sud.
16. Ad-daynu shayn ud-dini.
Ahli din ul dururki qilg‘ay ado,
Bot agar zimmasinda dayn o‘lg‘ay.
Dayn adosi chu din alomatidur,
Beadoliq ding‘a shayn o‘lg‘ay.
17. Al-qano’atu molun la yafna.
Hirsdin kechgil ul g‘amedurkim,
Haddu g‘oyat emas anga paydo.
Tut qanoatki, ul erur mole
Ki, nihoyat emas anga paydo.
18. Navm us-subayhati yamia’ ur-rizqa.
Subh uyqusin ulki aylar tark
Rizqu ro‘zin o‘ziga to‘sh ko‘rgay.
Ulki g‘aflatdin etti navmi sabuh,
Bu sharafni magarki tush ko‘rgay.
19. Ofat us-samohati al-mannu.
Har kishiga rioyate qilsang,
Minnat o‘tkarmagil gumoningg‘a.
Negakim ul kishiga ofat erur,
Yukla minnat va lek joningg‘a.
20. As-sa’idu man vu’iza big‘ayrihi.
Elga ne kelsa aylamas pand,
Ulki ko‘nglini qildi g‘aflat band.
Kimki pand oldi elga tushgandin,
Oni bilkim, erur saodatmand.
21. Kafa bilmar’i isman an yuhaddisa bikulli ma yasma’u.
Bu yozuq bas kishigakim, eldin
Har na so‘zkim eshitti fosh etti.
Tog‘ eshitganni der, gunohidin
Go‘iyo tengri oni tosh etti.
22. Kafa bilmavti va’izan.
Voizing bas ato-ano o‘lumi,
Kim alarcha erur sanga nosih.
Voize ul kim ayturu qilmas,
Erur ul voizing munga rojih.
23. Xayr un-nasi man yanfa’uli-n-nasi.
Xalq aro yaxshiroq, deding, kimdur?
Eshitib, ayla shubha raf’ andin,
Yaxshiroq bil ani ulus arokim,
Yetsa ko‘prak ulusqa naf’ andin.
24. Innalloha yuhib us-sahl at-talqa.
Haq seni sevgay el bila bo‘lsang,
Tilu ko‘nglungni qilib yakro‘y,
Nukta sursang shukuftau xandon,
Zist qilsang kushodau xushro‘y.
25. Tahadu tahabbu.
Do‘stlashinglar hadiyalar berishib,
Bahra topqon xirad atiyasidin.
Xud jahonda atiyae bormu,
Yaxshiroq do‘stliq hadiyasidin.
26. Utlub ul-xayri inda hisonil-vujuhi.
Eyki, bir ishda hojating bo‘lsa,
Yaxshi yuzlukdin ista baxshoyish.
Toki baxshoyishidin avvalroq
Ko‘rmagidin yetushgay osoyish.
27. Zur g‘abban tazdad hubban.
Bir-birin do‘stlar agar gah-gah,
Ko‘rsalar, do‘stluq o‘lur g‘olib.
Shavqdin ixtilot o‘lur matlub,
Vasl uchun orzu o‘lur tolib.
28. Tuba liman shag‘alahu aybuhu an uyub-un-nasi.
Ey xusho ulki, ayb ko‘rmamak ila
Yuz hunarvar marotibin topqay.
Ya’ni o‘z aybi pardasi ko‘ziga
O‘zga el aybi chehrasin yopqay.
29. Al-g‘inal-ya’su mimma fi aydin-nasi.
Boylig‘ istar esang el ilgidin
Har na ko‘rsang boridin o‘l navmid,
Bul g‘ino, baski, xalqdin kechibon
Tutsang ummid haqdin-o‘q jovid.
30. Min husnil islom il-mar’i tarkuhu ma la yuiybuhi.
Kimki islom ko‘zgusida tilar
Har zamon o‘zga bir safo mavjud,
Kechsun ul nav’ borcha ishdinkim,
Tengri rozi emas, ulus-xushnud.
31. Laysa ash-shadidu bisir’ati innama ash-shadid ul-laziyna yamliku nafsahu ind al g‘azabi.
Emas ul pahlavonki o‘z qadrin
Bosh uza eltibon nigun qilgay.
Pahlavon oni bilki yetsa g‘azab
Nafsi ammorani zabun qilg‘ay.
32. Lays al-g‘aniyu an kasrat il arzi innamal-g‘aniyu nafsi.
Boy emas ulki, mol kasratidin
Ko‘rmagay foqau talab ranjin.
Oni bilkim, xudoy bermish anga
Nafsi ammora tarkini ganjin.
33. Al-hazmu su’ uz-zanni.
Hazm bois durur angaki, mudom
Ishi el sori badgumon o‘lg‘ay.
Doimo ehtiyot etar angakim,
Qayodlardin hama amon o‘lgay.
34. Al-ilmu la yahillu man’hu.
Ey xiradmand olimeki, sanga
Ilmdin ro‘ziy ayladi sone’.
Kishi o‘rgansa qilmag‘il mahrum,
Yoki naf’ olsa bo‘lmag‘il mone’.
35. Al-kalimat ut-tayyibatu sadaqatun.
Yaxshi so‘z birla hojat ahlin so‘r,
Bermasang yaxshi to‘‘madin nafaqa.
Pe uchunkim rasul qavli bilan
Yaxshi so‘z bordur uylakim sadaqa.
36. Kasrat uz-zihki yumiyt ul-qalba.
Asru ko‘p kulmakim, o‘lar ermish,
Zinda dil ko‘ngli kulgu kasratidin.
Muni har kimki bildi ko‘ngli bila,
Kulmagay o‘lsa ko‘ngli hasratidin.
37. Al-jannatu tahta aqdomi ummahati.
Onalarning oyog‘i ostidadur
Ravzai jannatu jinon bog‘i.
Ravza bog‘i visolin istar esang,
Bo‘l onaning oyog‘i tufrog‘i.
38. Al-balou muakkalun bin-nutqi.
Dedi ko‘p so‘zlagan xato ko‘p etar,
Ulki derlar ani valiyulloh.
Har balokim yetar-erur so‘zdin,
Buyla hukm ayladi nabiyulloh.
39. An-nazaru ilal mar’atil-ajiabiyati sahmun min sihami iblisa.
Solma ko‘z kimsa bo‘lsa nomahram,
Garchi nafsing topar nazorada sud,
Ki nazarkim harom-shaytonning
Novakidur va lek zahrolud.
40. Lo yashba’ ul-mo‘‘minu duna jorihi.
Kimki mo‘‘min durur qachon chidag‘ay,
Kim o‘zi to‘qu qo‘shni bo‘lg‘ay och.
Anga dog‘i kerak yetursa nasib,
Xonida gar qulochu xohi umoch.
* * *
Eyki, shaxsingni xoliqi fattoh
Dedi: «Xammartu arba’ina saboh»,
Erur ul arba’ining avvali hol,
Ayla bu «Arba’in» bila a’mol,
Ki bu nav’ ikki «Arba’in» mavjud
Bo‘lsa, shoyadki topqasen maqsud.
Yetsa maqsud muddao birla
Meni yod etgasen duo birla
Ki, Navoiyg‘a ul duo yetgay,
Bulbuli ruhig‘a navo yetgay.
Val-hamdu lillahi ala tavfiqi haazl-arba’ini vas-salotu vas-salom at-tayyibin at-tohirina va sallama tasliman kasiyran.
«ARBA’IN»NING IZOH VA TARJIMALARI
Sharq adabiyotida «arba’in» an’anasi mavjud bo‘lib, xalq orasida mashhur, eng sahih hadislardan 40 tasini saralab olib, uning mazmunini bir ruboiyda talqin qilingan.
Abdurahmon Jomiyning «Chihil hadis»ini Alisher Navoiy turkiyga tarjima qilgan. Shoirning niyati, asar muqaddimasida ta’kidlanganidek, «forsiydonlar idrok aylagan» qirq hadis mohiyatidan turkiyzabonlarni ham bahramand qilish edi. Bu hadislarni she’rga solishda esa barcha shoirlar ularning oson tushunilishini, yodda saqlanilishini ham nazarda tutganlar.
HADISI SHARIF TARJIMALARI
1. Sizlardan hech biringiz o‘ziga ravo ko‘rgan narsani birodariga ravo ko‘rmaguncha, chin mo‘‘mnn bo‘lolmaydi.
2. Kimki xayr-ehson qilishda, noo‘rin joylarga sarf qilmaslikda, yaxshi odamlarni do‘st va yomon odamlarni dushman tutishda faqat Ollohning rizoligini niyat qilgay bo‘lsa, demak u o‘z iymonini butun saqlaydi.
3. Qo‘lidan va tilidan musulmonlarga ozor yetmaydigan kishigina haqiqiy musulmondir.
4. Mo‘‘min kishida ikki xislat jam’ bo‘lmaydi: baxillik va yomon xulqlilik.
5. Inson keksaygan sari unda ikki xil xislat yasharib boradi: dunyoga muhabbat va orzu-havas.
6. Kimki nnsonlarga shukr aytmasa Ollohga ham shukr qilmaydi.
7. Odamlarga rahmli bo‘lmagan kishiga Ollohning ham rahmi kelmaydi.
8. Dunyo mal’undur, Olloh zikridai boshqa dunyodagi befoyda ishlar ham mal’undur.
9. Dinor va dirhamga qul bo‘lganlarga la’nat bo‘lsin.
10. Doim tahoratli yurgin, tahorat — tozalik rizqu ro‘zingni oshiradi.
11. Mo‘‘min kishi bir teshikdan ikki marta chiqolmaydi.
12. Va’da — bu qarzdur.
13. Majlislarda eshitganing — omonat.
14. Maslahatchi — ishonchga sazovordir.
15. Qo‘li ochiqlik — foydadur.
16. Qarz - bu din uzra dog‘dur.
17. Qanoat — tuganmas boylikdir.
18. Tongi uyqu rizqni qisqartiradi.
19. Minnat — saxiylik ofatidir.
20. Boshqalardagi kamchilikni ko‘rib, o‘zini tuzatgan odam—saodatlidir.
21. Eshitgan gaplarini o‘zgalarga aytish — insonning gunohga botishi uchun kifoyadir.
22. O‘lim — bu ayni pandu nasihatdur.
23. Insonlarning yaxshisi — insonlarga foydasi tegadiganidir.
24. Olloh taolo xushfe’l va ochiq yuzli bandalarini sevadi.
25. Bir-biringizga hadyalar berib, do‘stlashinglar.
26. Yaxshilikni chehralari ochiq odamlardan kutinglar.
27. Goh-goh ko‘rishganda muhabbat oshar.
28. O‘z aybini bilib, boshqalar aybini qidirmaydigan odam — xo‘b yaxshi odamdur.
29. Haqiqiy boylik— bu odamlar qo‘lidagi narsalardan noumid bo‘lish, tama’ qilmaslikdur.
30. O‘ziga yarashmagan narsalarnn tark etnsh — inson musulmonchiligining husnidur.
31. Kurashda g‘olib chiqqan pahlavon emas, balki g‘azabi kelganda, o‘zini bosib olgan odam pahlavondir.
32. Boylik — molu dunyoning ko‘pligi bilan emas, balki nafsning to‘qligi bilan o‘lchanadi.
33. Ishonmaslik — ehtiyotkorlikdir.
34. Ilmda baxillik yo‘q.
35. Yaxshi so‘z — sadaqadur.
36. Kulgining ko‘pi — qalb o‘limi.
37. Jannat onalaringiz oyog‘i ostidadur.
38. Hamma balo — tildandur.
39. Begona asllarga tashlangan har bir nazar —shayton o‘qidur.
40. Mo‘‘min kishi qo‘shnisi och turib, o‘z qornini to‘yg‘azmaydi.
Shul «Arba’in»ga muvaffaq etgani uchun Ollohga shukr. (Muhammad) va uning barcha pok nasliga Ollohning marhamat va rahmati hamda salomi bo‘lsin.
Hadislarni TDShI aspiranti Mansur Asqarov tarjima qilgan.
