Дайындаған: Елмұрат Ораз

 

«Шабыт» баспасы

Алматы, 2022

Ер Тарғын

(Қазан басылымы, 1913)

Ерте заманда бір Тарғын деген батыр өзінің қазақ халқынан кісі өлтіріп, ханына қылмысты болып қашыпты. Қашып келіпті қырық сан Қырым жұртына. Ол уақытта Қырымда қырық мың мешіт бар еді, қырық ханы бар еді. Сол ханының үлкені Ақшахан деген еді. Сол ханның қол астына келіп кірді. Сонда ел арасында жүрді. Бірталай заман болды, айдан айлар өтті,һешбір кісі мұның батыр екенін білмеді, тек қонақ болды да жүрді. Ол уақытта Қырым жұртының арғы жағында бір жауы бар еді. Он сан Оймауыт, тоғыз сан Торғауыт деген ханның елі еді. Олалай, Бұлалай деген ноғайда көп батырлар өтсе де, Олалай, Бұлалайдың елін бұрын алғандары жоқ еді. Бұл уақытта Ақшахан талап етіп аттанды, неше мың шерік әскер болып, сол Тарғын аттанған әскерлеріменен бірге аттанып кетті, һешбір кісі де оған жүр деп айтпай-ақ. Ол Тарғынның ол әскердің ішінде екенін тағы да һешкім білмеді. Бұл аттанған әскер Торғауытқа барып жетті. Бұлар барып жеткен соң, Торғауыт халқынан шың қағылып, барабан соғылып, неше мың көп әскер жиылып, соғыс қылды. Жер жүзіне қан сел болды. Олай болса да, һешбір бұзып ала алмады. Алмаған себебі, қамалдың ішіне кіре алмады, сыртында тұрып ұрыс қылды. Ол уақытта Тарғын батыр ұрысқан жоқ еді, һешбіреуі де мұны танып, «соғысқа бар» деп айтпаған соң, енді Ақшахан көп кісілерін өлтіріп, Торғауытты ала алмай, кері жұртына қайтпақ болды. Ақшахан жұртына қайтпақ болып тұрғанда:

Тарғын сынды батырың

Қайтарын жұрттың біледі,

Алладан пәрмен тіледі.

Құйысқанын қысқартып,

Екі айылын бек тартып,

Енді атына мінеді.

«Өлгенім жақсы, Құда деп,

Тоғыз сандай Торғауыт,

Он сандай Оймауыт

10 Барабан соғып, шың қағып,

Алдымнан әскер жүргізіп,

Бұйым болды бұ да» деп,

«Аллалап» батыр шабады.

«Жалғыздың жары — Құда» деп,

Сары ала туы салбырап,

Шапты батыр тебініп,

Жалмауыздай емініп.

сырттағы жүрген әскерге

Қарамайды бұл батыр,

20 Ішкі қамалға кірді желігіп.

Бұл Тарғын қамалға кірген соң, Ақшаханның әскерлері бұның Тарғын екенін танымаса да:—Е, тәйірі біздің ноғайымыздың бір батыры ғой,—деп, соңынан олар да кірді. Сонан соң бұлар қамалды бұзып алады, көңілдері ашылды. Ақшахан қуанып еліне қайтты. ЕЛГӨ келген соң, таранып тыныштанып көңілі қош болған соң, тағында отырып Ақшахан үкім қылды:—сол жауды бұзып алған батырды тауып маған алып келіңіз,—деп. онан соң ол тарғын батырды тауып, хан алдына алып келді. Хан оныменен көрісіп, жөнін сұрап: — сен кімсің? — дейді. тарғын айтты:—Мен қазақпын,—деді. Хан айтты:—сен қазақ болсаң, біздің жұртымызға неге келдің, не жұмысқа келдің? — деп. онда тарғын айтады:—Мен ханымыздың бір жақсы бегін шаһид еттім, онан соң жұртым тынышсызданды, сол себептен сіздің қоластыңызға қашып келдім,—деді. сонда хан айтты: — сен кешегі жауды бұзған қайратыңды сені тынышсыздаған жұртыңа көрсетпедің бе? — дегенде, тарғын айтады:—нақақтан өз жұртымды жылатуға шариғат қоспайды, —деді. Онан соң Ақшахан үкім жүргізіп, тарғын батырды әскербасы қылды. Бұл батыр әскербасы болған соң, күні-түні жарақтанып, сақтанып жүрді. ол уақытта Ақшаханның бір қызы бар еді.

Шашын дәндерменен тараған,

Бектер мінген бедеудей

Бауырынан жараған.

Бет ажарын қарасаң,

Жазғы түскен сағымдай.

Бет ажарын байқасаң,

Терісінен айырған

Жарма бидай ақ ұндай.

Қасы сарыжадай керілген,

30 Кірпігі оқтай тігілген,

Бұралып белі бүгілген,

Қараған кісі үңілген.

Қолаң шашты, қой көзді,

Әйелдегі бір сөзді —

Ақжүніс атты ару еді.

Бұ мәрттің мұндай батырлығын, ерлігін, қайратын қарауылшы құлдары, қарауылшы күңдері Ақжүніс аруға түсіндіріп айтты. Ол бозжігіттің асылын, қайратын есіткен соң, төзіп тұра алмады, бір құлын шақыртып алып, құлына мың ділдә беріп айтты: — Ділдәні беріп, сенің тіліңді кескенім,— деді,—осында бір қырғыз жұртынан келген Тарғын дейтұғын бір батыр жігіт бар деп есіттім. Сол жігітті һешкімге білдірмей, маған шақырып алып келіп жолықтыр, егерде өзіңнен басқа кісіге білдірсең, сенің неше жеріңнен кесіп өлтіргенімді көр, — деді. Егер де алып келсең, кісі жатпастан бұрын менің м

...