Дайындаған: Елмұрат Ораз

 

«Шабыт» баспасы

Алматы, 2022

Ақиық

Есімжан жас кезінен құс салатын,

Жыл сайын құспен талай аң алатын.

«Есекең құстың тілін біледі» деп,

Рулы ел өнеріне таң қалатын.

Сонымен жылдар жылжып өтіп жатты,

Жайылды сол өңірге құсбегі аты.

Талайлар әдейілеп кеп құс сынатып,

Осыдан «құсбегі» деп атақ апты.

Қар жауса «қансонар» деп көңілденіп,

10 Бүркітін баптай білген жемін беріп.

Құс салу әрі өнер, әрі қызық,

Талайлар алған түлкі жанына еріп.

Қыран құс алатын көксеп жайды,

Ширығып тұғырында тыныш таппайды.

Мұнысын иесіне білгізгендей,

Сілкініп ауық-ауық пыштақтайды.

Осылай отырғанда баптап құсты,

Құс салып өткізбек боп осы қысты.

Шалғайда атағы бар құсбегіге,

20 Бірнешеу құс көтерген келіп түсті.

Бұлар кеп Есекеңе сәлем берді,

Амандық, ел жай-күйі түгенделді.

Бәрі де өз жерінің саятшысы,

Құс жайлы әңгіме боп жөней берді.

Дәм толы дастарқаны, қаймақты шай,

Жөн білген қараған ба қонаққа жай.

Мал сойып, бас-жамбасын тартты әкеліп,

Қазақтың қоналқада жайы осылай.

Аттанды таң сәріден бүркітшілер,

30 Әрбірі өз құсының жайын білер.

Бүркітін Есім шыға қоя берді,

Артымнан әдеті деп ере жүрер.

Тұсына Үлкен Нұра жете бере,

Зулады Есім құсы әлденеге.

Байқауға құстың түсер беталысын,

Кезеңге шықты бұлар шаба, желе.

Көкжалды ат дүбірін ести қашқан,

Қыранның көзі шалды мойнақты асқан.

Дағдылы қыран іліп бастан ұстап,

40 Арланды шеңбектепті қозғалтпастан.

Жан-жақтан бүркітшілер келіп жатты,

Бағасын қыран құстың беріп жатты.

Қасқырды бүркітінен босатып ап,

Есекең мақтанғандай жымың қақты.

Біреулер «Шіркін, құстың ұшуын» деп,

Біреулер «Аңға қайтпай түсуін» деп.

Бас қосып бүркітшілер дуылдасты,

«Қасқырды көрдік бүктеп қысуын» деп.

Емес пе қыран құстың қияғы ортақ,

50 Олжа салу атаның жолы болмақ.

Шақырып ағайынның берекесін,

Үсынды «Жасы үлкенің қасқырды ал» деп.

Байлады жасы үлкенге жол берісіп,

Бұл үшін тұрғаны жоқ сөз керісіп.

Тағы да сонар қуа атқа мінді,

Бүркітін әрқайсысы көтерісіп.

Білетін бүркітшілер жердің сырын,

Шарлады аң бар жердің ой мен қырын.

Бәрі де осы күні олжалы боп,

60 Күн бата ат болдыртып, қайтты ақырын.

Үйлеріне разы-хош тарасады,

Әрі олжа, әрі қызық жарасады.

Қазақтың бұрынғы өткен құсбектері,

Өткізген өстіп талай тамашаны.

Қос тігіп бірнешеуі қыс күндері де,

Баратын аңы молаң, шалғай жерге.

Байланып оң-солына аң терісін,

Келетін шалбуырындап қайтып елге.

Өзі де құс салудың емес пе өнер,

70 Игерген құстың тілін адам шебер.

Өзі үшін түз тағысын пайдаланған,

Не қилы өтті деңіз құсбегілер.

Есім шал жылдар өте дүние салды,

Байлаулы тұғырында құсы қалды.

Мұрат пен Күлайы — бір ұл, бір қыз,

Майсара шалын ойлап қайғыланды.

Ел көшсе Мұрат қолға бүркіт алып,

Әкенің жолын қуды жемдеп-бағып.

Бас кезі қарашаның таяғанда,

80 Бүркіті етін жиды қылмың қағып.

Кей күні түн жарымнан пыштақтайды,

Тіленіп күндіз де ылғи тыныш таппайды.

Бүркіттің өткен-кеткен қимылынан,

Майсара көз жазбады бір сәт тағы.

Есағаң құсты осы кез қайыратын,

Май етін ақ жем беріп айыратын.

Бір мезгіл атқа алып, мал қайырып,

Ұшырып қанаттарын жаздыратын.

Майсара шалын ойлап жылайды енді,

90 Қамығып Мұратқа кеп былай деді:

...