Дайындаған: Елмұрат Ораз

 

«Шабыт» баспасы

Алматы, 2022

Көрұғлы

(Ә. Жүргенбаев нұсқасы)

Қызылбаста Шаадат деген хан өтеді екен. Сол Шаадат дейтін хан дүниеге келген соң әсемпаздық, сұлу көркемдікті өзімнен өткізбеймін деп дүние жүзіндегі асыл тас, лағыл жауһарларды жинап, мұртына тізіп, соның сәулесіменен қызылдап, өзінің отырған көлеміне жарығын түсіріп отырады. Бір күні ой туды Шаадатқа «Осы дүниенің жүзінде менен сұлу, көркем адам бар ма екен. Халық дегеніміздің құлағы алыстан хабарласып тұрады ғой, осы халқымды жинап алып, менен көркем адамның бар екенін, жоқ екенін халықтан сұрап көрейінші» деп, сол оймен бір күні халқын Шаадат жинап алды. Халық түгел жиналды дегеннен кейін: — «Сіздерді жинап тұрғаным дүние жүзінде, осы менен көркем, сұлу адам бар ма, соны көрсеңіздер, қорғанбай айтыңыздар! Мен өзімше өз алдыма, өзімнің алдыма көркемдіктен ешкімді түсірмеймін, — дейді. Сонда Шаадаттың елінде бір мәстен кемпір бар екен, үш жүз бес жасқа келген екен, сол елде өмір сүрген екен, сол уақытта дейді. «Бір қасықтай қанымды кешсең, балам, мен айтайын», деп, халық бара алмай тұрғанда, мәстен кемпір барыпты. «Қаныңызды кештім, толық айт. Таба алмасаң басыңды кесем» дегеннен кейін, кемпір «Тәп-тім» деп Шаадатқа айтып жатқан жауабы:

 — Сіз әшейін әсемдікпенен әсемпаздықты қолдан үйіріп отырсыз. Қайдағы асыл тас, лағыл жауһарды жинап мұртыңызға тағып, соның сәулесімен ғана көрікті көрініп отырсыз. Сіздікі қолдан еккен екпе. Түрікпен деген ат төбеліндей ел бар. Оның Толыбай дейтін бегі бар. Онан туған баланың бәрі, шынжыр қатар бек деп айтады халық. Сонан бір бала туды, атын Бекқойды. Ол баласы көркейіп ат үстіне мінген соң, Бектің үстінде бір бұлт жүретін болды. Ол жүрген жерде өмірі қараңғылық болмайды, күні де, түні де жарық болатын болды. Соған Бекке Раушан дегенді қосып, Раушанбек атаныпты тағы, сіздікі әшейін-ақ, сөз көлеміңіздегі үй ішінде тұрған, қолдан істеген өнер ғой, — деді. Олай болса, — деді Шаадат, — менің алдыма тірі жүргенімде ондай әсем сұлу, көркем адам түсуге тиісті емес,—деп ойға келіп, өзінің мейірімсіз мирахорларын шақырып алып,—сондай бір жан бар дейді, соны маған байлап әкеп бер, — деді. Соған мирахорлары аттанып барып Әуіс дейтін көлге құс салып жүргенінде, қапыл Раушанбекті әкелетін күні шаадат жатып түс көреді. Түсінен жаман шошып, ертеңіне халқын жинап алып, осы түсімді шешетінің бар ма? — деп түсін айтып жатқан жері екен.

Өте қайрат шапқан Шаадат түс көрді,

Арылмайтын атқара алмас іс көрді.

Раушанбекті мирахор әкеп байлаумен,

Таң алдында жатып шаадат түс көрді.

Бір мықты кеп етті бұған қысымды,

Адам екен қарай алмас ұсынды.

Алтын тақта тапжылмастан отыр еді,

Кідірмеді келісімен ұшырды.

Түнде көрген шаадат хан түсінен,

10 Айрылды сол буын кетті күшінен,

Қалай болсын ойлағанда тұрағы,

Сөнгендей болды жайнап тұрған шырағы.

Көрген түстен жаны қалмай шошынып,

Таң атқан соң Шаадат хан тұрады.

Аудырмады Шаадат хан қалыпты,

Көрермін деп ойлаған жоқ жарықты.

Бұл түсінің білу үшін мәнісін,

Таң атқан соң шақырып алды халықты.

Дайын тұрған Раушанбектің табына

20 Не кездеспед ердің ойла бағына.

Зар еңіреп Раушанбек тұр еді,

Душар қылды Кәждекемді бағына.

Еңірегенін көргеннен соң баланы,

Халық келіп толтырып тұр көшесін,

Не етерін Шаадаттың білмес пешесін,

Болмай қалды елдің түгел сұрағы,

Өз кеуліне қайтып сөзі ұнады.

Бұл Шаадат қысылды неден сол,

Сенделу мен халқы келіп тұрады.

30 Шаадат айтты:

— Бір ғажайып түс көрдім,

Өте қиын тыңдаңыздар іс көрдім.

Біреу келіп етті маған қысымды,

Қалмады жайым зәремді ұшырды.

Арпалыстым әлім келмеді дұшпанға,

Алтын тақтан мені жерге ұшырды.

Басым жерге домаланды кесіліп,

Қаным судай өз аузыма ішілді.

Салып тұрсың бұл сөзіме деді зер,

Ақылы толық шаадатпын кемеңгер.

40 Жоритұғын ер болсаңдар келіңдер,

Белді буып мекем туған талапкер.

Таба қойсаң, күнің онда ашылды,

Онда қызыл көре алмассың жасылды.

Таба алмассың, әуре болып келмеңдер,

Мен табанда кесіп алам басыңды.

Мұнан кейін басыңды кесіп алам деген соң, Шаадаттың алдына бара алмай, халықтың еңсесі түсіп тұрғанда, сол елде мәкәндаған жасы жүз беске келген бір мыстан кемпір бар еді. Сол мәстен кемпір — бастан аяқ жердің жүзін кезіп отырған, көп жасаған кемпір. Сол Шаадатқа барып: — Бір қасықтай қанымды кешсең, балам, мен осы түсіңді жорып берейін, — деді.

Хан: — Кештім, — деді.

— Мен емес түсің балам табылды,

Ел қиналып мұның үшін жаңылды.

Бастан-аяқ түсіңді, балам, жориын,

Бір қасықтай қисаң менің қанымды.

50 Дұшпаныңды Құдай қолға беріпті,

Енді ешкім ала алмайды ерікті.

Түнде көрген түсің сенің Раушанбек

Пенде болып өз қолыңа келіпті.

Раушанбектің орынды болды келгені,

Келгеннен соң жөн болады өлмегі.

Шешең айтқан тыңдай берші шетінен,

Шықпайды деді аңғарсам, балам, ебінен.

Сені өлтірер жау қашықтайын болмайды,

Раушанбектің болады осы белінен.

60 Шын нәсілін білесің бе Раушанның,

Түрікпеннің болады ол тегінен.

Кемпір тілін көрдіңдер ме алғанын,

Кеуліндегі тапқаннан соң арманын.

Халқын жинап Шаадат хан қалдырмай,

Майдан жайға құрып жатыр дарбазын,

Білмегенге сәл нәрседен себеп деп,

Бас уәзірдің қараңдар ертіп барғанын,

Құлағың сал деді барып: «Шат,

Айтатұғын өзіңізге үшбу кәп,

70 Көп жинаған дүние қолда мал болар,

Әркім сондай тұрмысынан зар болар.

Жалғыз басты түрікпеннен қорқып өлтірсең,

Өле-өлгенше сүйегіңе ар болар.

Бұл құлды-ей базар жаққа сатайық,

Ахірет пен көрген күні тар болар.

Қатын алмай, бала қайда осыдан

Қала түгіл қу басына зар болар».

Уәзірінің осы айтқан сөзін орынды деп тауып, кеуілін нығытты Шаадат хан. «Апарып базарға сат» деді. Раушанбектің мойнына шынжыр арқан байлап, мирахорлар базарға алып бара жатыр.

Айтқан тілін уәзірінің алады,

Алмағанда ақыл қайдан табады?

80 шынжыр арқан мирахорлар кешікпей

Мойнына Раушанбектің тағады.

Әмірін сол ойлау үшін патшаның

Жетектеумен базарға ертіп барады.

«Құл сатамын кімдер қардар, кім алад», деп

Жаңғырықтырып базарға айқай салады.

Түс ауғанша базар сауда қыла алмай,

Түс ауған соң базар тарап барады.

Көрген күні бұл ғаріптің тар еді,

Ойлағаны аңғарсаңдар бар еді.

90 Сәудегерлік кәсібімен беті ауған

Жалғыз үйлі бір түрікпен мұнда бар еді.

Етпеуші еді тіршілікте өмір ет

Ашып еді өз-өзінен енді шет.

Жүруші еді қызылбаста тірлік қып,

Аты еді ол түрікпеннің Кәжденбек.

Тайып тұрған Раушанбектің табына,

Не кездеспейд ердің ойла бағына?

Зар еңіреп Раушанбек тұр еді,

Душар қылды Кәждекемді бағына.

100 Еңіреген көргеннен соң баланы,

...