автордың кітабын онлайн тегін оқу  Муҳаммад Али: барча даврларнинг энг буюк боксчиси

Наврўз Эргаш ўғли

Bir zamonlar Amerikada hamma narsa rang tamoyiliga koʻra ikkiga: oq va qora tanlilarga boʻlingandi. Oqlar uchun alohida, qoralar uchun alohida uylar boʻlardi. Oq tanlilar uchun alohida, qora tanlilar uchun alohida restoranlar bo‘lardi. Oq tanlilar uchun alohida, qora tanlilar uchun alohida maktablar bo‘lardi. Hatto avtobusdagi oʻrindiqlar ham ikkiga boʻlingandi. Avtobuslarda qoralar faqat orqa eshikdan chiqib-tushar, bordi-yu oʻrindiqda oʻtirgan boʻlishsa ham, oq tanlilar talab qilsa, joy berishga majbur boʻlishar edi.

AQShda quldorlik qonunan tugatilgani bilan, irqchilik saqlanib qolgandi. Mamlakatda qora tanlilarning huquqlarini cheklaydigan koʻplab mahalliy va federal qonunlar mavjud edi.

Teri rangi insonning oʻzi tanlay oladigan narsa emas. Kassius Markellus Kley [1] ham qora tanli edi. U 1942-yil 17-yanvarda AQShning Kentukki shtati Lousvill shahrida tugʻilgan.

Kassiusning otasi — Katta Markellus Kley [2] rassom boʻlib, doʻkonlarga lavhalar va reklama taxtalariga shiorlar yozar, cherkov devorlariga diniy rasmlar chizardi. Shuningdek, bolalar xonasi devorlarini ertak qahramonlarining suratlari bilan bezardi. U suyukli toʻngʻich farzandi Kassiusga: “Sen advokat yoki shifokor boʻlishing kerak”, derdi. Badiiy tasvirga moyilligidan tashqari, u tabiatan aktyor edi, qoʻshiq aytishni va raqsga tushishni xush koʻrardi.

Onasi — Odessa Gredi Kley [3] esa uy bekasi edi, uy-roʻzgʻor yumushlaridan ortganda oq tanlilar xonadonida farroshlik qilib pul topishga intilardi. Mahallada hamma uni “Mama Bird”, yaʼni “Ona qush” deb atardi. Ona qushning gʻazablangani yoki xafa boʻlganini hech kim koʻrmagandi: har doim quvnoq kayfiyatda, koʻzlari kulib turardi.

Kassius haddan ortiq tinib-tinchimas, benihoya shumtaka, biroq yoqimtoy va odamshavanda bola edi. Jimitdayligidanoq doim gapirishga harakat qilardi, hatto hech qanday sabab boʻlmaganida ham ogʻzini ochgani-ochgan edi. Qahramonimiz nimjon bola boʻlsa-da, hayotdagi adolatsizliklarga chiday olmasdi. Qayerda zoʻravonlikka duch kelsa, mushtini qisib bor ovozi bilan qichqirib yuborar va tun boʻyi shunday qichqirishda davom etardi.

Yoz kunlarining birida Kassius bilan Ona qush Luisvillning markaziy ko‘chalari boʻylab sayrga chiqishdi. Birozdan soʻng havo juda issiq boʻlgani uchun bola chanqab, onasidan suv soʻradi. Afsuski, onasi suv olib chiqishni unutgandi.

— Chanqadim, Ona qush...

— Ozgina kut. Hozir uyga yetamiz.

— Yo‘q, chanqadim deyapman!

— Biroz sabr qil, oʻgʻlim...

— Yoʻq, juda chanqadim! Tezroq suv bering! Chiday olmayman!

Chorasiz qolgan onasi Kassiusning qoʻlidan ushlab birinchi uchragan doʻkonga kirdi. Peshtaxta ortida nozik qomatli, yoqimtoygina oq tanli sotuvchi qiz turardi.

— Kechirasiz, xonim. Oʻgʻlimga bir stakan suv bera olasizmi?

Qiz xavotir bilan atrofga qaradi.

— Bera olmayman, xonim.

— Lekin nega?

— Chunki qora tanli bolaga suv bersam, meni ishdan boʻshatishadi. Menga qolsa jon deb berardim, rosti, lekin...

Shu payt Kassius chorasizlikdan yigʻlay boshladi. Doʻkon sohibi nima boʻlayotganini bilmoqchi bo‘lib keldi. Vaziyatni bilgach, u: “Bu oq tanli kishilarga oid doʻkon, shuning uchun chiqib keting, marhamat”, deb ona-bolaga eshikni koʻrsatdi. Keyin bolakay qattiqroq qichqira boshladi, onasi uni uyiga olib borgandagina tinchlandi.

Boshidan kechirgan bu adolatsizlik bola ongida chuqur iz qoldirdi. Ammo Kassiusning hayotini butunlay oʻzgartirgan adolatsiz voqea ancha keyin sodir boʻlgandi.

U paytlari Kassius endigina oʻn ikki yoshda edi. Oʻsha kuni tushdan keyin eng yaqin doʻsti Jonni bilan birga velosipedda sayr qilishardi. Kassiusning otasi biroz pul yigʻib, oʻgʻliga yangi, chiroyli, qip-qizil, yarqirab koʻzni oladigan qimmat velosiped sotib olgandi. Kassius velosipedini koʻz-koʻz qilishdan hech charchamas, Jonni bilan ikkisi soatlab mahallada u yoqdan bu yoqqa aylanib yurishardi.

Bir payt yomgʻir yogʻa boshladi.

— Nima qilamiz? — deb soʻradi Kassius.

— Kolumbiyaga boramiz, — dedi Jonni.

Kolumbiya mahallaning ijtimoiy tadbirlari oʻtkaziladigan katta zal edi.

— Bugun xayriya bozori bor, koʻp odam keladi. Bundan tashqari, usti ham yopiq.

Chindan ham uning gapida jon bor edi, shuning uchun ular Kolumbiya tomon otlanishdi. Doʻsti Jonni oldinda, Kassius esa orqada velosipedlarini uchirib borishardi. Velosipedlarini eshikka yaqin yerda qoldirib, ichkariga kirish