автордың кітабын онлайн тегін оқу Қызыл Арлекин. Арлекин көтерілісі
Достым, бері қарай жақында!
Қорықпа менен...
Мен Арлекинмін, онсыз да білерсің,
Дегенмен қорықпағын.
Осыған дейін басымнан өткенді тыңдадың,
Сөйтіп, Арлекиндер жайлы бар
шындықты білдің.
Енді саған өмірлік махаббатымды
қалай жолықтырғанымды айтып берейін.
1. Моксия рәсімі
Эвердан орманы қашанда ылғалды әрі дымқыл болатын. Өйткені мұнда жылы, тұманды жаңбыр көп жауатын еді. Орманның ит тұмсығы батпас нуына кірмес бұрын көзімді қараңғылыққа үйретуім керек-тін: себебі күн сәулесі жапырақтардың тығыз жамылғысынан өте алмады. Орман сондай қараңғы, дегенмен түрлі жәндіктер мен ашық бояулы питта сияқты құстардың көптігінен тіршілік лебі сезілетін. Жасылдар бұл құсты түсіне қарап «ұшатын кемпірқосақ» деп атайтын. Орман осы құстарға толы болды. Барлық орман тұрғындары олардың бар екенін естісін, білсін дегендей құбылта ән салды. Мұндай құйқылжыған дыбыстарға еш айтарым жоқ еді. Ағаш бұтақтарында қызыл, көк және сары қауырсындар киініп, басын төмен қаратып, аяқтарымен ілініп тұратын питталарды көргенімде, олар бізді — Арлекиндерді еске түсірді. Біз де орман құстары сияқты еркін тіршілік иесі едік, тек түрлі түсті қауырсындардың орнына біздің түрлі түсті жанымыз болды.
Иә, енді өзімді Арлекинмін деуден қорықпайтын болдым. Өйткені бұл шындықты мен шын жүрегіммен қабылдадым, тіпті маскамды біржола шешкеніме қатты қуандым. Осылайша Қара халықтардан алыстап, Көктер мен Қызыл хромдардың жерінде тапқан еркіндік пен білімге құмарта түстім. Кеудемде ерекше күй ойнады.
Көбіне менің ойым жақында ғана болған Қызылдардың қаласы — Самариске орала берді. Жүрегіме жақын хромдардың көпшілігі сол жақта қаза тапты. Олардың ішінде Ктомионың жақын досы, Квадрио деген атпен танымал болған патша да бар еді. Біз онымен небір шытырман оқиғаларды бастан өткердік, ол мен үшін қайта қауышқан сүйікті әкеме айналғандай еді. Мен үшін қымбат жандардың бірі — Ктомио маған тірі қалуды, кез келген қиындықпен күресуді үйретті және хромдар түске бөлінеді деген түсініктен арылуыма көмектесті.
Жаныма батқан ауыр қазалардың тағы бірі — Тиараның өлімі еді. Бұл қаршадай қыз — хромдардың ең кедей кастасының жетімі, кесапатты джанилерге жататын. Тиара Самарис қаласының
қабырғаларынан сырт жерлерде өмір сүрді. Жалғыз-жарым бейшара қызды туыстары да қажет етпеген болатын. Тұратын жері теңіз жағасындағы шөптен жасалған кішкентай күрке болғанымен, ол қолында барымен бөлісті.
Тиараның арқасында Қызыл джани-хромдармен достасып үлгердім. Олар менімен бірге басқа түскен Арлекиннің тағдырын бөлісті. Біз Қызылдардың патшалығынан құтылып шығу үшін, Күлгіндер мен Көктердің жерлерінен қашып шығу үшін қатарласа соғыстық, енді бір-бірімізге бауырдан да артық жақынға айналдық. Қара хромдардың бірі өздерінің ежелгі жаулары — Қызылдармен тонның ішкі бауындай сырлас достарға айналады деп кім ойлаған? Расымен де, Самаристе мен ойламаған таңғаларлық жағдайлар орын алған еді.
Мен өз жолымда көп азап шеккеніме қарамастан, Жасылдардың орманында өсетін алып ағаштар сияқты өзімді бұрынғыдан да мықтырақ сезіндім. Олар күн өткен сайын ештеңеге қарамай биіктей берді. Жасылдар оларды «жұлдызды әншілер» деп атайтын.
Жұлдызды әншілер орманды одан сайын сұлуландыра түсіп, елу хром бір-бірінің иығына шығып тұратындай биіктікке жетті. Олардың жаппай иілген бұтақтарын мүк жауып, лиана шырмауығы орап өсті. Сондықтан олардың астынан өткенде көптеген бөлмелерге бөлінген, жасыл шілтер ілінген үйді аралап жүргендей күйде болатынсың.
Ірі жабайы орхидеялар тура бұтақтарда өсіп, қабығының қатпарларында топыраққа тамыр жай-
ған. Олар нәзік гүлдерін күн сәулесінің күңгірт
жарқылына қарай созып, оның сәулелерін жапырақшаларымен ұстап қалуға тырысты. Жұлдызды әншілер үлкен аралар үшін үй болды, олардың кейбіреулері менің жұдырығымның жартысындай еді. Олардың балы жапырақты шатырдың астындағы үлкен перделер сияқты ілулі тұрды. Жасылдар ара қанаттарының дірілінен шыққан дыбысты ағаштарға ән айтқызатын дауыс деп сенді.
Жасылдар жайлы айтар болсақ… Эвердия орманында болған кезімде мен осы ізгі ниетті адамдарды бұрындары қалайша ұрылар мен өтірікшілер деп санағанмын деп ойладым. Басқа хромдар сияқты, мен де бірнеше болмайтын «қойлардың» арқасында бүкіл отар туралы жаман пікір қалыптасуына жол бердім. Шынымды айтсам, мен Жасыл хромдардан көп нәрсе үйрендім. Барлығын жоғалтқан олар өздерінен алып қоюы мүмкін немесе көзін құртуға болатын жеке заттарды сақтаудан аулақ болды. Олар қолда бар өнер туындыларын жасай отырып, бір-бірімен қажетті заттарды бөлісті, табиғатпен біртұтастыққа ұмтыла отырып, бүгінгі күнмен өмір сүруді таңдады.
Қате пікірде болғаным үшін, теріс ойлағаным үшін мені кешіруге болады деп ойлаймын, себебі Жасылдардан бірінші болып Асторды кездестірген едім. Ал ол болса, мені пайдаланып кетті, онымен қоймай, тонап, тағдыр тәлкегіне қалдырды. Сөйтіп, Астор басыма талай қиындық әкелді. Алайда қазіргі тыныштық күйі, айналамдағы үйлесімділік бұл жағымсыз оқиғаларды менен алыстата берді. Өткен өмірімнің бір бөлшегіне айналып, көңіл түкпірінің қалтарыстарында қалды. Мұның бәрі Эвердияның қайырымды абызы Фейланның арқасында еді.
Өркениетті хромдардан гөрі жабайыларға ұқсап, Жасылдардың жеріне баса-көктеп кіргенімізде, ол бізді өз қамқорлығына алған еді. Өзінің жыланына бізді бірден өлтір демегені де ғажап. Оның орнына Фейлан орманнан шығып, бізге демалыс пен баспана ұсынды. Оның өте шебер жасырынып жүргені сондай, өзінің және адамдарының бізді бақылап, қандай адам екенімізді анықтамақ болғандарын білмедік.
Ол басқа еді… Біздің Фейлан. Көзі ашық жасыл, қызғылт шашы шатасып, қыс алдында ұйысып қалған жапырақтардай еді. Ол мен білетін немесе тағдыр тәлкегімен бөтен елдерді кезіп жүргенімде жолықтырған басқа билеушілерден ерекше болатын. Ол Қаралардың ақсақалдары сияқты жауыз болған жоқ; ол сондай-ақ Көктер сияқты ашкөз емес немесе ақсүйек Қызылдар сияқты менмен болған жоқ. Фейлан ақжарқын болды. Ол барлық Жасылды бөліп-жармай ерекше сүйді. Олар да оны жақсы көрді.
Билеуші мен халықтың арасындағы осы үйлесімділік Эвердиядағы өмірді менің Қаралар патшалығындағы өткен өміріммен салыстырғанда ерекше тәжірибеге айналдырды. Мұнда соқыр мойынсұнушылық пен бітпейтін үйдің жұмысы болған жоқ. Мен сияқты байғұс кедей хромдар Аксиумда осылай істеуге мәжбүр еді. Жасылдардың көпшілігі еш тыйым салусыз және шектеусіз өмір сүрді. Егер басқалардың мүддесіне нұқсан келтірмесе, өздеріне ұнайтын нәрсені жасауға толық еркіндік берілді. «Аспан — шатырдай, жер — үйіміздей» — Астордың маған айтқан көп өтірігінің ішіндегі санаулы шындықтарының бірі. Көптеген Жасылдар қарапайым күркеде емес, орманда немесе биік ағаштарда өмір сүруді жөн көрді. Кейбіреулері, негізінен балалары бар әйелдер, тіпті ғибадатханалардың қирандыларынан пана тапты. Ал біз, арлекиндер, орманның түбінде, амфитеатр қирандыларының жанына қоныстандық.
Барлығы да тәтті балдың дәмін татып жатқандай, дәл қазіргі сәтпен өмір сүрді. Жасылдар өзінің мәртебесін көрсету үшін, керемет тәтті-дәмдіні қомағайлана жейтін Көктерге қарағанда аз жеп, барға қанағат ететін. Бізге келер болсақ, тамақты көргенде Деректің көзі жайнап кететін. Оның аузы бір тынбай, үнемі тамақ жеп жүретін. Алайда көп жеген сайын тоюдың орнына қарны аша беретін. Шынында да, бізде, Самаристен қашқандардың ортақ бір проблемасы болды. Ол — аштық, тойымсыздық. Өмірге деген тойымсыздық.
Бақытымызға орай, біз бейімделуіміз керек болған басты нәрсе — басқа хром адамдарымен маскасыз сөйлесу еді. Мен өзімді Жасыл хром болып көрсетуім үшін Астор ағаштан жасап берген масканы әлі ұмытпаған едім. Жалпы, Жасылдар өз араларында масканы сирек тағатын, ал өз рәсімдері үшін немесе басқа түстегі хромдармен сөйлесу үшін ең әдемі ағаш маскаларын жасайтын. Туған «ормандағы отбасыңның» ішінде маска кию өрескел саналатын.
Мен де, морхром достарым да тұрғындары маскасыз жүретін қалада ешқашан болған емеспіз. Мұнда өз бетін көрсетуден ешкім қорықпайтын. Бұл сондай керемет сезім еді. Дегенмен өзімізді көпшілік алдында жалаңаш жүрген сияқты сезініп, біразға дейін бойымызды үйрете алмадық. Хромдардың қуанған немесе керісінше, көңілсіз кездегі жүздерін барлығы көре алатын.
Уақыт өте келе өзімнің хромдарды бар болмысымен танитын қабілетім бар екенін ұқтым. Олардың бет-әлпетіндегі болмашы өзгерістерге қарап, өзімді терең құзға құлап кеткендей сезінетінмін. Иә, түбі жоқ терең құзға құлап бара жататынмын…
Мен Жасылдарға ұзақ қарап, олардың күлген кездегі әжімдері мен көздеріндегі жарқылды бақылап тұратынмын. Кейде мұны өзім де байқамай қалатынмын. Бірақ бұл ашық эмоциялардан ұялып, көзімді ала қашатынмын.
Бірде Фейлан оның жерлестеріне қалай қарап тұрғанымды байқап қалды, өзімді бұзық тыңшы сияқты сезініп, ұялып кеттім.
— Арлекинге қызық болып жатыр ма? — деп күлімдей сұрады, өзінің біртүрлі, сабырлы мінезімен мазақ етіп.
Мен басымды иіп, тағы ұялдым.
— Айтшы, Фейлан, Эвердиямен нақты не болды? — деп сұрадым әңгіме ауанын өзгерткім келіп. — Халқың неліктен осындай жағдайға тап болды?
— Мұны білу үшін сабағыма қатысуың керек, — деп жауап берді діни қызметкер.
Осылай деген ол ежелгі ішкі ауланың сынған тастарымен жүріп өтіп, алақанымен шапалақтады. Мұнда барлық бала үлкен ғибадатханалардың бірінің баспалдақтарында ойнайтын.
— Ал, кеттік, балалар, кеттік! — деді артынан.
Кішкентай Жасыл хромдар, үйректің балапандары сияқты, Фейланның артынан ере жөнелді. Діни абыз оларды ғибадатхананың баспалдақтарымен түсіріп, ескі амфитеатрдың ортасына алып барды. Бұл жерді Фейлан Эвердияның жүрегі деп атайтын. Біз Дерекпен бірге олардың артынан асығыс жүріп отырдық. Ол біздің әңгімемізді кездейсоқ естіп қалып, қызығып кеткен екен.
— Не болып жатыр? — деп сұрады ол қып-қызыл алманы қырш еткізіп тістеп.
— Жаңа сабақ үйреніп жатырмын, — дедім.
Жасылдар абыздың айналасына дөңгелене отырған соң, балалар бірден сұрай бастады:
— Өтінемін, Фейлан, Эвердияға қалай оралғаныңызды тағы да айтып беріңізші!
— Мен сендерге бұл оқиғаны талай рет айтқанмын. Мұны қайталаудың еш мағынасы жоқ. Оған қоса мен бүгін Моксияны талқылағым келеді.
Оның айтқанына қарамастан, барлығы жамырай, «Өтінеміз!» деп шуласты.
— Жарайды, келістік. Мұндай сүйкімді балақайларға қалайша жоқ деп айта аламын? — Фейлан менің морхром досыма көзін қысып, Дерек екеумізге бұрылды. Ол абдырап маған жалт қарады.
— О, сүйкімді балақай, — дедім мен оның арқасынан қағып. Сосын өзімді ұстай алмай, еріксіз күліп жібердім.
Дерек қызарып кетті.
Фейлан киімінің жапырақ тәрізді желбіреп тұрған жеңдерін жинап, кішкентай оқушыларына қарата сөйледі. Барлық Жасылдар сияқты, ол да орманда оңай қозғалуға мүмкіндік беретін кең жеңі бар туника киді. Жеңдері иесіне қажет болуы мүмкін кез келген затты салатын қалтаға айналды, сондықтан қолы бос болатын. Олар Фейланды ұшып бара жатқан тауысқа ұқсатты.
— Бір кездері Эвердия барлық хромдарға бағыт-бағдар беріп отырған жұлдыз іспетті еді, — деді Жасыл хромдардың абызы. — Бұл жерде кез келген түстегі хромды құшақ жая қарсы алатын. Оған қоса жеріміз өзінің құнарлылығымен танымал болды. Алайда басқа түстегі хромдар бізге және біздің бақытымызға қызғанышпен қарай бастады. Олар «біздің үйімізде неліктен есіктер, ал жүрегімізде шекара жоқ екенін» түсіне алмады, өйткені олардың әлемі табиғат үйлесіміне қайшы келді. Олар басқалардан жасырыну үшін биік-биік қабырғалар тұрғызды. Беттерін күн сәулесіне бұрудың орнына, олар көлеңкеде қалу үшін маскалар жасады.
Фейланның әңгімесін тыңдай отырып, мен бір кездері Астордың дәл сол оқиғаны айтып бергенін есіме түсірдім және Фейлан бұл сөздерді қазір балаларға айтқанындай етіп, оған да үйреткен бе деп ойладым. Мына жақта, Эвердияда, Астор екеуміз бір-бірімізден қашқақтап жүрсек те, одан сескеніп жүрдім. Фейланға Астор екеуміздің арамыздағы араздық туралы бар шындықты айтқанымды және басымыздан өткен оқиғаларды бұрмалап, өтірік айтпақ болса, онысынан түк шықпайтынын ойлап, өз-өзімді сабырға шақырдым.
Мен тағы да Фейланның сабағына назар аудардым. Ол басқа хромдар туралы айтып жатты:
— Сайып келгенде, қорқыныш сезімі оларды бізге қарсы біріктірді. Қаралар, Қызылдар, Көктер мен Сарылар, Қызғылт сарылар… тіпті бейбітшілікті қалайтын Күлгін түстілер де келді де, Эвердияны отқа орап, өртеп жіберді. — Біз оның айтқандарын толықтай түсінуіміз үшін сәл кідірді. — Содан кейін даңқты қаламызды қиратқандарымен қоймай, Қаралар мен Көктер бізді өз жерлерімізді тастап кетуге мәжбүр етті…
Балалардың мұңды жүзін көргенде, мен Қаралардың жасаған қылмысынан ұялып, өзімнен бұл шабуылға әкемнің қатысқан-қатыспағанын сұрадым.
— Біз — Жасылдар жел айдап әкелген тұқымдар сияқты түрлі аумақтарға шашырап кеттік. Қаншама күн тоқыраудың бәрінде бөтен елдерді кездік. Міне, сол себепті басқа хромдар бізді көшпенді хромдар деп атай бастады. Қанша көшіп-қонып жүрсек те, қанат жайып, ешқашан гүлдей алмадық. Біздің кейбіреулеріміз, әрине, оларды көп дей алмаймын, үмітін үзіп, жаман істерге барды… Әдетте Жасылдар ешқашан жасамайтын әрекеттерге барды.
Басқа хромдар бәрімізді ұрлық жасады деп айыптады, алайда біздің жерімізді ұрлаған нағыз ұрлықшылар солар еді… Бұл жылдар қайғылы жылдар болды. Біз бір-бірімізден ана ағашының бұтақтары секілді алшақтап кеткенімізбен, хромдық рухымыз аспанға ұмтылып, Ұлы Анамен біртұтасып кеттік. Арамыздағы алшақтықты біз және біздің жеріміздің арасындағы берік байланыспен салыстыруға болмас еді. Уақыт сырғып өтіп жатты, өтіп жатты…
Балалардың бірі шыдамай кетті:
— Сөйтіп, бір күні…
— Сөйтіп, бір күні, — деп көңілді қайталады Фейлан, — мен Ұлы Ананың менімен «жұлдыз әншілер» аталатын ағаштардың көмегімен сөйлесетінін естігенге дейін. Ол қайтатын уақыт келді деді. Мен оның айтқанын екі етпей, солай жасадым. Тек өзіме сыйлық ретінде алып жүру үшін қасиетті жасыл сұйықтық дайындадым, өйткені бұл сыйлық өсімдік тіршілігінің және Ұлы Ананың қаны еді.
Осы сөздерден кейін Фейлан жеңінен жасыл сарысудың шөлмегін алып, күліп тұрған балаларға шашып жіберді. Сұйықтықтың иісі қатты, өткір еді, мен оның сұйық хлорофилл екенін бірден байқадым. Біз оны Аксиумда қолданатын едік, өйткені ол денсаулық пен өмірдің керемет көзі ретінде танымал болды.
— Қайтып келгеннен кейін, — деп жалғастырды ол, — мен Қаралар мен Көктердің қатыгездікпен және қасақана жерімізді құнарсыз еткенін білдім. Олар оны қолдануға тырысты, бірақ нәтиже болмады… Неге екенін білесіңдер ме? — Фейлан жас хромдарға бұрылды.
— Себебі жер — махаббатқа мұқтаж! — деп дауыстады олар бірдей.
— Өте дұрыс! — деді ол жүзі жайнап. Сосын кенеттен байсалдана қалды. — Күйген жер олардың жүректері сияқты құрғап қалды. Ал махаббатсыз ештеңе өсіп-өнбейді. Сондықтан мен жерімізге өзіммен бірге әкелген қасиетті жасыл сұйықтықты бердім, бірақ, ең бастысы, мен оның жоғалған махаббатын әкелдім және қайтардым. Жер біртіндеп жеміс бере бастады. Бірнеше күнгі тоқырауынан кейін бұл жерде орман тағы бой көтерді.
Фейлан амфитеатрға көлеңке түсіретін тығыз жасыл желекке қолын сілтеп:
— Мына ормандар, мына жерлер біздің бетімізді қорғайды. Сондықтан бұл жерде бізге ешқандай маска қажет емес. Ұлы Ананың алдында бәріміз бірдейміз.
Бұл әңгімені балалар бұрын да естігеніне қарамастан, абыздың әңгімесіне елтігені сонша, бәрін бірінші рет естігендей таңданыспен қабылдады. Мен де Фейланға таңданбай тұра алмадым. Ол гүлденген қауымдастық құра алған нағыз көсем еді, ал Аксиум — Қара адамдардың бойына жиналған ашудан қирауға айналған еді.
Фейлан мені мұңды ойларымнан арылтып, тағы да алақанын шапаттап:
— Ал, қане, не тұрыс, кеттік. Барып Моксия рәсіміне дайындықты көретін кез келді, — деді.
— Моксия! Моксия! — деп балалар қуанды.
Фейлан қолын маңдайына апарып:
