автордың кітабын онлайн тегін оқу  Hazrati Muhammad s.a.v o'gitlari

Lev Tolstoy

ДАҲО АДИБНИНГ ИЙМОНЛИ ИҚРОРИ

Лев Толстойни ўзбек китобхонларига танитишга эҳтиёж йўқ. «Бўйи баравар китоб ёзган» (Абдулла Қаҳҳор) улуғ адиб ўзидан кейинги давр­да яшаган барча адибларга ўз таъсирини ўтказгани илмда тан олинган ҳодиса. Ғафур Ғулом унинг «Первая книга»сидан русча илк сабоқни олган бўлса, Абдулла Қаҳҳор Толстойнинг ижодини ўзига маҳорат мактаби деб билган эди. Дарвоқе, «Маҳорат мактаби» номи билан эълон қилинган ёстиқдай китобда энг кўп тилга олинган рус адибларидан бири ҳам Лев Толстой эди. Буюк адибнинг ҳаётлик чоғидаёқ унинг асарлари ўзбек китобхонларига «Туркистон вилоятининг газети» орқали етиб келган, айрим асарлари ўзбек китобхонларида ҳурмат уйғотиб улгурган бўлса, айрим ўзбек зиёлилари «буюк синод»нинг «зулмга қарши бормаслик» ғояларига кес­кин қарши чиқиб, сиз мустамлакачиликни ҳимоя қиляпсиз, дея раддия билдиришгача бориб етганлари бугунги ўқувчиларга кундай равшан. Яна шуниси ҳам маълумки, Толстой ҳақида йўқсиллар доҳийси беш мақола ёзган ва у мақолалар шўро кунларида Қуръондай ўқитилгани билан улуғ адиб ижодининг ҳамма қирраларини ҳам акс эттириб бера олмаган эди. Лев Толстойнинг «Болалик. Ўсмирлик. Ёшлик» ҳасби ҳоли ХХ аср ўқувчиларига адабий сабоқ бўлган, унинг «Кавказ асири» ҳикояси гўдаклигимизданоқ бизнинг бадиий ижодга бўлган муносабатимизни «шакллантиришга хизмат қилдирган» асарлардан эди. Толстой талқинида уруш ва тинчлик (шу номли эпопея), бахт ва бахтсизлик («Анна Каренина»), туғилиш ва ўлим («Тирилиш») каби зиддиятларни инсоният идроки айният каби қабул қилишда Толстойдан кўмак ўтинганларини ҳам заррача унутмаймиз. Айниқса, ижоди тиниққан, ҳаётининг сўнгги даврида яратилган «Сергей ота», «Ҳожимурод» каби доҳиёна асарлари буюк адибни тирик «синод» (пайғамбар) даражасига кўтаргани, унинг ўлими олдидан минг­лаб, ўн минглаб толстойчилар ўз юртларини ташлаб чиқиб кетиб, «тирик пайғамбарнинг илоҳиётга қовушиши» (И.Бунин, «Толстойнинг қутулиши»)ни кузатиш илинжида бўлганларини бутун жаҳон оммавий ахбороти имкон даражасида ёритиб турган эди. Ўзи бир пайтлар «Севас­топол ҳикоялари»да исён кўтарган кавказлик­ларни қирганини буюк бир ифтихор билан ёзган бўлса, «Ҳожимурод» қиссасида чор мустамлакачилиги зулми учун ўзини озми-кўпми айбдордай билиб, чоризмга қарши чиқиш ҳар бир эркпарвар мазлумнинг нияти эканини ошкор ёзгани уни даҳо адиб сифатида ҳақиқатга тик қарай оладиган мард инсон эканини ҳам англатганди. Устоз Озод Шарафиддинов «Иқрорнома»дай мураккаб ва сирли бир асарни таржима қилиб, нашрга бераркан, унинг: «Мен урушда одам ўлдирганман, ўлдирмоқ ниятида дуэлга чақирганман, тасарруфимдаги мужикларни картага бой берганман, уларнинг меҳнати эвазига яшаганман, уларни қатл этганман. Ёлғончилик, ўғирлик, ҳар хил рангдаги зинокорлик, ичкиликбоз­лик, зўравонлик, қотиллик... Мен қилмаган жиноят қолган эмас...» каби иқрорини келтириб, «ҳар қандай инсон ҳам биринчи навбатда, банда эканини ва банда сифатида адашиш ҳуқуқига эга эканини унутиб қўямиз. Толстой улуғ эди, лекин у айни чоғда инсон ҳам эди ва айни шу жиҳати билан у бошқа инсонларга яқин туради», деб ёзганида Толстойдай мураккаб адибнинг дунё­қарашига доир айрим сезимларни англатган эди. Лев Толстойнинг улуғлиги ҳам унинг ўша «банда»лигида, Ҳақ олдида инсоний ожизлигию доҳиёна тафаккур билан мукаррам иймонни сақлаганида эди. Унинг дил иқрорига қулоқ тутинг: «Қаердаки, ҳаёт бўлса, ўша жойда инсоният пайдо бўлгандан бери унга яшаш имконини берадиган иймон бор. Ва иймоннинг асосий белгилари ҳамма жойда ва ҳамиша бир хил. Ҳар қандай иймон кимга бўлмасин ва қандай бўлмасин, жавоб берган бўлса, иймоннинг ҳар қандай жавоби инсоннинг чекланган ҳаётига чекланмаган нарсанинг маъносини бахш этади ва бу маънони азоб-уқубатлар, муҳтожлик­лар, ўлим маҳв этолмайди. Бинобарин, фақат иймондагина ҳаётнинг маъносини ва яшаш имконини топиш мумкин. Шунда англадимки, сўзнинг энг муҳим маъносида олиб қарасак, иймон «кўз илғамас буюмларни» ва ҳоказоларни фош қилишгина эмас, кароматгина эмас (бу иймоннинг сифатларидан бирининг тасвири, холос), инсоннинг Худога муносабатигина эмас (Худо орқали иймонни белгилаш керак эмас, аввал иймонни белгилаб олиб, сўнгра Худони белгилаш лозим), кўпинча, иймонни мана бундай тушун, деб одамга айтилган гапларга қўшилишгина эмас, балки иймон инсон ҳаётининг маъносини билишдир ва шу билими важидан инсон ўз-ўзини маҳв этмайди, балки яшайди. Иймон ҳаётнинг қудратидир. Инсон яшар экан, у бирор нарсага ишонади, иймон келтиради. Агар у «нима учундир яшамоқ керак», деб бирон нарсага ишонмаса, иймон келтирмаса, унда у яшамас эди. Агар у чекланган нарсани кўрмаса ва унинг хаёлий бир нарса эканини англамаса, у ана шу чекланган нарсага ишонарди; агар у чекланган нарсанинг хаёлий эканини англаса, унда у чексиз нарсага ишонмоғи керак. Иймонсиз яшаб бўлмайди». Бу сўзлар дин шаклидан қатъи назар, ҳар бир инсофли банда иймон сари юксалгандагина ҳаётнинг ҳам, ўлимнинг ҳам маънисини топишга муҳаққақ бўлажагини эслатувчи бир далолатномадир. Шундай экан, Толстойдай абадият сари интилиб «Худо излаган» адибни даҳрий қилиб кўрсатишга уринган даврларни бот-бот эслаб турамиз. Уларни эслаш баробарида даҳо санъаткор руҳиятида кечган руҳоний туйғуларни илғашга ҳаракат қиламиз. Гарчи у ўз қаҳрамони каби Пьер Безухов бўлиб масонликдан кўмак ўтинганда ҳам, Платон Каратаев бўлиб, ўз иймонини уруш чангалидан саломат олиб чиқишга уринганда ҳам, Вронскийдай кибор князь қучоғидан қочиб, ўзини ўлимга тутган Анна Каренина қалбида яшаганида ҳам мукаррам иймоннинг тарафида бўлди. «Қотиллик ҳар қандай диннинг бирламчи асосларига зид бўлган ёвузликдир», деган хулосага келди. Ҳаётнинг қудратини ва ўлим саодатини «иймон излаган» ва бу ҳаётда унга эришган кишилардагина кўрди. Бу йўлда ўзининг абадий саволи «Ҳаёт нима? Унинг моҳияти нимада?» эканини излаб топмоқчи бўлди. Бунинг учун биргина православ черковининг қоидалари доирасида қолиб кетмади. Энг қадимги динлар – ҳинд ведалари, конфуцийлик, буддизмдан тортиб, энг замонавий диний қарашларгача ўрганиб чиқди: «Мен китоб­лардан буддизмни ҳам, исломни ҳам ўргандим, ҳаммадан кўра кўпроқ ҳам китоблардан, ҳам атрофимни қуршаб олган одамларнинг ҳаётидан насронийликни ўргандим». Дастлаб иймонининг негизи деб насронийликни билди, ўзини доимо православ тарафдори деб ҳисоблади. «Бироқ бир жойга келиб, ҳаёт масалалари кўндаланг бўлди, уларни ҳал қилмоқ керак эди. Черков бу масалаларни мен юкунадиган иймон асосларига зид тарзда ҳал қила бошлади». Сулаймон пайғамбардан тортиб Шопенгауэргача диний таълимотларнинг моҳиятини англамоқчи бўлди, ҳатто ўзи тан олиб айтганидай, уларни ўзаро солиштирмоққа ҳам жазм қилди. Насронийликдаги айрим масалалар унга ўта чалкаш ва тушунарсиз бўлиб кўринди: «Ота, Ўғил ва Муқаддас Руҳга сиғинайлик» деган иборани тушириб қолдирардим, негаки уларни тушуна олмас эдим». Шунга қарамай, мукаммал бир дин излаш ҳаракатида бўлди: «Хўш, мен яна нимани излаяпман? – деб садо беради дилимдаги овоз. – Мана у. Усиз яшаб бўлмайди. Худони танимоқ ва яшамоқ – айнан бир нарса. Худо ҳаётдир», деган хулосада тўхтади. «Яша, Худони излаб топ, шунда ҳаётинг Худосиз бўлмайди». «Шунда дилимдаги ва атрофимдаги нарсаларнинг ҳаммаси ҳар қачонгидан кучлироқ нурланиб кетди ва бу нур мени ортиқ тарк этмади».

Лев Толстой бирмунча табиий иккиланишлардан сўнг бундай нурли ҳаётга қадам қўйганида эллик ёшлар бўсағасида эди. Бундан кейин яна ўттиз йиллардан мўлроқ умр кечирди. Ниҳоят, саксон ёшлар атрофида қарийб бир неча ўн йиллардан бери тортиниб келаётган ишга қўл урди. Сўнгги дин деб тан олинган ислом ва пайғамбари охирзамон Муҳаммад (с.а.в.) ҳаётини ўрганиш билан чекланмай, Абдуллоҳ Суҳравардийнинг Ҳиндистонда нашр этилган «Ҳазрати Муҳаммаднинг ўгитлари» рисоласидаги ҳикматлардан бир китобча тартиб қилиб, «Посредник» нашриётида (1909) чоп қилдирди. Мажмуага кирган ва ўта нозик руҳоний дид билан сайланган ушбу ҳадисларни ўқиганда, улуғ Толстой эътиқодининг нақадар теранлиги, диний бағрикенглик тушунчаси мана шундай улуғ адибларга тегишли эканига ишониш мумкин бўлади. Чунки 1879–1882 йилларда яратилган ва шўро вақтида узоқ пайт халқдан яширилган «Иқрорнома» билан бу тўпламга жамланган ҳадислар ўртасида мантиқий бир изчиллик сезила бошлади. Лев Толстойнинг исломга бўлган самимий ҳурмати табиий эди, бироқ буни жаҳон афкор оммасига шундай етказиб бўлмас ҳам эди. Айни шу йили кавказлик зиёли оила Иброҳим оға Векилов ва унинг завжаси Елена Ефимовнадан мактуб келиб, ора йўлда иккиланган фарзандларининг иймон-эътиқодини исломга йўналтириш мақсадида Толстойдан маслаҳат сўраганлари бўлди. Толстойнинг жавоб хатидаги «Мусулмонликнинг насронийликдан устунлигига ва, айниқса, фарзандларингиз хизмат қилмоқчи бўлган ғоянинг олижаноблигига бутун қалбим билан қўшиламан. Насроний идеали ва таълимотини ҳар нарсадан баланд тутган бир инсон учун буни айтиш ғоят ғалати бўлса-да, айтишим керакки, мусулмонлик ўзига хос ташқи кўриниш жиҳатидан ҳам черков насронийлигидан қиёс қилиб бўлмас даражада устун эканлиги менда ҳеч бир шубҳа уйғотмайди. Агар бир кишига черков насронийлиги ёхуд ислом динига кириш борасида танлаш ихтиёри берилса, ўйлайманки, ҳар бир ақлли одам мураккаб ва тушунарсиз илоҳиётдан, уч сифатли Оллоҳдан, гуноҳдан чиқариш маросимию бошқа диний удумлардан, Исонинг онасига ёлворишидан, «Муқаддас шахслар» ва уларнинг расмлари олдидаги сон-саноқсиз ибодатлардан кўра ягона Оллоҳни ва Унинг пайғамбарларини; ислом динини, албатта, устун кўради. Бош­қача бўлиш ҳам мумкин эмас» каби фикрлар тасодифий айтилган ёки бир муштипар онага билдирилган ҳамдардлик оқибати эмас, балки йиллар, ўн йиллар давомида ўйланган, изланган ва ниҳоят, умрнинг поёнида бир йўналишга кирган эътиқоднинг самараси эканини анг­лаш мумкин. Йўқ, биз улуғ рус адиби Лев Толстойни ислом билан боғламоқчи эмасмиз. Зеро, Толстойнинг исломий таълими тугал эмаслиги «Изречения Магомета, не вошедшие в Коран» («Ҳазрати Муҳаммаднинг Қуръонга кирмаган ҳадислари») сарлавҳасиданоқ маълум. Бироқ умрининг охирида Аллоҳга бўлган эътиқодини турли ишоралар билан изҳор қилган буюк немис шоири Гёте каби исломга бўлган самимий ҳурматини эътироф этмоқчимиз, холос. Айни мана шу эҳтиром доҳиёна тафаккур билан мукаррам бир иймон-эътиқод натижаси эканини китобда кетма-кет келтирилаётган манбалар тасдиқлаб турибди.

Ҳамидулла БОЛТАБОЕВ,

профессор

Мусулмонларнинг «Оллоҳдан бош­қа илоҳ йўқдир, Муҳаммад Унинг пайғамбаридир» деган ҳикматида ҳеч қандай муаммо ва сир йўқ.

Лев Николаевич Толстой

ТОЛСТОЙНИНГ ЭЪТИҚОДИ

Дунёга машҳур рус ёзувчиси Лев Толстойнинг «Ҳазрати Муҳаммад» рисоласи бир неча муҳим аҳамиятга эга. Аввало, бу асар насронийлар кўп яшайдиган Русияда ёзилиб, 1909 йилда нашр этилган. Бу рисолани ҳаётлик чоғидаёқ жуда катта шуҳрат қозонган жаҳоннинг улуғ ёзувчиларидан бири, рус адиби Лев Николаевич Толс­той нашрга тайёрлаган. Катта мол-мулк эгаси бўлган Лев Толстой динни чуқур таҳлил қилиши, бу хусусда теран мулоҳаза юритиши билан кўпчилик эътиборини тортди. Бошқалардан фарқли ўлароқ, у динга шовинистларча ёндашмади. Дин моҳиятини тушунишга интилиши, ҳақиқатга садоқати ва мол-дунёга унчалик эътибор бермаслиги туфайли у диний ҳақиқатларни англашга яқинлашди. Лев Толстой Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.)га ҳурмати ва ислом динига нисбатан ҳайрати натижасида тасниф этган бу асари билан юксак маданиятли ва диний маълумотларга эга бугунги ўқувчиларни ҳайратлантирмайди, деб ўйлаймиз. Лев Толстой бу китобчани бошқа асарлари билан бирга (1909), рус ўқувчиларини Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.)нинг ўгитлари билан таништириш мақсадида тасниф этган. Ишонч билан айта оламизки, ушбу китобча кўплаб китобхонларнинг диний тушунча ва тарбиясига таъсир қилган. Чунки Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.)нинг шахсияти, ул зотнинг илоҳий қудратга асосланган фикрлари, шунингдек, Русияда эътиборли диндорлардан бири саналган Толстойнинг тавсия-тақдими мазкур китобчанинг таъсирини оширган. Собиқ шўролар даврида Л.Н.Толстойнинг асарлари қайта-қайта чоп этилган бўлса-да, у зот тасниф этган ушбу рисола бирор марта ҳам нашр этилмаган. Чунки шўролар ҳукмронлигининг дастлабки йиллариданоқ кишилар мажбуран даҳрий эттирила бошланган. Буни истамаган кишилар 1938 йилда «қатағон қурбонлари»га айланган. Шундай бир пайтда Лев Толстойнинг дин тўғрисидаги мулоҳазаларига истисно сифатида қаралмаслиги табиий. Ўша даврдаги вазият тўғрисида тасаввур ҳосил қилиш учун бир воқеани мисол сифатида келтиришимиз мумкин. 1978 йили (мазкур китобча нашр қилинганидан 70 йил ке­йин) Озарбайжон жумҳуриятининг нуфузли журналларидан бири «Озарбайжон»да бу рисоланинг «Кириш» қисми ва унга илова тарзида турк генералининг турмуш ўртоғи – Е.Векилованинг Лев Толстойга ёзган мактуби озарбайжончага ўгирилиб, чоп этилиши мўлжалланди. Аммо Бакудаги цензура ташкилоти бунга рухсат бермади. Сабаби эса Толстой каби бир улуғ рус ёзувчисининг ислом дини ва Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.) ҳақида ижобий фикрлар айтгани эди. Бош муҳаррир мазкур китобчанинг «Кириш» қисми ва Е.Векилованинг мактубини чоп этиш мақсадида журналнинг ушбу сони нашрини узоқ вақт кечиктирди ва рухсат олиш учун Москвага мурожаат қилди. У ердан «Ҳа, нашр этиш мумкин», деган жавоб келгач, рисола ва мактублар ўқувчиларга етказилди. Шундай қилиб, ушбу китобдаги мактублар 1978 йилда илк бор Озарбайжон матбуотида озар ва рус тилларида эълон қилинди. Толстой тасниф этган рисола ва мактублар анча шов-шув бўлди. Лекин Толстой каби доҳий бир қаламкаш, исломга буюк рағбат ва ҳурмати бор шахс, асарига ном танлашда жиддий хатоликка йўл қўйган. Бизнингча, ислом дини Рус империяси замонида очиқ-ошкор тақиқланмаган бўлса-да, у Русия­да ўрганилиши мумкин бўлмаган бир дин эди. Балки шу боисдан бўлса керак, Толстой ҳам рисоласига ном танлашда янглишган. 70 йил ҳукм сурган Иттифоқ парчаланганидан кейин диний қадриятларга қайтадан аҳамият берилиши туфайли Лев Толстойнинг рисоласи 1990 йилда ўз тили – рус тилида нашр этилди. Афсуски, Толс­тойнинг хатосини рисоланинг Озарбайжондаги ушбу нашрига муҳаррирлик қилган ношир Гайи­бов ҳам такрорлади. Биз эса бу китобни таржима қилар эканмиз, номланишдаги янглишишни исломий атамашуносликни асос қилиб олган ҳолда, техник хато дея қабул қилиб, уни тузатишга мажбур бўлдик. Толстой нашр этган вақтда рисоланинг номи «Ҳазрати Муҳаммаднинг Қуръонга кирмаган ҳадислари» эди. Бу номланиш хатодир. Чунки «Қуръон» Оллоҳнинг каломидир. Ҳадислар эса Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.)нинг сўзларидир. Шунинг учун Толстойнинг мазкур рисоласини «Ҳазрати Муҳаммад» дея номлашни тўғри дея билдик. Диққатингизни яна бир нарсага қаратмоқчимиз. Русияда рус миллатига мансуб, исломни қабул қилган Валерия Порохова деган аёл бор. Бу аёл араб йигитига турмушга чиқиб, эри билан 11 йил Саудия Арабистонида яшаган. Бу рус аёли ислом динини чуқур ўрганган ва мусулмон бўлган эди. В.Порохова «Қуръони Карим»ни русчага таржима қилди ва бу таржима илоҳиётчи (исломшунос)лар томонидан маъқул кўрилди. Порохова хоним катта жасорат билан «Толстой ва ислом» мавзусини оммавий ахборот воситаларига олиб чиқди ва кенг ёритди. Порохова хоним Л.Н.Толс­той умрининг охирги дамларида ислом динига ҳурмат билан қараганини оммавий ахборот воситаларида маълум қилди. Совет ҳукумати эса узоқ йиллар бу ҳақиқатни яширишга уринди. Порохова хоним катта жасорат кўрсатиб, бу муҳим ҳужжатни нашр эттирди. Рус халқи, хусусан, рус зиёлилари ва олимлари Л.Н.Толстойни донишманд инсон сифатида севишарди. Улуғ адибнинг исломга бўлган ҳурмати рус жамоатчилиги ичида исломга қарши кайфият уйғотиши мумкин эди. Русия давлати Толстой каби бир доҳийнинг исломга ҳурмат-эҳтироми жамоатчиликка маълум қилинишига рухсат беролмас эди. Шу боисдан Толстой томонидан тасниф қилинган «Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.) ўгитлари» рисоласи узоқ вақт яширин тутилди. Бу китобчадан жой олган ҳадислар ва бошқа исломий мавзуларни диққат билан тадқиқ қилиб, туркчага ўгириб, унинг Туркияда чоп этилишига ёрдам берган доктор Ориф Арслонга ташаккур билдирамиз.

Доктор, профессор Телман Хуршид ўғли АЛИЕВ,
Воқ­иф Теҳмез ўғли ХАЛИЛОВ
Боку, Озарбайжон
2005 йил, апрель

ТАҚДИМ

Лев Толстой ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.)га мафтун ёзувчи

Улуғ рус ёзувчиси Лев Николаевич Толстойнинг ислом динига эҳтиром кўрсатганини билишнинг ўзиёқ бир муҳаммадий сифатида бизни қувонтирди. Шу боисдан ҳам бундай жаҳонга машҳур зотнинг Ҳазрати Муҳаммад билан боғлиқ рисоласини туркчага таржима қилиб, ўқувчиларга етказишга ҳисса қўшишдан фахрланаман.

Капитан Кусто (Cousteau) мусулмонликни қабул қилганини Франциянинг «Match» журналида берган интервьюсини ўқиб, бунга ишона олмаган эдим. 1983 йилнинг май ойида айнан шу журналда Clement Torez ҳақида ҳам шу мавзудаги мақолани ўқидим. Торез Франция Коммунистик партияси раҳбари эди. У: «Инсоният энди коммунизмга эмас, ҳақиқий қибласи бўлмиш Каъбага қайтажак, коммунизм тугади...» дер ва фаластинлик турмуш ўртоғи билан бирга газета ва журналларга бу ҳақда жуда кўп интервьюлар беришарди.

Ғарбда жуда машҳур бўлиб, кейинчалик ислом динини қабул қилганлар фақатгина шу кишиларгина эмас, албатта. Яна ортга назар ташласак, Франц Бисмарк, Гёте, ҳатто рус шоири Александр Пушкин ва бошқалар ҳам ислом динига эҳтиром билан қараганини кўрамиз. Бундай шахслардан яна бирини ёзувчи Алев Алатлидан бошқа деярли ҳеч ким билмаган, 2001 йил бошида мусулмон бўлган Русиянинг Дин Ишлари раиси В.Полосиндир.

Эътиборлиси шундаки, В.Полосин бутун Русия оммавий ахборот вакиллари ҳузурида мусулмон бўлганини баён этаркан, жумладан бундай деди: «Бутун жамоатчилик олдида гувоҳлик бераманки, мен ортадокс черковининг попи ҳам, мудири ҳам эмасман. Мен энди мусулмонман... Яна гувоҳлик бераманки, мен китоби бўлган барча динларнинг, Ҳазрати Иброҳимдан бошлаб, барча пайғамбарларнинг улуғ одати бўлмиш ҳақиқий иймоннинг толиби сифатида ягона тўғри динга иқрор бўлдим. Ижтимоий ҳаё­тимни ҳам эътиқодимга мувофиқ шакллантиришга қарор қилдим. Ва мусулмон бўлдим». Ортодоксликнинг қалъаси – қўшнимиз Русияда В.Полосиннинг мусулмон бўлиши қандай акс садо беришини ўйлаб кўринг. Аммо у 1999 йилда Русия ортодокс патриархаллигининг уюшмаси ва диний жамоалари алоқалари қўмитаси раиси ва Олий Совет Виждон эркинлиги қўмитаси бош­лиғи ва Русия Федерацияси вакиллари мажлиси – «Дума»да депутат бўлган. Бош поп Вячеслав Полосиннинг (Туркияда Диё­нат ишлари бошқони мақомига тўғри келади) мусулмон бўлганини нимагадир Туркияда токи Алев Алатли маълум қилмаганига қадар ҳеч ким билмади.

В.Полосин айни пайтда Москва Давлат университети фалсафа факультети, Загорс Диний мактаби ва Русия Федерацияси Ташқи ишлар вазирлиги Дипломатик академияси битирувчиси ҳам эди. Мен бу маълумотни Алев Алатлининг «Гоголнинг изини топмоқчи эмасмиз» китобида ўқигач, аввалига ишонмадим. Бундай воқеа шов-шув бўлмасдан қолиши мумкин эмаслиги ҳақида ўйладим.

В.Полосин мусулмон бўлганини айтгач, унинг бошига тушиши мумкин бўлган хавф-хатарлар ҳақида нималар ўйлашини сўрашганида: «Ҳаммамиз фониймиз, охир-оқибат бу дунёдан кетамиз. Инсон боласининг таҳдид ваҳималарига итоат этмоқдан кўра ҳақиқатга таслим бўлган ҳолда дунёдан кетиш яхшироқдир!» деб жавоб берган. Турмуш ўртоғи ҳам мусулмон бўлганини, ўзи Али исмини олганини айтган В.Полосин, рус мамлакатида нас­ронийликдан мусулмонликка ўтган энг сўнгги машҳур кишидир. 1978 йилда Moris Bacaill ва R.Graudyлар мусулмон бўлишганда ҳам шундай қувонган эдик. Бу шахслар ўтмишда коммунист­ларнинг етакчи ғоявий арбоблари эдилар. Яна кимлардир қаердадир яширин ёки ошкора исломга кириб, мусулмон бўлганидан биз бехабар қолгандирмиз.

Л.Толстой мусулмонликни социализм тўғрисидаги ғоялар энг авж олган ва улар кўпчиликни ўз таъсирига тортган бир замонда тилга олди. У пайтда бундай бир ишга киришиш ўзини исканжага солиш ва ўлимни бўйнига олиш билан баробар эди. Л.Толстой шу ишни қилди. У ижодда юксак чўққига кўтарилган ва моддий жиҳатдан ҳеч нарсага муҳтож бўлмаган бир пайтда бу ишга қўл урди. Бу вақт ҳеч ким «у заиф эди, ёрдамга муҳтож эди...» деёлмасди. Л.Толстой буларнинг ҳаммасини тушунган, билган ҳолда, Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.) ўгитларини тўплаб, рус халқига тақдим этди. Чунки пойдевори заиф эканлиги аниқ бўлган социализм уни ўз таъсирига ололмаган эди. Бу улуғ ёзувчи имкони бўла туриб, ўзи яшаётган жамият неъматларидан баҳраманд бўлиш ўрнига мусулмон каби яшамоқликни афзал кўрди... Улуғ ёзувчининг Елена Векиловага ёзган мактуби Л.Толстойнинг мусулмонликка ва ислом динига муҳаббатини очиқ-ошкор ифода этган эди. Яна ушбу хатда ёзувчи ислом динининг бошқа динлар тушган ҳолатга тушмаганлигини, Ҳазрат Муҳаммад татбиқ этган дин энг сўнгги ва энг мукаммал дин эканлигини таъкидлайди ва бошқа динлардаги ботил жиҳатлар ва хурофотларга диққатни жалб этади. Ҳадислардан танланганлари ҳам гўё рус халқига ва уларни алдаганларга бир дарс-ибрат берадиган мазмунга эга.

Л.Толстой танлаб олган бу ҳадислар орқали асл адолат ва тенглик, ҳақиқий қардошлик ва фидойилик, ҳатто инсонга ҳурмат ва муҳаббат ҳам исломда мавжудлигини таъкидламоқчи бўлди... Л.Толстой тасниф этган ҳадислардан аксариятининг манбасини аниқладик. Аниқлай олмаганларимиз балки «Кутуби ситта»дан бошқа ҳадис китоблардан олинган бўлиши мумкин... Ушбу рисоладаги ҳадислар дастлаб арабчадан русчага ўгирилган. Кейин эски (классик) русчадан замонавий рус тилига, сўнг озарбайжончага, ниҳоят, озарбайжон тилидан туркчага ўтганлигини эътиборга олмоқ лозим. Чунончи, мактублар ҳамда ҳадислардаги тил хусусиятларини алоҳида ўрганиш лозим. Бу китобчани ва мактубларни озарбайжончага таржима қилиб, бизга етказган ҳурматли профессор Телман Алиев ва Воқиф Халилов жанобларига, ушбу асарни тезроқ турк ўқувчиларига етказиш ҳаяжони ила кутган «Каракуту» нашриёти бош муҳаррири Росиҳ Йилмазга ташаккур айтаман.

Ориф АРСЛОН
2005 йил, май

Лев Николаевич Толстой 1908 йилда Абдуллоҳ ал-Суҳравардийнинг Ҳиндистонда нашр этилган «Ҳазрати Муҳаммаднинг ўгитлари» китобини ўқиди. Ў­қиган ҳадисларидан бир китобча тасниф ­қилди ва уни Русиядаги «Посредник» нашриётида нашр ­қилдирди. Китоб 1908 йилнинг октябрь ойида «Муҳаммаднинг Қуръонга кирмаган ҳадислари» номи билан ўқувчиларга тақдим қ­илинди [107]. Мазкур биринчи бўлим Толстой тайёрлаган Ҳадис китобчасидан иборат. Китобчанинг номи нотўғри бўлгани учун у кейинро­қ «Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.)ўгитлари» деб ўзгартирилди.

«Қалбимизда Оллоҳнинг нури бор.
Унинг номи эса виждондир!»

Лев ТОЛСТОЙ

ОЛАМШУМУЛ ТАВСИЯ

Лев Толстойнинг ислом пайғамбари Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.)га ошкор ҳурмати ҳақида аввалги бўлимларда тўхталган эдик. Бу ҳурмат улуғ ёзувчида Ҳазрат Муҳаммаднинг ҳадисларини ўқиганидан сўнг пайдо бўлган. Ёзувчи ҳиндистонлик ислом мутафаккири Суҳравардий тайёрлаган ҳадис китобини синчиклаб мутолаа қилиб, ундан иқтибос ва кўчирмалар олар экан, Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.) ўгитларидан маҳрум бўлган рус халқига ва ўзига, дўст ва ўртоқларига Ҳазрати Муҳаммадни танитмоқчи бўлган. Муҳаммад Пайғамбар (с.а.в.)нинг хушмуомалалик, ахлоқ, адолат, тўғрилик каби кўплаб инсоний қадриятлар тўғрисидаги сўзлари Толстой сингари «ақли комил» бир инсоннинг диққатини жалб қилмаслиги мумкин эмас эди, виждонли инсонлардан бири сифатида уларни бошқа кишилар билан бирга баҳам кўришни ҳам умид қилган. Даҳо ёзувчининг бу истаги бугун қўлингизда. У танлаган ҳадислар гулдастаси ушбу китобча орқали рўёбга чиқди.

«ОЛЛОҲИМ, СЕНГА БЎЛГАН МУҲАББАТИМНИ МЕНГА БАҒИШЛА»

Хурмо дарахти остида ухлаб қолган Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.) уйғонсалар, қўлида бир қилич билан унинг устида душмани Дуъсуур [106] турибди. У сўради: «Эй Муҳаммад, сени энди ўлимдан ким қутқаради?» Ҳазрати Муҳаммад жавоб бердилар: «Оллоҳ!»

Дуъсуурнинг қиличи ерга тушди. Уни қўлга олган Расулуллоҳ, ўз навбатида сўрадилар: «Эй Дуъсуур, энди сени ўлимда