автордың кітабын онлайн тегін оқу Tanlangan asarlar
HAMZA HAKIMZODA NIYOZIY
TANLANGAN ASARLAR
O‘ZBEKISTON DAVLAT BADIIY ADABIYOT NASHRIYOTI
BIRINCHI TOM
SHE’RLAR
MUBTALO QILDI BANI
Subh yanglig‘ orazingiz mubtalo qildi bani,
Sehrgar mujgonlaringiz bir balo qildi bani.
Oh jodugar ekan ul ikki shahlo ko‘zingiz,
Bir boqishda bing alamga oshno qildi bani.
Dod kim nargislaringiz dastidan, ey mahliqo,
Rahm qilmay o‘qlarin siypamga jo qildi bani.
Jilvai nur soz ila tovus kabi bir-bir bosub,
Aylagan raftoripgiz hushdan judo qildi bani.
Qandi shakkardan laziz guftoringiz sog‘indirub,
Gul yuzimii hajrida chun qahrabo qildi bani.
Ul kuni yo‘l uzra ta’zim ayladim bing ranj ila,
Qayrilub bergan javobingiz ado qildi bani.
Nolai zoriga boqmay bu Nihoniy zorni,
Azmi ag‘yor etganingiz yuz jafo qildi bani.
1907 yil.
BO‘LMASAM BO‘LMAS
Manam Majnun behuddek gadolar bo‘lmasam bo‘lmas,
Kiyib janda, quloh, g‘amda adolar bo‘lmasam bo‘lmas.
Netay bir sho‘xi zolimga bo‘libman mubtalo oxir,
Netay solgan jafosiga rizolar bo‘lmasam bo‘lmas.
Qizil guldek yuzini orzusida qilib afg‘on,
Saharlar andalibdek pur navolar bo‘lmasam bo‘lmas.
Agar jono qiyo boqsa ko‘rib Adham kabi vaslin,
Yo‘lida xonu mondan mosuvolar bo‘lmasam bo‘lmas.
Yetar ne qasd etarsam ko‘hikan Farhod amsoli,
Jafosi birla avval oshnolar bo‘lmasam bo‘lmas.
Tarahhum aylamas deb, birgina ummed uzmasdan,
Kerak bo‘lsa aziz jondan judolar bo‘lmasam bo‘lmas.
Nihoniy dardini pinhon tutarga chora yo‘q aslo,
Bo‘lib afsona ishqida gadolar bo‘lmasam bo‘lmas.
1907 yil.
BIR KELUB KETSUN
Sabo arzimni yetkur, mohitobon bir kelub ketsun,
Tamomi husn elining shohi-sulton, bir kelub ketsun.
Tutarga bir dami suhbat asiru notovon birlan,
Darig‘ tutmay nigorim bo‘lsa imkon, bir kelub ketsun.
Necha kundan beri ko‘rsatmayin vaslin sog‘inturdi,
Tarahhum aylasun ul sho‘xi jonon, bir kelub ketsun...
Qafas ichra vsiram andalibdek dog‘i hajridan,
Agar bir marhamat qilsa guliston, bir kelub ketsun.
Va yo qilmoq esa qurbon bu zulmu kori boridan,
Olib qo‘liga xanjar mardi maydon, bir kelub ketsun.
Firoqi firqatidan yetdi boshim bistari g‘amga,
Ko‘rarga ul hakimi kobiliston bir kelub ketsun.
Ketub tandan madorim, gul yuzim chun za’faron o‘ldi,
Dilimni quvvati, dardimga darmon, bir kelub ketsun.
Agarchi mandan o‘tgan bo‘lsa har sahvu xato dildor,
Kechursin, tovba qildim, yuz pushaymon bir kelub ketsun.
Nihoniyga necha ahdu vafolar bog‘lagan erdi,
Degil ko‘p qilmasun ahdini yolg‘on bir kelub ketsun.
1908 yil.
BIR MAHLIQO
Jahonda san kabi bir mahliqo qaytub bino bo‘lmas,
Vale bo‘lgan bilan sandek qadi mavzun fano bo‘lmas.
Ko‘rib keldim tamomi mohipaykar dilrabolarni,
Saningdek oqilu donou bosharmu hayo bo‘lmas.
Agar ming yil umr bersa xudoyi lomakon anga,
Yozar bo‘lsa kecha-kunduz sani vasfing ado bo‘lmas.
Gahi chiqsang haramdan g‘amza birlan yuz ochib, jono,
Iloji yo‘q erur ko‘rgan kishi to mubtalo bo‘lmas.
Gulistonlar aro tovus kabi yursang xirom aylab,
Qayu gul o‘ylasam nozuk qadingga oshno bo‘lmas.
Bosib yuz noz ila gar sayri bozor aylasang nogah
Qolurkim furqatiigda bo‘lsa ming joni fido bo‘lmas.
Bo‘lib qoim saharlar andalib bechora hajringda,
Chamanda nola aylab lahza vasfingdan judo bo‘lmas.
Hama bo‘ldi asiri mubtaloyi dog‘i hijroning,
Va lekin man kabi har kim ko‘yingda benavo bo‘lmas.
Yotarman xok aro tepkay yana boshlarga shum ag‘yor
Bo‘lak oshiqlaring maicha zalilu zerupo bo‘lmas.
Rafiqim kunduzi g‘am, kecha yo‘ldoshim erur hasrat,
Agar o‘lsam kafan ichra alamdan tan suvo bo‘lmas,
Maning dardimga darmon axtarur lodon tabib bilmas,
Manga ul xoki poyingdan bo‘lak doru davo bo‘lmas.
Kel, ey dilbar, chiqarga yetdi jon, ko‘rsat jamolingni,
Manga qilgan bu zulmingdan senga hech muddao bo‘lmas,
Nihoniy ojizingga ko‘p jafo qilma, tarahhum qil,
Masaldir, ikki dil ozor erur, mardi xudo bo‘lmas,
1908 yil.
JONO
Mani har qancha, jono, zulm ila yor etsangiz mayli,
G‘arib dil xastani ko‘p qaqshatub zor etsangiz mayli.
Lahad tubiga borguncha g‘amingiz manga hamdamdur,
Yana har lahzada bing jabr, ozor etsangiz mayli.
Olub avvalda ko‘ngilni g‘ulomi borgoh aylab,
Tag‘oful birla tashlab, zvddi hushyor etsangiz mayli.
Boshimni xam qilub ajz ila nogah bir savol etsam,
Ajab talxi zaharlar birla guftor etsangiz mayli.
O‘zingiz ko‘rdingiz avval munosib oshnolikni,
Yana eski chaponimdan qochub or etsangiz mayli.
Qiyomat oshno deb bizga qancha va’dalar aylab,
Axiri ahdu paymonlarni bekor etsangiz mayli,
Yotarman xoki turbatda, ko‘zimda mo‘lturab yoshim,
Siz anda shodu xandon sayri bozor etsangiz mayli.
Nadur bilmam gunohim, hayrat ichra qolmisham, hayhot,
Tutub begonalar ilgini raftor etsangiz mayli.
Zulmho‘liq, jafojo‘liq siza ermas edi odat,
Bo‘lubon bir yo‘l o‘zga muncha xunbor etsangiz mayli.
Rahmsiz bo‘ldingiz yetmasmudi dardi musofirlig‘,
Yana boz ustiga siz qahr etub xor etsangiz mayli.
Nihoniydan oling, jono, kelub boz intiqomingiz,
Borib begonalardan so‘ngra xushtor etsangiz mayli.
1909 yil.
DARKOR EMAS
Aydim pari manxastaga muncha jafo darkor emas,
Yetkay qiyo boqmaslig‘ing, ortuq jazo darkor emas.
Dedi kulib, ey xasta qul, ma’shuq z\lini ho‘yi shul,
Kim dedi ber sanga ko‘ngil, ket mojaro darkor emas.
Dedim: qoshing ko‘p qoradur, ammo ko‘zing makkoradur
Ayg‘il manga ko‘p qilmasun, afsun-duo darkor emas.
Dedi: ko‘zim ta’n etmagil, mujgon o‘qim o‘ynatmog‘il,
Ko‘pdir kiyikdan mahrami, sandek ado darkor emas.
Dsdim: tarahhum aylagil, o‘ldurmoqa tut havas,
Ishqingda ming o‘lgan o‘zim, xanjar manga darkor emas.
Dedi yapa: oshiq elin o‘ldurmoq o‘lgan odatim,
Sandek manga joni shirin, qo‘rqoq ano darkor emas.
Dedim: agar ming jon esa, bo‘lsin fidoyi qomating,
Mujgon o‘qidan o‘zgasi bo‘lsa siro darkor emas.
Dedi: qilich birla qizil qoning to‘kuv nomus emas,
Lekin mijamni titratub, qilmoq ijo darkor emas.
Dedim: o‘zim ko‘ngli yarim, boz ustiga aylab g‘azab,
Talxi zahar guftor ila bermoq sazo darkor emas.
Dedi: kimi oshiq menga, to chekmasa ming dardu g‘am,
To o‘lmasa hijron ila anga vafo darkor emas.
Dedim: qalay ag‘yorlar, har kecha bazm aylar sani,
Onlarga yo‘q ta’nu falon, bizga kazo darkor emas.
Dedi: agar yo‘q toqating solgan jafo-yu javrima,
Ket, qilma bu ostonada chunu charo darkor emas.
Dedim: ketar bo‘lsang buzub, ul ahd ila paymonlaring,
Kel, qo‘y menga ham sen kabi yuzi qaro darkor emas.
Dedi: Nihon erdi vafo ko‘nglida, ey ixlosi yo‘q,
Bor emdi sandek menga ham baxti qaro darkor emas.
1909 yil.
O‘RGULSUN QULING
Qay kuni ko‘rdimki man diydor, o‘rgulsin quling,
Ul zamon o‘ldum asir afgor o‘rgulsun quling.
Oh urib ketdim o‘zimdan qolmadi sabru qaror,
Ashki selobim erur anhor, o‘rgulsun quling.
Muncha ham zolim ekansan, qayrilub bir boqmading,
Termulib qoldim yo‘lingda zor, o‘rgulsun quling.
Men o‘zimcha bo‘lmadim, jono giriftoring sani,
Bor ekan xilqatda bu asror, o‘lgulsun quling.
Rahm qil, insof qil, andak xudodan sharm qil,
Berma ko‘p bechoraga ozor, o‘rgulsun quling,
Barchaga bu ishq savdosi barobar mug‘bacha,
Qilmagil bechoralardan or, o‘rgulsun quling...
Naylasun yozmay Nihon darding, o‘zing bir ko‘rmasa,
Lylasa arzi dilii izhor, o‘rgulsun quling.
1911 yil.
BU FALAK
Bu falak charxini osti bir qiziq bozor ekan,
Har kasing sarmoyai g‘am qo‘lida tayyor ekan.
Lek arzondir mashaqqat, rohatin naqdi baland,
Shunchalik aybi hukmdori ajal makkor ekan.
Begimiz o‘lsin tavoze’ pesha bo‘lsa kofidir,
Har eshik ochiq anga davlat eli dildor ekan,
Chashmi xo‘p, boshi nigun har bir haqiqat oshiqi,
Ko‘hna po‘sh o‘lsa ayoq ostida xasdan xor ekan.
Jismi sidqim havzi haqlik ichra botmoz bilmadim,
Jomi havzu suvdamu qaysida bir sir bor ekan.
Tushsa har shayga muhabbat garchi o‘lsun nopisand,
Tolibini nazdida gavharcha qadri bor ekan.
Dardi sirring loaqal qilma vujudingga ayon,
O‘z vujudingdan chiqon dushman ishi dushvor ekan.
Har xirad ahlini so‘zi bir muammo go‘yyo,
Donish ahlin pandini rad aylamoq bekor ekan...
1911 yil.
AYRILMASUN
Hech kim mendek ilohi, yoridan ayrilmasun,
Munisi g‘amxor o‘shal dildoridan ayrilmasun.
Orzusiga yetolmay, topmasin umri xazon,
Misli bulbul vaqt o‘tub, gulzoridan ayrilmasun.
Mehr qo‘yganda kimarsa bo‘lmasun hech benasib,
Tovusi bog‘i chaman raftoridan ayrilmasun.
Chug‘z yanglig‘ xonavayron o‘lmasun mandek kishi,
Chok o‘lub bag‘ri sadafdek boridan ayrilmasun.
Tiri sayyodi ajaldan siynasi majruh o‘lub,
Ohuyi mushki Xo‘tan totoridan ayrilmasun.
Ayrilub tan rohati ko‘z uyqusida ham yana,
Dilbari joni shirin guftoridan ayrilmasun.
Dod derman termulub, ko‘kka boqub, yo‘qdur iloj,
Dushmaning ham bir guli ruxsoridan ayrilmasun.
Bormu bir mardi xudo siynamga ursa xanjari,
To Nihon ul rahmati asroridan ayrilmasun.
1911 yil.
PARVONALIG‘IMDANDIR
Ishq o‘tiga kuymoqliq parvonalig‘imdandir,
Tig‘ ostida qon kechmoq qurbonalig‘imdandir.
Tun kechalari tinmay bing so‘zu fig‘on birla,
G‘amda umr o‘tkarmoq hijronalig‘imdandir.
Majnun kabi besomon sahroda vatan tutmoq,
Ko‘ying bila xalq ichra afsonalig‘imdandir...
Oq baxti qaro bo‘lmoq, hasratda ado bo‘lmoq,
Ag‘yor eli rashkida giryonalig‘imdandir.
Ko‘rsam kima arz aylab, mahvash, sani dardingni,
Har yerda davo so‘rmoq hayronalig‘imdandir...
Gul yuz chu somon o‘lmoq noz ila firoqingdan,
Doim buzulib ko‘ngli vayronalig‘imdandir.
Xam bo‘lmog‘i qaddimni g‘urbatni yuki birlan,
Zulmu alaming birla hamxonalig‘imdandir.
1911 yil.
ARZIMNI AYTAY
Arzimni aytay bodi saboga,
Yetkur salomim gulgun qaboga.
Ko‘rdum yuzingni ketdim o‘zimdin,
Tushdim o‘shal dam domi qazoga.
Ohim eshutub toqat tutolmay,
Tushti malaklar raqsi samoga.
Hajrida yig‘lab bag‘rim ezildi,
Boqmaydi bir yo‘l man benavoga.
Avvalda o‘tdi shumluq o‘zimdin,
Dedim asiring qoldim baloga.
Bir ko‘igli qattiq zolim ekansan,
Parvosi yo‘qdur ohu navoga.
Ushshoq elini qonini to‘kmoq,
Odat bo‘lubdur ul bevafoga.
Kirgay raqibni so‘ziga doim,
Solgay jafolar man mubtaloga.
Bechoralarga qilmas tarahhum,
Bazmi muyassar nooshinoga.
Bilmam na qilsa, kechsa bu jondan,
Yetsa bo‘lurmu qoshi qaroga.
Qilding Nihoniy ko‘p ahdu paymon,
Har kim yomondur soldik xudoga.
1911 yil.
IQBOLIM
Pas erkan muncha iqbolim mani dilxasta bechora,
Tug‘ilgandan beridur bu jigar xun, bag‘ri sad pora.
Tushib boshg‘a musofirlig‘, yetimlig‘ illati yetdi,
Yana boz ustiga ishqu muhabbat tushdi yakbora.
Yuzingni ko‘rsatub ul kun meni zulfingga band etding,
Giriftor aylading g‘amzang bila ul jilva raftora.
Xaloyiq ta’na aylab, dedilar, ko‘ngil berib hargiz,
Vafosi yo‘q, anga qilma o‘zingni muncha ovora.
Dedim: qilmangxaloyiqlar manga siz buyla dushmanlik,
Vafosini ko‘rib bo‘lgan edim oshiq o‘shal yora.
Anga man shuncha mehru oqibat qo‘ygan edim, jono,
Bilub do‘stlarpi dushman ham qilib so‘zini bekora.
Axiri sipdirub ahdu vafoni, ey muruvvatsiz,
Mani tashlab bu kun ketding, borib begona bir yora.
Xijolat aylading, xalq ichra ketdi z’tibor emdi,
Agar mipg yil yugursam, yetmog‘im ul nomueu ora.
Na deb avvalda izhor etmading man xastaga bir yo‘l,
Dilingda bor ekan bu qalblik, ey sho‘xi makkora.
Dilingda yo‘q ekan bir zarra ra^ming mahvashi zolim,
Qi solding muncha jabr ila sitaga^rni maiya zora.
Sabab san o‘ylamay ko‘rg‘ung munosib kim so‘zi birla,
Ko‘yingda oshiq o‘lgan xasta qulni muncha ozora.
Xudodan zarra qo‘rqmay ko‘zlari mastonai jallod,
Kam etmay oshirursan jabr ila zulmingni tobora.
Fikr qilsam vatan ichra menga turmoq harom o‘ldi,
Ketarman bosh olub emdi bu kun sahroyi pur xora.
Na qildim, na gunoh ztdim, manga muncha sitam qilding,
Xayol aylab yetolmasman kecha kunduz bu asrora.
Sani bisyor zulmingdan bitub sabri fano bo‘ldum,
Nigo|ro o‘lmogimdan o‘ylasam yo‘q o‘zga bir chora.
Sanga yo‘l «o‘rsatub ag‘yor eli mandan ayurdilar,
Raqib so‘zi bila o‘zding nachuk ko‘ngilni bekora.
Nachuk ko‘ngling bo‘lub yuzni o‘gurding mandan, ey barno,
Tarahhum qilmading, ey rahmsiz, bu chashmi xunbora.
Netay ko‘rsang munooib san manga buyla alamlarni,
Chekarman, yo‘q ilojim ohu voh deb chor nochora.
Boshimda davlatim yo‘q, bir yetimman, shul erur aybym,
Sanga davlat eli manzur ekan yo‘l yo‘q mani zora.
Kuchim yetdi o‘zimga noiloj uzdim umidimni,
Sani topshirdim endi zor yig‘lab amri jabbora.
Kschay Majnun kabi umrim ado bo‘lguncha cho‘llarda,
San ul aysh ila rohat ham farog‘at ichra sayyora...
Kimi so‘rsa Nihoniydan xabar jono javobida,
Mani ishqim bila o‘ldi degil hasratda bechora.
1911 yil.
JONON KELADUR
Xastasan, ko‘rgali ul dilbari jonon keladur,
Yuzi mah, yulduzi o‘t, ko‘zlari cho‘lpon keladur.
Surma tortib ko‘ziga qirmizi ko‘ylakni kiyub,
Uynatib xanjarini qilg‘ali qurbon keladur.
Sandan o‘zga yo‘q ekan ishqima chin kuygan deb,
Avvalgi va’dasida turgali qochqon keladur.
Tupu kun hajrini kezgan bu gadosin qo‘lina,
Emdi vaslin mayidan qilgali ehson keladur.
Bugina sizga jafo solganin aybonasiga,
Bu kecha yolg‘uz o‘zi bo‘lgani mehmon keladur.
Hali ham ko‘ngli aro bormu deb ishqim asari,
Ramzi dil olmoq uchun bilgali maston keladur
G‘ussau jonni Nihon maqdama qil poyandoz,
Arzi-holimgpi bugun so‘rgali sulton keladur.
1911 yil.
XUSh KELUBSIZ
Ey mahvashi zamonim, ey yor xo‘sh kelubsiz,
Bizdek g‘aribni yo‘xlab, dildor xush kelubsiz.
Navmid aylamasdan, munglug‘ faqiringizni,
Ko‘nglini bir olay deb, bisyor xush kelubsiz.
Yetdi falakka boshim, ko‘p shodu xurram o‘ldum,
Mahv o‘ldi barcha g‘amlar, ziphor, xush kelubsiz.
Behaddi beshumor ul qilgan gunohlarimni,
Olmay ko‘ngilga hargiz, ming bor, xush kelubsiz.
Man beadab yozardim ash’or kuyganimdan,
Ko‘rganingizda topmay ozor, xush kelubsiz.
Ko‘rmang ilohi hargiz kamlik yuzin jahonda,
Maqsudingizni bersun jabbor, xush kelubsiz.
Tortiq qilay desam yo‘q bir jondan o‘zga tuhfa,
Qilmay faqirlig‘imdan hech or, xush kelubsiz.
1911 yil.
EY HUSN ELIN PUR FITNASI
Ey husn elin pur fitnasi mahbubi davronlar aro,
Bormi sanidek mahliqo janiatda rizvonlar aro.
Gulgun yuzingni rashkidin ko‘ksida yuz bing dog‘ ila,
Boq lola maskan ayladi ko‘hu biyobonlar aro.
Qilsang takallum, ey pari, totlug‘ tabassumlar bilan,
Yo‘q san kabi shakkarfishon, to‘ti suhandonlar aro.
Qimdir asir o‘lmaz sanga gar noz ila bir-bir bosub,
Tovus xushraftor etub, kirsang gulistonlar aro.
Bechora bulbul g‘unchai maygun labingni ko‘yida,
Faryod urar qoplar yutub, har subh bo‘stonlar aro.
Rahshanda nozik tishlaring gavhar-la injular ko‘rib,
Bo‘lmish xijolatdan nihon daryoyi Ummonlar aro,
Ishqing o‘tidan zarrasi tushsa agar ey, bevafo,
Mansur kabi ahgar qilur toroj etar jonlar aro,
Ochma niqobing dilrabo, vah tushmasun nogaxko‘rub,
Sharmu hayollar moh ila xurshidi tobonlar aro»
Qay kun visolingdan sabo ochmishki zarrinpardani,
Tushmish bihishtda janglar ul huru g‘ulmonlar aro.
Ko‘p sayri bozor aylama, husning tufaylidan yana,
G‘avg‘o jadallar bo‘lmasun kofir, musulmonlar aro.
Kel bu Nihoniy xastani yolg‘uz dar og‘ush aylagil,
Oshsun g‘uloming hurmati ul do‘stu dushmanlar aro.
1911 yil.
EY YOR
Ey yor bir yetimni xor aylamoqmu shuncha,
Vayron etib dilini zor aylamoqmu shuncha.
O‘rgatdi sanga qaysi dushman eli bu so‘zni,
To‘ymay visola g‘amga yor aylamoqmu shuncha.
Ko‘yingda oshiq o‘lgan dilxastalarni jono,
Majruh tayiga zahri mor aylamoqmu shuncha.
Husningni orzusin tutgan shikastalarga,
Boqmay ketib nigoro or aylamoqmu shuncha.
Yetmasmudi muhabbat birla judolig‘ o‘ti,
Boz ustiga alamdan nor aylamoqmu shuncha.
Shuldur mani gunohim, dedim faqirdurman,
Aylab shuni bahona kor aylamoqmu shuncha.
Bir jilva ko‘rgazurda yuz ming sitamlar ayla
Bu telbaning dilini tor aylamoqmu shuncha.
Xamdir qadi Nihoniy boz ustiga rahmsiz,
Jabru jafo yukini bor aylamoqmu shuncha.
1911 yil.
KO‘P SHOD O‘LURAM
Ko‘p shod o‘luram mahvashi shoxona ekanman deb,
Sandek pari ko‘yida devona ekanman deb.
Rahm aylamasang garchi har dam uraman o‘zni,
Ul sham’n jamolingga parvona ekanman deb.
Yuz yil bani kuydursang, shukr etg‘usiman, jono,
Hpjring o‘tig‘a mann ham so‘zona ekanman deb.
Bing turli jafo solsang, qo‘rqmam sani zulmingdan,
Ketsa boshimi bergum, qurbona ekanman deb.
Xurram o‘luram dilbar tepsang gahi boshimga,
Yorim oyoqi ostiga ostona ekanman deb.
Uldur mani armonim, vah so‘rmas esang holim,
Qo‘rqam ani ko‘nglidan begona ekanman deb.
Nogah o‘zidan ketgay ko‘rsa bu Nihon vasling,
Kim loyiqi diydori jonona ekanman deb.
1912 yil.
KO‘P DOG‘LAMA BAG‘RIMNI
Ko‘p dog‘lama bag‘rimni afkora ekansan deb,
Muncha manga zulm etma xummora ekansan deb.
Rahm ayla bu holimga, ko‘z qonimi ko‘p to‘kma,
Sunma qadahi zahring xummora ekansan deb.
Yoyingni otib jono sayd aylamasang nedur,
Ko‘z xanjaridan bag‘ri sad pora ekansan deb.
Mahvash na bo‘lur boqsang, bir yo‘lgina ishqimda,
Majnun kabi sargashta ovora ekansan deb.
Xor etma meni muncha ag‘yorimi oldida,
Ko‘p qilma malomatlar bechora ekansan deb.
Olsang na bo‘lur ko‘nglum, shahringga musofirman,
Mahrumu vatan bo‘lgan xunbora ekansan deb.
Noz ila Nihoniyga boqmay yana ortiqcha,
So‘kma meni ko‘rganda yuz qora ekansan deb.
1912 yil.
PARIVASH
Parivash bo‘yla jahl ila g‘azabni oti noz o‘lmaz,
Raqibdan o‘zga bu atvora hech kas sarfaroz o‘lmaz.
Muhabbat ahlini jononasi bing tarki azm etsa,
Haqiqatdan asar bo‘lsa, anga tarki majoz o‘lmaz.
Faqira ag‘niyolar xayr ehson qilmagan birlan,
Qolub ochu yalang‘och haqni yozgan rizqi oz o‘lmaz.
Har ishni aylamoqni ilgari andisha xo‘b darkor,
Kim singan shisha qaytib ilmi hikmat birla soz o‘lmaz.
Bahoru sabzani suygan kishiga sabr lozimdur,
Arodan qor yog‘ib qish o‘tmaguncha fasli yoz o‘lmaz.
Kim iqboli baland o‘lsa, o‘lur har korida ravnaq,
Kimi iqboli shum o‘lsa, uzatsa qo‘l daroz o‘lmaz.
Nihoniy ranjima sayyod ilmin o‘zga ibrat tut,
Hama sayyod har yurgan kuchukni boqsa toz o‘lmaz.
SOG‘INUB
Ey dilbaro, ishqing bila devona bo‘ldum sog‘inub,
Bulbul kabi tun kechalar giryona bo‘ldum sog‘inub.
Bir necha kunlardan beri ko‘rmay visoling, ey pari,
Turlik balo ming g‘am bila hamxona bo‘ldum sog‘inub.
Hech kim maningdek kuymagan hajring o‘tiga, ey sanam,
Tanho tutashdim man o‘zim so‘zona bo‘ldum sog‘inub.
Tushdi sani deb boshima jabru sitam, hadsiz azob,
Aqlu hushimdan oqibat begona bo‘ldum sog‘inub.
Kelgay eding, ey mahliqo har damda ahvolim so‘rab,
Bir necha kundur kelmading, hayrona bo‘ldum sog‘inub.
Kim desa jononing kelur bu haftaning oxirlari,
Atrofidan ming aylanub, parvona bo‘ldum sog‘inub.
Tashlab g‘arib devonani muncha uzog‘ etding safar,
To kelg‘ucha qoplar yutub, biryona bo‘ldum sog‘inub.
Izlab sani har ko‘chada sandan xabar bersa kimi,
El ichra ko‘p sharmanda ham afsona bo‘ldum sog‘inub.
Ming shukrkim kelding bu kun sihhat salomat, shodmen,
Aylay Nihoniy jon fido, qurbona bo‘ldum sog‘inub.
1912 yil.
EY DILBARO
Ey dilbaro, ishq o‘tida so‘zonaman tong otqucha,
Mastu alast Majnun kabi devonaman tong otqucha.
Kunduzlari bag‘rim berub, yerga yotarman termulub,
Tinmay oqub ko‘z yoshlarim durdonaman tong otqucha.
Tun kechalarda uyqu yo‘q, fikru xayolim sandadur,
Yuz ming tarafga to‘lg‘onub, giryonaman tong otqucha.
Yumsam ko‘zum, ra’no qading o‘tkay nazardan seskanub,
Har damda ming yo‘l uyqudan begonaman tong otqucha.
Qay kun senga berdim ko‘ngil, oromi rohatdan butun,
Nafsu qanoat, sabrdan begonaman tong otqucha.
Qech bir nafas yo‘qki g‘amu dardingdan ozod o‘lg‘udek,
Doim alam, kulfat bilan hamxonaman tong otqucha.
Har yerda bir majlis aro mandan o‘qulgay qissalar,
Bori sani deb, ey pari, afsonaman tong otqucha.
Vah san yurarsan doimo ag‘yor bazmida Nihon,
Man qachon vaslingga yolg‘iz qonaman tong otqucha.
1912 yil.
NAHRI ASHKIM
Nahri ashkim vor ta’sir aylamaz noring banga,
Lutfu ehson damda bergan qahru ozoring banga.
Bari mushkillik raqibingdan yetan dashnomdur,
Munchalik kor aylamaz tig‘i zahardoring banga.
Vaslinga yetmoq uchun tun-kun qilurman justu-jo‘,
Lek yo‘l vermaz o‘shal ag‘yor badkoring banga.
Sokini masjid emas deb zohid aylar ta’ni kufr,
Os nishoningdan bilinsun tavqi zunnoring banga.
Ban qoshin mehrobiga qilg‘um haqiqat sajdasin,
Suvrat oro shayx qurma domi guftoring banga.
Qo‘y, banam bir ko‘y ila ul yora ko‘ngil qo‘ymisham,
Dil nazargohi o‘lursa o‘lmasun koring banga.
Gar muyassar aylasang ul kun Nihoniyga visol,
Gar pisand ermas bihishtu huru anhoring banga.
1913 yil.
HUSNI XUBONDAN JUDO
Bu na yanglig‘ mojarodur husni xubondan judo,
Ma’shuqi ushshoqdan ushshoqi jonondan judo.
Gul tikonidan, Zulayxo Yusufi mahro‘ydan,
Zor Majnun Laylidan, bulbul gulistondan judo.
Bo‘lmasun hech kas manimdek baxti shum, iqboli sho‘r,
O‘lmasun hayron qolub mahbubi jonondan judo.
Oh, bekaslik, g‘ariblik, dod, ey bechoralik,
Aylading oxir mani ma’shuqai jondan judo.
Dod dastingdan falak, charxing buzulmay qolmasun,
Boru umrum bo‘ldi to‘ti shakkarafshondan judo.
Ul lahad ichra kirib tufroq ila o‘lsam rafiq,
Shoyad o‘lg‘um g‘urbati anduhu afg‘ondan juda.
Ishq o‘tini ustiga qo‘rqar Nihoniy oqibat,
Qilmag‘il, yorab, o‘lar vaqtimda imondan judo.
1913 yil.
TAMA’
Dema-dema kori insondir tama’,
Fe’li shum bir kori hayvondir tama’.
Husn, iffat, qadru qiymatga zavol,
Nuqsi toat, so‘zi imondir tama’.
Qotili nomus, sharming ofati,
Boq na kulfatlarga solgandir tama’.
Tor tanak domida ko‘rkim pashshani,
Marg komiga chaqirgandir tama’.
Mardni nomard eliga qul qilib,
Rangi ro‘yni zard qilgandir tama’.
Boq necha barno yigitlar bo‘yniga,
Soil aylab to‘rva solgandir tama’.
Bo‘lg‘usi beshak oyoq ostida xor,
Qaysi millat ichra jaryondir tama’...
Ey Nihon ochlikdan o‘lsang cho‘zma qo‘l,
Komi zallat qahri rahmondir tama’.
1913 yil.
EY KO‘NGIL
Ey ko‘ngil istar esang zulmat qulubingga chirog‘,
Ahli donish suhbatidan bo‘lmagil hargiz yirog‘.
Quvvati bozu bila behuda urma na’ralar,
Mardi maydon gar esang nafsingni o‘ldur beyarog‘.
Asli toat shul: o‘zingdan o‘zgapi xushnud qil,
Muttaqimai deb kishilar bagriga solma tarog‘.
Matlabiig rahmat esl xulqu adabda qoin ul,
To iki dunyoda topgil davlati fazlu farog‘.
Yo‘q jahonda hech kas ozor alamdan chekmagan,
Bu Nihon, yorab, petar mahsharda bo‘lganda so‘rog‘,
1913 yil.
HIJRON O‘LMISHAM
Zohido, ta’n etma ko‘p, dilso‘zi hijron o‘lmisham,
Bir pari siymo ko‘yida zori hayron o‘lmisham.
Zulmi yanglig‘ shonai g‘amdan jigarlar tor-tor,
Laxta-laxta qon to‘kub, xok uzra yakson o‘lmisham.
Onchunon afg‘on ztarman bosh qo‘yib ostonaga,
Hosil o‘lmay matlabim xotir parishon o‘lmisham.
Vah alam zahri sitam bag‘rimda qat-qat dog‘lar,
Nori ishqin shiddatidan ashki so‘zon o‘lmisham.
Birgina vasling tilab gulshanda ohu zor etub,
Bulbuli sho‘ridadek mahbusi zindon o‘lmisham.
Dardipi tarvijidin ketdi farosat aqlu hush!
El aro afsona Majnun telba unvon o‘lmisham.
Pechtob aylar yurak fikri bila tong otg‘ucha,
Xanjaridan bosh chekub, emdi pushaymon o‘lmisham.
Oshkor o‘ldi qilolmay dardi anduhin Nihon,
Qil na qilsang, o‘rgilay, qaddiga qurbon o‘lmisham.
1913 yil.
KIMDA DONISH BO‘LSA
Kimda donish bo‘lsa olam misli zindondir anga,
Har nafasda bing g‘amu anduh mehmondir anga.
Andalib bir savt ila bo‘ldi giriftori qafas,
Zog‘ bing savt etsa qaysi dil parishondir anga.
Har kima asror yozma munisu hamdam bilub,
Bolg‘u tegmoq boisi boshiga xandondir anga.
Pokasa hamroz bo‘lma, qiymating topgay, tamom,
Kimki a’modur guharni narxi arzondir anga...
E’tibori zohir aylab botining qilma fujur,
Haq nazargohi ko‘ngil bu jism qo‘rg‘ondir anga.
Dushmaning gar mo‘r esa, sen bo‘lmagil andishasiz
Garchi otash zarra olam kuysa so‘zondir anga.
Jahl dog‘in ketkuzay deb tutma lodondan umid,
Lola bag‘rida qarolig‘ zebish o‘lgandir anga.
Hojat ermas tarbiyat noqobil ahliga, Nihon,
Bad guhar, bad asllik taqdir o‘lgandir anga.
1913 yil.
YETMAS AFG‘ONIM SANGA
Bu na baxti qoraliqdir yetmas afg‘onim sanga,
Hech manzur o‘lmaea bu ko‘zdagi qonim sanga.
Sham’i vaslingga erur mahram raqib, ag‘yorlar,
Bu alamdan ori kimdur muncha so‘zonim sanga.
Kosh ko‘ksum tilsa erdi xanjari mujgonlaring,
Ko‘rsatur erdim jigarda dog‘i hijronim sanga.
Tosh uza yog‘sa qilurdi sabzai boron ko‘zim,
To bu dam ta’sir qilmas ashki giryonim sanga.
Har kuni bing kas o‘lurmish yor qurbonipg
Jon fido ztmoq-la yetsa kabki xandonim sanga.
Muncha zolimlik, jafojo‘liq, zaharxo‘rlik desam,
Solmadim dersan hanuz ul jabri chandonim sanga.
Na bo‘lur desam, tarahhum aylasang solmay azob,
Bori shul dersan, muruvvat ayni ehsonim sanga.
Yoki o‘ldirg‘il desam, men xastadin bo‘lg‘ung xalos,
Hayfdir dersan nigoro tiri paykonim sanga.
Dodu dastingdap iki qo‘l bosh uza ketgay Nihon,
Arz etolmay dildagi anduhu armoiim sanga.
1913 yil.
GULZORGA O‘XSHAYDI-KU
Ul parining qomati gulzorga o‘xshaydi-ku,
Sochlari sunbul bila totorga o‘xshaydi-ku.
Nogahon chiqsa yuzidan oyu kun sharmandadir,
G‘unchai maygun labi gulnorga o‘xshaydi-ku.
Goh-goh aylab tabassum birla qilgan so‘zlari,
To‘tiyi shirin shakar guftorga o‘xshaydi-ku.
Oq tomoq uzra makon etgan qaro xoli aning,
Podsho qotili kufforga o‘xshaydi-ku.
Qoshi uzra egri turgan ul sitamgar nozni,
Yo farang, yoki ipak dastorga o‘xshaydi-ku.
Noz ila yerni bosub, asta xirom etganlari,
Bog‘ aro tovus xush raftorga o‘xshaydi-ku.
Kimni ko‘rsang ul parini dardidan hasrat qilur,
Barcha anga mubtalo hushtorga o‘xshaydi-ku.
Rahmi yo‘q zolimligidan ul buti tannozni,
Kecha-kunduz hamdami ag‘yorga o‘xshaydi-ku.
To bu dam bir yo‘l kelub holingni so‘rmaydi Nihon,
Mamadona hiyla ul hushyorga o‘xshaydi-ku.
1913 yil
HAMROZ TOP
Ey ko‘ngil, kezgil jahonni o‘zga bir hamroz top,
Rohati se ro‘za umring surgali damsoz top.
Margni qori yog‘ib, sabzang oqarmasdan burun,
Gashti olamdur g‘animat fasli yeayring toz top.
Hech bir jon yo‘qki oni bo‘lmasa jononasi,
Kel sanam bir charx urub, bir dilbari tannoz top.
Dardsiz, bedil bila hargiz musohib bo‘lmog‘il,
Har nafasda bing chamanda dil qushin parvoz top.
Mallapo‘sh, pur makr, zohid domiga bo‘lma asir,
Qayda bo‘lsa rind eli bo‘l xizmatida roz top.
Ishq nobin ichmagan nomarda bo‘lma hamnishin,
Soqiyi mayxona bo‘l, may birla ayshing soz top.
Bu jahondan kom, nokom o‘tg‘usi har kas Nihon,
Harna qilkim yodgoring qilg‘udek z’zoz top.
1913 yil.
MOHI TOBONAM KUJO
Dar shabi torik man on mohi tobonam kujo,
Tu kujou dil kujo yo joni jononam kujo.
So‘xtan az shavqi xud parvoyi in parvona nest,
Man kujo dar zulmatam, sham’i shabistonam kujo.
Az fig‘oni nolaam murg‘oni subh ozurda shud,
Go‘ ba man on subh, on xurshidi raxshonam kujo.
Qatrai abr ovarad dar har kujo sabzi chaman,
In qadar az chashmahoyi abri naysonam kujo.
Kay shavad xushnud yak dam dil dar in motamsaro,
In kujou on kujo, labrizi xamdonam kujo.
Ey tabibi noxirad, kardan davo kori tu nest,
Tu kujo, Luqmon kujo, bo dard darmonam kujo.
Dar g‘ami bechoragi dar jang dandonam basang,
Orzuyi dil kujo, yo ayshi davronam kujo.
Chashm biksho oqibat barxok meo‘fti Nihon,
Yori do‘stonat kujo, in umri bo‘stonam kujo.
1913 yil.
MAJNUNI SHAYDORO
Biyo, soqiy bideh az may bar in Majnuni shaydoro,
Ki az xud bexabar gardad nadonad ro‘zi pardoro.
Zi dzsti ishq u az komi dunyo doman afshurdam,
Baxud xilvat saro sozam dar in dam ko‘hu sahroro.
Iadidam yak dili beg‘am, pafas hargiz naosudam,
Na donistam chi boshad oqibat in kori dunyoro.
Kase ozod natvon shud zi dasti in ajal oxir,
Ki dar zeri lahad sozad gadou shohi siymoro.
Hama ohu fig‘on bo bulbuli sho‘rida meoyad,
Zimiston facli xud dorad chi donad qadri ra’noro,
Nihon az xud xabar, ore nadori chashmi dil biksho,
Bubin oyo chu hosil mekunad tahsili uqboro.
1913 yil.
DILO G‘OFIL MASHAV
Dilo, g‘ofil mashav hargiz nigar garduni dunyoro,
Shumor imro‘zaro fursat, maxo‘r anduhi pardoro.
Dar in joduyi kaj pahlu firibi sad hazoronist,
Kujo biguzosht Luqmonu Skandar dori Sinoro.
Makun asrori xud zohir ba nazdi har kasu nokas,
Kushudi g‘unchaho orad xazoni bargi zeboro.
Mazan dar har kujo ohu fig‘on monandai bulbul,
Ki sozi oqibat bo sar qafas ro‘yi chamanhoro.
Hazoron beh xamushidan va gar xuni jigar gardi,
Ki orad lola bosad dog‘ sayri fayzi Sahroro.
Guhar paydo kunad dar vaqti xud yak qatrai nayson,
Chi hosil az shitobi abri boron sangi xororo.
Sukuti beh buvad har dam, Nihon, az nosazo guftan,
Kushoda mohiyon lab mekunad xun obi daryoro.
1913 yil.
ON PARI
On pari abru kamon ohuyi chashmash masti xob,
Hech parvoye nadorad bar mani miskin xarob.
Az sharori otashi ishqash jigarho so‘xta,
Mebaroyad az dimog‘am har nafas bo‘yi kabob.
Hech kas dar furqati on sho‘xi zolim mug‘bacha,
Ro‘zho devonagi shabho naboshad dar azob.
Kist hosil mekunad az vasli u yak dam murod,
Har kase oshiq shavad on dam bamarg orad xitob.
Sar ba baxti oston qurboni xokash kardaam,
Ro‘ nametobam, ki man az xanjari on zahr tob.
Xilvati shud guftam, ey barno, musulmoni kujo?
Tu charo rahms nadori yo namixohi savob?
Bo tabassum guft on dar go‘shi in miskin Nihon,
Jon bigu, jonon majo‘, az jon guzar, jonon biyob.
1913 yil.
PARI CHEHRA
Pari chehra doramki husnash kamol,
Ba ta’rifi vasfash zabon hamchu lol.
Vagar go‘shai surma tezash nabud,
Qarori jahon bud amri mahol.
Labash jon fizoi namekard oh,
Hayoti kujo bud in qiyli qol.
Az on dasti sayyodi z-on tiri yoy,
Na zohid xalosast, na ahli hol.
Digar naxl dorad, digar- tozagi,
Tamomast boin visoli misol.
Xaridori yak tori zulfash shudam,
Bixandidu go‘ft foniy xayol.
Ilohiy, tarahhum atoe namoy,
Ki mushkul rasidan bahasbi manol.
Nihon on qadar mekashid ohi so‘z,
Rasidi bapo‘lod gar vay zavol.
1913 yil.
EY SANAM
Ey sanam, az lutfi tu devonaho dorad umed,
Vah ba in sho‘ri junui afsonaho dorad umed.
Dar xayoli shu’lai sham’i visolat ro‘z mast,
Shab baroyi so‘xtan parvonaho dorad umed.
Orzuyi yak chashidan g‘unchai maygun labat,
Har saboh dar bo‘ston giryonaho dorad umed.
Ro‘ nametobad zi tig‘i obdorad ishiqon,
Dar murodi vasli tu qurbonaho dorad umed.
Sar barad kay in Nihon az ostoni rahmatat,
Bo basad kufru xato begonaho dorad umed.
1914 yil.
SANAMO
Yo‘q deb bu jahon ichra mandek sanamo hay-hay,
Qo‘yma ishonib muncha qaddingga bino hay-hay.
Sochingga urib shona, har toriga ming dilni,
Band aylamoqa qurma ko‘p domi balo hay-hay.
Iulfiigpn gireh aylab, har ahli muhabbatni,
Buyiiga solub, tortub ko‘p berma izo hay-hay.
Qoshingni kamoniga, kiprikni qilub tiri,
Qo‘zingni suzib qilma, o‘ldirmoq imo hay-hay.
Gul (g‘uncha)labing muncha qat-qat ochibon qilma
Bulbulni ezub bag‘rin, to‘tini ado hay-hay.
Durdona tishing birla sindurma sadaf qadrin,
Ketkurma guharlardan naqd ila baho hay-hay.
Gah g‘amzau noz ila aylab shakarafshonlig‘,
Qumrini solib g‘amga qildurma navo hay-hay.
Gah pardai zarrini vaslingdan ochub qilma
Olamni xarob aylab, elini fano hay-hay.
Kim sanga ko‘ngil bersa, qahru g‘azabing birlan,
Otma ani ko‘ksiga ming tiri qazo hyy-hay.
Oshiq kishi har doim majruh o‘zi g‘am birlan,
Boz ustiga sen solma ko‘p jabru jafo hay-hay...
Vayrona buzuq ko‘ngli zinhor Nihoniyni,
Andisha qil ztmoqdan, albatta, hafo hay-hay.
1914 yil.
ZEBOGA XOS
Shoxi xo‘bonlik o‘shal zeboga xos,
Mulki husn ichra o‘zi yaktoga xos.
Tiri mujgon qoshlariga jo qilub,
Sayd qilmoq ul ko‘zi shahloga xos.
Bir qiyo boqmoqda bismil aylamoq,
Zulfi anbar orazi ra’noga xos.
Damda solmoq yuz tuman dog‘u alam,
Go‘shai chashmidagi imoga xos.
Andalibga sovti xush ta’lim etuv,
G‘uncha lab, shakkar tili go‘yoga xos.
Sochidek qilmoq jigarni tor-tor,
Ul sitamgar shonasi burroga xos.
Ey Nihon sanga shafoat aylamoq,
Tongla kun ul ma’shuqi mavloga xos.
1914 yil.
BEVAFO DILDORNI
Bevafo dildorni suymoq abas,
Nori ishqi birladur kuymoq abas.
Misli Majnun darbadar bexud bo‘lib,
Dashtu sahroni kezib yurmoq abas.
Qilmasa gohi muruvvat oshiqa,
Ul kabi ma’shuqa dil bermoq abas.
So‘rmasa bir dam kelub rozi diling,
Mihnatu anduhini yutmoq abas.
Shum raqib ra’yi ila qo‘ysa qadam,
Andan ummidu vafo kutmoq abas.
Jonni qadrin bilmagan jononani,
Xanjariga bo‘g‘zini tutmoq abas.
Avvalida jabri zulmin o‘ylamay,
Bing pushaymon nolasin chekmoq abas.
Ey Nihon ayni haqiqat istasang,
Bu majoziga ko‘ngil tutmoq abas.
1914 yil.
ILMU AXLOQU ADAB
Har husinning iartavidur ilmu axloqu adab,
Be adab, be ilmlar el qoshida topmas ratab.
Kimki ko‘rmas maktabu ustodu ta’limu adab,
Farqi yo‘q hayvondan oni bo‘lsa bing oliy nasab.
Odamiyat mevasi, insoniyat bog‘i aro,
Be adablar biyd yanglig‘ bo‘lg‘usi oxir xatab.
Davlating boliga qo‘ngan birla yo‘qdir e’tibor,
Nafs uchunyair ul tavoze qilma oni muxtasab...
Dosil et xulqu adab, bo‘lg‘il tavozeda Nihon,
To yetarsan xislatidan har kamola yo‘q ajab.
1914 yil.
EY MAHLIQOLAR
G‘urbatta solmang, ay mahliqolar,
Buncha qilursiz jabru jafolar,
Bag‘rim ko‘p ezmang aylab adolar,
Sizga na hosil qoshi qarolar,
O‘lganda mandek ming-ming adolar.
Furqatda o‘ldum g‘amsiz yurolmay,
Xilvat qilolmay, yolg‘iz ko‘rolmay,
Dasti raqibdin dardim so‘rolmay,
Har kimga mayli bizga namolar,
Ortiqcha qilmoq ko‘rgach hafolar.
Va’du vaidlar aylab miyona,
Tashladi ketdi bilmam qayona,
Kul bo‘lmagaydim ko‘p yona-yona,
Qilmoqchi erkan baxtim qarolar,
Soldi axiri mundog‘ balolar.
Rozi emasman tashlab ketarsa,
Ikki raqibni ushlab ketarsa,
Ikki ko‘zimni yoshlab ketarsa,
Qilmam haqiga yaxshi duolar,
So‘ngra na bo‘lg‘ay, ey oshnolar?
Xavfu xatar ko‘p qilgan ishidan,
Oldim xabarlar bilgan kishidan,
Solmoq judoliq bu qilmishidan,
Qanday ko‘igillar bo‘lmas hafolar,
Ketsa xatoga aqli rasolar.
Ohimga boqmas ming nola qilsam,
Jonlar yo‘liga havola qilsam,
Yig‘lab ko‘zimni qon-lola qilsam,
Rahm aylamaydi yuzi qarolar,
Ahdida turmay ul bevafolar.
Naylay boshimda yo‘q bo‘lsa tojim,
Olsa tamomi boju xirojim,
Bechoradirman, yo‘qdir ilojim,
Bizdek g‘aribni qilmang judolar,
Ag‘yora ayni shul muddaolar.
Nodon qulingiz mahzun Nihoniy,
Aylab tavallo afzun Nihoniy,
Yozgay masal bir majnun Nihoniy,
Qozon yonidan o‘tmang ukolar,
Yuqqay qarosi demish bobolar.
1914 yil.
PARRON AYLADING
Tiri ishqin ul kun parron aylading,
Yorib siynam xunin ravon aylading,
Qumri yanglig‘ ishim nolon ayladiig,
Benihoyat mani giryon aylading,
Zolimliging oxir ayon aylading.
Vola qilib mani mahzun fanoni,
Duchor etib g‘amlarga mubtaloni,
Bir boshimga solib yuz ming baloni,
Mahrum etib visolingdan gadoni,
Begonadan na deb mehmon aylading.
Rahm aylag‘il emdi mahzui holimga,
Firoqingda ko‘zdan oqqan qonimga,
Quloq solg‘il, ey bevafo, zorimga,
Yetar bo‘lsang tezroq yetgil dodimga,
Guldek yuzim chun za’faron aylading.
Hajring bila jonon mohi tobonim,
Kecha-kunduz zarra yo‘qdir oromim,
Ko‘kka yetgay ursam ohu fig‘onim,
Eshitmayin bir yo‘l mani faryodim,
Har yon yurib bazmi xandon aylading.
Xaloyiqg‘a mani qilib rasvolar,
Solib har lahzada turfa savdolar,
Ezib yurakimni qilib adolar,
O‘ldim desam qilmay manga parvolar,
Raqiblarga xayri ehson aylading.
Ag‘yorima muyassardir visoling,
Yuz noz ila tovus yanglig‘ xiroming,
To‘ti kabi shirin-shakar kaloming,
Man g‘aribga shul deb sani gunohing,
Ko‘rinmasdan o‘zni pinhon aylading.
Nihoniyni asir aylab o‘zingga,
Rahmsiz nargisu shahlo ko‘zingga,
Mohi tobon kabi to‘lgan yuzingga,
Ishondur(ding) na deb avval so‘zingga,
Emdi va’dalarni yolg‘on aylading.
1914 yil.
YO‘LDA YO‘LUQDIM
Yo‘lda yo‘luqdim bir qiz bolog‘a,
Ko‘zlari xanjar tiyri qazog‘a.
Nogah ilindim ul mahliqoga,
Arzimni aytdim ul bebahoga.
Dedim: fidoying bo‘lsun bu jonim;
Bo‘ldum asiring, shohi jahonim.
Oqgay yo‘lingda ko‘zdan bu qonim,
Rahm ayla emdi man mubtalog‘a.
Dedi, kulib ul: — Ovora bo‘lma,
Behuda yig‘lab dil pora bo‘lma,
Qaytgil yo‘linga, ko‘p zora bo‘lma,
Loyiq emasman sandek gadog‘a.
Dedimki:— Faryod etsam bo‘lurmu,
Yo jonni qurbon etsam bo‘lurmu,
Yo o‘zni sotsam yetsa bo‘lurmu,
Bir lahza suhbat, ayshi namoga.
Dedi: Yetarni yo‘qdur iloji,
Xoki rahmda shohlarni toji.
Yuz-ming guharni yetmas xiroji,
Bir tora mo‘yim qo‘ysam bahog‘a.
Dedim: Yuzingni ko‘rgan zamonim,
Kuydi, tutashdi bag‘rim, zabonim,
Yetti falakka ohi fig‘onim,
Qilg‘il muruvvat man benavog‘a.
Dedi: Kim aydi sanga ayo zor —
Bo‘lsun, maningdek mahvashga xushtor,
Oson emasdur bo‘lmoq xaridor,
Shahdi shakarlab qoshi qarog‘a.
Dedim ki, ketti sabru qarorim,
Ham aql-hushim, dildin madorim.
Eshitmasang gar bul ohi-zorim,
Qilg‘um havola qodir xudog‘a.
Dedi: — Na g‘amdir giryona bo‘lsang
Hajrim o‘tida so‘zona bo‘lsang,
Ham balki jinni, devona bo‘lsang,
O‘lsang ham etmam parvo binog‘a.
Dedim: — G‘aribni buzma dilini,
Qilsam shaf’i gar kulli nabini,
Qo‘ysam arog‘a jumla dilini,
Boqgaymusan bir baxti qarog‘a.
Dedi kulib ul: — To‘sding yo‘lumni,
Emdi ochay bir shafqat qo‘lumni,
Ko‘rmay munosib yo‘qsa o‘lumni,
San xasta ham yet bir muddaog‘a...
Dedi: — Havasga ko‘p aqcha darkor,
Yolg‘uz qalinga ming so‘mcha darkor,
Bir rang kiyimdan uch bo‘qcha darkor,
To‘ylarni bersang yuklab tuyog‘a.
Dedimki:—Hay-hay, ey, soncha bo‘lsun,
Shul ko‘rganimiz olgancha bo‘lsun,
Sizga kuyovlar boy bachcha bo‘lsun,
Qodir emasman bu mojarog‘a.
Kuldi, eshikni yopti betimga,
Bildimki, tegmas mandek yetimga,
Qaytdim Nihoniy, ul dam ketimga,
Kim, tavba aylab mundog‘ xatog‘a.
1914 yil.
MAKTAB
Erur ilmu adab, fazlu hunar osori maktabdan,
Yetar har rutbai oliy esa takror maktabdan.
Hama gulshan uza yomg‘ur yog‘ub chun sabzazor etsa,
Taraqqiy gulshani obod o‘lur anhori maktabdan.
Hama izzu, sharofat ham saodat konidur maktab,
Yetar iki jahonda matlabing zinhor maktabdan.
Qayu millatda maktab o‘lmasa beshak xarob o‘lgay,
Hama millatda shul-chun guftugo‘ bisyor maktabdan.
Hama ilmu maorif ganjini devoridir maktab,
Hama hikmat chiqar bu mahzani asrori maktabdan.
Chiqib turmakda har kun yuz tuman asbob-ashyolar,
Tamoman asli beshak mevai ashjor maktabdan.
Qo‘shar iisop qatoriga qilub insonlarni inson;
O‘qub ilmu adab bo‘lgay kerak hushyor maktabdan.
1914 yil.
QALAM
Qoradir garchi, izi nuri haqiqatdir o‘zi,
Chunki bosgan yerda zulmatni ziyo qildi qalam.
Ya’ni maydona har ish keldi qalam xosiyati,
Hosili har maqsadu har muddao qildi qalam.
Tog‘-tosh, sahrovu cho‘llarni guliston aylabon,
Shahrlar, obodliqlar, xush havo qildi qalam.
Har og‘urlar yengil o‘ldi, har qiyin oson o‘lub,
Har mashaqqatga o‘zin mushkul kusho qildi qalam,
Har adabsiza adab, fikr ila donish o‘rgatub,
El ichida obro‘sin xo‘b raso qildi qalam...
Dunyoda bo‘lgan hama asrori qildi oshkor,
Har o‘luk tanlarga go‘yo jon ato qildi qalam.
Sidqi dil birla qo‘liga kim ani tutsa agar,
Maqsadiga yetkuzub ko‘nglin rizo qildi qalam.
Kimni bir matlab bila tutsa ani beshubha ul,
Istamish har orzuga oshno qildi qalam.
Hech kishini mehnatini,zarra zoyi’ qo‘ymadi,
Harna va’da qildi ahdiga vafo qildi qalam.
Hissa: o‘g‘lon, maqsading ne bo‘lsa tutgaysan qalam,
Chunki jumla hojatin bori ravo qildi qalam.
1914 yil.
TOSHBAQA VA CHIYON
Toshbaqa birla bo‘lib o‘rtoq chiyon,
Ahd etishib do‘st bo‘lishib jonajon.
Bir kuni qilmoqchi bo‘lishdi safar,
Bog‘lashubon chiqdi ikovi kamar.
Yo‘lda chiyon toshbaqaga lof urub,
Dediki: «Boqsam agar o‘ylab turib,
Mancha sanga suyguli yo‘q mehribon,
Sen tanu go‘yo anga men misli jon».
Bul aroda yo‘l tushib anhorga,
Qoldi chiyon hayrati dushvorga.
Toshbaqa boqib dedi: «Ey oshno?
Nega ko‘rindi yuzingda jofa?»
Dedi chiyon «Suzmoqa yo‘q odatim,
Qolmoqa ajrab yana yo‘q toqatim.
Toshbaqa dedi: «Yema g‘am, min meni,
To ko‘tarib suvdan o‘tarman seni».
Toshbaqani mindi chiyon yotqizib,
Toshbaqa ketdi suv ichiga suzib.
Yo‘lda chiyon toshbaqadek do‘stiga
Urdi bir-ikki nishini po‘stiga…
Toshbaqa bildi, dedi: «Fe’li yomon,
Ne harakatlar qilasan bu zamon?»
Dedi chiyon: «Zahar soluv odatim,
Odatimi tarkiga yo‘q toqatim.
Garchi turubsan menga xizmat etib,
Men solaman zahrimi fursat topib.
Toshbaqa dedi: «Bu na fosid xayol
Qayt bu ishingdan, bali, nishingni ol.
Do‘st debon, dushmanning qilma ishin!
O‘yla senam, oqibating kelmishin!
Dedi chiyon: «Bo‘lmasa o‘z xohishim,
Boshqa nasihatga meni yo‘q ishim.»
Toshbaqa ham bildiki, bo‘lmas boqib,
Sho‘mg‘idi bir, ketdi chiyon ham oqib.
Hissa: kimi g‘ayrni ulfat etar.
O‘z-o‘zicha boshiga kulfat yetar.
1914 yil.
TO‘G‘RI SO‘ZLA
To‘g‘ri so‘zla, ey o‘g‘ul,
Til burmag‘il yolg‘ong‘a hech.
Bir masal bor: to‘g‘ri so‘zlar
Boshini kesmas qilich.
1914 yil.
ONA
Parcha go‘sht erdik tug‘ulgan vaqtimizda,
Onamizning bag‘ri o‘ldi taxtimizda.
Tutdi emchak shirin uyqudan so‘chib,
Kechalar sovuq beshiklarni quchib.
Ikki-uch yil bag‘ri uzra ko‘tarib,
Katta qildi o‘zi mehnatda horib.
Jonu dilda asradi bizni suyub,
Dedi bizni, boshqa orzuni qo‘yub.
Og‘risa bir joyimiz yig‘lab yurib,
Har eshikni kezdi doru axtarib.
Ya’ni, yo‘q bizga anodek mehribon,
Sinagi qalqon, bosh uzra soyabon.
Bizga ham lozim ani shod aylasak,
Bizga qilgan xizmatin yod aylasak.
1914 yil.
HIKOYA
Bir kishini bor edi to‘rt bolasi,
Yotgan edi uyga kelib xolasi.
Tursa xola erta bila o‘rnidan:
Bir so‘mi yo‘q bo‘lmish oni qo‘ynidan.
So‘rdi, choqirdi bolalardan ani,
«Ko‘p xafa qilmang, beringiz, deb meni.
Har biri ham «Olganimiz yo‘q» dedi,
Ichdi qasam «Ko‘rganimiz yo‘q» dedi.
Bildi ota foydasizdir qiynamoq,
Lozim ani olmoq uchun aldamoq.
Barchasin qo‘ydi qamab bir uya,
Oldiga har qaysini qozon kuya.
Dedi «Kimi rost esa gar so‘zi,
Qora bo‘lur o‘zicha ikki yuzi.
Kimni agar yolg‘on erursa so‘zi,
Boru yo‘g‘i qora bo‘lur o‘ng yuzi».
Kattasi olgan edi ul oqchani,
Bilmadi ul o‘zi uchun hiylani.
Dedi: «Qaro bo‘lsa o‘zi o‘ng yuzum,
Qora qilay chap yuzimi o‘z-o‘zim».
Qildi qaro chap yuzini vahm etib,
Ikki ko‘zin turdi eshikka tikib.
Boshqalari olmagani to‘g‘ridan,
Tik turishib kutdi ani o‘g‘ridan.
Chiqdi olib barchasini otasi,
Boqdiki chap yuz qoradur kattasi.
Boqdi o‘zi boshqalarin oq yuzi,
Bo‘ldi xijolat, chiqib egri so‘zi.
Berdi u dam xolasining so‘mini,
Tashladi so‘ng sho‘yla fe’li shumini.
Hissa: kimi bo‘yla xiyonat qilur,
Bir kun o‘zin sho‘yla xijolat qilur.
1914 yil.
QIMORNING BOShI
Garchi Hoshimjon o‘zi ko‘p yosh edi
Lekin oni o‘ynashi «to‘ptosh» edi.
Bora-bora o‘tdi «juftmi toq»g‘a,
So‘ngra o‘tdi soqqa ham yong‘oqg‘a.
Maza xo‘rak bo‘ldi kam-kam yutgani
Kechalar uyqusi kelmay yotgani.
O‘n iki, o‘n uchga borganda o‘shal,
Odat etdi o‘ynamoqg‘a so‘ng «oryol».
So‘ngra chorpuchoqg‘a o‘tdi qilmishi,
O‘tdi asta-asta oshiqg‘a ishi.
Tez zamon bo‘ldi qimorga mubtalo,
Barchani o‘ynab qimor dildi ado.
Hovli joylarni tamomin boy berib,
Oqibat o‘ldi go‘laxlarda yurib.
Hissa: har kim o‘ynadi to‘ptoshini,
Shubhasiz tutdi qimorning boshini,
Bo‘lmasun, o‘g‘lon, o‘yun to‘ptoshingiz.
Bo‘lg‘uchi sarson Hoshimdek boshingiz.
1914 yil.
O‘RUK
O‘ruk o‘rnidan turib,
Rangini sarg‘arturib,
Keldi tutning boshiga
Shovqin solub tek turib.
Dedi: «Ey, tut taltayib,
Dema har so‘z yalpayib.
Boshginangga bir uray,
Yerda qolgin shalpayib.
Sani ko‘p yegan kishi
Badan qashimoq ishi.
Ortuqchadur ustiga
Yurakburuq tashvishi.
Ori, man sandan keyin,
Sandan yuz hissa shirin.
Aytib ado qilayin
Qaysi husnimning birin.
O‘zim ming dardga davo,
Qurutsa andin bajo.
Hatto mag‘zimni olib,
Solgay qandolot aro.
Muxtasar aylay so‘zim,
Meva ichra bir o‘zim
Bog‘ ichini yorutar,
Oppoq, oydindek yuzim.
GILOS
Gilos haddan oshiqib,
Xafalikdan toshiqib,
Keldi o‘ruk boshiga,
Musht ko‘tarib shoshiqib:
«Ey o‘ruk, san so‘zlama,
Maqtanmoqni ko‘zlama!
Yonboshingga bir tepay,
Bog‘ga hargiz yuzlama.
G‘o‘rang qursun kech bitar
Yegan kishi ich ketar,
Pishkoning shalpaytirib,
Qurug‘ingdan bod yetar.
Bilursan otim gilos,
Suyar meni omu xos.
Mani ko‘rgan kishilar,
O‘zga meva xohlamas.
Shirindurman asaldan,
Dorudurman azaldan,
Menim sevub yeganni —
Qutg‘ozam ming kasaldan.
Kaltaroq qilay so‘zim,
Maqtasam arzir o‘zim.
Bog‘ga kirgan ko‘ziga,
Yoqutdek yonar yuzim».
OLUChA
Olucha keldi gezorib,
Qonlar tomib, qizarib -
Turib dedi gilosga
Musht ko‘torib, bezorib:
«Ey gilos, lof urmagil,
Achchig‘im kelturmagil!
Tumshug‘ingga bir solay,
So‘ngra yig‘lab yurmagil.
Maza yo‘q, hukming turush,
Chun o‘larsan yo‘q qurush.
Sani yeganlar bo‘lur,
Qo‘nich bezgak, ich burush.
Olucha ismim aziz,
Borcha ne’matdan laziz.
Ishonmasang har kimdan
So‘rasang degay: «suyarmiz».
Ochilur yegan fursati
Ishtaha, tabiati,
O‘lgay yurakda bo‘lgan
Qurtlik har bir illati.
Maqtasam bir yil o‘tar,
Bog‘bon ho‘llikda sotar.
Ortganimni qurutib,
Qand bila qiyom etar...»
1914 yil.
RAMAZON
Keldi ayyom muborak barcha jon dilshoddir,
Ruhlari ham har azobu qahrdan ozoddir.
Ro‘zai mohi sharifing hurmatindan bexilof,
Osiy, g‘ayri osiyga haq rahmati bunyoddir.
Vu saodat kunda yo‘qdir bizda ehson sunnati,
Ummatidan Ahmading ruhn bukun noshoddir.
Ag‘niyolar ag‘niyo ahbobiga bergay zakot,
Amri haq ahkomi shar’a o‘zlari ustoddir.
Kambag‘allar qichqirursa, dema ovozi zakot,
Bari boy xizmatchisin zarbindan doddir.
Darbadarlik, bevatanlik zarbi yetmasmi anga!
Boz anga dashnomu ta’na xanjari muzdoddir.
Oh, qilding ey jaholat, ilmsizni oqibat
Parcha nonga boshini xam, nomusi barboddir.
Iyd kuni barcha yasangay turfa alvonlar kiyib,
Osmon, go‘yo, oyoq ostida baraftoddir.
Kambag‘allar titrashib yurgay yalang‘och izg‘ishib,
Oh,— bu faqirlik, asorat onlari sayyoddir.
Dil shikasta, bag‘ri xun ko‘zida yoshi shash qator,
Otasiz, baxtsiz yetimlar holiga faryoddir.
Ey musulmon, senga vermish, anga yo‘qmi qudrati!
Lek andin azmoyish, sendin istibdoddir.
O‘ylama, o‘lguncha har kim bu razolatda ketar,
Shohlar bir kun gado, bir kun gado shahzoddir.
Bir yetimga teva bo‘lmoq shoh Ahmadga nadir,
Bir yetim dilshoddir, dargohi akbar shoddir.
Haq quli bo‘lsang haqiqat rishtasin tutg‘il mudom,
Zohiru botin haqiqat nahridin oboddir.
Ey Nihon, bo‘yla musulmonlik ila sharmandasen,
Zohiring taqlid-ummat, botining ifsoddir.
1914 yil, 10 avgust.
O‘QI!
Ko‘zimizga ko‘rinib turgan hama asboblar
Hech biri bo‘lmas edi, gar bo‘lmasa, zinhor uquv.
Yer ichida ko‘milib yotgan hama oltin, kumush
Yuzaga chiqdi bari bois anga axbor, o‘quv...
Gar dilingda o‘ylagan orzuga yetmoq istasang,
Qimmat umring qilmagil behudaga bekor, o‘qi!
Qo‘y o‘yin, sayru tamoshoni, g‘animat yoshliging.
Shum fe’llardan o‘zingii aylagil bezor, o‘qi!
Ey o‘g‘il, dunyoda bo‘lmoq istasang olijanob,
O‘qig‘il maktab kelib, zinhor o‘qi, ming bor o‘qi!
1914 yil.
ILM ISTA
Kim bilurdi odamu olam nadir, hayvon nechik?
Bo‘lmasa erdi agar insonda bu osori ilm.
Qaysi bir mavjuda boqsang bilmoqa kayfiyatin
Lozim o‘lgay topmaqa avval o‘qib axbor ilm...
Olamning xurshidi kundir, odamning xurshidi ilm,
Olamning zulmoti tundir, odamning nodori ilm.
Har murodu maqsadingga yetmoq istarsan murod,
Ko‘z ochib bedor bo‘l, darkor ilm, darkor ilm!
Ul haqiqat oyiniga sayqal istarsan Nihon
Ilm ista, ilm ista, istag‘il zinhor ilm!
1914 yil.
KITOB
Har ko‘ngilning orzusi shul erur obihayot
Qadrini bilgan kishiga, shubhasiz, jondir kitob.
Har murodning boshidir, har muddaoning gavhari,
Har marazlarning shifosi ya’ni luqmondir kitob.
Ko‘zni nuri, dil huzuri, dillaring darmonidir,
Har qorong‘u dilga go‘yo mohitobondir kitob.
Har balodan asrag‘uchi eng muhim qimmat yarog‘.
Tiri vahshat, xanjari zillatga qalqondir kitob.
Har kishi yoshlikda qilsa ozgina g‘ayrat agar,
Tez zamonda oshno bo‘lmog‘i osondir kitob.
1914 yil.
TO‘G‘RI SO‘Z BOLA
Kelmog‘ida maktabidan bir o‘g‘il,
To‘xta, debon ikki kishi to‘sdi yo‘l.
Dedi biri: «Tanga berurman sanga
So‘zla bir og‘izgina yolg‘on manga».
Berdi o‘g‘il fikr ila shirin javob:
«So‘zlang ako, qomatingizga qarab,
Bu so‘zingiz aslida yolg‘on erur,
Tangaga yolg‘onni kim olgan erur.
Sizda ko‘p ekan o‘zi yolg‘on ako,
Siz ani avval sotib aylang ado.
Qolsa kamib, yetmay agar sizdanam,
O‘rtog‘ingizda ko‘p erur bizdanam».
Ofarin, etdilar oni so‘ziga
Tangani xolis berubon o‘ziga.
Hissa: kimi to‘g‘ri so‘zi har qachon,
Tekizadir doimi bo‘yla hison.
1914 yil.
OLIM BULAYLIK
Olim bo‘lsak qancha biz
Har bidatki yanchamiz,
Jahl otlig‘ dushmanni
Ko‘ksiga tig‘ sanchamiz.
Olim bo‘lsak dunyoda
Kelur har ish bunyoda,
Biz ham suv osti kezib
Ham ucharmiz havoda.
1915 yil.
* * *
Bir zarra bormu aqlu hushimiz,
Haqni tinglamas o‘ldi to‘shimiz.
Tilda bandalik da’vo qilamiz,
Amriga na deb yo‘qdir hushimiz.
Yetishdi hamon o‘qurga zamon,
Endi ilmsiz yashamoq gumon.
Olimlarimiz to‘nning ko‘yida,
Tun-kuni kezar elning to‘yida.
Ko‘nglin ovlasang, zarracha yo‘qdir,
Millatning g‘ami fikru uyida.
Yetishdi hamon o‘qurga zamon,
Endi ilmsiz yashamoq gumon.
Pirikomilni ikkidir yuzi,
El cho‘nchagida yurganda ko‘zi.
Ustida malla shiladir elni
Qo‘lga kirguncha mol ila qizi.
Yetishdi hamon o‘qurga zamon
Endi ilmsiz yashamoq gumon.
Boylar boy o‘lur ilmsiz yashab,
Oriqlarini semizi oshab.
Olti kun o‘tmay hovli-joy pechat,
Xaj ketar xotun bolani tashlab.
Yetishdi hamon o‘qurga zamon
Endi ilmsiz yashamoq gumon.
Savdogarimiz ham ahli hunar,
Bay’u sharodan butun bexabar.
Halol, haromni farq etushmadi,
Shul uchun o‘lur ko‘rmishi zarar.
Yetishdi hamon o‘qurga zamon
Endi ilmsiz yashamoq gumon.
Shar’a teskari amaldorimiz,
Alarga yemish yo‘qu borimiz.
Haqiqatgo‘lar oyog‘ ostida,
Mu’tabar o‘ldi fisqu korimiz.
Yetishdi hamon o‘qurga zamon
Endi ilmsiz yashamoq gumon.
O‘g‘ul-qizimiz o‘ynar parpirak,
Qaydin bilsunlar o‘qumoq kerak
Ota-onalar sabab o‘lushub,
Yakson o‘lmaza garangu ziyrak.
Yetishdi hamon o‘qurga zamon
Endi ilmsiz yashamoq gumon.
Ta’sir aylamas dilxasta Nihon,
Qilg‘aning bila ming ohu fig‘on.
Isloh o‘lmagay elni og‘ziga,
O‘quv barobar tushmasa qachon?
Yetishdi hamon o‘qurg‘a, zamon
Endi ilmsiz yashamoq gumon.
1916 yil, may.
* * *
E r l a r
O‘qimaslar bizni qizlar ma’rifatsizlar,
O‘z holidan xabarsiz bir oiladirlar.
O‘zlari mahbus, qo‘llari bog‘lu domi g‘aflatda,
Dillari sezmas, ko‘zlari ko‘rmas johiladirlar.
Q i z l a r
Nechuk dersiz «Bizni qizlar ma’rifatsizlar,
O‘z holidan xabarsiz bir johiladirlar?»
Bizni mahbus, qo‘limizni bog‘lu, ko‘zni ko‘r qilgan,
Din xoini mozorinda xok iladirlar.
E r l a r
O‘quv nadir, maktab nadir besamardirlar,
Maorifning chashmasidan xushksardirlar.
Tug‘mish bizni eng muqaddas onamiz, ammo,
O‘zlari onaliq sharafindin bexabardirlar.
Q i z l a r
Uquv farzdir, maktab yo‘qdir, na o‘qur qizlar,
Maktab ochub berdingizmi kirmadik bizlar?
Onaliqni qadrin bilmoq ilm ila erkan,
Na deb o‘qutuv chorasini qilmadingizlar?!.
E r l a r
Kunni bilmas, tunni bilmas, uyqusi cho‘ntosh,
Jonsiz surat yanglig‘, turtsang tebramasdur bosh.
Madaniyat kukusini g‘o‘shi tinglamas,
Fikri — yaxshi ziynat kiymoq, to‘yga qilmoq osh.
Q i z l a r
Ori g‘aflat birla yotarsiz, uyg‘otuvchi yo‘q,
Quyosh chiqib, tun bitganin ko‘rsatuvchi yo‘q.
Madaniyat kukusini dema tinglamas,
Oni bo‘lub tarjimon anglatuvchi yo‘q.
E r l a r
Tanda g‘ayrat, ko‘zda ibrat, dilda himmat yo‘q,
Ilmu adab, xulqu ismat, oru iffat yo‘q.
Xotin dunyosida sizdek, jonim onalar,
Milliy burchin o‘tolmagan hech millat yo‘q.
Q i z l a r
Tanda g‘ayrat, ko‘zda ibrat dilda himmat ko‘p,
Milliy burchni o‘tamakka ilmu san’at yo‘q.
Ruhoniylar, ota-onalar millata mas’ul,
Chunki bizni yo‘limiz masdud, hech hurriyat yo‘q.
E r l a r
Sizdan ko‘p-ko‘p shoiralar chiqmish erdilar,
Qalam birla dinga xizmat qilmish erdilar.
Sizga Nihon g‘ayrat bizdan olsa deb shoyad,
Ko‘p-ko‘p asar yodgor qilib ketmish erdilar.
Q i z l a r
Hozirda ham bizdan ko‘p-ko‘p chiqgay erdilar,
Molu jondan kechub, xizmat qilgay erdilar.
... xonimdek so‘ngg‘ilarg‘a ibrat bo‘lsin deb,
Qonli asar yodgor qilib ketgay erdilar.
1916 yil, may.
BIR ESHON HAZRATLARI AYTALAR EKAN
Yorilguncha to‘qnanmam,
Tong otguncha uxlamam,
Qilg‘um toat tong qadar,
Shohid ko‘k yulduzlari.
Etagidan ushlamam
«Xayr qil!» deb mushlamam,
Nochor olam xushlamam,
Nazir bergach o‘zlari.
Qattiq tasbih o‘gurmam,
Tutun ko‘rsam yugurmam,
Qo‘ymay olub ketarlar,
Yo‘lda tushsa ko‘zlari.
To‘yga o‘zumcha bormam,
Aytsunlar deb yolbormam,
Nachuk bormam deb bo‘lur,
Kelgach xatu so‘zlari.
Yomon rasmni ko‘ram,
Achchig‘imdan tik turam,
Kiygizishib qo‘yarlar
Qo‘ymay to‘nni o‘zlari.
Desam bu qilmishlardan
Qochay bid’at ishlardan,
Ko‘r qilurmu — deb qo‘rqam
Bergan nonu tuzlari.
Ko‘p uyalturmang deyman,
Qanday kelturmang deyman,
Chopon birla osh tashub
O‘tsa shabu ro‘zlari.
Janjal bo‘lsa qorishmam,
Manga ham deb kirishmam,
Hadya deb bersa agar,
Olam xotir yuzlari.
Man emasman nafslik,
O‘zlari ko‘p ixloslik,
Dam soling deb kelturar
Og‘risa ho‘kuzlari.
Qavmim o‘zi ko‘p suyar,
Muttaqi deb dil qo‘yar,
Shuning uchun qochmaslar,
Hatto juvon qizlari.
Yonimda qalamdonim,
Nechun qaytaray jonim,
Ezub ichki, tumor deb
Kelsa chol, ajuzlari.
Do‘stga qilam muruvvat,
Dushmanlarg‘a madoro,
Bilmam maosh na desa,
Gunohkordir o‘zlari.
* * *
Eshon pochcham o‘zlari
Nihon aytgan so‘zlari,
Tonar bo‘lsa so‘zidan
Qaro bo‘lsun yuzlari.
1916 yil, aprel.
MAKTUBLAR
I
(yigit maktubi)
Dilda ming salom aytgach,
So‘z yurutam maqsadga.
Ko‘p qatorinda bizni ham,
Yetkursa haq maqsadga.
Sen quloq sol endi, jonim,
Men dardimni so‘zlayin.
Mandalin yig‘lab aytgan.
So‘zlarimni yozayin.
Mashinachiga berdim bo‘zni,
Kamzul birla to‘nimni.
Sanga qaydin boqdim bir yo‘l,
Olding shuldam ko‘nglimni.
Tolda ikki qaldirg‘och bor,
Ikkisi sayrab o‘lturar.
Meni san suymaz bo‘lsang ham,
Qoshu ko‘zing qichqurar.
Ko‘kda yulduz ko‘runmaydi,
Quyosh borub botguncha.
Tez tez kelub hol so‘rasangchi,
Uyda yolg‘uz yotguncha.
Yiroqdati suv to‘lquni
Ko‘rinadur yaltirab.
Kelur yo‘ling poylab chiqsam,
Tong otguncha qaltirab.
Osmon guldur-guldur qilur
Qora bulut kelganda.
Yoshrin holim so‘rsang nedur,
Uyon-buyon o‘tganda.
Savdogarlar jo‘narmikan,
Tun o‘tub tong otqanda.
Meni ko‘ngling istarmikan,
Yolg‘uz uyda yotganda.
Bahor kelib qor ketmasa,
Gul ochilib yashnamas.
Mendek hechkim sani dardu
G‘aming birla oshnomas.
Tog‘ bag‘rida havli turmas,
Zilzilada tosh kelur.
Isming tushsa xayolimga,
Ko‘zlarimga yosh kelur.
Baxtsiz burni qonar, derlar,
Og‘zi oshga yetganda.
Kelsang nedur otang bozor,
Onang mozor, ketganda...
Rahm qilur bo‘lsang qilg‘il,
Yo o‘ldurgil bo‘g‘uzlab.
Yurma solib g‘amga meni
Ko‘rganda yolg‘on so‘zlab.
Ushbu yozgan maktubimni
Boshdan-oyoq toza ko‘r.
Ozroq muhabbating bo‘lsa,
Tezroq javob yozako‘r
II
(qiz maktubi)
Menda salom aytib bo‘lgach,
Qalam turtam maqsadga.
Sizda yetgach biz ham yetdik,
Inshoollo, maqsadga.
Ikki qizil gul shoxiga
Yolg‘iz bulbul qo‘nolmas.
O‘z suyg‘ani turgan yerda
O‘zga yorni sevalmas.
Bir qozonda ikki taom
Aralashmay pisharmi?
Ikki yorg‘a ko‘ngil bergan
Dunyoda hech yasharmi?
Ikki dillik, ikki tillik
Men emasman sen aytgan
Haq amridan yuz o‘girib,
Aziz imonin sotgan.
Menga bergan asl ko‘ngil,
Chindan qaytur orlanma.
O‘zga yorga dil bergan deb,
Yig‘lab, yig‘lab zorlanma.
Avvalda men seni suygan,
O‘zgasini xohlamam.
Kelsa jannat o‘g‘lonlari,
Vollo, anga qaramam.
Jonim-jonim, sen o‘ylama,
O‘zga yorni suyar deb,
Ko‘zi birla mendan boshqa
Bir, narsani ko‘rar deb.
Tun-kun seni hasratingdan
O‘zga bir narsa yutmam.
Sen unutar bo‘lsang meni,
Men seni hech unutmam.
Qayga qochar bo‘lsang, jonim,
O‘lguncha izlab quvam.
Ayrilmoqni bilsam qay kun,
Tiriklikdan qo‘l yuvam.
Men o‘zgani suyar bo‘lsam,
Holo men suymasmudim,
Senga qo‘ygan muhabbatni
Ul yorga qo‘ymasmo‘dim.
Boshqa yoring borga o‘xshar,
Achchiq-achchiq so‘zingdan.
Qattiq-qattiq so‘zlay desam
Uyalurman ko‘zingdan.
Gar bo‘lmasa boshqa yoring,
Mundog‘ xat yozmas erding.
Har narsaga bahonalar
Qilib dil uzmas erding.
Dunyoda men seni suydim,
Boshqa tilagim yo‘qdir.
Sendan boshqa yor bo‘yniga
Solgani bilagim yo‘qdir.
Menga yozgan maktubingni
Fikrlab o‘qub o‘tdim.
Javob yozib tezdan maktub
Yozmog‘ingga ko‘z tutdim.
III
(yigit maktubi)
Ani kuzga sanamilar,
Bog‘da gullar so‘lmasa,
Ani qizga sanamilar,
Suyuklisi bo‘lmasa.
Suygan yoring man bo‘lay deb,
Doim yo‘lingda poylab.
Jonim tutub suydim sani
Qizlar ichida saylab.
Nozikdir ko‘p oq bilaging,
Og‘ir narsa ushlama.
Yolg‘uz sani man suygan so‘ng,
San o‘zgani xushlama.
Oltin bilak uzuk taqma,
Bilangingni og‘ritar.
Tun-kun sani man yod etam
Sani kimlar yod etar.
Kiyma atlas ko‘ylagingni,
Nozik taningga botar.
Hol so‘rsangchi suyganingdan,
Qanday hollarda yotar.
Taqma oltun baldog‘ingni,
Qulog‘ingni og‘ritar.
Emdi solma ko‘p dog‘ingni,
Kuyub jismim jon o‘rtar.
Bog‘da gullar ochilibdir,
Bo‘lsak erdi ikkimiz.
Qo‘l ushlashib gul ostida
Yursak erdi ikkimiz.
Qizil gullarni ostida
Poylab o‘lturgum kelur,
Sandek suygan yorim birla
O‘ynab o‘lturgum kelur.
Gul ostida qo‘llaringni
Siqib dardim so‘zlasam.
Qora sunbul sochlaringni
Bo‘ynim tashlab o‘rasam...
Mandalinni man o‘ynasam,
San yonimda kuylasang.
Ahvolimni ko‘rib, jonim,
Rahm etmoqni o‘ylasang.
Jonim, jonim, bu orzuga
Bir yo‘l yoring yetarmu.
Yoki shundog‘ g‘amlaringda
Umri to‘lib bitarmu.
Yozgan maktubdagi so‘zing
Hardam ko‘nglim shod etur.
Yana javob yozgaymu deb,
Fikrim to‘n-kun yod etur.
IV
(qiz maktubi)
Ani qishga sanamilar,
Yerning qori bo‘lmasa.
Ani yigit sanamilar,
Qizdan yori bo‘lmasa.
Shulay bo‘lgach suydim sani,
San ham meni suyako‘r.
Bir-birga tez yetishmoqdan
O‘zga so‘zni qo‘yako‘r.
Jonim, jonim, san omon bo‘l,
Mandan ko‘ngilni uzma.
Avvalda suyganim san deb,
So‘ngroq qalbingni buzma.
Manga maktublar yozasan,
Qo‘rqam hiyla bo‘lmasin.
Sani suyam, degan so‘zing
Til uchida bo‘lmasin.
Mandan o‘zga yo‘qmi chindan,
Ko‘ngil oluchilaring.
Yo‘q, yo‘q, dersan bordir olib,
Aldab qoluchilaring.
O‘zga qizni san suyarsan,
Yigirmaga borguncha.
Man suymasman o‘zga yorni,
Boshim go‘rga kirguncha.
Yig‘lab yuragim kuyadur,
Tong otquncha uxlamam
Baxtim muncha qora ekan,
Murodimga yetolmam.
Tashlar bo‘lsang mani, jonim,
Man sani hech tashlamam.
Sansiz qolur bo‘lsam bir kun,
Dunyoda hech yasholmam...
Man keltursam o‘zga fikr,
Uxlamasdan o‘zima,
Ko‘rinmasdur hech nimarsa,
Sandan boshqa ko‘zima.
Hardam ishq o‘tiga, jonim.
Sani uchun o‘rtanam.
Aldab-aldab olgan erding
Ko‘nglimni avvaldanam.
Man sog‘inib ketam o‘zdan,
San hech sog‘inmaysanmi?
Sog‘nam, sog‘nam, deb qo‘yasan,
Sog‘insang kelmaysaimi?
Jonim, jonim, omon bo‘lg‘il,
Faqiringni unutma.
Ollohimdan sharm tutib,
O‘zga yora yo‘l tutma.
1916 yil, aprel.
* * *
Eshonlarni holindan,
So‘z ochma ahvolindan,
Hamon tama’ ishlari
Xaloyiqni molindan.
Taqvo emish qilmishlari,
Ya’ni shuldir ishlari,
Faqir molin chaynarga
O‘tkur bo‘lg‘on tishlari.
Ulamoning holidan,
Xabar ol ahvolidan.
Oqarmasdur dillari
Nafsoniyat dog‘indan.
Ishlari da’volashmoq
Bir-birlaridan oshmoq,
Avqof uchun jon berib,
Mudarrislik talashmoq.
Sharmsizdur yuzlari,
Oshga to‘ymas ko‘zlari,
To‘yga borib to‘n kiymoq
Hamon fikru so‘zlari...
1916 yil, avgust.
* * *
Eshon ishi boyni kutmoq,
Aqcha uchun qo‘lin tutmoq.
Parvo qilmas bechoralar
Toshu tufroq chaynasa-da,
Toshu tufroq chaynasa-da...
Tirilurga qayta boshdan,
Maktab ochib tog‘u toshdan,
O‘quv kerak, o‘quv kerak
Xotin, qiz, yosh chol bo‘lsa-da,
Xotin, qiz, yosh chol bo‘lsa-da.
Yangi zamon turmushimiz,
O‘quv bo‘lmasa ishimiz,
Diyonatga ne zarar bor?
Ozroq turmush o‘zgarsa-da,
Ozroq xurmush o‘zgarsa-da.
Yurarmizmi? Nihon sasib,
Nos qaboqni belga osib.
Bitmazmi bizdan o‘zgadan
Eski turmushlar bitsa-da.
Eski turmushlar bitsa-da.
1916 yil.
SOG‘INIB
1916 yilda front orqasi ishiga olingan bir mardikor tilidan yozilib, Farg‘onacha «Yor-yorey» kuyiga, solingan bir ashula
Qora sochim o‘sib qoshimga tushdi, yor-yorey
Bu savdolar mani boshimga tushdi, yor-yorey
Borib ayting mani kimki so‘rasa, yor-yorey
Judolikning zahri oshimga tushdi, yor-yorey.
(xalq qo‘shig‘i)
Qattiq tegma menga muncha yuzboshim,
Oquzma ko‘p g‘amim uzra ko‘z yoshim,
Yurak-bag‘rim o‘zi hadsiz ezilgan,
Yurtu vatan, ellarimni sog‘inib.
Olti oydur tushdim shundoq g‘urbatga,
Suyganlarim tashlab birdan furqatga,
Dilim qondur shirin o‘g‘lon, qizlarim,
Muhabbatlik dilbarimni sog‘inib.
Rangim somon yanglig‘ dard ila g‘amdan,
Judolig‘dan tushgan hajru alamdan,
Toqatim yo‘q eslab chidab turarga,
Oka, singil, jigarimni sog‘inib.
O‘z yurtimdan keldim qancha uzog‘lab,
Bilolmasdan kimdan elim so‘rog‘lab,
Kundan-kunga ortar dardu hasratim,
Mumis ahli dardlarimni sog‘inib.
Tushsa nogah qaysi biri yodimga,
Falak titrar chin oh ursam dodimga
Bosolmasman ko‘nglim ketar dam-badam,
Qari ota, madorimni sog‘inib.
Yurtimdagi esga tushub chorbog‘lar,
Jo‘ralarim, jondan ortuq o‘rtoqlar,
Butun aqlu hushsiz devona bo‘lg‘um,
O‘ynab yurgan kunlarimni sog‘inib.
Alalxusus to‘y qilolmay o‘g‘lonim,
Ketarmu deb yurakda bu armonim,
Qo‘lum ishga bormas, ko‘zimdan o‘tsa.
Shirin qizim Rahbarimni sog‘inib...
Ko‘ngli sinuq musofirman qaqshatma,
Bo‘laklarga mani hargiz o‘xshatma,
Dilim ko‘tar yozib xatlar elimga,
O‘qusunlar daftarimni sog‘inib.
Qachon ozod bo‘lur, tangri, boshimiz?
Vatan borib qurur ko‘zdan yoshimiz,
Ko‘p qatori rahm aylag‘il bu zora,
Ado bo‘ldim ellarimni sog‘inib.
1916 yil,
SALOM AYTING
(Mardikorlardan biri o‘z mahallaligidan bir hamrohini yurtiga uzatayotganda aytganlari. Ohangi esa, «Sar daftari» musiqning debochasi bo‘lgan «Savti chorgoh» ohangidadir)
Og‘a, sog‘ borsangiz, avval
Dadamlarga salom ayting.
Yugurib chiqqan ul mushfiq
Onamlarga salom ayting.
Ko‘zi qon hamshiram birlan
Akamlarga salom ayting.
O‘pub peshonasin menchun
Ukamlarga salom ayting.
Qo‘nu qo‘shni, kichik-katta
Og‘amlarga salom ayting.
Salomat deng, onajonim
Ko‘zin zinhor yoshlatmang.
Judolig‘ dog‘i bas, bemor deb
Ming bor qaqshatmang.
Onam bechorani g‘am bistariga
Zor tashlatmang.
Og‘a, hamshiralarga motamim
Takror boshlatmang.
Eshitgan bo‘lsalar notoblig‘im,
O‘zga marom ayting,
Otam ranjitmasunlar bu
Suyuk o‘g‘lin anosini,
O‘zi hayron, topolmasdan
Bu dardining davosini,
Jigar-bag‘ri ezilgandir
Yo‘qotib ko‘z qarosini,
Ayurmasin anosidan
Egam bir qush bolosini,
Otam yolg‘uz topib bu so‘zlarim
Bir-bir tamom ayting.
Akam, hamshiralar munglug‘
Onamni ko‘p quvontirsin,
Salomat erkan o‘g‘ling deb,
Olub ko‘nglin yupantirsin.
Bukun, erta kelarmish deb,
Gahi aldab ishontirsin,
Mani yo‘qlig‘im bildirmasin
Xizmatla bu qondirsin.
Choqirib har birin mandan bu xnl
Arzu payom ayting...
So‘rang bizdan agar kelsa,
So‘rashib jo‘ra, o‘rtog‘lar,
Qalay deb so‘rasalar, ayting:
Shukr sihat, omon, sog‘lar.
Kelib qolgay, deng albatta
Och, ilguncha gulu bog‘lar.
Alar ko‘ngliga ham «betob»
Debon solmang qaro drg‘lar.
Yozib xat hol so‘rashganga
Salomim nom-banom ayting.
1916 yil.
TASVIRDA
Lola yanglig‘ orazingni men ko‘rib tasvirda,
Mubtalo bo‘lmoqlig‘im yozmish ekan taqdirda.
Turfa savdolar boshima tushdi, ketdi ixtiyor,
Voh, o‘targa o‘xshadi endi umr zanjirda.
Ochiq erkan xush niqobing ko‘zlaring qildi asir,
Qildi ikki qoshlaring ming pora dil bir tirda.
Bir nafas dardu g‘amingdin bo‘lmaqa ozodlik
G‘ayraz o‘lmoqdin bo‘lak, yo‘q chora hech tadbirda.
Bir o‘pay dedim yuzingdin bosh egib, e dilbaro,
Xotifiy qildi nido boshining ketar shamshirda.
Uyladim kezgan yerimni ko‘rmadim sendek pari,
Misr, Istambul, Arab, Shomu Ajam, Kashmirda.
1917 yil, mart.
SHUNDOQ QOLURMU?! (Ashula)
Shundoq qolurmu, qolurmu?!
Hamon vahshatda qolurmu?!
Nafs, shahvat qurbonlari,
Sizga ishonib bo‘lurmu?!
Turkistonning istiqboli
Siz xoinlarga qolurmu?!
Qafasdan bo‘shalgan har qush
Qaytib o‘zini solurmu?!
Qonxo‘r zolimlar, o‘ylaysiz,
Mazlumlar sizga qolurmu?!
Filhaqiqat darrandalar
O‘z kasbidan uyalurmu?!
(N a q a r o t)
Qullikii sezmagan, hurlik
Qadriga yeta olurmu?!
Qizil qonga bo‘yalmagan
Qizil tug‘ tuta olurmu?!
Filhaqiqat, jondan kechmay
Jononga yeta olurmu?!
(N a q a r o t)
Maorifsiz hech bir xalq
Dunyoda yashay olurmu?!
Ixvat hissi ko‘z ochmasdan
Chin o‘rtoqlasha olurmu?
Filhaqiqat, shabnam ko‘rmay
Gul yaproqlasha olurmu?!
(N a q a r o t)
Yo‘q, yo‘q, kelmay xazon chog‘i
Gulning bargi to‘kilurmu?!
Gul bargini to‘kkaning-la
Ildiz qolsa yo‘qolurmu?!
Filhaqiqat, umid uzing,
To‘lmay kosa to‘kilurmu?!
(N a q a r o t)
Sizdek xoin, dajjollardan
Masxur xalq qutulurmu?!
Siz bog‘lagan elning ko‘zi
Maorifsiz ochilurmu?!
Filhaqiqat, ko‘rshapalak
Quyoshdan bahra olurmu?!
(N a q a r o t)
1917 yil.
UYG‘ON
(Ashula)
Uyg‘on, uyg‘onmoq davrida Turkiston!
Yasha Turkiston, omon, omon, omon!
Chin maorifning eshigi ochildi,
Ishchi o‘g‘li ham madaniy yashasin!
(N a q a r o t)
Bitsin qonxo‘rlar, mustabid to‘ralar,
Bir to‘p doka salla, uzun surralar!
Endi biznikidir zamon, o‘rtoqlar.
Yashasin qora mehnatchi jo‘ralar!
(N a q a r ot)
Yashasii maktab, shogirdlar o‘qisin,
Eski turmushlar, vahshatlar yo‘qolsin!
Eru qizlardan yetishib xodimlar,
Elga haqiqiy maorif tarqatsin!
(N a q a r ot)
Bizga bu kunlar yanadin kelurmu?!
Bizga hech kim shuncha shafqat qilurmu?!
Bu kunda ham istiqboldan ko‘z yumsak,
Bizdan nomu nishon so‘ngra qolurmu?!
(N a q a r o t)
Kulgu o‘rniga ko‘z yoshlov kun, bu kun,
Shaxsiy ishlarimiz tashlov kun, bu kun.
Qora ellarni oqartirmoqlik uchun
Belni mahkam bog‘lab, ishlov kun, bu kun.
(N a q a rot)
1918 yil.
RUBOIYLAR
Gul g‘unchaliginda xor ilandir,
Ochilsa bir o‘zga yor ilandir,
Vaqtinda chekar tikan azobin,
Faslinda olur hakim gulobin.
(F u z u l i y).
Ushshoq hamisha nor ilandir,
Ma’shuqa bek o‘zga yor ilandir,
Ma’shuqa dutarsa ishq savobin
Dunyoni chekardi kim azobin!?
1921 yil, iyul.
UFORI BUZRUK
Har dilning o‘zin sevdigi jononasi yaxshi,
Jonona o‘zin sevdigi devonasi yaxshi.
Ishq mazhabida kufr erur jahl ila taqvo,
Donish vera zinnor ila butxonasi yaxshi.
Tasbihi riyo birla amomangdin, ayo shayx,
Chin bodaxo‘ring xum bila paymonasi yaxshi.
Ming dog‘i vatan ishq yolon bunchaki billo,
Bir chug‘izcha dark etmasa vayronasi yaxshi.
Do‘zaxni pisand etmadi kufrinda Niyoziy
Har o‘t chamani sham’ini parvonasi yaxshi.
1922 yil.
TURSUNOY MARSIYASI
Qurimasdan dorga yoygan ko‘ylagim,
Yozmay shimarilgan nozik bilagim,
Vafosiz yor ekan qonimni to‘kdi,
Shul erdimi do‘stlar, sevgan tilagim?!
Ortiq bino qo‘ydim yor, deb o‘zimga,
Kulgich erkim uyqu bermay ko‘zimga,
Nomard ekan chaldi bog‘lab qo‘llarim,
Qiyo boqmay ko‘z yosh tomgan yuzimga.
Mo‘ltirladim har yon, yolg‘iz chog‘imda,
Bir mehribon ko‘rmay, men har yog‘imda,
Yuragimda ketdi armon, yoronlar,
Ochilmasdan bir yo‘l, g‘uncha bog‘imda.
Yov yurakka sizdan kechdim suyandim,
Dod etgani va’dam eslab uyaldim.
Yaxshi qoling sevgan yurtu diyorim!
Xizmat qilib qonmay, qonga bo‘yaldim.
Menga motam tutib qora bog‘lamang,
Tengu tushim nozik bag‘rin dog‘lamang!
Tursunoydek yovuq seving, singillar,
To‘kis bilim ko‘rmay turmush chog‘lamang!
Sog‘inganlar so‘rsa: aldab, yupating,
Mendan salom aytib, ko‘nglin quvonting!
Xojiquldak yovuz yurak yotlarni
Yosh turmushdan yoshlar quvlab yo‘qoting!
1928 yil, may.
