Ян Чачот

Наваградскі замак

1

Ёсць людзі, якія нічога убачыць

У свеце не ўмеюць душою.

Што воку адчыніцца, так і тлумачаць

Усё, нават «дзіва» любое.

А іншыя толькі душы сваёй зрокам

На свет і глядзяць мігатлівы.

Там бачаць, дзе пуста, дзе ўсё-ўсё пад змрокам,

І ўсюды ім мрояцца дзівы.

2

Каб гэтакіх я памірыў між сабою

(Не раз чуў між імі я звады),

Каб унаравіў ім хоць гэтай сваёю

Баладай - быў вельмі б я рады.

О Божа, зміры іх - забудзьма праклёны!

Хай з розумам сэрца сябруе:

Вы верце, калі што вам кажа вучоны -

Збірае ж ён мудрасць людскую.

3

Было гэта ў горадзе слаўным Міндоўга -

Вякоў найдалёкіх здарэнне:

На Замкавай ціхай гары колісь доўга

Я слухаў сцен даўніх каменне.

Дзве вежы вякі тут збіраюць на веча -

Паслухаць іх спыніцца кожны.

Руіны царквы ажываюць штовечар -

Ад зданяў трасецца набожны.

4

Дзе продкі калісь - не зайздросцьце іх долі -

У бойках сцякалі крывёю,

Студэнцкія нашы гады у сваволі

Прабеглі сваёй чарадою.

Мы ведалі мячык ваўняны - не кулі,

Палянты ўсяго - не гарматы.

Гулялі, вясёлыя, дзе ў каравуле

Калісьці стаялі салдаты.

5

Калі яшчэ дзесь пры Казіміры Яне

Прыйшоў сюды Карл найшалёны

І ўзяўся паіць дол крывёю, паганец,

Знішчаючы нашы плямёны,

А цар той з усходу ліў кроў гэтаксама,

Пакуль ён з Чарнецкім не стрэўся,

О колькі тут гора, дзе сённяшні замак

І далей, - наш люд нацярпеўся!

6

І сёння расказваюць людзі старыя,

Як шведы людзей нашых клалі

На воз, бы снапы, і жардзінай, ліхія,

Як толькі маглі, прыціскалі.

А дзетак маленькіх стаўлялі за лавы

І лавай душылі пад крык іх.

Такія во страшныя гулі-забавы

Былі у тыранаў тых дзікіх.

7

Напэўна, яны мелі цвёрдыя сэрцы,

Паўночныя тыя гіены.

На сорам нашчадкам сваім, людажэрцы,

Такія ўчынялі тут сцэны.

Дасюль у зямлі нашай скарбаў нямала -

Хто кожны ўскапае дзядзінец?

Рука іх чыясьці у спеху хавала,

Калі лютаваў тут чужынец.

8

У час, як пад Слонімам вёў з чужакамі

Чарнецкі свой рэй неласкавы,

Дым па-над Наваградкам віўся клубамі,

Людзей выразаў швед крывавы.

Дагэтуль не знаў замак здрады ніколі,

Ды сталася ж раптам такое,

Калі тым жа часам каханне міжволі

Укралася ў сэрца ліхое.

9

У шведку адну быў сам князь закаханы -

А быў палкаводцам у краі.

Ах, ганьба таму, хто, пачуццям адданы,

Свой край на дзяўчыну мяняе.

Каханкаю першаю нашай - айчына,

Ёй служым, яе мы шануем,

Другая ж каханка - вядома ж, дзяўчына,

Якую кахаем, мілуем.

10

Ужо тая хітрая шведка, якую

Так князь пакахаў бесталковы,

З сваімі на тайнай нарадзе мяркуе,

Як выманіць князя са сховы.

І вось абяцае яму, што да шлюбу

З ім пойдзе, калі ён здасць замак,

Які аніколі не дасць яна ў згубу,

Наваградак людны - таксама.

11

Не знаю, адкуль ён, з якога ён роду -

Відаць не ліцвін, не з палякаў:

У нас і не бачылі гэтакіх зроду -

Хутчэй з чужаземных ваякаў.

Ён шведам аддаў грозны замак без бою,

І вось яны замак руйнуюць.

Ваду, што яго амывала сабою,

Спусцілі - ўсё нішчаць, рабуюць.

12

Тут сёння шкілет толькі замка здалёку

І ўбачыш. На доле - гармата.

Маленькі струмень яшчэ сочыцца збоку.

О Божа, якая то страта!

Са смуткам абломак той наваградчане

З падножжа наверх ускацілі.

І даўняя з бронзы гармата там стане,

Дзе земства у гэтай во хвілі.

13

Прахожы, ты бой гэткі жорсткі, крывавы

Адно на паперы мо бачыў.

Калі пачынаеш ты важныя справы,

Зарок жа дай шчыры, гарачы:

Жыць вечна у згодзе, а раптам са звадай

Палезе сусед незычлівы,

Хоць не засмуці анікога ты здрадай -

Ці ж можа быць здрайца шчаслівы?

14

О людзі, каму шчыра зычу я згоды,

Паверце мне, хоць не стары я:

Роў гэты быў высах у даўнія годы

Праз шведкі той чары ліхія.

Як чуў, вам паведаў пра гэтыя дзівы -

У сметнік жа кіньце ўсе звады!

Калі б памірыў я вас, быў бы шчаслівы,

Я вашай бы згодзе быў рады!