автордың кітабын онлайн тегін оқу 333 ruboiy
Forsiydan O‘zbekiston xalq shoiri Jamol Kamol tarjimasi
Toshkent
«Musiqa» nashriyoti
2007
UMAR XAYYOM
1
Ul husni falak, xurshidi tobondir — ishq,
Ul qushki, go‘zal chamanda sayrondir — ishq.
Bulbul kabi un chekishni sen ishq sanama,
Xar lahza o‘lib, chekmasa afg‘ondir ishq...
2
Karvoni umrga boq, chunun o‘tgusidir,
Har lahza tarab aylaki, kun o‘tgusidir.
Soqiy, chekaverma ko‘p qiyomat g‘amini,
Sun menga piyolaniki, tun o‘tgusidir...
3
Ul mayki, sharobi jovidoniydir, ich,
Sarmoyayi ishq, ayshi jahoniydir, ich.
Yondirguvchi otash ul va darding oqizib
Ketguvchi ziloli zindagoniydir, ich...
4
Gul bo‘lmasa bizga bog‘ aro xor ham bas,
Nur yetmasa bizga, yetmagay, nor ham bas.
Gar bo‘lmasa bizga xonaqo, xirqavu shayx,
Noqisu kaliso bila zunnor ham bas...
5
Loyimni o‘zing qorgan esang, men na qilay?
Shaklimni o‘zing chizgan esang, men na qilay?
Har yaxshi-yomonki men etarman, yo Rab,
Manglayga o‘zing yozgan esang, men na qilay?..
6
Yoshdir-qaridir, jahonga yuz tutgaylar,
Bu nuktani to ko‘ngilga jo etgaylar.
Hech kimsaga qolmagay abad mulki jahon,
Keldik, ketamiz, boz kelib-ketgaylar...
7
Evohki, yoshlik edi — nomam, to‘ldi,
Qish keldiyu ul toza bahorim so‘ldi.
Ul murg‘i tarab erdi ajab, ismi shabob,
Bilmam, u qachon keldi — muyassar bo‘ldi!..
8
Kun o‘tsa kuningdan, sen uni yod etma,
Ham kelmagan ul ertaga faryod etma.
Bu kelmagan - o‘ttan bila bunyod etma,
Xo‘p xayr, degil, umrni barbod etma...
9
Azm etki, ko‘ngil, bazm quraylik endi.
May no‘sh etibon, aysh suraylik endi.
Sajjodani bir piyola sharbatga sotib,
Nomusni otib, yerga uraylik endi...
10
Soqiy, gulu sabza bas tarabnok emish,
Boq, hafta o‘tib, o‘shal bari xok emish.
Gul uzgilu may simir, shitob et, ha demay,
Gul xok emishu sabza ham pok emish...
11
Ul nechaki, mani duriga botmishlar,
Tangri nasabi vasfida so‘z qotmishlar.
Sarrishtayi asror nadir, bilmasdan,
Avval necha vaysab, oxiri yotmishlar...
12
Bor erdi kulol do‘koni, kirdim bir gal,
Dastgoh boshida ko‘zagar ishlardi jadal,
Ko‘rdimki, gado ilkiyu shoh kallasidan
Ul ko‘zaga bejirim bo‘yin, dasta yasar...
13
Bir jur’a sharob davlati Qobusdan xub,
Ul taxti Qubodu masnadi Tusdan xub.
Oshiq dilidan saharlab uchgan har oh,
Zohid eli chekkan nolayi muzdan xub...
14
Shoh tojimi, xon ziynati — biz otgaymiz,
Dastoru libosni nay uchun sotgaymiz.
Tasbehki, makr lashkarining elchisidir,
Nogoh uni ham may uchun sotgaymiz...
15
Bir qo‘lda tutib Mushafu bir qo‘lda-chi jom,
Gah mardi halolmizu gah mardi harom.
Bizdirmiz o‘sha gumbazi niliy tagida
Na kofiri mutlaq, na musulmoni tamom.
16
Ey zohidi din, agarchi may ichgumdir,
Lek menga ayon, g‘ofilu hushyor kimdir.
Men may ichamen, sen esa qon ichasen,
Insof bila ayt, aslida xunxor kimdir?
17
Pok kelgan edik adamdin, nopok bo‘ldik,
Shodon yetishib eshikka, g‘amnok bo‘ldik.
O‘tdik base dil otashi, ko‘z yoshi bila,
Berdik shu umrni yelgayu xok bo‘ldik...
18
Ilkimda sharobi nob bo‘lsin doim,
Qoshimda nayu rubob bo‘lsin doim.
Xokimdan agar ko‘za yasar bo‘lsa kulol,
Ul ko‘za to‘la sharob bo‘lsin doim...
19
Ey charxki, nokasga berarsan beshak,
Hammomu tegirmon, mol-dunyo lak-lak.
Bir burda nonga zor yurar to‘g‘ri kishi,
Uch pulga ham arzimas demak bo‘yla falak...
20
Ul yorki dilim ko‘yida ko‘p zor o‘lmish,
Ko‘rgilki, o‘zi g‘amga giriftor o‘lmish.
Men ishqida dardimga tilarmen darmon,
Ko‘rgil, o‘sha darmon o‘zi bemor o‘lmish...
21
Kelgan ketadir, bir samar — sud qani?
Bu tori vujuddin, o‘yla, maqsud qani?
Charx otashi yondirar va pokiza vujud
Otashda yonib, kul bo‘ladir, dud qani?..
22
Asrori azalnn sanu man bilmasmiz,
Bu harfi chigalni sanu man bilmasmiz.
Har nechaki so‘zladik, dedik parda osha,
Chu pardaki tushdi, sanu man bilmasmiz...
23
Derlar mani telba, mayparast — shundoqmen.
Derlar yana man fosiqu mast — shundoqmen.
San suvratu zohirimga ko‘p solma nigoh,
Botinda nechuk esamki, bas, shundoqmen...
24
Ayyomi tiriklikdan agar on o‘tsin,
Azm aylaki, ul hurrami shodon o‘tsin.
Zinhorki, sarmoyai bu mulki jahon —
Umr emish, ul ham guzaron — o‘tsin...
25
Ul zotki, sanamga labi xandon bermish,
Dardmandga jigar qoni-la darmon bermish.
Qismatki nasib etmadi shodlik, g‘am yo‘q,
Shodmiz, g‘am ila qayg‘unp chandon bermish.
26
Gar boda ichib, asiru mastmen, mastmen,
Gar oshiqu rindu butparastman, pastman.
Har kimsada bir xayolu taxminu gumon,
Lek men bilamen o‘zimni, shak etmasmen...
27
Mendan chu ajal bila o‘lim vahmi yiroq,
Qismatki tiriklikni beribdi bundoq.
Jonimni omonatga olibmen, uni ham,
Qaytib beradirmen, muddati yetgan chog‘...
28
Ko‘rgil, necha rangu ro‘i zebo bermish,
Chun lola ruhu chu sarv bolo bermish.
Lek ma’lum emas, bizga shu tuproq uyida
Nakqoshi azal namuncha oro bermish?
29
Bu ko‘hna rabotki, anga olam nomdir,
Tin olguvchi ko‘ksida sabohdir, shomdir.
Bir bazmdir ul, ko‘rgani yuz Jamshiddir,
Bir qabrdir ul, ko‘ynida yuz Bahromdir...
30
Bir suv bo‘yida bodayu jono bila men,
Bo‘lsam, bu tarabdin ne uchun kechgaymen?
Bor erdimu bormenu yana bo‘lgaymen,
May ichdimu ichmoqdamenu ichgaymen...
31
Gar bo‘lsa muhayyo menga bug‘doy nonim,
May bo‘lsayu qo‘y go‘shti — o‘shal darmonim.
Yonimda navozish etsa ul jononim,
Aysh menda bo‘lur, senda emas, sultonim.
32
Xayyom, gunohga bo‘yla motam ne kerak?
Chekmak bu alamlar senga har dam ne kerak?
Gar bo‘lmasa hech gunoh, ma’zur nimadir?
Ma’zurki nasib etsa, senga g‘am ne kerak?
33
Ey charx, dilimni bo‘yla g‘amnok etding,
Ko‘ksimni alam tig‘i bila chok etding,
Bag‘rimga shamol ufirsa — otash etding,
Og‘zimga chu suv oldim, uni xok etding.
34
Bilgaymisen, oyo, saharlarda xo‘roz
Faryod etarda senga ne so‘ylar roz?
Ul derki, ayon bo‘ldi sahar ko‘zgusida
Tun o‘tdi umrdin, bexabardirsen boz...
35
Avlodi bashar bo‘yla jigarpora emish,
Shodlik bila g‘am ko‘yida ovora emish.
Sen charxga umid boylama, ul charxi falak
Sendan-da g‘arib ermishu bechora emish.
36
Olam ishiniki men chunon ko‘rgayman,
Olamni o‘shanda roygon ko‘rgaymen.
Subhonolloh, har neki ko‘rsam unda
Chun manglayi sho‘rligim ayon ko‘rgaymen...
37
Ko‘rgilki, zamonda ne shitob, ey soqiy,
Bergil menga bir jomi sharob, ey soqiy.
Ochgil u eshiknikim, sabuhiy kirsin,
May sunki, ko‘rindi oftob, ey soqiy.
38
G‘am behuda chekmagil, mudom shod yasha,
Bedod io‘lida aylama bedod, yasha.
Ko‘rgilki, jahonning oxiri yo‘qlikdir,
Yo‘qliq g‘amini o‘ylama, ozod yasha.
39
Har chandki bihishtda yuz karomat bo‘lgay,
Murg‘u mayu huri sarviqomat bo‘lgay.
Soqiy, menga to‘ldirib mayi gulrang ber,
May bo‘lmasa, boshimda qiyomat bo‘lgay.
40
Mohi ramazon o‘tdiyu shavvol keldi,
G‘am ketdi yiroqqa, bizga bir hol keldi.
Keldi magar ul yelkada may meshi ila,
Po‘sht, po‘sht, - degaylar, yana hammol keldi.
41
May asli nadir — bodaparastlar bilgay,
Qandoq qilib ul bag‘ri qafaslar bilgay?
Rofil kishi g‘aflatda ekan, ma’zurdir,
Bu zavqu surur gashtini mastlar bilgay.
42
May birla o‘tirki, mulki Mahmuddir bu,
Chang rozini tingla, rozi Dovuddir bu.
Ketgan kimu qolgan nimadir, yod etma,
Shod bo‘lki, jahonda senga maqsuddir bu.
43
Ul qasrki, Bahrom quliga jom olmish,
Ohu ko‘payib, tulkilar orom olmish.
Bahromki umr bo‘yi qabr qizmishdi,
Ko‘rgil, mana, ne qabrni Bahrom olmish.
44
Bu dahrki, bir muddat orur manzilimiz,
Bo‘ldi bari g‘am birla balo hosilimiz.
Evohki, hal bo‘lmadi bir mushkulimiz,
Ketdik, vale ming alamda qoldi dilimiz.
45
Desangki, umr asosi mahkam bo‘lgay,
Ko‘ngling bu jahonda necha hurram bo‘lgay.
May kosasini o‘zingdin ayru tutma,
To lazzati jon senga damodam bo‘lgay.
46
Bir jur’ai may u mulki Chindan afzal,
Bir qatra sharob yuz dilu dindan afzal.
Afzal nima bor emish sharobdin, aytgil?
Achchiq mazasi joni shirindan afzal...
47
May ichsang, uni oqilu dono bila ich,
Yo nozli sanam, bir guli ra’no bila ich.
Oz-oz ichu gah-gah ichu pinhona simir,
Ko‘p ichma, ruju aylama, mano bila ich...
48
Shundoq ichayin sharobki, to bo‘yi sharob,
Chiqsin u qabrdanam, esam xoki turob.
Qabrim boshiga yetsa agar maxmure,
Bo‘lsii u sharob bo‘yidin mastu xarob...
49
Paymona kabi bir kuni to‘lsam, ne ajab,
Boshimga ajal yetshpsa, o‘lsam, ve ajab.
May ko‘zasini qo‘shib ko‘mingiz zinhor,
Ul bo‘yi sharob ila tirilsam, ne ajab...
50
Do‘stlar uyushib, ko‘ngilni obod aylang,
Diydor ko‘rishib, bir-biringiz shod aylang.
Soqiy to‘latib ilkiga olganda qadah,
Bir dam meni bechorani ham yod aylang...
Jamol Kamol tarjimalari
ABU ALI IBN SINO
1
Shul xoki siyohdin to avji Zuhal,
Har nechaki mushkilot erur, etdim hal.
Ochdim necha zanjir — zanjiri makru hiyal,
Yechdim necha bir tugun, magar qoldi ajal...
2
Soqiy, qadahi jur’ati joning qayda?
Ul oinai nuri jahoning qayda?
Sun mengaki, ko‘nglimni musaffo etayin,
Taqvoni shikast aylagoning qayda?
3
Pir bo‘lding, ishingni onchunon etmassen,
Soch oqi-la pirliging nihon etmassen.
Tun zulmatida har neki qilding — qilding.
Tong ravshanida bo‘ldi, ayon etmassen.
4
Ey mehr, ki bormi sen kabi olamgard,
Sargashta yo‘lovchiman, o‘zing yo‘l ko‘rsat.
Ko‘rdingmi birovnikim yana ishq yo‘lida,
Kim yuzida shuncha gard emish, ko‘nglida dard?..
5
Zulfing sochilib, bo‘ying qadar evrilmish,
Ogohmisen nechun, magar evrilmish?
Chun la’ling aro la’liyu zumrad ko‘ribon,
Ajdar bo‘libon ko‘hi kamar evrilmish...
6
Gar bodani goh-goh icharmen — xomlig‘,
Ammoki mudom ichar esam — badnomlig‘.
May shohu hakimu rind ichar ersa, na xush,
Gar boshqasi no‘sh aylasa — dushmankomlig‘.
7
Bizdirmiz o‘sha haqqa tavallo qilgon,
Lutfingni tilab, o‘zni tabarro qilgon.
Har yerda inoyating agar bo‘lsa, bo‘lur
Qilgon qilmogonu qilmagon go‘yo qilgon...
8
Ne xushki, jahondin kechibon ketgaysen,
Manzilga pushaymonsiz agar yetgaysen.
Har nechaki aylasang — bugun ayla ado,
Chun ertaga notavon qolib, netgaysen...
9
Ey nafs, ki g‘arq ayla havoyu havasing,
Zud o‘lki, zarur himoyati bir nafasing.
Dunyo dema, molu davlatu ishva dema,
Kim, do‘st deb dushmanga giriftor o‘lasing...
10
Yuznng kabi oftobi purmoya qani?
Zulfing kabi har shomu sahar soya qani?
Bul tovbaga ul gunoh nechuk ziynat emish?
Bu ikkisidek hamdamu hamsoya qani?..
11
Kim berdi ruhi lolayu gulbor senga?
Bu sumbuli navrastani, gulnor, senga?
Kunduzni qaro tun qo‘liga kim berdi?
Bu yori sazonikim, sazovor, senga?..
12
Ey tun, inoyat et, yana aylama xun,
Bu rozi dilimni fosh etib, qilma fuzun.
Ko‘rding, kecha ne qadar uzun bo‘ldi kecham?
Ey vaslu visol tuni, uzun bo‘l, uzun...
13
So‘rdimki:—Nechun shikasta, nolondirman?
Aydi:— Sababni men, guli xandondirman.
So‘rdimki:—Nechun ko‘yingda giryondirman?
Aydiki sanam:—Sen tanu, men jondirman...
14
Uch narsa sening uchingdan olmish timsol:
Ruhdan — gulu, labdan — mulu, yuzdan — jamol.
Uch narsa mening uchimdan olmish hama sol:
Dildan — g‘amu, yuzdan — namu, ko‘zdan — xayol...
15
Zulfing sanamim, agarda larzon bo‘lur,
El ichra bahoyi anbar arzon bo‘lur.
Gar zulmnng aro yuzing namoyon bo‘lur,
Nur tong bila tunga teng farovon bo‘lur...
16
Ey koshki, kimligimni bir bilsame,
Nechun sargashtamen, nazar qilsame.
Sohibi baxt esam, o‘ynab-kulsame,
Ermasam, yosh to‘kib, bag‘rim tilsame...
17
Bu bodiya ichrakim chunon chopdi ko‘ngul,
Jahd etdiyu qildi chok-chok ayladi ul.
Ko‘nglimda-ku ming quyosh yonar erdi, vale
Oxirda kamolga topmadi zarracha yo‘l...
18
Har narsanikim zamon buzib, xor aylar,
Dunyoyi xazinabon yig‘ib, bor aylar.
Mayl etsayu boz asliga evrilsa falak,
G‘ayb pardasidin haq yana oshkor aylar...
19
Mening kufrim ayblarga dilimdan o‘zga sulton yo‘q,
Bu olamda mening pokiza imonimdek imon yo‘q.
Musulmonlikda men ahli zamon ichra edim tanho,
Agar kofir esam men ham, bu dunyoda musulmon yo‘q.
20
O‘zni dono bilgan bu uch-to‘rt nodon
Eshak tabiatin qilur namoyon.
Bular suhbatida sen ham eshak bo‘l,
Bo‘lmasa «kofir» deb qilishar e’lon.
21
Man mastga dushmanu hushyorga yordir,
Ozi taryok, ko‘pi bir zahri mordir.
Ko‘p bo‘lsa zarari oz emas uning,
Oz bo‘lsa unda ko‘p manfaat bordir.
22
Har yerda jaholat haddan oshgan on,
Zamona jigaring qilur qaro qon,
Marvarid, gavharga to‘lurmi qo‘ling,
Ostonang ul yog‘i gar bo‘lsa ummon.
23
Soqiy, jannatiy sof zuloling qani?
Haq ko‘rinar oyna misoling qani?
Ichimni tozalab yuvmoq niyatim,
Cho‘loq qumgon, singan safoling qani?
21
Haq jahonning jonidur,badandur jahon,
Farishtalar bu tanga sezgi, begumon.
Unsurlardan barcha jism mavolid a’zo,
Shudur borliq, qolgani hiylayu yolg‘on.
25
Do‘stim dushman bilan o‘tirmish bisyor,
Endi o‘tirmayman u bilan zinhor.
Parhez qil shakardan zahari bo‘lsa,
Pashshadan qoch, ko‘nish joyi bo‘lsa mor.
ABDULLOH ANSORIY
1
Haq yo‘lida ikki Ka’ba bo‘lmish hosil,
Bir — Ka’bayi suvrat esa, bir — Ka’bayi dil.
Sen sayla va dillarni ziyorat ayla.
Ming Ka’badin ortiqroq emishdir bir dil.
2
Maqsudi diling, murodi joning ishqdir,
Sarmoyayi umri zindagoning ishqdir.
Yod aylaki, ishqdin baqo topdi Xizr,
Ya’niki, hayoti jovidoniig ishqdir.
3
Mastingman o‘zim, jur’avu jom bilmasmen,
Saydingman o‘zim, donavu dom bilmasmen.
Ul Ka’bayu butxonada maqsad — sensan,
Sensiz nadir ul ikki jahon, bilmasmen...
4
Sendin na hayoti jovidon istarmen,
Na ayshi tarab, gashti jahon istarmen.
Na komi dilu rohati jon istarmen,
Har neki ravo ayla — hamon istarmen...
5
Har kimsa seni bilsa, bu jonni na qilar?
Farzandu ayolu xonumonni na qilar?
Devona qilib, ikki jahon bergaysen,
Devona quling ikki jahonni na qilar?
6
Payvasta dilim mudom rizoying aytsin,
Jonim nafas olganda duoying aytsin.
Qabrim boshida agar o‘tar bo‘lsa giyoh,
Yaprog‘i atir sochib, vafoying aytsin.
7
Keldim kecha, qon kildi yurishmay korim,
Bul kun qizimay, kasod erur bozorim.
Erta ketadurman, bilmayin asrorim,
Ne afzal emish bo‘yla yo‘qimdin borim?..
8
Diydamda o‘zing ayon ekansen, bildim,
Siynamda o‘zing nihon ekansen, bildim.
Izlab seni shu jumla jahondin so‘radim,
Shu jumlayu shu jahon ekansen, bildim...
9
Ko‘nglim, malagim dardini da’vo etma,
Jonim, g‘amipi o‘zingga oshno etma.
Dardu g‘ami ne uning, sira aytmasmen,
Ko‘ksim kuyigi, sen meni rasvo etma...
10
Yo Rab, yo‘lingda rost nishon istarmen,
Tuproq ila tanimga jon istarmen.
Yetdim bori ne’matingga, evoh, endi
Shukrimni deyishga bir zabon istarmen...
11
Yo Rab, dilimga himmatingdan jon ber,
Shu dardi dilimga sabr ila darmon ber.
Bu banda na bilsinki — ne aytmoq lozim?
Har neki bilarsan, ber uni, chandon ber...
12
Mahshar kuni oshiqqa bo‘lak kor bo‘lmas,
Yor yuziga boqmas ersa ul, bor bo‘lmas.
Vasling ko‘yidin bihisht sari boshlasalar,
Bormasmen, agar va’dayi diydor bo‘lmas...
13
Har yerda inoyati xudolik bo‘lgay,
Fisq oxiri poku porsolik bo‘lgay.
Har yerdaki qahru kibriyolik bo‘lgay,
Sajjodani qo‘y, kalisiyolik bo‘lgay...
14
Jonim chu ajal yo‘lingda hosil bo‘lmish,
Aybsiz bo‘libon ko‘zingga doxil bo‘lmish.
Siz ilmsizu men hamon aybsizmen,
Ters boqma, bu joy o‘zingga ma’qul bo‘lmish...
15
Yo Rab, shu holimga boqib, rahmat qil,
Hajring o‘ti bag‘rimni yoqib, rahmat qil.
Rahmat so‘ramasmen notavon ko‘ksim uchun,
O‘rtar meni ko‘z yoshim oqib, rahmat qil...
16
Kibrim ipidin o‘zing xalos et, yo Rab,
Nafsim itidin o‘zing judo et, yo Rab.
Begona erurmen, oshnolik ko‘rgiz,
Kel, endi o‘zingga oshno et, yo Rab...
17
Ey lutfi kabir, lutfu karam ehson qil,
Gar lutfi karam aylar esang, chandon qil.
Bandangni gunohlar yukidin ozod et...
Charchoq shu faqirlar ishini oson qil...
18
Ishq keldiyu oshufta bo‘lib jonu ko‘ngil,
Do‘st mehriyu do‘st yodiga to‘ldim butkul.
A’zoyi vujudimni tamom do‘st oldi,
Nom qoldi faqat mengayu qolgan bari ul...
19
Yuz yil yonamen olovda, yonmoq ne emish,
Yonmoq menga o‘yla rohati kavsar emish.
Suhbat qila ko‘rma noahllar bila hech,
O‘lmoq o‘shalar suhbatidin afzal emish...
20
Shart ulki, mudom sohibi dard bo‘lgaysen,
Tuproq ila chang bo‘lishda gard bo‘lgaysen.
Har kimsa murodin kam etar, mard bo‘lgay,
Ko‘p orzu-havas aylama, mard bo‘lgaysen.
21
Har go‘shada bo‘yla hoziru borsan o‘zing,
Yo‘l ko‘rsat o‘zing, yo‘lovchiga yorsan o‘zing.
Ilkimni cho‘zib, ne madad etgaymen?
Zeroki, ularga chin madadkorsan o‘zing...
22
Yo Rab, o‘zimni bir gado istarmen,
Shu telba ko‘ngilni podsho istarmen.
Har kimsa kelib, ayricha hojat so‘rgay,
Men ersam o‘zingni, ey Xudo, istarmen...
23
Yo Rab, menga shu omonatim bergaysen,
Loyiq sharafim — ibodatim bergaysen.
Hissamga tushibdir u jahonu bu jahon,
Har ikkisida farog‘atim bergaysen...
24
Ul subhi visoldin yiroq erdi adam,
Ishqing bila bir go‘shada erdik hamdam.
Kunduzlari, oh, qoshimda hamdam yo‘qdir,
Tunlarda g‘aming hamdan erur menga, ne g‘am...
25
Mendin necha yuz jurmu gunoh ko‘rmishsen,
Lek lutfu karam birla ayab turmishsen,
Sen menga suyuksen, ahli olamga suyuk,
Chin lutfu karam sohibi sen ermishsen...
HAKIM SANOIY
(?-1150)
Abdulmajid Majdud binni Odam Sanoiy XII asrda yashagan buyuk shoir va allomadir. U Xurosonning G‘azni shahrida tug‘ilgan va shu yerda vafot etgan.
«Agar muslimiyat Sanoiyning ulug‘ligini ko‘ra bilsaydi, jamiki mo‘minlarning boshidan qalpog‘i tushardi», - degan edi Jaloliddin Rumiy.
Sanoiyning «Hadiqul haqiqat», «Tariqul tahqiq», «Ishqnoma», «Aqlnoma», «G‘aribnoma», «Afvnoma» asarlari tasavvuf adabiyotining yetuk va yorqin iamunalari hisoblanadi.
Hakim Sanoiy ruboiylarida abadiy ishq va haqiqat tarannum etiladi, abadiy ishq va haqiqatga intilgan inson qalbining orzulari yangraydi.
Hakim Sanoiy ruboiylari o‘zbek o‘quvchilariga birinchi marta taqdim etilmoqda.
1
Shu lahza senga fidoyi jon lozim emish,
Ruhingga nisor ruhi ravon lozim emish.
Kim qolgay ekan jahon aro bilmasmen,
Ey do‘st, chunonsanu chunon lozim emish...
2
Yod etmasa yorni mard dilin shod etmas,
Yor, der yuragi o‘zgaga faryod etmas.
Ishq yo‘lida oshiq degani andoqdir,
Do‘zax neyu jannat nimadir, yod etmas...
3
Yuzingga boqish rohati joni jovid,
Tunlarda o‘zing oysenu kunduz xurshid.
Kunlar qoraysinu oqarsin ko‘zlar,
Diydoriigni bir ko‘rarga yo‘q ersa umid...
4
Yuzing, malagpm, qiblai jondin ravshan,
Ko‘zim to‘la yosh, bo‘yla firoq etmishsen.
Ishqing bila men bo‘yla cho‘zibman qo‘lni,
Sen sabr ila bo‘yla oyoq tortmishsen...
5
Ishqing bila, ey sanam, ko‘zimda yoshim,
Shamdek yonamen, yonar sabr-bardoshim.
Tunlar uzanib, o‘ylaki, tong otguncha
Jonim kuyadir, nuqul kesuvda boshim...
6
Ul orazp gulpo‘shi sumanposhint xush,
Ul ko‘zi xumoringu qalam qoshing xush,
Ul tun kabi, sumbul kabi zulfing xushdir,
Oshiqqa jahllar ila ayloshing xush...
7
Sen menga xayot erursan, chun elga nafas,
Yo‘lingda hama shu dinu dunyoyi havas.
Har kimsaga mehring-la harorat yetmish.
Ul barcha sovuqlik menga qolmishdir, bas...
8
Ol jomni qo‘lingga, may ila o‘ldirgil,
Qo‘y ikki jahonni, g‘am yemay o‘ltirgil.
Gar ikki jahonga sohib ermassen, bas,
Do‘zax aro mast, bihishtda hushyor yurgil...
9
Gar ko‘nglim aro mulki muhabbatdirsan,
Voy, buncha rahmsizu beshafqatdirsan.
Qoshing chimirib, qo‘y meni holimga, dema,
Ey ta’bi baland, sen menga qismatdirsan...
10
Qoch nodon esa boy-badavlat kishidin,
Tuban turadir o‘shal zamon darvishidin.
Ul molu bisoti ila ko‘p xursand erur,
Bul xursand erur o‘z ilmiyu donishidin...
11
Ko‘z ochdi bahor va ochdi darvozasini
Olam aro yoydi so‘ngra ovozasini.
Sen ham, malagim, olam aro yuz ochgil,
Ko‘rsin, tanisin bahor o‘z andozasini...
12
Ishqing bila, ey toshyurak, kofirkesh,
Otashda yonib, kezar jahonni darvesh.
Sen bo‘yla tabiatli erursan, shahring,
Tong yo‘qki, shahidlar qabriga to‘lgan emish...
13
Yondirdi sanam, chu shamchiroq etdi meni,
Sarg‘aytdi yuzim, bandi firoq etdi meni.
Yongan mahalim yonida tutdi shamdek,
So‘ng tashladi, o‘zidin yiroq etdi meni.
14
Ishq ichra meni olovga solding andog‘,
Vasling tilabon dilimda dog‘ ustiga dog‘.
Ko‘nglim kuyadir o‘ylaki hijroning ila,
Do‘stingni qatl etuvchisan misli charog‘...
15
Ko‘rganmi birovki aql ila to‘lgay ishq,
Rahbar agar aqlu xush eea, so‘lgay ishq.
Oshiqqa shu ishq yo‘lida o‘lmoq afzal,
Ey xo‘ja, bilurmisen, nechuk bo‘lgay ishq?
16
Harchand yuribon ko‘yingda men xoru xijil,
Yuz dardu alam yurakda bo‘lmish hosil.
Yo‘q, sendin emas shikoyatim, sha’mi Chigil,
Bois bariga, voh, shu ko‘ngildir, shu ko‘ngil.
17
Har kimsaga ochma ruhi xandon, ey gul,
Gul qiymatinn aylama arzon, ey gul.
Hoy, qiynama o‘zni, etma ranjon, ey gul,
Oshiqqa jafo aylama, ey jon, ey gul...
18
Ey garchi sening uchun sovuqmen, sardmen,
Lsk ranju balo jangiga tushgan mardman.
Bir kun senga gar sidqu vafo aylamasam,
Shul kun, sanamim, ishq yo‘lida nomardmen.
19
Ishqingda g‘amu g‘ussa chekib, oshiqmen,
Hajringda tunimni tong etib sodiqmen.
Qismat menga ranji dil va ko‘z yoshi emish,
O‘lsam o‘lamenki, ishq aro sobitmen...
20
Har lahzada sabr ila qarorim sensan,
Bazm aylar esam, avji bahorim sensan.
Parvona erurman, evrulib boshingdin,
Chun avvalu oxir ustivorim sensan...
21
La’ling, sanamim, may erur, ayshu tarab,
Nordonligi bor bir oz, bor bunga sabab.
Yolg‘iz may emas, labingda tuz ham bormish,
Tuz mayga qo‘shilsa, bo‘yladir ta’m, ne ajab...
22
Shodlik pgu jahonda dili shoding bo‘lsin.
Har lahzavu on yurakda yoding bo‘lsin.
Bedodlik etarsen menga, dod istarmen,
Ey sadqa shu jon o‘shal bedoding bo‘lsin!..
23
Devoring soridin qo‘zg‘olib to‘zon, bas,
Boshimga yog‘ib, ko‘zim ochishga qo‘ymas.
Ko‘yingda g‘aming ila xiradmandlar xush,
Har kim senga shod ermas esa, shod o‘lmas...
24
Har kimsa ko‘yingda zoru asru bo‘lgay,
Bor davlatidin bir yo‘la ayru bo‘lgay,
Ishqingda yuzim-ku sarg‘ayib, zar bo‘ldi,
Hijroning ila erib-erib, suv bo‘lgay...
25
Bildimki, harorat sababi — otashi tab.
Dil o‘t sari burdimu sovuqlik sari lab.
Tunlarda firoqing ichra o‘lmay qoldim,
Sen birla bo‘lib o‘larmen endi, vo ajab...
26
Har kimsaki domingga giriftor o‘lmish,
Ey jonu jahon, ssnga o‘shal xor o‘lmish.
Har dilki senga jon-la xaridor o‘lmish,
Ey do‘st, o‘shal munisu g‘amxor o‘lmish...
27
Chun ko‘rdi meniyu gul ochdi mayin.
Uyquli, xumor ko‘zlarini yumdi keyin.
G‘am chekma, dedi, yori vafodoring o‘zim,
Shul so‘zni degan labingga qurbon bo‘layin...
28
Aflok meni ishq o‘qi-la etdi afgor,
Ofoq shu tanim surdi, supurdi takror.
Ishq birla ko‘ringki men qayon yetmishmen?
Bir pashsha ko‘ziga jo bo‘lar holim bor...
ADIB SOBIR TERMIZIY
Adib Shahobiddii Sobir binni Ismoil Termiziy XII asrda yashagan allomalardan. U Termizdai Hirotga kelib, Nizomiya madrasasida tahsil oladp. Sulton Sanjar uni Xorazmshoh Otsiz saroyiga elchi qilib jo‘natadi. Lekii u ikki hukmdor o‘rtasidagi raqobat va dushmanchilikning qurboni bo‘ladi. Xorazmshoh Otsizning buyrug‘i bilan Adib Sobirning qo‘l-oyog‘ini bog‘lab, Jayhunga otishadi.
Shoirdan g‘azallar, qasidalar, tarjebandlar, qit’alar, ruboiylardan iborat devon meros bulib qolgan. Adib Sobir ruboiylari ana shu boqiy merosning go‘zal bir parchasidir.
1
Biz erdigu bog‘ erdi, sharobi gulgun,
Chun ko‘rdi, xasad etdi o‘shal garduni dun.
Kim isig‘i quvdi bizni bog‘din, emdi,
Sardoba, o‘zing lutfi karam ayla bugun.
2
Soqiy menga tutsa ul mayi gulgunni,
Gulgun etayin firoqidin Jayhunni.
Yer ustiga ko‘z yoshim ila boda berib,
Ham mast etayin yer ostnda Qorunni.
3
Tun tongga ulansa, hal bo‘lib matlabimiz,
Ham burji sharaf ichra yonib kavkabimiz.
Ham bitsa shikoyat, shirin o‘lsa labimiz,
Shay o‘lsa zafar jabdug‘idin markabimiz.
4
Ey, kunduzing aylamish makon tun ichra,
Zulfing dag‘i tunga soyabon tun ichra,
Hal etmasa kunduzing tunim mushkulini.
Sendin chekayin nola-fig‘on tun ichra.
5
Ey, moyayi har latofat, ey durri xushob.
Otash kabi har so‘zingda ko‘p etma itob.
Otash ila suv desam seni, rost-savob,
Otash kabi sofsenu aziz misli gulob.
6
G‘amzang o‘kidin balo paykonlig‘ bo‘ldi,
Nomingni bitib, jafo unvonlig‘ bo‘ldi.
Har neki jafoni sendan o‘rgandi falak.
Xo‘b bo‘lmadi bu ishiig, yomonlig‘ bo‘ldi...
7
Bul kecha umid toshiga toshimni ko‘yay.
To labingga lab, qoshingga qoshimni qo‘yay,
Sen yoshli ko‘zimga qo‘y oyog‘ingni, sanam.
Men ersam eshik tubiga boshimni qo‘yay.
8
Nargis ko‘zing ul qadar zabun etdi meni,
Ko‘nglim bog‘idin quvdi, yupun etdi meni,
Ham misli binafsha sarnagun etdi meni,
Gul chehrasidek tamomi xun etdi meni.
9
Yor furqati birla dili noshodim bor,
Yod aylamas ul yorni tilab yodim bor.
Bir yor dilidin hazor bedodim bor,
Faryod etayin, ko‘ngilda faryodim bor.
10
Ko‘nglim tilab ul la’li shakarbor, ketdi,
Boz istadi, dil quvvati takror ketdi.
Umrim bo‘yi hosil etganim ilmu xirad
La’lingni tilab hammasi bir bor ketdi.
11
Jono, labu g‘amzang ko‘yiniig sharbati mo‘l,
Rost, rohati mo‘l uning, vale ofati mo‘l.
G‘amzang ila la’ling dilbariston, sanam,
Ozori agar ersa, yana rohati mo‘l.
12
Voh, bo‘yla qiyomat etmasa netdi sanam,
Kim ko‘zimni yosh ayladiyu ketdi sanam.
Bir azmi safar-la ul aziz chehrasini
Jon birla ko‘zimdin ham aziz etdi sanam.
13
Amringda agar ne’mati yuz narvezdir,
Izmingda-chi, ikki yuz bedov shabdezdir.
Qo‘y kibru havoni, berma hukmingga shitob,
Ki gardishi ro‘zgor sho‘rangezdir.
14
Chehrang nuridin hamisha kunduz ravshan,
Tun zulmat o‘lur o‘shal qaro zulfing ilan.
Ishqing tunu kun meni chunon etdi zabun,
Kun lashkari yetgaymu menga, bilmasman.
15
Ey, sensiz o‘lib yiroq ko‘zimdin uyqum,
Noz uyqung uchun uyquni ko‘zdin quvdim.
Ishqingda ishimdir uyqusizlik, sanamo,
Ko‘z yoshim ila uyquni ko‘zdin yuvdim.
16
Do‘st ahdini buzdi, dil ko‘tardi isyon.
Dedimki, na hojat ishq agar bo‘lsa chunon.
Ul nargisi mast ishqi yetishdi nogah,
Tug‘yonli ko‘ngil go‘shasini tutdi makon.
17
Har neki tilarmen, u qadar imkon yo‘q,
Diltang erurmanki, anga poyon yo‘q.
Dil tangligidin qutulmoq oson ermas,
Darmoni sabr emish, vale darmon yo‘q.
18
Xurshidki, jilo berib shafaqning o‘tiga.
Yoqut yasadi, boqib labing barqutiga.
Har kimki labinga yetdi, yoqut tilamas,
Yoqut dag‘i qul emish labing yoqutiga.
19
Dushman-ku dilozor, qolishmas do‘st ham,
Kim ikkisidin yetar menga ranju alam.
Tan tashvishu g‘am chekar esa, jonga ne bok?
Po‘st tashvish agar chekar esa, mag‘zga ne g‘am?
20
Ko‘ngling-ku vafo bilan qovushmas hargiz,
Nazdingda yana dushmanu do‘st ham farqsiz,
Bas-baski, shikoyating sira joiz emas,
Bor-borki, hikoyating dag‘i nojoiz.
21
Dedimki, yetar, ishq bila korim bitdi,
Chun yuzingni ko‘rdimu qarorim yitdi.
So‘zimga agar yurmas esam, uzrim bor,
Naylayki, qo‘limdin ixtiyorim ketdi...
22
Ishqing, sanamim, tutdi girebon, oldi,
Aqlimni etib har sari sarson, oldi.
Savdoyi ko‘ying mulki dili jon oldi,
Har nechaki istadi, du chandon oldi.
23
To xushvaqt emish ushbu zamonda gumroh,
Xush ko‘rmas emish aqlu xiradni dunyo.
Kel, aqlu xiradni ol boshimdin, ey do‘st,
Shoyadki, zamona biz sari boqsa qiyo...
24
Men senga boqarmen, senga boqqanda, saiam,
Qolmas nazarimda bu ko‘ngil mulkida g‘am.
Men sen-la icharmen, sen-la ichganda, saiam,
Qo‘rqmay o‘tamen malomatdin ham.
25
Boshimga ajab qiyomati ishq yetdi,
Boqqanda ko‘zim tinib, qamoshib ketdi.
Ham soldi dilimga ishq ajab tashvishu g‘am,
Ham ikki yuzimga nomini naqsh etdi.
26
Hajrintki vabo emish, baloyi-yut emish,
Yetgan yerida umri hayot soqit emish.
Har lahza labingga ko‘z tikarman, ey gul,
Derlarki, «vabo kushandasi yoqut emish».
27
To qahri itobing menga yuzlandi yomon,
Xok etdi tanimni, har taraf sochdi hamon.
Ishqing ko‘yida dilim kuyib, chekdi fig‘on,
Kim oqdi ko‘zim kiprigidin obi ravon.
28
Yuzing hama nurdin rivoyat aylar,
Husnipg hama hurdin hikoyat aylar.
Vaslingga boqar esam, hushim boshdin uchar,
Oshiftaligimni u bag‘oyat aylar.
29
Ko‘nglim yana bir sanam sari mayl etmas,
Ko‘nglim sarig‘a boshqa sanam ham yetmas,
Kim, o‘zgaga dil berish menga ma’zur emas,
Dildori nisandida karam aylasa, bas.
30
Yuzing, sanamo, dudsiz olovga o‘xshash,
Ko‘nglim dedikim: «bo‘lurmu dilsiz otash?»
Xatting ko‘rinib misoli otash dudidek,
Ishqimni yana ayladi hadsiz otash...
31
Gul chehrasi chehrangni ko‘rib, ol, aqiq,
Og‘zing g‘amidin g‘uncha bo‘libdir og‘riq.
Husning chamani birovni chin oshiq etib,
Ham ko‘ngilni zor ayladi, rangini sariq.
32
Ul gulki, bahor sahnini bo‘ston aylar,
Men misoli kaldiroq, dilim qon aylar.
Chaqmoq kabi har nafas ajib xanda otib,
Chun bulutdek yig‘lashimga farmon aylar.
33
Xattingki, menga ko‘rsatdi hijron yuzini,
Ham ochdi ko‘zimda yuz buloqning ko‘zini.
Zulfing, sanamo, yetmasa dodimga agar,
Bir ud kabi olovda ko‘rsin o‘zini...
34
Rang olgan o‘shal lola yuzingdin guldir,
Domingga asiru banda bu ko‘ngildir.
Diltangman o‘shal g‘uncha dahoningni tilab,
Har kimki senga bersa ko‘ngil, bedildir.
35
To boqmasa mayga diyda ravshan bo‘lmas,
To ichmasa may dil dag‘i gulshan bo‘lmas.
Dersanki, «ko‘ngildin may olur xushu hirad»,
Keltur anikim, bo‘lmasa, ko‘ngil to‘lmas.
36
Ishqingda ishim nola erur yozi qishi,
Yondirmog‘i kuydirmoq emish ishq ishi.
Ne oshiq emish ulki, chu ishqing tilamas,
Evohki, shakarni ham zahar dermi kishi?
37
Ul yorki mudom va’dani yolg‘on aylab,
Bu joni dilimni oldi o‘ynab-o‘ynab.
Tunlarni uzun etdi menga ishqi bilan,
Oshiq tuni ko‘p uzun bo‘larmish, yo Rab!
38
Yashnab-ochilibsan, ey nigor, ey dilbar,
Sensizdir ishim nolayu zor, ey dilbar.
Yuzing yorishib misli bahor, ey dilbar,
Husning dag‘i ul bahorcha bor, ey dilbar.
39
Dunyoga barobar emish u — tulkimi, sher,
Hech kimsaga yo‘q baqo — qo‘rqoqmi, daler[1].
Ko‘rdingmi, kschang kabi o‘tib ketdi kuning,
Ertang dag‘i o‘tgay, bunga bovar qilaver.
40
Bir dona tishing tushibdi, ey oyjamol,
Shundanmi yuzingdan rang siniq, o‘zgacha hol.
Bir tishga sumanbar, shu qadar tashvishmi?
Bnr dur kamayibdir sadafdin, ne malol.
41
Daryoda baliq kabi suzib, o‘ynar g‘oz,
O‘rdak bila o‘xshashlish bor, siynafaroz[2].
Har chandki, erinmay kun bo‘yi suvda suzar,
Sohilga, sheriklar yoniga qaytar boz.
42
Ne bo‘ldi firoq ichra ziyonim, so‘rama,
Ne chekdi kuyib g‘amingda jonim, so‘rama.
Nelar ko‘yida uchdi fig‘onim, so‘rama,
Ne bo‘ldi ishim, shudir jahonim, so‘rama.
43
Har chandki faqir erur agarchi dono,
Ko‘rgil uni boyi bexiraddin a’lo.
U boyligi yo‘q edi, davlatmand bo‘ldi,
Bu donish ila hamisha davlatmand shoh.
44
Chehrangga boqib, alamdadir gul bila bog‘,
Sensiz menga begona erur ayshu farog‘.
Ko‘zim seni deb chekmasa gar hasratu dog‘,
Kim yig‘lar axir yo‘lingda? Ey, ko‘zu charog‘!
45
Zulfing uchirib ko‘zimdin uyqu, tunrang,
Ey, ohu ko‘zim, etma menga kibri palang[3].
Bas, jismu dilimga aylading jabru jafo,
Zulfing kabi xam bo‘ldi u, ko‘zing kabi tang.
46
Gar xomush esa bulbul, ey changnavoz,
Derlarki, yuzingga gul o‘zi so‘ylar roz.
Ul bulbulu gulga ko‘z tutarmen, yetmas,
Na ko‘zga jamolu na qulog‘imga ovoz.
47
Chehrangdin olib nur oftobi kunduz,
Izmingda yana haqqi savobi kunduz.
Kunduzki, sanam, tun kabi xatting o‘ramish,
Hay-hay, ayagil, etma xarobi kunduz.
48
Orasta bo‘lib zulfu yuzingdin tunu kun,
Umrim o‘tadir quvib izingdin tunu kun.
Kim, ortiga qaytmas tunu kun, qo‘rqarmen,
Bir yo‘la yiroq etma o‘zingdin tunu kun.
49
Chehrangdin o‘lib hamisha kunduz gulgun,
Zulfing kabi oshiq tuni ham ko‘p uzun.
To senga, sanam, mehri niyoz aylamasam,
Men kun bila tun farqini bilmay, dilxun.
50
Har nechaki ko‘p uzun kecharkan, sanam,
Oshiq dilida oshar fig‘on, hasratu g‘am.
Soching ko‘yida dilimda yo‘qdir qayg‘u,
Kim, senga soching kabi uzun tun hamdam.
51
Tong yo‘qki, qamashtirur quyoshni shu’lang,
Vaslingga yetolmayin quyosh ham diltang.
Nur olsa quyosh agar yuzing shu’lasidan,
Yoqut u quyosh shu’lasidan olgay rang.
52
Dilbarki, mudom erdi dilimga mahram,
Jon oldi, mashaqqatimni hech etmadi kam.
Dil motami ichra xo‘p emish sabru qaror,
Men qaydin olay sabrni, ko‘p ersa sitam.
53
Javringni chekib, falak, netay, past bo‘ldim,
Tuproqqa qorishdim, xor ila xas bo‘ldim.
Ey, soqiyi g‘am, maying ichib, mast bo‘ldim,
Dermanki, ko‘lingni tort, yetar, bas, bo‘ldim.
54
Ko‘nglimda umid g‘unchayi xandoningdin,
Chun menga ne g‘am jafoyi so‘zoningdin?
Tin olmayin hech jafoyu jakring chekayin,
Dil uzmayin hech chohi zanahdoningdin.
55
Jonon labi-ku aqiqqa o‘xshaydi tamom,
Har lahza latif yuzi berar ishqima kom.
Gar ikki kuzim to‘kar yana ashki aqiq,
Chun ishqi aqiq ko‘z bila ko‘nglimda mudom.
56
Chun otash o‘lib havoda gar uchgaymiz.
Ham obi ravon kabi oqib kechgaymiz.
Tuproq bo‘lamiz, agarchi biz gavhar edik,
Bas, shundoq esa, bodani ber, ichgaymiz.
57
Ko‘z yoshima chun g‘arq bo‘libdir tanim,
Dil otashidim kuyib tilim ham dahanim.
Bir dardi firoq ichra qolibdir vatanim,
Bas, o‘zimga bo‘lmay, men yana kimga g‘anim?
58
Yoding bila tilga nolayu un keladir,
Ko‘z kiprigidin hazor Jayhun keladir.
Bildingmi, ko‘zimdin ne uchun qonlar oqar.
Kim, ko‘zimga ko‘nglim saridin xun keladir.
59
Do‘stlar, kelingiz, to‘yib-to‘yib may ichamiz,
Kunduz kulishib, kulguda kechsin kechamiz.
Tokay yuramiz kuyib shu olam g‘ami deb,
Olam eli ichra biz axir bir nechamiz...
60
Ishqing o‘tig‘a dilim sari yo‘l berdim,
Ko‘z yoshiyu faryod sari qo‘l berdim.
To bo‘ldi dilim ishqu firoqingga asir,
Tuproq bo‘libon sochildimu sovrildim...
61
Darmonim o‘zing, bir dili bemorim bor,
Ko‘yingda ham osonimu dushvorim bor.
Xor etdingu xorligimda topding izzat,
Tokaygacha bu qiyomati zorim bor?
62
Ey ishq, meni xastaga malham qani?
Oy yuzli o‘shal dilbari mahram qani?
G‘am ilgidaman, nechuk xalos bo‘lgaymen?
Tun tutqinimen, kun kabi hamdam qani?
63
Yuzing-ku aqlni qochirar, may ermas,
La’ling-ku shakar to‘kar, vale nay ermas,
Zulfingni ko‘rib, sanam, nechun dil titrar?
Yurganda yo‘ling ham shakkaristondir, bas.
64
Zulfingni ko‘rarda ishq degan tuyg‘u kelar,
Husningni ko‘rarda oyga ham ko‘zgu kelar.
Ruhim ochilur gul kabi chehrangni ko‘rib.
Bildingmi, ko‘ngilga ne ajab orzu kelar?
65
Gar ko‘rdim zsa jabru jafo gardundin,
U sochdi, qarang, sochimga oppoq undin.
Tahqir nazari-la aylama menga nigoh,
Bir qarchig‘ay afzal yuz qaro quzg‘undin.
66
Yorim ko‘zida sharmu hayo bo‘lsaydi,
Rahm aylar edi, bo‘lmas edi tosh misol.
Hijron ko‘zida sharmu hayo bo‘lsaydi,
Do‘st birla toiar edim ajab vaslu visol.
67
O‘n yo‘lga yurarsan, o‘n diling bor magaram,
O‘n-o‘n tugibon, bittasini ochmadingam.
Siynamdagn birgina yurak, ey oqil,
Ul o‘nta dilingdan, o‘ylakim, yuztacha kam.
68
Jabring u qadar jafoki, aflokka yetar,
Xusning dag‘i oydan ham balanddir, dilbar.
Gar doirai gardun erursan, ey charx,
Baxtimni nechun yiroq etarsan bu qadar?
Jamol Kamol tarjimalari
[]Далер - жаcур.
[]Сийнафароз - кўкраги баланд.
[]Паланг – йўлбарс.
SHAYX NAJMIDDIN KUBRO
1
Chun har nekn no‘q... yo‘qdir u — bodi havas,
Chun har neki bor, bori — nuqsonu shikast.
Bilgilki, u yo‘q deganlari — bor, hayot,
Bilgilki, u bor demishlari — yo‘q, abas...
2
Po‘lingda samar hadis va afsona emish,
Ko‘yingda kezib el bari devona emish,
Savdoying ila men kabi ming dilso‘xta
Ka’ba sarimas, ozimi butxona emish...
3
Xoshoki, ko‘ngil sendin judolig‘ istar,
Bir o‘zgasi birla oshnolig‘ istar.
Har kimsaki do‘sti bor — kechar mehringdin
Ko‘yingdaki kim kechar — gadolig‘ istar...
4
Chun haq va talab yo‘liga kirmoq joiz,
Dunyo etagin tutib, yugurmok joiz.
Ko‘rmoqqa o‘zingni sa’y etgil, zero,
Olam ko‘zi birlan uni ko‘rmoq joiz...
5
Ishq yetsa ko‘ngilga, dilga u dard aylar,
Dardi dili mard mardni boz mard aylar.
O‘z otashi ishqida yonar ul, vale
Do‘zaxni chu o‘zgalar uchun sard aylar...
6
Ey vasling o‘lib maoyina dushmani dil.
Kim yelga ucharmish ul hama xirmani dil.
Ul damki sanamlar yuziga termulsang,
Bilgilki, gunoh ostidadir gardani dil.
7
Ul boda ichib demasmen: hushyor bo‘layin,
Bul mastlig aro nainki bsdor bo‘layin.
Bir jomi tajalliyi jamoling menga bas,
Yo‘qligu borlikdin bezor bo‘layin...
8
Chun nonga chekib toatu taqvoi,
So‘ng suprada it oldiga qo‘ysam oni,
Ul it agarchi och erur, zindoniy,
Nomus yuzidan og‘ziga olmas oni...
9
Ey dil, diyonatda ajab rasvosen,
Insof bila ayt, ishqqa nechuk oshnosen?
Ishq otashi tez erur, sendek suv emas,
Tuproq chu boshingtak-ki yetar, bilgosen...
10
Ay tun, qorong‘u tun, sahar bo‘lgaysen,
Bu dardi dilimga sen samar bo‘lgaysen.
Ay subh, otlanib kelarsan, oyo
Maqsudi dilim sari xabar bo‘lgaysen...
11
Ul dev ichimdadir, chu pinhon ermas,
Kim bosh ko‘tarib yurmagi oson ermas.
Iymonini ming martaba talqin qildim,
Ul kofir o‘zi, asli musulmon ermas...
12
Har lahza bu mardonayu farzona ko‘ngil,
Yongay sening ishqing bila jonona ko‘ngil.
Bir lahza muhabbat mayini tark etsam,
To‘lgay shu jigar qoniga paymona ko‘ngil...
13
Bul sho‘xu parishonligimiz boisi ul,
Oshuftayu hayronligimiz boisi ul.
Har kokili toriga necha dil boylab,
Chun g‘unchai xandonligimiz boisi ul...
14
Darvesh eliga aylama ta’n: xor ular,
Har nechaki bor ular, chunin bor ular.
Bilmoq tilaging esa ular aslida kim —
Olam mayini buyurki, xummor ular...
15
Yuzing, malagim, olamoroyi hama,
Vasling tunu kun, bas, tamannoyi hama.
Xushdir menga el oldida ohlar urishim,
Lek elga yoqar ohi hama, voyi hama...
16
Bir kun ko‘rasenki, men bejondirmen,
Tegramda xaloyiq to‘la afg‘ondirmen.
Qabrim boshiga kelib o‘tirgil, aytgil:
O‘ldirdim o‘zim, vale pushaymondirmen...
17
Vasling ila toleim fuzundir kechasi,
Hajring bila bori diyda xundir kechasi.
Ay, zulfing o‘lib misoli kun so‘nggida shom,
Voy, ikki yuzing misoli kundir kechasi...
18
Sofiy bo‘libon bir kecha noloi — giryon,
Qo‘zg‘ol ba hazrati xudovandi jahon,
Qon-yosh to‘kibon qo‘lingga xanjar olgil,
So‘ng urgil uni o‘zingga, tark et makon...
19
Chun sharbati ishqing bila dil mast bo‘lgay,
Ham hajru firoqing ila ul past bo‘lgay.
Ilking uzatib, sen bu yiqilganni ko‘tar,
Nest bo‘lgan o‘shal tan va ko‘ngil hast bo‘lgay.
20
Ul silsilamo‘i ohudin qo‘rqarmen,
Ul nozu karashma, kulgudin qo‘rqarmen.
Har kimsaki ko‘rqadir yomon ko‘zlardin,
Men bechora shu chashmi jodudin qo‘rqarmen...
21
Har necha umrga mehri jon bo‘ldi talab,
Paydo va nihonga begumon bo‘ldi talab.
Ko‘ngil eshigin ochdiyu lekin ko‘rgil —
Ul qaydayu bizga ne makon bo‘ldi talab...
22
Oy yuzli sanamlarki, chu oftob siypa,
Ul asli chigillardin emish, o‘ylagin-a .
Ko‘ngil olishar va jonga xanjar solishar,
Ul jumla balo bo‘lsa alardin ne gina...
23
Ey roziqi moru mo‘ru zog‘u bulbul,
Kul bo‘ldi hama ul senga bo‘lganlar qul.
It panjasiga bahona bergan ssnsan,
Sendadir o‘sha ne qilsa totoru mo‘g‘ul.
24
Har sabzaki suv yaqosida yuz ochmish,
Bir ruhi farishtadir magar, ko‘z ochmish.
Bir xoki parivashki, yomon qo‘yma qadam.
Bu go‘shaki chun lolavu nargis ochmish...
25
To ahli faqirga xamnishin etmishsen,
Bemunisu tolei zabun etmishsen.
Kim bunga yetishdim senga oshnolig‘ ila.
Aytgil, nega inchunin etmishsen...
MAVLONO JALOLIDDIN RUMIY
1
Ay dil, ko‘zingni och, jahon o‘tgusidir,
Umring bu jahonda roygon o‘tgusidir,
Tan manzilida mahbusu g‘ofil qolma,
Manzil osha manzil karvon o‘tgusidir...
2
Jonim bsrayin, ol uni, jondin kechma.
Dildan kechayin, ol u jahondin kechma.
Sen o‘qsanu men esam kamonmen hanuz,
Ey o‘q, sabr ayla, kamondin kechma...
3
Ko‘nglim dudi bir nishoni savdo, ey dil,
Har lahza u dud ko‘ngilda paydo, ey dil.
Qonlar necha mavj urar msning bag‘rimda,
Toshgaymu edi bo‘lmasa daryo, ey dil...
4
Ko‘nglimni sanamga mubtalo istarmen,
Jonimga necha tiri balo istarmen.
Ko‘yingda agar kechmasa umrim, sanamo,
Qonlar yutadirmanu qazo istarmen...
5
Dedimki, ko‘zim, dediki, Jayhun etgum,
Dedim: yuragim, dediki, purxun etgum.
Dedimki, tanam, dediki, uch kundan so‘ng
Rasvo qilibon, badarg‘a, surgun etgum...
6
Soqiy quyadir bodai humro, ne qilay?
Gar bo‘sa talab aylasa jono, ne qilay?
Iqboli visol hozir ekan, kutmasmen,
Kutmoqqa yana bo‘lmasa ma’no, ne qilay?
7
Mayling, malagim, xublik esa, xubing o‘zim,
Jang qilsang agar, qo‘lingdagi cho‘bing o‘zim.
O‘ldirsang agar ranj ila, Ayyubing o‘zim.
Ey Yusufi ro‘zgor, Ya’qubing o‘zim...
8
Sendanmi chu bezor bo‘layin? Yo‘q, yo‘q, yo‘q!
Bir boshqasiga yor bo‘layin? Yo‘q, yo‘q, yo‘q!
To bog‘i visolingda faqat gul ko‘rdim,
Guldin kechibon, xor bulayin? Yo‘q, yo‘q, yo‘q!
9
Ko‘nglim havasing bila rubobdir, rubob,
Har porasi o‘rtanib, kabobdir, kabob.
Dildorki dardimga boqib, xomushdir.
Homushligi menga ming javobdir, javob...
10
Majnuni parishoning o‘zim, ilkim tug,
Sargashtavu xayroning o‘zim, ilkim tut.
Har holi xarobga bir madadkor bo‘lgay,
Ul besaru somoning o‘zim, ilkim tut...
11
Ey sarvi ravon, hech xazonliq ko‘rma,
Ey chashmi jahon, hech yomonliq ko‘rma.
Ey jon, ki jon der seni osmonu zamin,
Rohat bori ko‘rgilki ziyonliq ko‘rma...
12
Ey bongi rubob, kuyingga tobim bordir,
Bag‘rimda mening-da bir rubobim bordir
Chetlab o‘taverma, kir, aziz mehmon bo‘l,
Mehmonni kutishga bir xarobim bordir...
13
Ey bosh, sabab senda, sabab senda, sabab,
Ey tan, ajab senda, ajab senda, ajab.
Ey dil, talab senda, talab senda, talab,
Ey jon, tarab senda, tarab senda, tarab...
14
Yuzingga boqib, yuzlari gulshan erdim,
Ko‘zingga boqib, ko‘zlari ravshan erdim.
Dedimki, yiroq tutay yomon ko‘zlardin,
Yoningda yomon ko‘zli magar man erdim?..
15
Ey jonu jahon, jonu jahonim qayda?
Ey oy, zaminu osmonim qayda?
Sen mayni qo‘limgamas, labimga tutgil,
Mastlik bila bilmasam dahonim qayda?
16
Jonon keladir chamanda tanho-tanho.
Nargis ko‘zi purxumoru ra’no-ra’no.
To‘sdim yo‘lini, dedimki, bir bo‘sa olay,
Faryod solib haydadi: yag‘mo-yag‘mo!..
17
Har lahza g‘aming chekib, g‘aming olg‘aymen,
Har lahza g‘aming bila yana qolgaymen,
Har chandki kaming chekib-chekib, jon berdim.
Kam ulki, g‘aming chekib-chekib, tolgaymen...
18
La’ling, sanamim, hamisha xandon bo‘lgay,
Oshiq sen ila hurramu shodon bo‘lgay.
Har kimsa seni ko‘rsayu gar bo‘lmasa shod,
Baxt yuzini ko‘rmagay u, sarson bo‘lgay.
19
Jonimki, harif erdi, begona emish,
Aqlimki, tabib erdi, devona emish.
Vayronaga shohlar berishar ganj, ajab.
Vayrona dilim ganj ila vayrona emish...
20
Men o‘lsam agar, boshimda giryon bo‘lmang,
Jononima topshiringu nolon bo‘lmang.
Jonsiz u labimga lab qo‘yib jononim,
Jon menga ato aylasa, hayron bo‘lmang...
21
Ey munisi ro‘zgor, nechuksen mensiz?
Ey hamdamu g‘amguzor, nechuksen mensiz?
Men bori xazonmenu xarobmen sensiz,
Ey yuzlari gulbahor, nechuksen mensiz?
22
Xurshidi kamarbasta fidoying bo‘lsin,
Ul oy, jigarxasta fidoying bo‘lsin,
Ul sarvu guli rasta fidoying bo‘lsin,
Bu jon senga payvasta, fidoying bo‘lsin...
23
Men zarravu xurshedliqoyim sensan,
Bemori g‘amingmenu davoyim sensan.
Uchmoqqa qanot yo‘q, vale uchgaymen,
Somon bo‘libmen, kahraboyim sensan...
24
Dedim: sanamo, magarki jononim o‘zing.
Jonimni nisor etay senga, jonim o‘zing.
Murtad bo‘layin, agarda tushsam ayru,
Ey jonu jahon, kufr ila iymonim o‘zing...
25
Xushdirki bugun jisming aro jon bo‘lsa,
Qarshingda dag‘i bir ruhi jonon bo‘lsa,
Bulbul kabi dilda dog‘i hijron bo‘lsa,
Maskan senga erta kech guliston bo‘lsa...
26
Derlar: hama ishq - havoyi nomdir, yolg‘on,
Derlar yana ishq umidi xomdir, yolg‘on.
Baxt yulduzi ko‘kdamas, shu jonimda yashar,
Derlarki, balandlik - necha tomdir, yolg‘on..
27
Gar bo‘lsa umr, boz bergaydi Xudo,
Gar umri fano bo‘lmasa, naqd umri baqo.
Ishq obi hayot erur, uning mavjiga kir.
Har qatrasi bir hayot emish, senga fido...
28
Dunyoki Iso bilan ekan molomol,
Sig‘mas anga hech qachon matoi Dajjol.
Sho‘roba — taxr suv degani kimga kerak,
Ko‘p ersa jahon ichra agar obi zilol?
29
Ey oy, chiqib keldingu tobon bo‘lding,
So‘ng sayri falak etib, xiromon bo‘lding.
Bildingmi keyin, jonga barobar bo‘libon,
Nogoh botib ketdingu pinhon bo‘lding...
30
Ey, senki yasharsen, shodu xurram bo‘lgil.
Har yerda yana azizu mahram bo‘lgil.
Umringni halolu pok kechir, ilm o‘rgan,
To zebi bashar, ziynati Odam bo‘lgil...
31
Umr o‘tdiyu ko‘rmadim vale gulzoring,
Ul nargisi purxumoringu xummoring.
Xalqdan chu vafo kabi magar pinhonsen,
Ko‘p bo‘ldiki ko‘rmadim nari ruxsoring.
32
Ishq bo‘ldi, ko‘ring, hamsha damsoz menga,
Dunyo ishidan etmadi og‘oz menga.
Jonim beradir ichimdan ovoz menga,
Och menga eshikni, deb qilur roz menga.
33
Kun o‘tdiyu kun keldi, xarobmen, xarob,
Qo‘y har neki andishani, ol qo‘lga rubob.
Yuz qatla namoz durur, yuz qatla sujud —
Gar do‘st jamoli senga ersa mehrob.
34
Men oshiqi ishqmenu musulmon boshqa,
Men zaif chumolimen, Sulaymon boshqa.
Mendan alamu ohu jigarnora so‘ra,
Bozorchai qasabfurushon boshqa...
35
So‘rdimki, qaerdadir, nigoro, xonang?
Dediki, dilingdir ul — o‘shal vayronang.
Vayronaga men, quyosh nechuk kirgaymen?
Ey mast, xarob bo‘lgay o‘shal koshonang!
36
Laylimki nahor bo‘lmasa ul, men ne qilay?
Baxtimki bahor bo‘lmasa ul, men ne qilay?
Dedimki, ichay bodani sen birla, sanam,
Iqbol menga yor bo‘lmasa ul, men ne qilay?
37
Kelmish menga bir ajab shikorim, ne qilay?
Boshimga tushibdir ul xumorim, ne qilay?
Zohidmen o‘zim, vale meni yo‘lda ko‘rib,
Gar bo‘sa berar bo‘lsa npgorim, ne qilay?
38
Nafsim itini dodimki men, pir aylay,
Tavba ipidan bo‘yniga zanjir aylay.
Har yerda harom ko‘rib vale ul ko‘ppak,
Zanjirni uzar bo‘lsa, ne tadbir aylay?
39
Jon boricha bir bandai marjoning o‘zim,
Oshuftayi ul zulfi parishoning o‘zim.
Ey nay, navo aylaki, afg‘oning o‘zim,
Ey chang, jaranglagilki, mehmoning o‘zim.
40
Gar baliq esang, suzgali daryoying o‘zim,
Gar ohu esang, kezgali sahroying o‘zim,
Men senga asirmanu sen — menga nafas,
Surnoyingu surnoyingu surnoying o‘zim.
41
Ey oy, agar samoda porloq nursen,
Yorim yuzicha ravshan emas, benursen.
Ey nargis, agarchi tozayu maxmursen,
Yorim ko‘zicha xumor emas, ma’zursen.
42
Dedimki, ko‘yingda men bugun devona,
Uyqumda ko‘rarmenmu seni, jonona?
Dediki, gapirma, bas! Bu ne afsona?
Devonayu uyqu! Yasha, ey farzona!..
43
Oy ketdi balandlab, biz esa past bo‘ldik,
Yor hushiga keldi, biz esa mast bo‘ldik.
Ey jonu jahon, so‘ngra nelar bo‘lganini
Sen so‘ylama chun har neki bo‘lmas, bo‘ldik...
44
Boshimni hamisha ostoningta qo‘yay,
Ko‘nglimni sochingga — o‘ynagoningga qo‘yay.
Jon og‘zima keldi, hoy, o‘zing lab tutgil,
Jonimni qulay qilib dahoningga qo‘yay...
45
Ishq nash’asi bu kecha mudomdir, mudom,
Jomu mayi la’l bizga davomdir, davom.
Ohu g‘amu andisha — haloldir, halol,
Ko‘p, uyquni o‘ylama — haromdir, harom...
46
Ishq - avji kamol emish, sanam — avji jamol,
Ko‘ngil to‘la so‘zu, til aytgali lol.
Voy, menga yoronlar, bu ne holdir, bu ne hol?
Men tashnayu oldimdin oqar obi zilol...
47
Vaslingni tilab xastayu zormen kunu tun,
Ishqing mayi birla beqarormen kunu tun.
Mastlarga xumor aslida bir kun bo‘lgay,
Men mastni ko‘rigizki xumormen kunu tun...
48
Dil ketdiyu aytdi: «Yor savdosi uzun»,
Tun keldiyu aytdi: «Zulfi ra’nosi uzun».
Sarv keldiyu aytdi: «Qaddi bolosi uzun»,
Hoy, umri uzun, desangchi, dunyosi uzun!..
49
Dil dardini oshkoru pinhoi aytar,
Zulf ersa, hadisni anbarafshon aytar.
Ul — oshuftayu bul esa — parishon, ma’lum,
Oshuftaki so‘z aytsa, narishon aytar...
50
Lutfing bila tosh porasi jonona bo‘lur
Nutqing, sanamim, agarda mastona bo‘lur.
Nogoh iki zulfingni ko‘rar bo‘lsa, ishon,
Luqmoni Hakim oshig‘i devona bo‘lur...
51
Zinhor, dilo, yaqin yo‘latma g‘amni,
Suhbatga muyassar etma nomahramni.
Non birla ko‘katga-ku qanoat qilding,
Ko‘katga alishma endi shu olamni.
52
Ey lola, yuzimga termulib, rang o‘rgan,
Ey Zuhra, dilim taloshidin jang o‘rgan.
Ul lahzaki yangrar yana ohangi visol.
Ey baxti abad, kelgilu ohang o‘rgan...
53
Ey do‘sti azizlarim, judolik etmang,
Ko‘p hoyu havas birla xatolik etmang.
Bir jumlada so‘zlar kabi mardona turing,
Amr o‘ldi vafoki, bevafolik etmang...
54
Men birgina jonmenu yuz mingta tanim,
Ammo ne qilayki, band yumuqdir dahanim.
Ko‘rdim pecha ming xalqki, ul men erdim,
Yo‘q erdi ulardin biri monandi manim...
AMIR XUSRAV DEHLAVIY
Shayx Sa’diy shoir Xusrav Dehlaviy haqida gapirib: «Xar kimsa u dunyoda bir narsa bilan faxrlanishi kerak. Men ana shu turkning ko‘ksidagi kuyugi bilan faxrlanaman», - degan ekan...
Xusrav Dehlaviy 1253 yilda Hindiston shimoldagi Patyoli shahrida, shahrisabzlik Amir Sayfuddin Muhammad oilasida dunyoga keldn. Asli lochin urug‘idan bo‘lgan bu xonadon mo‘g‘ullar bosqini davrida Hindistonga ko‘chib, shu yerda turg‘un bo‘lib qolgan edi.
Amir Xusravdan buyuk adabiy meros qoldi: besh dostondan iborat «Xamsa», «Duvalroni va Xizrxon», «No‘h sinehr», «To‘g‘liqnoma» asarlari shular jumlasidandir. Uning qalamiga mansub minglab g‘azal va ruboiylar sharq adabiyotining ko‘rki, jahon adabiyoti durdonalari sirasiga kiradi.
Xusrav Dehlaviy 1325 yilda vafot etdi. Oradan qariyb yetti asr o‘tdi. Uning asarlari dunyoga taralib, hamon sevib o‘qilmokda, qabri xalq ziyoratgohidir.
Amir Xusrav ruboiylarida uning ko‘ksidagi kuyugi — otashin qalbi aks etgan.
1
Ey sarvi chaman, jilvagari bo‘ston bo‘l,
Ey bodi sabo, chamanda kez, sayron bo‘l.
Ey gul, sabr aylaki, nargis mastdir,
Gul pardasi ichra bir nafas pinhon bo‘l.
2
Jonona, shu lablaring menga taskindir,
Bir bo‘sa tilarmen, oshig‘ing — miskindir.
Dedingki, bu gapni qo‘y, labimda tuz ko‘p,
Hay, sho‘r demagil, sho‘r deganing - shirindir...
3
Ey ta’mayu hirs agarchi doxil senga,
Tuproq emish oxiri manzil senga...
Tuproqni na’munchalar bezaysen, ey do‘st?
Tuproq bo‘ladir bir kuni hosil senga...
4
Sendin nechakim jabru jafo ko‘rgaymen,
Men barchasiga o‘zni rizo ko‘rgaymen.
Ko‘ngil boricha men seni ko‘rsam deyman,
Nur yetganicha ko‘zimda to, ko‘rgaymen....
5
Kulsang, sanamo, nozli ko‘zing noz etgay,
Gul ikki yuzingda o‘zni og‘oz etgay
Gar g‘uncha labingdin so‘z tilar ersa, sanam,
Gul-gul ochilib, o‘zini pardoz etgay...
6
Dedimki, labingda ko‘p shakarlar bordir.
Dedingki, ko‘zingda ko‘p guharlar bordir.
Dedimki, faqirmen, dedingki, bas qil,
Yuzingdin ayon bo‘ldiki, zarlar bordir...
7
Ishqing meni oshuftai hayron qildi,
Aqlimni olib, besaru somon qildi.
Har nechaki so‘ylasam, g‘amim kam bo‘lmas,
Yuvgan bilan ketmadi bu dog‘, qon qildi...
8
Jonon, ichaver, ayshi mudoming bo‘lsin,
Qonim to‘kaver, bodai joming bo‘lsin.
May senga halol zmish, nigoro, lekin
Mensiz uni ho‘plasang, haroming bo‘lsin.
9
Ey yor, asiru mubtalomen sensiz,
Shu bori jahondin ham judomen sensiz.
Mensiz ne etarsan? — deya bir so‘ramassen,
Qilmasman o‘zimki, voy, netomen sensiz.
10
Jonon, ki jafoying bila gar o‘lgaymen,
Amring va rizoying bila gar o‘lgaymen.
Mehring bila boz o‘zimga jon topgaymen,
Jonim to‘la mehring bila boz bo‘lgaymen.
11
Chun shomi namoz bo‘ldiyu yorim ketdi,
Hijronzada qushmanu bahorim ketdi.
G‘am ichra netayki, dili zorim ketdi,
Tun ichra qolib, sabru qarorim ketdi...
12
Xo‘blar sari boshlagunchi yo‘l — rohimdir,
Jonu dilu ko‘z hamisha badxohimdir.
Yo‘q kimsaki, holimni ko‘rib, o‘rtangay,
O‘rtanguchi bo‘lsa, shu faqat ohimdir...
13
Jonim, sanamo, sidqu vafoyingga fido,
Boshim havasi sajdai poyingga fido.
O‘z hoyu havosi bila yurgay har gul,
Illoki, dilim hoyu havoyingga fido...
14
Yo‘q, ko‘z demang, ul fitnai olamni ko‘ring,
Yo‘q, soch demang, har yonga sochilganni ko‘ring.
Ul damki itob etib, niqobin ochsa,
Voy, qosh demang, ul kamoni Rustamni ko‘ring...
15
La’ling kabi, yor, g‘unchai xandon yo‘q,
Yuzing kabi gul? Chamanda ul chandon yo‘q.
Lab tishlar emish labingni ko‘rgan pista,
Ammo na ilojki, og‘zida dandon yo‘q...
16
Ul sarvki, sayr etarda shod o‘lmishdir,
Dil ergashib unga, nomurod o‘lmishdir.
Ko‘ynigda g‘ubor bo‘lib taralgan jonim
Oxirda shamolu girdibod o‘lmishdir...
17
Bir kecha visoling, sanamim, yor bo‘lgay,
La’ling dag‘i bir mahrami asror o‘lgay.
Ko‘zimni suray deyman oyog‘ingga, vale,
Ko‘zim yoshi birla poying afgor o‘lgay...
18
Hajr ichra mudom munisi yorsen, ey g‘am,
Bas, menga ne g‘amki, g‘amguzorsen, ey g‘am.
Ko‘nglimda makon tutibsen, ey, insof qil,
Har nechaki bor eding va borsen, ey g‘am...
19
Hasratga ko‘milganim muborak bo‘lsin,
Zahmatzada bo‘lganim muborak bo‘lsin.
Bir bora ko‘rolmadim yuzingni, ey yor,
Ko‘yingda shu o‘lganim muborak bo‘lsin...
20
Ayyomu visolu mavsumi dildorlik —
Kechdi bari, qoldi menga shu g‘amxorlik.
Tunlarki sanam vasli-la uyg‘oq erdim,
Tush erdi magar, aslidachi — bedorlik...
21
Dedim, kechasi qoshima kel, kenglik qil,
Dediki, fig‘onu nolani enlik qil.
Dedimki, jafoying bila bir oh urgum.
Dedi: bir emas, menga desa, ellik qil...
22
Ne zar tilanib, siynasi otashdirmiz.
Ne ta’na bila ko‘ngli mushavvashdirmiz.
Bir burda quruq non bila suv, tinch go‘sha.
Yo Rab, bu tiriklik bila biz xushdirmiz...
23
Ey tan, qaro yer maskaning bo‘lgusidir,
Ul chog‘da kafan pirohaning bo‘lgusidir.
Dedingki, keyin uyim qorong‘u go‘rmi?
Shoshilmaki, unda ravshaning bo‘lgusidir.
24
Ayyomi baqoga boq, chunon o‘tgusidir,
So‘ngsiz g‘amu ranj ila ravon o‘tgusidir.
O‘tguvchi biror damga najot yo‘q, umr —
Afsuski, o‘tarda roygon o‘tgusidir.
25
Navruz kechibon, g‘unchaga yuz noz kelgay,
Gul chehrasiga ishvayu pardoz kelgay.
Navro‘z ketarkan - o‘zidin ketgay gul,
Navro‘z kelarkan — o‘ziga boz kelgay...
26
Ko‘ying sari har safar kelarmen, roh yo‘q,
Kuysam dag‘i o‘rtanib, menga ogoh yo‘q.
Vaslingni tilab yiroqda yuz yil yursam,
So‘ng bori unutsam seni? Yo‘q, valloh, yo‘q...
27
Har neki buyursa yor, qilib, ketgaymiz,
Yuz nolai zor qilib, keyin ketgaymiz.
Xush kelmagay hech o‘zgacha xizmat bizga,
Shu jonni nisor qilib, keyin ketgaymiz...
28
Jono, gahi bog‘u bo‘stondir, ko‘rgil.
Vaqti gulu vaqti arg‘uvondir, ko‘rgil.
Gul deb nega sen qo‘ling ocharsan, ey jon,
Qo‘l ochki, qo‘lingda gul hamondir, ko‘rgil.
29
Ma’shuqki labin tilab bu jon ovora,
Vasliga yetolmayin ko‘ngil bechora.
Ko‘rdimki, labi yorilmish erkan, so‘rdim,
Kuldiyu javob ayladi: shakkarxora...
30
Yo‘q yo‘q, nainki din uchun o‘lgaymen,
O‘lsam, o‘sha nozanin uchun o‘lgaymen.
Dedingki, faqirlik bila umring o‘tdi,
Ayb aylama, yor, men chunin o‘lgaymen...
MIRZO ABDULQODIR BEDIL
Sharq adabiyotida Shoiri Abu Maoniy (Ma’nolar otasi) deb nom qozongan Mirzo Abdulqodir Bedil 1644 yilda Hindistonning Patna viloyatiga qarashli Azimobod shahrida tug‘ildi. Bobosi shahrisabzlik, barlos urug‘idan bo‘lgan.
Bedil Sharq adabisshda Mavlono Jaloliddin Rumiy nomi bilan bog‘liq buyuk falsafiy oqimning yangi va yirik davomchisi bo‘lib maydonga chiqdi. U 1721 yilda vafot etdi.
«Irfon»,«Turima’rifat»,«Nukot»,«Chor unsur», «Muhiti azam», «Tilsimi hayrat» asarlari bilan O‘rta va Yaqin Sharqdagi behisob ellar, elatlar yuragida katta dovruq qozondi. Ilmiy, adabiy doiralarda bedilxonlik rasm bo‘ldi.
Bedil ruboiylari teran tafakkur va yorqin tuyg‘ularning ajoyib chatishmasidir. Ularda shoirning bszovta ruhi va u yashagan zamon nafasi gupurib turadi...
442
Har ko‘zki, agar olmasa ibrat, ko‘rdir,
Har luqma agar bermasa lazzat, sho‘rdir.
Har to‘n, agar o‘zgarmasa, to‘nmas, u kafan,
Har xonaki, birdek turaversa, go‘rdir...
443
Faryodki, menga jafoyi g‘aflat o‘tdi,
Jomimga qiyomati xijolat o‘tdi.
Dedim necha ko‘z ochib shu dunyoni ko‘ray,
Dunyoni to ko‘rganimcha muddat o‘tdi...
444
Ne kelsa, sabr ayla, tamoshodir bu,
May ichki, ko‘ngil dardiga davodir bu.
Qul ersang, o‘zingga bilgil olamni qafas,
Qo‘y, yurma bu anduh sari, sahrodir bu...
445
Dil sozida nag‘mayu navolar ko‘pdir.
Aybu hunaru rangu safolar ko‘pdir.
Ko‘pik tilagingmu yo gavharmi murod?
Daryoda bahoyu bebaholar ko‘pdir...
446
Ey mardi sabot, shikasta paymon bo‘lma.
Jam ayla ko‘ngilniyu parishon bo‘lma.
Har neki zarur ersa, chuqur angla, tushun,
Yanglish tushunib, keyin pushaymon bo‘lma...
447
Ildiz gulu boqqa yetkazarmish o‘zni,
Ham boda dimoqqa yetkazarmish o‘zni.
Parvonani ko‘rki, talpinib misli hilol,
Oxir chiroqqa yetkazarmish o‘zni...
448
G‘ampesha dilimga to nazar solgaysen,
Oqko‘ngil esang, ko‘nglim aro qolgaysen.
Otash ko‘tarib o‘tma yana biz sari, hoy,
Naq olti tarafdin o‘t olib, yongaysen...
449
Bedil, bilarmisanki, ahli himmat,
Qimmat etadir elga necha bir suvrat:
G‘ofilga nasihatu fuqaroga diram,
Yoshlarga lutf, yoshi uluqqa xizmat...
450
Ey oyina, manziling muborak bo‘lgay,
Ul husni muqobiling muborak bo‘lgay,
Yor qaytdi safardanki, dilim unda edi,
Bedil, senga bu diling muborak bo‘lgay.
451
Sen kun bila tun holini aflokdin so‘r,
May bo‘lmasa xumda, sen uni tokdin so‘r.
Kim o‘tdiyu kim ketdi — so‘rarsan tokay?
Do‘stlar bari shunda muntazir, xokdin so‘r...
452
Chun oyina beg‘ubor ko‘rgay o‘zni,
Yuz rangga dag‘i shikor ko‘rgay o‘zni.
Inson mijozi ila ilm gul ochmish,
Tuproq gahi gulbahor ko‘rgay o‘zni...
453
Shodlik bo‘laversa, qayg‘uga uyqashdir,
Bayram sira bitmasa, yuraklar g‘ashdir.
Har narsada mezon va me’yor kerak,
Suv oshsa boshingdan, suv emas, otashdir...
454
Yuz charx boshimizda ovora emish,
Yuz subh bizni deb jigarpora emish.
Oy birla quyosh shu’lasi bizga ne pisand,
Ko‘z yoshi o‘zi sobitu sayyora emish...
455
Dersanki mudom: maqomi dildor qayda?
Ko‘zlarga ko‘rinmagan u ruxsor qayda?
Ko‘zingga magar parda emish mujgoning,
Oftob uyida, degilki, devor qayda?
456
Dunyoki, parokandaligi asbob emish,
Orom bu jahonda, o‘ylakim, simob emish.
Dengiz emish u, mavji — parishonligimiz,
Osuda ko‘ngil — bir gavhari noyob emish...
457
Faryod ila o‘ylakim nafaslar doldir,
Ammo netayin, zaboni jur’at loldir.
Ko‘ngil o‘ti birla misli bir shamdirmen,
Ul nola labimga yetsa gar — tabxoldir[4].
458
Har kimsaki to shikasta, dilxun bo‘lmas,
Ul mulki vafoda qadri afzun bo‘lmas.
Dunyodagi har tosh bo‘lavermas yoqut,
Har qatrayi suv gavhari maknun bo‘lmas...
459
Mulloki mudom jadalga moyil bo‘ldi,
Olim sanadi o‘zini, johil bo‘ldi.
To o‘rtaga tushdi u, bilim lofi ila,
Topgan bari ma’nolari botil bo‘ldi...
460
Esmoqda nasimi yor, yorim kelgay,
Gul hidi taraldi, intizorim kelgay.
Vaqt yetdiki, jilva, rangga men yetgaymen,
Ul oshinomu ul bahorim kelgay...
461
Foydang yiqitib bizni, ziyon bo‘lgusidir,
Har chandki bahor erur, xazon bo‘lgusidir.
Oyinaku ul zamon qo‘lingdin tushdi,
Aksing dag‘i ko‘zdanam nihon bo‘lgusidir...
462
She’rim menga necha yuz zabondin keladir,
Ko‘pdan beri, ko‘p vaqtu zamondin keladir.
Tavrot emaski ul, to taxmin etsam:
Bir yo‘la magarki osmondin keladir.
463
Suhbat tunu sayri gul sahar istar emish,
Har soz taronai digar istar emish.
Pirlikda go‘zallar labidin kechmasmen,
Tishsiz kishi shir ila shakar istar emish...
464
Gar forig‘ erur ushbu jahondin havasim,
Yo‘q ushbu jahon ichra tuzog‘u qafasim.
Har onda chaman ziynati men birla emish,
Chun rangi tarovati bahordek nafasim...
465
Bul kecha ko‘ngil to‘la surur etgaymiz,
Dildorga termulib, huzur etgaymiz.
Ko‘z ravshanimiz ravshan o‘lur, kam bo‘lmas,
Shaming ila diydalarni nur etgaymiz...
466
Sen ketdingu men asiri manzil qoldim,
Bu dardu g‘amu alamga mashg‘ul qoldim.
Bedil ekanimnn sal unutgan erdim,
Ko‘ngil senga boz kechdiyu bedil qoldim...
467
Ey senkn vahim ila mudom majbursen,
Goh o‘t tilaging, gohi gadoyi nursen.
Ustingda kiyim bila yalang‘ochdirsen,
Ma’zur emassen, vale mag‘rursen...
468
Ko‘rdim necha dardu g‘am, davoyim sen o‘zing,
Chekdim necha oh-voh, havoyim sen o‘zing.
Ashkimni faqat sening yo‘lingda to‘kdim,
Har nechaki chorladim, sadoyim sen o‘zing...
469
Oxir dili noumid muztar bo‘ldi,
Bekasligidin yerga barobar bo‘ldi.
Mujgoni boshimga soya solgaymu, dedim,
Qayrildi, ko‘ring, soyasi ham qayrildi...
470
Ul madrasa ichra pechanim jam bo‘lmish,
Bilganmisen, nechun mukarram bo‘lmish.
Arqonu to‘qim va jul istardi eshak,
Nochorligi kor etmishu odam bo‘lmish.
471
Gardun o‘zi — necha sobitu sayyor emish,
Daryo o‘zi — necha chashmayu anhor emish.
Dunyo ishidan hamisha voqif bo‘lkim,
Sen bilganing ul bitta emas, bisyor emish.
[] Табхол - учуқ.
