Дайындаған: Елмұрат Ораз

 

«Шабыт» баспасы

Алматы, 2022

Батыр Мамай—қанды Орақ

(Атаубай  Мәмбетұлы нұсқасы)

Батыр Мамай, қанды Орақ —

Ер Мұсаның ұлы еді.

Баба Түкті Шашты Әзіз

Арғы атасы сол еді,

Әулие жайық пері еді.

Оның соңғы атасы —

Едіге менен Нұрадін,

Келе жатқан қашаннан

Ел қамдаған ер еді.

10 Қаптаған ел ноғайлы

Байтақ жатқан ел еді.

Еділ — Жайық екі су,

Ағасы ноғай қалың ну,

Нағашы халықтың жері еді.

Қанды Орақ асқан ер еді,

Дүние сұрап тұр еді.

Бұл дүние жүзінде

Бармаған жері жоқ еді.

Дүние сұрап жүргенде,

20 Армансыз пенде болар ма,

Үш арманы бар екен.

Бір күні тұрып ер Орақ,

Алғанына сөйледі:

— Некелескен жұбайым,

Жаратқызды Құдайым.

Осы күнде көңлімде,

Үш арманды дүниеде

Бітіре алмай барамын.

Қарасай, Қази шырағым,

30 Менен туған ұл болса,

Үл екені шын болса,

Атқа мінер күн болса,

Кемеліне келгесін,

Үш арманды бітірсін.

Тапсырып кеткен сәлемін,

Бір арманды айтайын:

Емшектесім Мүбайым,

Бірге туған Мамайым,

Қайғысының зарынан

40 Миығын тартып күлмеді,

Күлгенін көзім көрмеді.

«Күлер ме екен Мамай» деп,

Теңселтіп жорға мінгіздім,

Мұнда да Мамай күлмеді.

Қырандай қасты, қанды бет

Сұлу алып енгіздім,

Мұнда да Мамай күлмеді.

Жазығы жоқ, күнә жоқ

Палуан сұлтан, батыр хан,

50 Дін білмейтін кәпір хан

Өлтіріп тағын мінгіздім,

Мұнда да Мамай күлмеді.

Күлмегеннің себебі:

Ізіне перзент ермеді,

Етегін тартып жүрмеді.

Маған ерген екі ұлдың

Біреуін оған бермеді.

Бірге туған Мамайды

Күлдіре алмай барамын,

60 Бір арманым сол еді.

Қарасай, менің шырағым.

Менен туған ұл болса,

Үл екені шын болса,

Атқа мінер күн болса,

Кемеліне келгесін,

Қайғылы Мамай атасын

Бір күлдірсін деп еді.

Айналайын, шырағым,

Бірің сонда бітеді.

70 Екінші арманды айтайын:

— Орал, Орал, Орал тау,

Орал таудай тау болмас.

Орал таудың басында

Шұбырып өскен бес тұлпар,

Бес тұлпардай мал болмас.

Бес тұлпардың ішінде,

Ешкі тұяқ Қызыл ат

Ер Көкшенің аты еді.

Міне алмай кетіп барамын,

80 Бір арманым сол еді.

Қарасай, менің шырағым,

Менен туған ұл болса,

Үл екені шын болса,

Атқа мінер күн болса,

Кемеліне келгесін,

Ер Көкшенің Қызыл атын

Қарасай мінсін астына.

Айналайын, шырағым,

Екеуі сонда бітеді.

90 Үшіншісі арманның,

Баба Түкті Шашты Әзіз,

Балуан ата Ерғали

Арғы атамыз сол еді,

Ол бармаған жер еді.

Едіге мен Нұрадін

Бұл бармаған жер еді.

Өзімнің атам ер Мұса

Бұл бармаған жер еді,

Әзіреті Әли пірі еді.

100 Қара Қыпшақ Қобыланды

Қайраты асқан ер еді.

Мұсылман ері бармаған,

Ат тұяғын салмаған,

Қор етіп қылыш ұрмаған,

Бармаған жерін айтайын

Қиғаш деген биік тау.

Қиғаш тауға бара алмай,

Бағындырып ала алмай,

Дүниеден өтіп барамын,

110 Үшінші арманым сол еді.

Қарасай, Қази шырағым,

Менен туған ұл болса,

Үл екені шын болса,

Атқа мінер күн болса,

Кемеліне келгесін,

Қиғашқа қарай аттансын,

Шашырқанып шаттансын,

Буырқанып бұрсанып,

Мұздай темір құрсанып,

120 Дербент деген қаласын

Шауып қайтсын деп едім.

Үш арманды баяндап,

Арыстан сынды ер Орақ

Алғанымен қоштасып,

Ақырет сапарға жөнелді.

Сонымен Орақ өледі.

Үзын сөзді қысқартып,

Тапсырып кеткен Орақтың

Арманынан хабар берелік.

130 Қарасай, Қази ер жетіп,

Кемеліне келеді.

Бір күн тұрып анасы

Қарасайға сөйледі.

Сөйлегенде бүй деді:

— Ой, Қарасай, шырағым,

Жақсыдан қалған тұяғым.

Өлерінде үш арман

Тапсырып кетті Орағым.

Үш арманын атамның

140 Естіп қалды құлағым.

Өлерінде атаңның

Арманы не деп сұрасаң,

Сұрағанда айтайын.

Сондағы берген жауабы:

— Ағасы Мамай мұңды еді,

Мұңды болған себебі,

Мамайда бала жоқ еді.

Бір баланың жоғынан,

Қайғысының зарынан

150 Миығын тартып күлмеді.

Күлдіре алмай кеткені —

Екінші оның арманы.

Ер Көкшенің Қызыл аты

Қолтығында бар қанат.

Қызыл аттың үстіне,

Міне алмай кеткені —

Үшінші оның арманы.

Қиғаш тауға бара алмай,

Арманда өліп кеткені.

160 Айналайын, Қарасай,

Асылда ердің баласы-ай,

Тапсырып кеткен атаңның

Үш арманын бітірсең,

Өліп кеткен атаңның

Арманының біткені.

Сонда бала сөйлейді,

Сөйлегенде не дейді:

— Олай болса, анам-ай,

Үлықсат етші маған-ай!

170 Үш арманын атамыз

Тапсырып кетсе маған-ай!

Бітіруге арманын

Аттанамын соған-ай,

Келсе менің шамам-ай!

Бітірмесем арманын,

Туғаным онда жаман-ай!

«Ер Көкшенің Қызыл аты

Осы күнде қайда?» —деп,

Анасынан сұрады-ай!

...