I BOB

Jonatan Harker kundaligi

3-may. Bistritsa

Kecha birinchi may kechki soat 8:35 da Myunxendan yo‘lga chiqqan poyezd bilan bugun erta tongda Vena shahriga yetib keldim. Ozroq sayr va deraza oynalari uzra kechgan kichik sayohat Budapeshtning juda ham maftunkor shaharligidan dalolat berardi. Shundoq ham kechikib ketayotgan poyezdimdan qolib ketishdan qo‘rqib, afsuski, vokzaldan yiroqlasha olmadim. Go‘yo biz G‘arbni tark etib, allaqachon Sharq mamlakatlariga kelib qolgandek edik. Zamonining muhtasham inshootlaridan bo‘lmish Dunay daryosi uzra bo‘y cho‘zgan g‘arbiy ko‘prik menga Usmonlilar hukm surgan davrni eslatdi.

Poyezdimiz Vena shahriga naq bir soatga kechikib kirib kelgan edi. Bu safar jadval tartibiga rioya qilgan holda shomdan o‘tganda Klauzenbergda edik. Tunash uchun «Royal mehmonxonasi»ga joylashdim. Kechki ovqat vaqtida juda ham ajoyib, ammo suvga tashna etuvchi, qizil qalampir bilan o‘zgacha uslubda tayyorlangan tovuq go‘shtidan taom keltirishdi. Xizmatchi bu ularning milliy taomi ekanini va Prikarptyening istalgan joyidan topishim mumkinligini aytib o‘tdi. O‘sha payt nemis tilini bilish darajam a’lo bo‘lmasa ham menga juda qo‘l keldi va bundan mamnun edim.

Londonda ekanimda paytdan foydalanib, Britaniya muzeyiga bordim, u yerda Transilvaniya haqidagi kitob atlaslarga ko‘z yugurtirib oldim. Ushbu zodagon mijozim bilan yaxshi til topishimiz uchun uning vataniga oid har qanday ma’lumot menga nafi tegib qolishi mumkin deb tushundim. Zero, kuch bilimda.

Yozilishicha, yangi mijozim aytgan joy mamlakatning uzoq Sharq tomonida, uch hudud, ya’ni: Transilvaniya, Moldaviya va Bukovina chegarasida joylashgan bo‘lib, Karpat tog‘lari orasidagi yovvoyi bir ovloq maskan ekan. Men na bir kitob, na bir atlasdan Drakula qasrining aniq manzilini topdim, loaqal bu joyni harbiy xaritalarimizdagi kabi grafik tasviri ham yo‘q edi. Biroq graf Drakula aytganidek, o‘z pochta binosiga ega bo‘lgan yana bir manzil – Bistritsa shahri anchagina mashhur ekan. Bu yerda esa sayohatimning bir necha tafsilotlariga to‘xtalib o‘taman, axir Minaga u bilan bar­cha taassurotlarimni bo‘lishishga va’da berganman.

Transilvaniya fuqarolari 4 xil xalqdan iborat: Janubda asli kelib chiqishi daklardan bo‘lmish valax va saksonlar; G‘arbda vengerlar; Shimol va Sharq tomonda esa sekeylar yashaydi. Men yo‘l olgan yurtdagi sekeylar o‘zlarini Atill va G‘unnlar ajdodi deb biladi. Menimcha, bu haqiqat, XI asrda vengerlar mamlakatni bosib olgan payt, bu yerda faqat G‘unn qabilasi yashar edi. Aytishlarcha, yer yuzidagi barcha g‘ayritabiiy hodisalar zamiri ham aynan mana shu Karpatga borib taqaladi, demak, bu galgi sayohatimdan ko‘p narsani kutsam bo‘ladi. (Eslatma: grafdan barcha g‘ayrioddiy hodisalar haqida so‘rash lozim.)

Mehmonxonada yotoq qulay to‘shalgan bo‘lsa ham yax­shi uxlay olmadim. Tuni bilan oyna tagidan kelib turgan itlar ovozimi yo achchiq qalampirli ovqat tufayli bir grafin suv ichsam-da, bosilmagan tashnalik azobi sabab bo‘ldimi, allanechuk tushlar ko‘rib chiqdim. Tongga yaqin ko‘zim ilinibdi, shunchalik dong qotib uxlabmanki, mehmonxona xodimlari naq yarim soat eshik taqillatishibdi. Nonushtaga yana qalampir va jo‘xori unidan tayyorlangan Mamaliga nomli bo‘tqa hamda og‘izda erib ketuvchi impletata, ya’ni ichiga qiyma solib o‘ralgan baqlajonlar berishdi. Poyezdim ketishiga sanoqli daqiqalar qolgani sabab nonushtamni shosha-pisha yeb oldim. Vokzalga belgilangan vaqtdan yarim soat ertaroq yetib kelibman. Lekin afsus poyezd naq bir soatdan keyin o‘rnidan siljidi. Men esa majbur diqqinafas vagon ichida kutib o‘tirdim. Qancha Sharq tomon ichkari kirib borganimiz sari poyezd shunchalik jadval vaqtlariga rioya qilmas edi. Qiziq, bu ketish bo‘lsa, Xitoyda ahvol qanday ekan?

Kuni bo‘yi mahalliy xalq go‘zalliklaridan bahramand bo‘ldik. Yo‘limizda goh kichik shaharchalar, goh tik qoya adirliklarda qad rostlagan qadimgi cherkovlarga xos qasrlar, goh qirg‘oqlari to‘lib-toshgan kichik daryolar chiqardi. Poyezd har to‘xtaganida stansiyalardan egnilariga ajib ust-boshlar ilib olgan odamlar chiqardi. Ba’zi odamlar kiyinishidan menga o‘z yurtimdagi dehqonlarni eslatgan bo‘lsa, ba’zi birlari Germaniya yoki Fransiya xalqi kabi uyda tikilgan shim, kalta kurtka, dumaloq shlyapa kiyib olgandilar. Ayollari esa faqat uzoqdan qaraganda chiroyli ko‘rinar, yaqindan esa beo‘xshov qomati ko‘zga tashlanib qolar edi. Ular oppoq keng yengli ko‘ylak va uzun yubkaning ustidan balet raqqosalarnikiday belbog‘ bog‘lab olishgan edi. Eng hayratlanarlisi, slovaklarda edi: erkaklar katta shlyapa, keng qaymoqrang shim-ko‘ylakda va mis bo‘laklari bilan bezatilgan deyarli bir quloch keluvchi charm belbog‘ taqib olishgan edi. Oyoqlarida esa baland charm etik bor edi. Uzun tim qora soch va mo‘ylablar bilan sahnaga chiqsami, bu slovaklarni qaroqchi deb o‘ylashlari turgan gap. Lekin keyinroq ular juda ham bezarar, o‘ziga bo‘lgan ishonchi anchayin sust ekani qulog‘imga chalinib qoldi.

Va nihoyat, tunga yaqin qadimiy maskan bo‘lmish Bistritsaga kirib oldik. Bu yerdan Borgo darasi orqali to‘g‘ri Bukovinaga chiqilar ekan. Juda og‘ir kunlarni boshdan o‘tkazgan bu zamin tarixi har qanday kishini dahshatga soladi. Ellik yillarcha ilgari birin-ketin sodir bo‘lgan yong‘inlar ko‘p halokatlarga sabab bo‘lgan. O‘n yettinchi asrning birinchi yarmida shahar uch haftalik qamal ichida qoladi. O‘n uch ming odamning hayotiga zomin bo‘lgan falokatdan so‘ng odamlar yillarcha ochlik va har xil davosiz kasalliklardan aziyat chekadi.

Graf Drakula xatlarida maqtab o‘tgan «Oltin toj» mehmonxonasi baxtimga qadimiy urfda qurilgan bino ekan. Kamina tabiatan tarixga juda qiziqqanim bois bundan juda quvondim. Menimcha, tashrifim haqida oldindan ogohlantirilib qo‘yilgan, chunki ostona hatlashim bilan bir yoshi ulug‘ xush­chaqchaq ayol peshvoz chiqdi. Dehqon ayollari kabi oq ko‘ylak kiyib olgan xonimning ustidagi rangdor peshbandning old va orqa qismlari odob-axloq doirasidan chetga chiqqan ravishda o‘ta tor edi. Xonim menga yaqinlashgach, ta’zim bilan ismimni so‘radi. «Jonatan Harker», deya javob berdim. U menga jilmaygancha ortidan chiqqan xizmatchini imladi. Xizmatchi yigit bir zumda qo‘lida xat bilan qaytib keldi:

«Qadrdon do‘stim, Karpatga xush kelibsiz! Kelishingizni sabrsizlik bilan kutmoqdaman. Bugun dam oling. Ertaga soat uchda dilijans (ko‘p o‘rinli katta arava) Bukovinaga yo‘l oladi, bir o‘rin siz uchun maxsus band qilingan. Borgo darasida tayyor turgan arava sizni qasrga olib keladi. Londondan hech qanday qiyinchiliklarsiz yetib keldingiz va mening yurtim sizga yoqyapti, degan umiddaman.

Do‘stingiz Drakula»

4-may. Mehmonxona xo‘jayinini ham meni eng ­yaxshi xonalarning biriga joylash bo‘yicha grafdan xat olgan ekan. U negadir janob Drakula to‘g‘risidagi birorta savolimga javob bergisi kelmadi, o‘zini go‘yo nemis tilini tushunmagandek tutdi. Bu yerda aniq bir gap bor edi, mendan nimadir yashirishayotganini yuragim sezardi, chunki u ba’zi savollarimga bexato javob berardi. Savollarimdan bezdi chog‘i, oxiri, tunda meni kutib olgan keksa ayol, ya’ni rafiqasi bilan bir ko‘z urush­tirib olgach, qo‘rqa-pisa menga bergan pullari ham xat ichida kelganini va boshqa hech narsadan xabari yo‘qligini aytdi. Graf Drakula va uning qasri haqida gap ketganida esa hech narsa bilmaymiz, deya er-xotin qasam ichishdi. Qisqa daqiqalar ichida boshqa biror kimsadan so‘rashga esa fursat bo‘lmadi. Shu bilan ­ichimga bir xavotir in qurib oldi.

Ketishim oldidan keksa beka: «Borishingiz shartmi? Eh, janob, bormasangiz bo‘lmaydimi?» deya vahima bilan so‘radi. Ayol shunchalik xavotirda ediki, bilgan uch-to‘rt nemischa so‘zlarini ham unutib, menga notanish bo‘lgan qandaydir tilda gapirardi. Men ham uni bazo‘r anglayot­­ganim uchun unga qayta-qayta savol berdim. Hoziroq ketishim kerak ekanini va meni muhim ish kutayotganini aytsam, yana so‘z qotdi: «Bugun qanday kun ekanini bilasizmi?» «4-may», deya javob qaytardim. U esa oshini sarak-sarak etib, «Buni bilaman, lekin bugun qanday kunligidan xabaringiz bormi?» deya qayta so‘radi. Hech narsa bilmasligimni tushungach, so‘zida davom etdi: «Bugun muqaddas Georgiy arafasi, qoq yarim tunda yorug‘ olamdagi barcha qora kuchlar ozodlikka chiqadi va yer yuzini qamrab oladi. Sizni u yerda nima kutayotganini bilasizmi, axir?» Xonimni qancha tinchlantirishga urinmayin bari befoyda edi. Oxiri ilojsizlikdan yerga mung‘ayib o‘tirib olgan beka mendan hech bo‘lmaganda bir-ikki kun shu yerda kutib turishimni yolvorib so‘radi. Shunchalar kulgili holat ediki, asti qo‘yaverasiz, beixtiyor meni ham bezovtalik qamrab oldi. Biroq ishlarim kutib turgan edi, kasbimga xiyonat qila olmasdim, ortga qaytishning iloji yo‘q edi. Keksa xonimni qo‘limdan kelganicha tinchlantirib, g‘amxo‘rligi uchun unga minnatdorchilik bildirib, kasbiy burchimni ado etishim shartligini tushuntirdim. Ayol ko‘z yoshlarini arta-arta o‘rnidan qo‘zg‘aldi va bo‘ynidagi xoch tumorini yechib menga uzatdi. Men aslida anglikan cherkovi e’tiqodchisiman va bunday turdagi odatlarni butparastlik deb hisoblardim. Lekin menga jon kuydirib mehribonlik qilgisi kelayotgan keksa ayolning qo‘lini qaytara olmadim. Yuzimdagi ikkilanishni payqagan ayol «Onangiz haqqi-hurmati», deya asta tumorini bo‘ynimga ildi. Tag‘in kechikayotgan aravamni kutar ekanman, bo‘sh turmay bugungi voqealarni o‘ylagancha kundalik qoraladim. Tumorni yechishga esa ko‘nglim bo‘lmadi. Keksa xonimning xavotiri yuqdimi, yo sharpalar haqidagi gap-so‘zlar ta’sir qildimi, yo tumor sabablimi bilmadim, ammo mening yuragimga ham g‘ulg‘ula tushdi. Minaga sog‘inch to‘la salomimni ham yo‘lladim, axir ushbu qaydlarim mendan oldinroq yetib borishi mumkin. Mana arava ham keldi.

5-may. Qasr

Tun qorong‘isi ortga kechar ekan, qir-adirlar uzra asta bosh ko‘tarayotgan quyoshning ilk zarrin nurlari ko‘rindi. Negadir uyqum kelmadi, ko‘zim ilinguniga qadar yozishga qaror qildim. Qog‘ozga tushirgim kelgan ajib voqealar bisyor, lekin avval Bistritsada tanovul qilgan so‘nggi tushlik haqidagi taas­surotlarimni bo‘lishaman. Tag‘in meni yo‘l oldidan shohona ovqatlanib olgan deb o‘ylashmasin. Xo‘sh, ular meni ustiga qizil qalampir sepilgan, yarimta piyoz, dudlangan cho‘chqa va mol go‘shti, ya’ni «Qaroqchilar taomi» bilan siylashdi, u xuddi Londondagi mushuklar yemagi singari sixga tortilib, ochiq olovda pishirilar ekan. Chanqoqbosdi qilib vinodan ichdim, menga biroz nordonlik qilgani uchun bir-ikki qadah bilan kifoyalandim.

Aravaga o‘tirgan paytim izvoshchi mehmonxona ­qarshisida keksa xonim bilan allanimalar to‘g‘risida gapla­shib qoldi. Tash­qi o‘rindiqlardagilar ham birin-ketin borib, ularning suhbatiga quloq osishdi. Aftidan, gap men to‘g‘rimda ketdi, shekilli, ular men tomon achingannamo ko‘z tashlab qo‘yishar edi. Men ham asta ularga quloq soldim. Har xil millatlardan bo‘lishgani tufayli so‘zlar bir ­necha marta qaytarilsa ham ularning gaplariga, hech bir so‘ziga tushunmadim. Sumkamdan lisoniy ko‘p tillik lug‘atimni olib varaqlay ketdim. So‘zlarning tarjimasini quvonarli deb bo‘lmasdi, mana ba’zi birlarining ma’nolari: «Ordog – shayton, pokol – do‘zax, stregoica – jodugar, vrolok va vlkoslak biri slovak boshqasi serb tilida bo‘lib, ma’nosi bir xil: bo‘riodam yoki vampir. (Bu haqida grafdan so‘rash kerak.)

Yo‘lga tushgunimizcha darvoza oldiga anchagina odam yig‘ilib qoldi. Arava o‘rnidan siljishini ko‘rib, olomon birin-ketin cho‘qinishni boshlashdi va bari qo‘llarini ko‘tarib men tomon «echki shoxi» ishorasini ko‘rsatdi.

(Echki shoxi – «koza» ishorasi: ko‘rsatkich va ­kichik barmoq tepaga ko‘tarilgan nomsiz va o‘rta barmoq bosh barmoq ostida turadi, Osiyo va Yevropa xalqlari orasida yovuzlikdan asrovchi belgi sifatida qaraladi.)

Javobni bir yo‘l hamrohimdan topdim. Boshida ko‘nmagan yigit, ingliz ekanligimni anglagach, menga ma’nosini tushuntirib berdi: belgi yovuz kuchlardan asrash ­uchun qo‘llanilar ekan. Tabiiyki, bundan sevindim, shunday mehribon insonlar bor ekan, begona joyda ham yolg‘izlanib qolmadim, qalbimga iliqlik olib kirdi. Mehmonxona hovlisidagi baland arka ostida, yam-yashil gul tuvaklarida qiyg‘os gullab yotgan po‘rtaxol va oleander (tol) butalari yonida cho‘qingancha menga oq yo‘l tilab qolgan bag‘rikeng insonlar hech qachon xotiramdan o‘chmasa kerak. So‘ng izvoshchimiz aravaga chiqar ekan, o‘zining gots deb ataluvchi kanvas shimlari bilan barcha «shox»larni to‘sib qo‘ydi-da, otlarga qamchi urdi.

Yo‘lda ketib borar ekanmiz, go‘zal tabiat manzaralariga mahliyo bo‘lib, arvoh haqidagi o‘y-xayollarni unutishga harakat qilsam-da, hamrohlarimning gap-so‘zlari baribir yodimga solib qo‘yardi. Qarshimizda qad rostlagan ­yam-yashil ulug‘vor to‘glar; keng adirliklar bag‘ridagi bepoyon o‘rmonlar orasidan damba-dam o‘tkir uchburchak tomli dehqon uylari ko‘rinib qolardi. Yo‘l chetida shig‘a gullab yotgan nok, olma, olxo‘ri, gilos kabi turli xil daraxtlar zamin uzra rango-rang gilam to‘shab qo‘ygandek edi, go‘yo. Ushbu yashil tepaliklar orasida mahalliy aholi «O‘rta yer» deb atovchi, quyuq o‘sgan qarag‘ay va butalar orasida goh paydo bo‘lib, goh ko‘zdan yo‘qolib qoladigan yashirin yo‘l o‘tgan ekan. Negadir izvosh­chi Borgo darasi tomon juda ham shoshar, bir daqiqa ham g‘animatdek otlarga ayamay qamchi urardi. Yo‘l notekisligiga ham qaramay biz shiddat bilan harakatlanib borardik. Aytishlariga qaraganda, yozda yo‘l ancha yaxshi holatda bo‘ladi, faqat bu safar qishki qorlardan so‘ng ta’mirlanmagan deb o‘zlarini oqlab qo‘yishdi. Bu yo‘lning qolgan Karpat yo‘llaridan farqi ham shunda, unga ko‘p ham e’tibor berishmas ekan. Odatga ko‘ra eski gospadar (eski slovak tituli) turklar g‘azabidan qo‘rqib yo‘llarning ta’mir ishlarini man qilgan ekan, go‘yoki yangi yo‘llar, yangi harbiy yurishlar – urushga tayyorgarlikni bildirgan ekan.

Yam-yashil bepoyon adirliklar ortidan quyuq o‘rmon bilan qoplangan muhtasham Karpat tog‘lari ko‘rindi. Borgo darasining ikki yon tarafida qad rostlagan ushbu tog‘lar quyosh nurlari ostida kamalakning yetti rangida jilolanardi: ulkan qoyalarda nish urib turgan maysalar yashil, jigarrang, ularning soyalari esa to‘q moviy tusda, ba’zi joylari pushtisifat tovlanar, baland cho‘qqilarda esa oppoq qor yaltirab turar edi. Asta-sekin ufqqa bosh qo‘yayotgan zarrin quyosh shu’lalari qoyalar orasidagi yoriqlar va baland sharsharalar ichra mavjlanadi. Yana bir burilishdan so‘ng qarshimizdan qalin qor bilan qoplangan ulkan qoya chiqdi, xuddi samo bilan tutashib ketgan tik qoyaga ishora qilib hamrohim meni asta turtdi:

– Qaranglar! Isten szek! Hukmdor taxti! – deya cho‘qindi.

Ortimizda quyosh botib, qorli cho‘qqilar uzra nim pushti yog‘du taralib, atrofga shom qorong‘iligi cho‘ksa-da, hech yo‘limizning oxiri ko‘rinmas edi. Doimgidek egniga o‘zlarining ajoyib kiyimlarini ilib olgan szek va slovaklarni ham uchratdik. Ularning ko‘pchiligining bo‘ynida kattagina shish bor edi. Bo‘qoq kasalligidan aziyat chekayotgan odamlarni ko‘rib dilim xira tortdi. Yo‘l chetlariga juda ko‘p xochlar o‘rnatilgan ekan, aravadagi yo‘ldoshlarimning hech biri ularning oldidan cho‘qinmay o‘tishmas edi. Ba’zi xochlarning oldida ayol va erkaklar tiz cho‘kib olib, bu o‘tkinchi olamni batamom unutgan holda ibodat qilishardi. Menga notanish bo‘lgan narsalar ham yo‘q emasdi, masalan: daraxtlarga ilingan bog‘-pi­chanlar, majnuntolning niliy popuk barglari ichra kumush kabi tovlanib turgan novdalari hayratimga sabab bo‘lgandi. Ahyon-ahyon notekis yo‘llar uchun mo‘ljallangan ikki vashotlik aravalarda daladan qaytayotgan dehqonlar uchrab qolardi: chexlar qo‘y mo‘ynasidan tayyorlangan oq po‘stinda, slovaklar esa bo‘yalgan po‘stinlarda o‘z qurollari bo‘lmish o‘roq va ketmonlarini ushlagancha ketib borishar edi. Qosh qoray­gach, havo sovib ketdi. Yo‘l chetidagi eman, qayrag‘ochlar rutubatli qorong‘ilik ichida qoldi, biroq olis tog‘ yon bag‘rilaridagi archalar ustida hali ham erib ulgurmagan qor miltillab ko‘zga tashlanib turardi. Qayrago‘ch o‘rmoni orasidan o‘tib borar ekanmiz, zulmat qa’riga cho‘kkan daraxtlar orqasidan bizni g‘alati sharpalar kuzatib turganga o‘xshar, odamni ichiga g‘ulg‘ula tarqatardi. Aslini olganda esa shom paytidayoq, Karpat tog‘lari uzra sizib yurgan, misli arvoh shaklidagi bulutlar allaqachon yuragimga qo‘rquv solib ulgurgan edi.

Izvoshchi qancha qamchi urmasin, ba’zi baland tepaliklarda otlar bazo‘r odimlab harakatlanardi. Menga o‘rgatishganidek tushib otlarni o‘zim yo‘rttirmoqchi bo‘ldim, ammo izvoshchi meni eshitishni ham istamadi. «Yo‘q-yo‘q, bu yerda quturgan itlar ko‘p», dedi, keyin hazil qilgan kishiday bo‘lib qo‘shib qo‘ydi: «Hali yetti uxlab tushingizga kirmagan narsalarning guvohi bo‘lasiz».

Tun cho‘kkani sayin yo‘lovchilar xavotirlanib ­izvoshchini shoshirardilar. Izvoshchi ham otlarga rahm qilmay, bor kuchi bilan qamchi sola boshladi. Shu payt bir chaqirimcha narida turgan xiraroq qora nuqtaga ko‘zim tushdi. Yo‘lovchilar tobora bezovtalanishar, aravamiz bo‘lsa jo‘shqin dengiz to‘lqinlari ichra suzayotgan qayiq kabi chayqalib shiddat bilan ketib borar edi. Tutqichlarni mahkamroq ushlab oldim. Nihoyat, tekisroq yo‘lga chiqib olib, yuki yengillashgandek bo‘lgan otlar yeldek uchishni boshladi. Borgo darasida baland viqorli tog‘lar bizni qovoq uyganicha qarshi oldilar. Ayrim hamrohlarim menga esdalik uchun turfa xil noodatiy sovg‘alar berishdi, chin yurakdan, ezgu tilaklar ila va o‘sha g‘alati «echki shoxi» ishorasi bilan berilgan hadyalarni qaytarishga qo‘lim bormadi. Yo‘lov­chilar tobora betoqatlanib, qandaydir sarosima bilan atrofga alanglashar, tabiiyki, ular nimanidir yurak yutib kutishar edi, ammo ming so‘rasam ham churq etishmadi. Daradan chiqib olmagunimizcha hech kimsaning ko‘nglidagi g‘ashlik tarqamadi. Aftidan, purviqor tog‘lar atmosferani ham ikkiga bo‘lib qo‘ygandi: daraning bu tarafida osmonni qora bulut qoplab momaqaldiroq boshlangan edi. Graf va’da qilgan ekipaj kelib qolar deya, diqqat bilan yo‘lga tikildim: hamma yer qop-qorong‘i edi. Yagona yorug‘lik manbayi bo‘lgan arava moy­chirog‘i ostida bo‘yni terlab, yoli yopishib ketgan otlarning harsillab nafas olishi ko‘rinardi, xolos. Hali hanuz ekipajdan darak yo‘q edi, mening hafsalam pir bo‘lgan, yo‘lov­chilar esa qandaydir yengil nafas ola boshlashdi. Nima qilishni bilmay boshim qotib turgan payt izvoshchi men tomon o‘girildi-da: «Demak, sizni kutishmayotgan ekan, biz bilan Bukovinaga qaytavering ertaga, yo‘q yaxshisi indinga kelarsiz», dedi. Shu payt birdan otlar hurkib ketishdi-da, yer tepib kishnay boshlashdi. Izvoshchi jilovni bazo‘r ushlab qoldi.

Cho‘chib tushgan yo‘lovchilar birin-ketin cho‘qina boshlashdi, orqamizda esa nihoyat, men kutgan to‘rt g‘ildirakli foytun ko‘rindi. Tun kabi tim qora zotli otlar qo‘shilgan foytun izvoshchisi boshiga, yuzini deyarli to‘sib turuvchi, katta yoysimon shlyapa kiyib olgan edi. Biz tomon qayrilgan on chiroq nurlari ostida qizil bo‘lib tuyulgan ko‘zlarinigina ko‘ra oldim. Foytun egasi bizning izvoshchiga so‘z qotdi:

– Negadir bu safar erta kelding, do‘stim.

– Ingliz janoblari shoshirgan edi, – deya hayiqib javob berdi u.

– Albatta. Shuning uchun ham sen unga Bukovinaga qaytishni maslahat ham berding. Mening hamma narsadan xabarim bor, kaminani aldab bo‘lmaydi, do‘stim, – deya e’tiroz bildirdi notanish kishi.

So‘ngra u ma’noli tabassum qildi, fonar yorug‘ida o‘tkir qirrali yonoqlari ko‘rinib, qip-qizil lablari ostida inju kabi oq tishlari yaraqladi. Yo‘lovchilardan biri sherigiga Byurger «Lenor» balladasidan kichik parcha aytib shivirladi:

«Denn die Todten reiten schnell» (Sababi o‘liklar tez yurishadi).

Buni eshitgan janob istehzo bilan kulib gapirgan odamga ko‘z tashladi. Yo‘lovchi cho‘qinganicha orqasiga o‘girilib oldi. So‘ngra mening yuklarimni berishlarini so‘ragan janob, g‘ayritabiiy tezlik bilan ularni o‘z aravasiga ortdi. Aravadan tu­shishimga yordam berganida uning qo‘llari qattiqligini sezdim, juda kuchli bo‘lsa kerak, degan o‘y ko‘nglimdan o‘tdi. Foytunga joylashib olganimizdan so‘ng u jimgina otlarning jilovini tortdi, va biz zulmatli tun ichra sho‘ng‘idik. Ortimda uzoqdan meni cho‘qinganicha kuzatib qolgan sobiq yo‘ldoshlarimning qorayib turgan gavdalarini ko‘rdim. Izvoshchimiz ham otlarga qamchi soldi va arava yo‘lga tushdi, ular tun qo‘ynida ko‘zdan yo‘qolar ekan, qalbimni allanechuk yolg‘izlik hissi egalladi. Ustimdagi plash, tizzalarimga tashlab olgan adyolga qaramasdan etim junjika boshladi.

– Bu yerning tunlari juda ham sovuq bo‘ladi, mein Herr (janob). Sizga graf alohida hurmat ko‘rsatishimizni tayinlagan. Xohlasangiz, o‘rindiq tagida olxo‘ri vinosi bor.

Vinoni ichmagan bo‘lsam-da, e’tibordan mamnun bo‘ldim. Biroq o‘zimni juda g‘alati his qilardim, qo‘rquv ham yo‘q emasdi.

Agar tanlash imkoni bo‘lganida edi, bu zulmat ­og‘ushidagi sayohatga aslo rozi bo‘lmagan bo‘lardim. Arava shiddat bilan ketib borar ekan, bir muyulishga duch keldik, so‘ngra yana to‘g‘riga harakatlana boshladik. Yaxshilab e’tibor bersam, faqat bir joyda qayta-qayta aylanayotgan edik, sababini so‘rashga esa botinolmadim. Menimcha, izvoshchi atayin vaqtni cho‘zayotgandek edi. Gugurt chaqib uning yo‘rug‘ida cho‘ntak soatimga qaradim, yarim tun bo‘lishiga bir necha daqiqalar qolgan edi. Ko‘nglim yana ham g‘ashlana boshladi.

Ortda qolgan dehqon uylari tarafdan itning uzoq g‘amgin ulishi eshitildi, u ham dahshatga soluvchi vahimali ­chinqiriqqa o‘xshardi. Unga boshqalari ham qo‘shilib, bir zumda atrofni itlarning qo‘rqinchli uvullagan tovushlari tutib ketdi. Birinchi ovozlardanoq otlar bezovta bo‘lishni boshlashgan, izvoshchi nimadir deb tinchlantirgandek bo‘ldi, lekin ular hamon titra­shar, qo‘rquvdan terlab ketishgan edi.

Keyin yo‘l chetidagi tog‘ yonbag‘irlaridan yana ham balandroq va yo‘g‘onroq ovozlar kela boshladi. Bu safar uvullash aniq bo‘rilarniki edi – men dahshatdan aravadan sakrab qochishga tayyor edim. Otlar ham vahimadan o‘zlarini oldinga ota boshlashdi, izvoshchi bor kuchini ishga solib bazo‘r jilov­ni ushlab qoldi. Biroz vaqt o‘tgach, quloqlarimiz bu shovqin o‘rganib qoldimi, otlar ham tinchlandi. Izvoshchi pastga tush­di-da, otlarning yollarini silab, quloqlariga nimalardir deb pichirladi. Chavandozlarning bunday usullaridan xabarim bor edi, haqiqatan ham, yordam ­berishiga o‘zim guvoh bo‘ldim – otlar titrashdan to‘xtashmagan bo‘lsa-da, itoatkorlik bilan xojasiga bo‘ysuna boshlashdi. Izvoshchi joyiga o‘rnashib olgach, yana arava tezlik bilan harakatlana ketdi. Nihoyat, darani ortda qoldirib o‘ng tarafdagi tor yo‘lga keskin burildi.

Tunel ichida yurayotgandek edim: atrofimizni baland daraxtlar o‘rab olgan edi, so‘ng yana tik qoyalar qurshovida qoldik. Ikki yonimizda bizni pana qilib turuvchi ulkan qoyalar qad rostlagan bo‘lsa-da, jon achituvchi izg‘irin shamol tinmadi. Sovuq rahm qilay demasdi, nihoyat, tevarak-atrofga ozining oppoq gilamini to‘shab qalin qor yog‘a boshladi. Qishloqlardan olislaganimiz uchun itlar ovozi elas-elas ­eshitilar, go‘yo bizni har tarafdan qurshab olgandek bo‘rilarning uvullashi tobora kuchayib borardi. Otlar ham men kabi qo‘rqi­shardi, izvoshchi esa pinagini ham buzmay goh chap goh o‘ng tarafga qarab yo‘lida davom etardi.

Shu tob chap tomonimizda xiraroq moviy shu’la ko‘rindi. Izvoshchi sakrab tushdi-da, o‘zini shu’la tomon urdi va qorong‘ilik ichra ko‘zdan yo‘qoldi. Nima qilishimni bilmay tursam, u qaytib keldi va hech narsa bo‘lmagandek otlarga qamchi soldi. Ko‘zim ilinganmi bilmayman, bu holat xuddi dahshatli tush kabi qayta-qayta takrorlanaverdi. Bir gal shu’la yo‘lga juda yaqin turgandek ko‘rindi, atrof qop-qorong‘i bo‘lishiga qaramay, yana nur tomon ketgan izvoshchining harakatlarini aniq ko‘rdim: u yerdan bir ­nechta toshni oldida qandaydir shakl yasadi. Shu payt g‘alati optik hodisa ro‘y berdi – izvosh­chi gavdasi bilan shu’lani to‘sib olgan bo‘lsa ham menga bu ajib moviy yorug‘lik ko‘rinaverdi. Ko‘rganlarimdan hayratda edim, ammo bu atigi bir ikki soniya davom etgani sabab, ko‘zlarim charchaganiga yo‘ydim. So‘ngra moviy shu’lalar tindi, biz bir gala uvullagan bo‘rilar ta’qibi ostida yo‘limizda davom etdik.

Izvoshchi yana to‘xtadi va oldingidan ko‘ra ichkariroqqa kirib ketdi, otlar esa qo‘rquvdan hurkib, no‘xtalarini uzgudek siltanib kishnay boshlashdi. Birdan uvullagan ovozlar tinib qoldi, shu dam qora bulutlar ortidan asta mo‘ralagan oy yorug‘ligida mushakdor oyoqlari qalin jun bilan qoplangan, go‘yo hamlaga shayday tillarini osiltirgancha tishlarini g‘ichirlatib biz tomon bostirib kelayotgan bir gala bo‘rilarga ko‘zim tushdi. Sukunat boyagi uvullagan ovozlardan ko‘ra ming chandon vahimaliroq bo‘lar ekan. Qo‘rqqanimdan ovozim chiqmay qoldi, na qo‘limni na oyog‘imni qimirlata olardim. Buni faqatgina shunday holatga tushgan odamgina his qila olsa kerak.

To‘lin oy bo‘rilarga ta’sir qildi chog‘i birdan uvullay boshlashdi. Har tomondan o‘rab olingan bechora otlar dahshatdan kishnab siltanishar edi. Yagona chora izvoshchini chaqirish edi. Bo‘rilar biroz bo‘lsa-da, hayiqib ortga tisarilsa izvoshchi oldimizga chiqib olar degan umidda ovozimni boricha baqirib, aravani urib taqillata boshladim.

Shu dam izvoshchi qayerdan paydo bo‘ldi, bilmayman, uning ovozini eshitdim. U buyruq ohangida bir nima dedi-da, uzun qo‘llari bilan qandaydir to‘siqni ochgandek ishora qildi va bo‘rilar birin-ketin tarqala boshlashdi. Oy yuzini yana bulutlar to‘sib olgach, biz yana rutubatli zulmat ichida qoldik. Izvoshchi aravaga chiqib olgan payt bo‘rilardan asar ham yo‘q edi. Bularning hammasi shunchalik aql bovar qilmas hodisalar ediki, bir so‘z aytish tugul nafas olishga qo‘rqib qoldim. Vaqt ham to‘xtab qolgandek edi. Zim-zimiston o‘rmonda aravamiz bir pastga, bir tepalikka qarab harakatlanardi. Oradan qancha vaqt o‘tdi, bilmayman, izvoshchi beshafqat yillar mobaynida devorlarida yoriqlar hosil bo‘lgan eski bir qasrni oldida to‘xtadi.

II BOB

Jonatan Harker kundaligi
(davomi)

5-may. Yo‘lda uyqusiraganman chog‘i shunday ajoyib joyga kelayotganimni sezmabman ham. Bir qancha darvozalardan o‘tganligimiz sabab qorong‘ilikda qasr menga aslidan ko‘ra kattaroq bo‘lib ko‘rindi. Lekin hali hanuz qasrni kun yorug‘ida ko‘ra olganimcha yo‘q. Arava to‘xtagan payt izvosh­chi tushish uchun yordam berib, qo‘l uzatar ekan, beixtiyor uning juda ham kuchliligi e’tiborimni tortdi. Qo‘llari shun­chalik baquvvat ediki, qo‘limni osongina qisib sindira olardi. So‘ng yuklarimni olib oldimga qo‘ydi. Qarshimda qadimgi va ulug‘vor atrofi esa tosh ramalardan yasalgan eshik turardi. ­Eshik ramasi o‘ymakor naqshlar bilan bezatilgan bo‘lib, ob-havo va vaqt ta’sirida ranglari anchayin xira tortgan edi. Eshikka mahliyo bo‘lib turganimda, izvoshchi foytuni bilan ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi.

Nima qilishimni bilmay o‘ylanib qoldim – eshikning na bir qo‘ng‘irog‘i, na bir zulfi bor bo‘lib, chaqirganim bilan ovozim esa bu qalin devorlar-u derazalardan oshib o‘tishi amri mahol edi. Qancha vaqt turganimni bilmayman, meni qo‘rquv va xavotir qamrab ola boshladi. Qayerga keldim? Bular qanday odamlar? Qanaqa ishlarga aralashib qoldim? Ha bu Londondan yer olishni xohlagan ajnabiy mijozning oldiga kelgan bir advokat yugurdagining javobsiz savollari edi. Yugurdak! Mina e’tiroz bildirgan bo‘lardi. Advokat! Axir, Londonni tark etayotib imtihon javoblarini ko‘rdim-ku – men endi advokatning yugurdagigina emas, rasman advokat edim... Uxlamayotganimga amin bo‘lish uchun ko‘zlarimni ishqalay boshladim. Qani endi bu bir qo‘rqinchli tushga aylanib qolsa-yu, quyosh nurlari to‘lgan o‘zimning shinam uyimda uyg‘onsam. Afsuski, qancha ko‘zimni ishqalamayin, uyg‘onib ketmadim, ko‘zlarim aldamayotgandi, men haqiqatan Karpatda turardim.

Shularni o‘ylab ekanman, ichkaridan yaqinlashayotgan og‘ir qadam tovushlari eshitildi. Og‘ir zanjirlar jarangi va bir qancha qulflarning gumburlagan ovozidan so‘ng ­eshik qattiq g‘iyqillab ochildi. Ostonada uzun bo‘yli, oppoq mo‘ylovli, boshdan oyoq qora kiyim kiygan keksa bir kishi turardi. U qo‘lida atrofi shi­shasiz ishlangan qadimgi chiroq ushlab olgan bo‘lib, yelvizakda chiroq alangasi uzun soyalar raqsi paydo qilardi. Mezbon qo‘l cho‘zib takalluf bilan meni ichkariga taklif qildi, ingliz tilida xatosiz, ammo biroz noodatiy shevada, urg‘u bilan gapirdi:

– Qasrimga xush kelibsiz. Ixtiyoriy ravishda o‘z ­xohishingiz bilan ichkariga kiring.

U hech qanday ortiqcha harakat qilmadi, ammo birgina qo‘l ishorasi bilan men, go‘yo haykalga aylangan edim. Ostonadan hatlar ekanman, yonimga kelib qo‘limni shunday siqib ko‘rishdiki, og‘riqdan ingrab yuboray dedim. Qo‘lining muzdayligi esa tirik odamdan ko‘ra o‘liklarnikiga xos edi. Va u yana so‘z qotdi:

– Uyimga xush kelibsiz! Olib kelgan baxtingizdan bizga ham ulashing, bemalol bexavotir kiravering.

Uning ham qo‘llari baquvvat ekan, beixtiyor izvoshchi yodimga tushdi, ikkalasi bir insonmikin degan xayolga ham bordim va so‘radim:

– Janob Drakula?

Ta’zim qilib mulozamat bilan javob berdi:

– Ha, Drakula bo‘laman. Sizni ko‘rganimdan xursandman janob Harker. Kira qoling, tashqari sovuq, yo‘lda toliqqandirsiz.

So‘zini tugatar ekan, qo‘lidagi chiroqni devordagi ilmoqqa ildi-da, meni yuklarimni olib kirdi. U shunchalik tez harakat qildiki, e’tiroz bildirishga ham ulgurmadim. Yuklarimni o‘zim olsam bo‘lardi.

– Siz bu yerda mening mehmonimsiz. Kech bo‘lgani ­uchun xizmatkorlarni bezovta qilmadim. Yordam berishimga izn bersangiz.

Yuklarimni ko‘tarib olgan mezbon bilan dahlizdan o‘tib, aylana zinalar bilan yana bir keng dahlizga chiqarkanmiz, marmar toshdan ishlangan polda poshnalarimiz ovozi eshitilardi. Graf yo‘lakning oxiridagi bir og‘ir eshikni ochganida quvonib ketdim – xona yorug‘ va shinam edi, stol ustida dasturxon yozilgan, kaminga o‘tin qalab qo‘yilgandi. Graf yuklarimni qo‘ygach, xona chekkasidagi eshikni ochdi – sakkizburchak qilib qurilgan xonada birorta ham oyna yo‘q edi, u xonaning ichidan ham yana bir eshikni ochib ichkariga taklif qildi. Xona o‘rtasini egallab turgan katta yotoq, endigina yoqilgan bo‘lsa ham issiqlik taftini berayotgan kaminni ko‘rib yanada xursand bo‘ldim. Chemodanimni xona chetiga qo‘ydi-da, chiqishga shaylandi:

– Aminmanki, uzoq yo‘ldan so‘ng dam olishni istaysiz. Barcha kerakli narsalarni shu yerdan topa olasiz degan umiddaman. Kechki ovqat birinchi xonada tayyorlab qo‘yilgan.

Issiq va qulaygina xona hamda grafning iliq munosabati ko‘nglimni ko‘tardi, xavotirlarim ham tarqab ketdi. Sal o‘zimga kelgach, juda ham ochiqqanimni angladim va yuz qo‘limni shosha-pisha yuvib, birinchi xonaga oshiqdim.

Taomlar allaqachon tortilgan ekan, kamin oldida turgan graf mulozamat bilan meni dasturxonga taklif qildi.

– Iltimos, o‘z uyingiz kabi his qiling, bemalol ovqatlaning. Afsuski, sizga qo‘shila olmayman, odatda, nonushta va tushlik bilan chegaralanaman, meni to‘g‘ri tushunasiz degan umiddaman.

Grafga janob Xokins berib yuborgan xatni uzatdim. U diqqat bilan o‘qib chiqdi va jilmaygancha qog‘ozni qo‘limga qaytarib berdi. Boshlig‘im yozgan xatning bir joyi menga juda ham yoqib tushdi:

«Ming afsuslar bo‘lsinki, ancha paytdan buyon bezovta qilayotgan gut kasalim xuruj qilib, oldingizda shaxsan o‘zim bora olmadim. Ammo siz uchun ishonchli o‘rindoshimni yuborayotganimdan shodman. U juda ham g‘ayratli xodim, ishon­chingizni oqlaydi. Ancha vaqtdan buyon birgalikda xizmat qilib kelmoqdamiz, ishni ko‘zini biladigan, og‘ziga mahkam yigit. Ishlaringiz bitgunicha sizning xizmatingizda bo‘ladi».

Graf stolga yaqinlashib idishlarning qopqoqlarini ochdi va maromiga yetkazib, qovurilgan tovuqning isi xonani tutib ketdi. Shunday qilib, kechki ovqatga bir-ikki qadah toqay sharobi va ajoyib tovuq, pishloq, salat tanovul qildim. Dasturxon ustida graf bilan sayohatim qanday kechgani to‘g‘risida gaplashdik. Taomdan so‘ng xo‘jayinning qistovi bilan kamin oldida o‘tirib u taklif qilgan tamaki-sigarani tutatdim. Ammo o‘zi esa chekmasligini aytib, uzr so‘radi. Imkon topilgan vaqtda unga yax­shiroq nazar soldim: u e’tiborga arzigulik ko‘rkam odam edi.

Grafning yuz tuzilishi burgutnikiday bo‘lib, burni o‘tkir qirrali, peshonasi bo‘rtib chiqqan, chakka sochlari biroz siyraklashgan, qalin qoshlari esa deyarli tutashib ketgandi. Mo‘ylabi ostida ko‘rinib turgan kichik og‘zi, qizil lablari-yu oppoq tishlari bilan biroz qattiqqo‘l hamda yoshiga nisbatan anchayin yosh ko‘rinardi. Yuzi rangpar, quloqlari uzun, yonoq suyaklari bo‘rtib turar, jag‘i esa kattagina edi.

Baribir ko‘proq odatdagidan ko‘ra oppoq yuziga qiziqdim.

Kamindagi olov yo‘rug‘ida boshida menga ingichka ozg‘in bo‘lib tuyulgan qo‘llariga e’tibor berdim, aslida, qo‘llari anchagina baquvvat ekan, kaftlarining o‘rtasi esa negadir jundor edi. Tirnoqlari ham uzun uchli edi. Graf men tomon egilib, qo‘li tekkan on seskanib ketdim. Nafasi zaharli edimi, bilmadim, negadir ko‘nglim behuzur bo‘lishni boshladi, buni payqagan graf nim tabassum bilan chetroq surildi. Oraga og‘ir sukunat cho‘kdi. Deraza oynalaridan ufq qizarib tong ota boshlaganini ko‘rdim. Tashqarida no­odatiy jimjitlik hukm surar, lekin yax­shiroq quloq solgan odamga pastda vodiy tarafdan bo‘rilarning uvullagani tovushlari uzuq-yuluq eshitilardi.

– Siz, bir quloq soling-a, bu tun farzandlarining kuyiga! Qanday ajoyib musiqa!

Uning gapidan ensam qotganini ko‘rib, qo‘shib qo‘ydi:

– Eh, siz shaharliklar ovchilik tuyg‘usini tushunmaysizlar-da. Siz charchagansiz, yotog‘ingiz tayyorlab qo‘yilgan, damingizni oling. Ertaga qancha xohlasangiz, shuncha uxla­shingiz mumkin. Tushgacha men yo‘q bo‘laman. Yaxshi dam oling, sokin tun tilayman!

Hurmat bilan yemakxona eshigini ochib berdi va men yotog‘imga yo‘l oldim.

Atrofim to‘la sehr-jodu edi, go‘yo. Yuragimni yana qo‘rquv va xavotir qamrab oldi. Miyamda men, hatto ovoz chiqarib aytishga qo‘rqadigan narsalar aylanardi. Ey Xudo, yaqinlarim uchun meni o‘z panohingda asra!

7-may. Erta tong, so‘nggi kunlari to‘yib uxlamoqdaman. Kuni bo‘yi dam olib, kechga yaqin uyg‘ondim. Kiyimlarimni almashtirib, birinchi xonaga o‘tdim. Nonushta allaqachon sovib bo‘lgandi, kamin chetiga ilingan idishda issiq kofe bor ekan. Stol ustida esa xat turardi:

«Men birmuncha vaqt yo‘q bo‘laman. Meni kutmang. D»

Ishtaha bilan nonushtani paqqos tushirdim. Tanovuldan xizmatkorni ogohlantirish maqsadida qo‘ng‘iroqni izlay boshladim, biroq hech qayerdan uni topa olmadim. Atrofdagi behisob hashamatga qaramasdan qasrda g‘alati kamchiliklari bor edi. Idish-tovoqlarning barchasi oltindan bo‘lib, yuksak o‘ymakorlik mahorati bilan ishlangandi. Pardalar, stol-stul, kursilar qadimgi bo‘lishiga qaramay, juda yaxshi holatda edi – dastlab yasalgan vaqtida ham ancha pul turgan bo‘lsa kerak, hozir esa bunday kamyob antikvar buyumlar faqat badavlat insonlarning xonadonlarini bezab turadi. Hempton-kortda shunga o‘xshaydigan jihozlarga ko‘zim tushgandi, ammo ular juda eskirib, mog‘or bosib ketgan edi. Ha, yana hech bir xonada ko‘zgu yo‘q ekan, hatto yuvinish xonasida ham. Soqol olish uchun o‘zimning kichik cho‘ntak-ko‘zguchamdan foydalanishga majbur bo‘ldim. Bundan tashqari, qasrda bo‘rilarning uvullashini aytmaganda hech qanday ovoz eshitilmaydi. Nonushta va tushlikni o‘zida jamlagan taomni tugatgach, kitob o‘qimoqchi bo‘ldim, axir graf ruxsatisiz qasrni kezish odobdan bo‘lmas. Yemakxonadan na bir kitob, na bir gazeta topa oldim. Xona chetidagi bir eshik kutubxonaniki ekan, qarshimdagi yana birini tortib ko‘rdim – yo‘q, bunisi berk ekan.

Baxtimga kutubxonadan javon to‘la ingliz tilida yozilgan kitob, gazeta va jurnallar to‘plamini topdim. Xona o‘rtasidagi stol ustida ham eski nashrdagi ingliz gazetalari qalashib yotgan ekan. Angliya hayoti, urf-odatlari haqida har xil kitoblar bor ekan, bundan tashqari, geografiya, siyosat, siyosiy iqtisodiyot, botanika, geologiya, qonunshunoslikka oid kitoblar ham bir talay edi. Oralaridan qo‘llanmalar ham topildi – «London manzillari», qizil va moviy kitoblar, Vitakerlarning «Almanah» to‘plami, armiya va dengiz flotining ro‘yxatga olish kitobi; men esa baribir «Qonunlar ro‘yxati»ga qiziqdim.

Kitoblarni varaqlab o‘tirsam graf kirib keldi. Kayfiyati chog‘ ekan hol-ahvol so‘ragach, davom etdi:

– Kutubxonaga kirganingizdan xursandman, o‘ylaymanki, kitoblar sizga manzur keladi. Bular men uchun qadrdon do‘stlardek bo‘lib qolgan. Angliyaga borish istagi paydo bo‘lganidan buyon, ushbu kitoblar yordamida vataningiz haqida ancha narsani o‘rgandim – yaqindan tanishib bo‘lgach esa yoqtirmaslikdan o‘zga chora topa olmadim. Londonga tezroq borishni, uning gavjum hayot qaynayotgan ko‘chalarida yurishni, har bir lahzasidan bahra olib quvonch-u qayg‘usiga sherik bo‘lishni xohlayman. Afsuslar bo‘lsinki, men sizning tilingizda faqat kitobiy so‘zlarnigina ishlata olaman. Umid qilamanki, sizning yordamingizda yana ham yaxshiroq natijaga erishaman.

– Biroq janob siz ingliz tilidagi bilimingiz tahsinga sazovor.

– Tashakkur, do‘stim. Ha men grammatika va bir qancha so‘zlarni yod bilaman, lekin qayerda qanday so‘zni ­ishlatishni va talaffuz qilinishini bilmayman.

– Ishontirib aytaman, siz juda yaxshi gapiryapsiz.

– Yo‘q gap bunda emas. Londonga borib bir so‘z aytishim bilanoq meni chetdan kelganim bilinib qoladi. Men bunga yo‘l qo‘ya olmayman. Bu yerda meni hamma taniydi: men badavlatman, oddiy xalq kimligimni yaxshi biladi, men bu yerlarning egasi, xojasi bo‘laman. Lekin begona yurtda kamina hech kim. U yerdagilar meni bilmaydi, tanimaydi – bu esa o‘z davralariga qo‘shmasligidan dalolat beradi. Men olomondan ajralib turishni, bir so‘z qotishim bilan odamlar qo‘llarini bigiz qilib meni ko‘rsatishlarini istamayman. Men doim xo‘jayin bo‘lib kelganman va shunday davom etishni xohlayman, meni ustimdan xo‘jayinlik qilishlariga izn bera olmayman. Sizni bu yerga nafaqat Londondan mulk sotib olish hujjatlari sababli chaqirganman, balki sof ingliz tilida gaplashishni o‘rgatasiz degan umiddaman. Shuning uchun sizdan nutqimdagi arzimas bo‘lib ko‘ringan xatoni ham to‘g‘irlashingizni ham iltimos, ham talab qilaman. Ishlarim cho‘zilib ketgani bois yolg‘iz qoldirganim uchun uzr so‘rayman.

E’tirozim yo‘qligini aytib, grafni tinchlantirdim va ­kutubxonadan foydalanish uchun ruxsat so‘radim.

– Ha, albatta, qasr ichidagi berk xonalardan tashqari istagan xonangizga kirishingiz mumkin. Ishontirib aytamanki, eshik ortidagi narsalar sizni aslo qiziqtirmaydi. O‘rnimda bo‘lganingizda siz ham shunday yo‘l tutgan bo‘lar edingiz. Biz Transilvaniyadamiz, Transilvaniya Angliyadan tubdan farq qiladi. Bu yerning odatlari boshqacha, sayohatingiz mobaynida buning guvohi bo‘lgandirsiz.

Shu yo‘sinda uzoq suhbatlashdik, ko‘proq ma’lumot olish uchun savollarga ko‘mib tashladim. Biroq u ba’zi so‘roqlarimga javob bermay mavzuni boshqa narsaga burib ketardi. Suhbatimiz qizib qolgach, sal dadillashib o‘tgan tundagi g‘ayrioddiy narsalar haqida so‘z ochdim. Dastlab moviy shu’lalar haqida so‘radim. Afsonalarga ko‘ra, har yili aynan bir kun tunda yovuzlik kuchlari ozodlikka chiqi­shar va qabrlar ustida moviy shu’lalar paydo bo‘lar ekan.

– Siz ko‘rgan joylarda ham qabrlar bo‘lgan bo‘lsa kerak. Asrlar davomida bu o‘lkada valah, sakson va turk xalqlari jang qilib kelgan – har bir qarich yerda askarlar, ­bosqinchilarning qon izlari qolgan. Qadimda Avstriya va Vengriya bosqini vaqtida mahalliy xalq yurtini himoya qilish uchun yosh-u keksalar baland qoyalarga chiqishib olib o‘zlari qor ko‘kchilarini keltirib chiqarganlar. Qo‘llaridan kelganicha vatan uchun kurashib jon berishgan.

– Lekin nimaga hali ham bunday joylar noma’lumligicha qolgan, qabrlarni belgilab qo‘yishsa bo‘ladi-ku? Axir, shu’lalar aniq ko‘rinib turgan edi.

Graf bo‘rilarga xos bo‘lgan uzun tishlarini ko‘rsatib kulib qo‘ydi va javob berdi:

– Chunki bizning odamlarimiz juda ham go‘l va qo‘rqoq. Shu’lalar yilda bir ko‘rinar ekan dehqonlar bu kuni uyini ostonasini hatlab ko‘chaga chiqisha olmaydi. Ha, siz aytgan, shu’la ko‘ringan yerga toshlar qo‘yib chiqqan dehqon ham kunduzi u belgilarini topolmaydi, izlashga yuragi dov bermaydi. Garov o‘ynaymanki, siz ham topa olmagan bo‘lardingiz.

– To‘g‘ri aytasiz, men ham eplay olmas edim.

– Ha-da, – keling endi Londondagi men uchun ko‘rgan uyingiz haqida gapirib bering.

Mavzudan chetlashganim uchun uzr so‘rab, yotoqxonadan kerakli qog‘ozlarni olish uchun chiqdim. Yemakxonadan esa kumush va billur idishlarning bir-biriga urilgan ovozlari eshitildi, qaytgunimcha dasturxon yig‘ishtirilgan, ancha qorong‘i tushib qolgani uchun chiroqlar yoqib qo‘yilgan edi. Graf esa kutubxona o‘rtasidagi divanda «Bredsho» qo‘llanmasini o‘qib o‘tirardi. Kirishim bilan u stol ustidagi oshiqcha kitob, jurnallarni olib qo‘ydi va biz men keltirgan hujjatlar ichiga sho‘ng‘idik. U Londondagi uylar, yerlar, atrof-muhiti bo‘yicha meni savollarga ko‘mib tashladi. Qo‘limdan kelganicha to‘liq javob berishga harakat qildim, ammo u menga shundoq ham ko‘p narsadan xabardordek tuyulardi. Bu haqida so‘radim ham u hech kalovlanmasdan javob berdi:

– Do‘stim, axir bu o‘zim uchun foyda emasmi? Londonda men yolg‘iz bo‘laman, mening Harker Jonatan, – uzr biz familiyani birinchi aytishga o‘rganib qolganmiz, Jonatan Harker degan do‘stim yonimda bo‘lmaydi. Mendan qariyb ming chaqirim uzoqda, ya‘ni Eksterda, ehtimol, yana bir do‘stim bo‘lmish Piter Xokins bilan qog‘ozlarga ko‘milib o‘tirgan bo‘ladi.

Ipidan ignasigacha ko‘rib o‘rganib chiqqach, Parflitdan mulk sotib olishga qaror qildik. Graf Janob Xokinsga yubori­shim kerak bo‘lgan barcha hujjatlarni imzolab bo‘lgach, u joyni qayerdan topganim haqida so‘radi.

– Parflitga yo‘lim tushgan payt eski bir e’lonni ko‘rib qoldim. E’londagi baland tosh devorlar bilan o‘ralgan qasr ancha ta’mirtalab ekan. Zanglab ketgan bo‘lishiga qaramay, eman daraxti va temirdan did bilan ishlangan darvozasi hashamdor, devorlari esa noodatiy uslubda – to‘rt qutb nuqtalari, ya’ni dunyo tomonlariga qaratilib qurilgan va shu tufayli bo‘lsa kerak, qasr nomi Karfaks bo‘lib, ya’ni Quatre Faces (to‘rt tomon) deb atalar ekan. Atrofi quyuq baland daraxtlar bilan o‘ralgan qasr hovlisi o‘rtadagi yerosti chashmalar bilan to‘lib turadigan hovuz o‘zgacha manzara kashf qilardi. Uy qadimiy qurilish uslubida, – g‘oyatda qalin qilib ishlangan tosh devorlar-u ularning og‘ir temir panjaralari va baland minorasiga qaraganda O‘rta asrlar davriga borib taqaladi. Qasrning baland minorasi ko‘rinishidan eski cherkovlarni yodga soladi. Kaliti topilmagani sabab ichkariga kira olmadim, lekin fotoapparatim bilan atrofidan bir ­qancha suratga oldim. Bir tekisda qurilmagani uchunmi, uyning aniq maydonini bilib bo‘lmadi, biroq uy, haqiqatan ham, juda katta. Atrofida uylar ko‘p emas, ko‘zga ko‘rinarli bir dona yangi qurilgan bino bor, u ham bo‘lsa ruhiy xastalar uchun xususiy shifoxonaga aylantirilgan ekan. Biroq bu davo maskani qasr derazalaridan ko‘rinmaydi.

So‘zimni tamomlaganimdan so‘ng graf gap boshladi:

– Qadimgi uylardan topganingizdan juda xursandman, o‘zim eskilikni xush ko‘ruvchilardan bo‘lganim bois, zamonaviy uslubdagi uylarga ko‘nika olmagan bo‘lar edim. Uy o‘z-o‘zidan qadrli bo‘lib qolmaydi, ba’zida insonga asrlar ham kamlik qiladi... Cherkov minorasi borligiga ham juda sevindim. Biz Transilvaniya zodagonlari o‘ligimiz oddiy odamlar orasida qolib ketadimi, deb tushkunlikka ­tushamiz. Men yoshlar singari quvonch, xursandchilik ortidan quvib, zarrin quyosh nurlari-yu jilvakor suvlarga oshufta emasman. Keksaydim. Yillar davomida ming azoblarga dosh bergan yuragimga qil ham sig‘maydi; qasrim devorlari ham nurab boryapti, siniq oynalar uzra kirayotgan sovuq shamolda qalbim titraydi. Menga o‘z xayollarim bilan zulmat ichidagi soyalar mamlakatida yolg‘iz yashash yoqadi.

Yuz tuzilishi tufaylimi bilmadim, tabassumi negadir istehzoli ko‘rinar, samimiy emasdi, nigohlari ham so‘zlarini teskarisini aytardi.

So‘ngra graf mendan barcha hujjatlarni tayyorlab qo‘yishni iltimos qilib, uzr so‘raganicha chiqib ketdi. U yo‘qligida kutubxonani obdan ko‘zdan kechirdim. Graf bu ma’lumotlardan ko‘p foydalanadi, shekilli, Angliya xaritasi ochib qo‘yilgan atlasga ko‘zim tushib qoldi. Diqqat bilan qarasam, London atrofidagi bir qancha joylar doirachaga olingandi: hozirgina yangi sotib olingan qasr taraflar hamda Yokshir grafligi chegarasida joylashgan Ekster va Vitbi shaharlari ham belgilab qo‘yilgan ekan. Yarim soatlardan keyin graf kirib keldi va kayfiyatim ko‘tarib yubordi:

– Hali ham o‘qib o‘tiribsizmi, do‘stim? Bunchalar ko‘p ishlashingiz shart emas. Yuring, kechki ovqat sizni kutmoqda.

Kechki ovqatni tariflashga til ojiz edi. Graf bu safar ham ko‘chada ovqatlanib kelganligini aytib uzr so‘radi. Lekin meni yolg‘iz qoldirmadi, kamin oldiga cho‘kkancha menga suhbatdosh bo‘ldi. Taomdan so‘ng tamaki tutatdim, o‘tgan kun kabi graf har xil mavzularda so‘roqqa tuta boshladi. Daqiqa soatlarga aylanib o‘tib borardi, ancha kech kirganini bilsam-da, xo‘jayinning so‘zlarini bo‘la olmadim. ­Kecha to‘yib uxlaganim uchunmi, charchamagan edim, ammo birdan xuddi tong otayotgan dam odamlarni qamrab oladigan yengil titroqni his qildim. Aytishlaricha, odatda o‘lim ostonasida turgan insonlarni joni tongga yaqin uzilar ekan, bunday paytlarda, aslida, toliqqanidan titroq tutgan odam ham o‘lim tomon ketsa kerak. Birdan qulog‘imizga xo‘roz qichqirishi eshitildi. Graf sakrab o‘rnidan turdi va dedi:

– Nahotki, tong otgan bo‘lsa! Sizni shuncha vaqt ushlab o‘tiribman – naqadar e’tiborsizman. Vataningiz to‘g‘risida boshqa gap ochmaymiz, shekilli, yangi uyim men uchun juda ham qiziq. Siz bilan vaqt qanday o‘tganini sezmay qolibman.

So‘ng u ta’zim bilan xonani tark etdi.

Yotog‘imga qaytgach, oyna pardalarini ochdim, biroq tash­qarida asta-sekin yorishayotgan osmondan bo‘lak aytarli hech narsa ko‘rinmadi. Pardalarni qayta surib ­qo‘ygach, bugungi voqealar haqida yoza boshladim.

8-may. Kundalikka ilk nomalarimni tushirgan paytlarim hamma narsani batafsil yozib yubormayapmanmi, deb o‘ylayotgan edim, lekin hozir ikir-chikirlarigacha to‘liq yozganimdan xursandman, bu yerda kelganimdan buyon g‘alati hodisalarga guvoh bo‘lyapman, hozirda esa birdan-bir niyatim, bu yerni iloji boricha tezroq, sog‘-omon tark etish. Balki kun va tunni almashtirib qo‘yganim ta’sir qilyaptimi bilmadim, meni allanechuk xavotir egallab olmoqda, kelganimdan afsuslana boshlayapman. Menimcha, suhbatlashish uchun biron-bir tirik jon bo‘lsa ham sal yengil tortar edim, afsuski, atrofda hech bir zog‘ ko‘rinmaydi. Grafdan boshqa hech kim yo‘q. Tushunishimcha, qasrdagi yagona tirik inson men edim. Xayollarim bilan o‘zimni o‘zim yeb tugatmoqdaman, aqldan ozyapman shekilli, tasavvurimdagi har xil o‘ylarni haydab o‘zimga kelib olishim uchun ham bir boshidan yozib chiqishim kerak.

Atigi bir necha soat uxladim, xolos. Ustaramni va kichik ko‘zgu-oynamni oldim-u, soqolimni ola boshladim. Bexosdan yelkamga qo‘yilgan qo‘ldan cho‘chib tushdim: «Xayrli tong», dedi graf. Qo‘limdagi oynachada butun xona ko‘rinib tursa-da, grafning aksi yo‘qligidan seskanib ketdim, ozgina yuzimni tirnab ham oldim. Salomga alik olar ekanman, ishon­qiramay yana ko‘zguga qaradim. Graf yonginamda bo‘lsa ham oynada uning aksi ko‘rinmadi! Ortimdan xonadagi barcha narsalar ko‘rinib turibdi, lek mendan boshqa biror-bir kimsaning ko‘zguda aksi yo‘q edi. Har gal Drakula yonimdaligida meni g‘alati bir xavotir qamrab oladi, bu safar asti qo‘rqqanimdan tirnalgan og‘riqni ham sezmadim. Ustarani chetga qo‘yib bint qidirishga tushdim. Yuzimni ko‘rgan grafning birdan qorachiqlari kattarib, ko‘zlari qonga to‘ldi va shitob bilan bo‘ynimdan ushlab oldi. Orqaga tisarildim, grafning qo‘li bo‘ynimdagi xoch zanjiriga tegib ketdi. Uning yuz ifodasi bir zumda o‘zgardi. Bu holat shunchalik tez ro‘y berdiki, alahsirayapmanmi, deb ham o‘yladim.

– E’tiborliroq bo‘lsangiz bo‘lmaydimi, – dedi u, – soqol olarkansiz, juda ham ehtiyot bo‘ling. Biz taraflarda buning nimalarga olib kelishini siz yaxshi bilmaysiz.

Qo‘limdagi ko‘zguni tortib oldi-da, so‘zida davom etdi.

– Hammasiga shu bexosiyat matoh sabab. Insonlar o‘ylab topgan ahmoqona ma’nisiz buyum. Darhol yo‘qotish kerak!

Bir harakatda og‘ir deraza romlarini surib ochdi-da, ko‘zguni otib yubordi; hovliga yotqizilgan toshlar ustiga ­tushgan ko‘zgu sinib chilparchin bo‘ldi. So‘ng graf bir so‘z aytmay xonadan chiqib ketdi. Juda ham noqulay holatga tushdim, axir endi qanday soqol olaman bilmayman: yo ­soatimni metall bandidan, yo ustara qutisining sayqallangan metalldan yasalgan tomonidan foydalansam kerak.

Yemakxonaga kirganimda nonushta allaqachon tortilgandi, lekin graf ko‘rinmadi. Shunday qilib, yolg‘iz o‘zim tamaddi qildim. Ajoyib, men grafning na bir taom yeganini, na bir ichimlik ichganini ko‘rdim, u hech oddiy odamlarga o‘xshamaydi. Nonushtadan so‘ng qasr ichida biroz aylandim; zinadan ko‘tarilganda Janub tomon qaragan bir xonani eshiklari lang ochiq ekan. Xona oynalaridan juda chiroyli manzara ko‘rindi. Qasr tubsiz jar yoqasida qurilgan bo‘lib, uning chuqurligidan, agar pastga tosh otib ko‘rilsa ham tovushi eshitilmasa kerak. Uzoqlarda rango-rang daraxtlarni o‘z ichiga olgan quyuq o‘rmonzorlar, kumush kabi tovlanayotgan daryo irmoqlari ko‘zga tashlanadi.

Biroq ko‘nglimga go‘zallikni tariflash tugul qil ham sig‘maydi, biroz tomosha qilgach, yo‘limda davom etdim: eshik­lar, eshik­lar har tarafda eshiklar bo‘lib barchasi berk, qulf... Deraza oynalaridan bo‘lak tashqariga hech qanday yo‘l yo‘q!

Qasr – haqiqiy qamoqxona, men esa uning asiriga aylandim...

III BOB

Jonatan Harker kundaligi

Haqiqatan ham, asir ekanimga amin bo‘lgach, vasvasaga tusha boshladim. Zinalardan tepadan pastga tinmay chiqib tusharkanman, duch kelgan eshik-derazalarni tortib ko‘rdim. Oxiri, nima qilarimni bilmay jimib qoldim. Hozir esa o‘sha kuni o‘zimni aqldan ozganlardek tutganimni, qopqonga tush­gan sichqonday o‘zimni har yonga urganimni eslasam uyalib ketaman. Hayotim davomida hech bunday vaziyatga duch kelmagan edim, so‘ng aqlimni yig‘ib sovuqqonlik bilan o‘ylay boshladim. Hali hanuz o‘ylamoqdaman, lek bir yechim topganimcha yo‘q. Biroq shuni aniq bilamanki, grafdan yordam so‘rash befoyda. Uning o‘zi bu narsalarni uyushtirgan va meni asirga aylantirgan, bu xayollarim haqida og‘iz ochgudek bo‘lsam biror sababni ro‘kach qilib, yolg‘on gapirishi tabiiy. Yo men yosh bola kabi behuda vahima qilyapman, yo rostdan ham chorasiz vaziyatga tushib qolganman. O‘zimni qo‘lga olib teran fikrlagancha so‘nggi daqiqagacha kurashishim, bir yo‘lini topishim kerak.

Pastdan eshitilgan eshikning g‘iyqillab ochilgan ovozi xayollarimni to‘zg‘itib yubordi. Yotoqxonada menga joy hozirlayotgan grafga duch keldim. Qasr egasining o‘zi bunday yumushlarni bajarishi g‘alati, va bu uyda xizmatkor yo‘qligidan dalolat berardi. Keyinchalik ham eshik ­tirqishidan grafning yemakxonaga taom keltirganini ko‘rdim, asta-sekin taxminlarim isbotini topayotgandi. Bu yerda bizdan boshqa tirik jon bo‘lmasa, demak, meni aravada eltib qo‘ygan izvoshchi ham uning o‘zi edi. Qasrga kelayotgan kunim, qanday qilib izvosh­chi, ya’ni u bir ishora bilan bo‘ri galasini haydab yubordi? Nega Bistritsadagi odamlar menga qo‘rquv va achinish bilan qarashdi? Nima uchun ular menga xoch, sarimsoq, na’matak va yovvoyi chetan shoxchasini tutqazishdi? Xohlamasam-da, bo‘ynimga xoch tumorini ilib qo‘ygan o‘sha mehribon xonimni Yaratganning o‘zi qo‘llasin, har gal tumorni ushlaganimda o‘zimda kuch va xotirjamlik his qilaman. Naqadar achinarli, bir paytlar men butparastlik deb hisoblab yomon ko‘rgan narsalarim, hozirda men uchun yagona tasalliga, ovunchga aylandi. Tumorlarda rostdan ham sehr mavjudmi yoki dilimizdagilarni Yaratganga eltuvchi bir buyum xolosmikin, yoki bo‘lmasa biz o‘zimizni shu narsalar bilan aldab dalda beramizmi? Qay biri to‘g‘ri bilmayman, lekin hali bu haqida o‘ylashga, balki fikrimni o‘zgartirishga ham vaqtim bo‘ladi, deb umid qilaman. Muammolarimning asl yechimi graf Drakulaning o‘zida, u haqidagi barcha narsani o‘rganib chiqishim kerak. Bugunoq suhbatimizni shu tarafga buraman, iloji boricha grafni shubhalantirmay, o‘zi haqida ko‘proq ma’lumot olishga harakat qilaman.

Yarim tun. Graf bilan uzoq suhbatlashdik. Transilvaniya tarixi haqida ko‘plab savollar berdim, graf mamnuniyat bilan to‘lib-toshib so‘zlab berdi. Bo‘lib o‘tgan voqealar, xalqlar, ayniqsa, janglar haqida shunday berilib gapirardiki, eshitgan odam shaxsan o‘zi qatnashgan bo‘lsa kerak deyishi aniq edi. Graf har bir boyari uchun vatan, xalq, ajdod sha’ni – uning o‘z sha’ni, ularning g‘alabalari – uning o‘z g‘ururi, ularning taqdiri – uning ham qismati ekanini ta’kidlab o‘tdi. Graf ajdodlari haqida xuddi qirollar singari doim «biz» deb, ko‘plik qo‘shimchasini qo‘llab gapirardi. Grafning hikoyasi butun bir mamlakat tarixiga ulanib ketdi, men ham qiziqib jon qulog‘im bilan tinglab o‘tirdim. U o‘zgacha ishtiyoq bilan, xonada u yoqdan bu yoqqa yurgancha, tinmay oppoq qalin mo‘ylabini silab hayajonga to‘lib gapirib berardi:

– Biz seklar, o‘z ona vatani sha’ni uchun sher kabi oli­shib jang qilgan jasur xalqlarning avlodi ekanligimizdan g‘ururlanamiz. Tor va Odinning jangovarlik ruhi bilan sug‘orilgan, islandlarning ajdodi sanalmish, ugr qabilasi Yevropa xalqlari orasida doim ajralib turgan. Berserklarni esa Yevropa qirg‘oqlari, Osiyo va, hattoki Afrika xalqlari ham bo‘ri odamlarga qiyoslashgan. Ular bizning yerlarga yetib kelishganlarida esa qadamlaridan o‘t chaqnaydigan gunnlarga duch kelishdi va ularni Skifiyadan quvilgan jodugarlar va cho‘l iblislarining farzandlari deb o‘ylashdi. Ahmoqlar! Hech bir iblis yo jodugar buyuk Attilla bilan tenglasha olmaydi! Biz asl muzaffar xalq farzandlarimiz. Lombard, madyar, avar, bolgar va turk bosqinchilari ustimizga mingdan ziyod qo‘shin tortib kelish­ganida ham biz mardonavor kurashganmiz. Hatto Arpad lash­karlari bilan madyarlar yurti tomon yo‘l olganda chegarada bizga ro‘baro‘ kelgan va shu yerning o‘zida Gonfoglalas tamom bo‘lgan. Madyardlarning bir qismi Sharq tomon yo‘l olgan paytdan boshlab, Turkiya bilan tutashgan chegarani qo‘riqlash ham asrlar davomida bizga ishonib topshirilgan, zeroki turklarda: «Suv ham tinar, ammo dushman hech tin olmas», degan gap bor. Kosova maydonidagi jangda valax va madyar bayroqlari yarimoylilar oldida egilay deb turgan payt kim Dunay daryosidan o‘tib, turklarni o‘zi vatanida yer tishlatgan? Drakula! Mana haqiqiy Drakula oilasi vakili! Ming afsuslar bo‘lsinkim, vatanini turklarga sotib butun bir xalq nomiga dog‘ tushirgan ham Drakulaning qondosh akasi edi. Hech ortga qaramay, qayta-qayta turk yerlariga lashkar surgan, yolg‘iz o‘zi qolsa-da, qilichni qo‘ldan tushirmay oxiri, mardlarcha g‘alaba qilgan ham Drakula bo‘lgan! Odamlar Drakula faqat o‘zini o‘ylagan deb hisoblashadi. Ola! Sardorsiz oddiy dehqonlarning qo‘lidan nima ham kelardi? Janglarda avvalambor aql muhim rol o‘ynaydi. Mohach jangidan so‘ng avstro-vengerlar davrida ham biz yetakchilardan edik, hech qanday kuch bizning erkin ruhimizni sindira olmagan edi. Eh, yigitcha, Drakula oilasining o‘tli yuragi, aql-zakovati va shamshirday ­qilichi oldida mo‘g‘or bosgan Gabsburg yoki Romanovlar ham ip esholmaydi. Qanday kunlar edi-ya... Hozir bu berahm dunyoda insonning bir tomchi qoni ham juda qadrlanadi, o‘tgan buyuk xalq janglari esa odamlarga xuddi ertakday tuyuladi.

Shu yerga yetganda tong yorisha boshladi va biz xayr­lashdik. (Shu paytlarda men «Ming bir kecha» ertaklarini eslayman: – xo‘roz qichqirishi bilan barcha uy-uyiga tarqaladi).

12-may. Quruq gaplardan foyda yo‘q, endi aniq keltirilgan dalil, isbotlarni yozishga harakat qilaman. Faqatgina o‘z xayollarim va xotiramga suyanib ish tuta olmayman. Tun kecha, graf o‘zining ishlari bo‘yicha qonunga oid bir qancha savollar berdi. Kun mobaynida oz bo‘lsa-da, chalg‘ish uchun kitoblar bilan mashg‘ul bo‘ldim va «Linkolns Inn» o‘rgangan ba’zi narsalar yodimga tushdi. Graf qandaydir aniq bir jadvalga rio­ya qilgan holda savol berayotgandek edi, bularni tartib bilan yozib chiqishim kerak, balki bir nafi tegib qolar.

Drakula, boshida birdaniga ikkita advokat bilan ishlasa bo‘ladimi deya so‘radi. Xohlasangiz o‘ntagacha advokat yollash mumkin deb, lekin bir paytning o‘zida ikki advokat bir ish bilan shug‘ullanib bo‘lmasligini tushuntirdim. U meni tushundi chog‘i, so‘zida davom etdi; bir advokat uning oldida kassir sifatida, yana biri esa chetdan boshqa ishlar bilan shug‘ullanishining iloji bormi yoki yo‘qligini surishtirdi.

– Quloq soling, do‘stim, men Londondan mulk sotib olish­ni istagan ekanman, bu yerda turib, Londonning o‘zidagi advokatlardan emas, balki chekkaroqda bo‘lgan, ya’ni janob Piter Xokinsga murojaat qildim, sababi men iltimos qilgan masala bo‘yicha mahalliy advokatlarda shaxsiy manfaatlari paydo bo‘lishini xohlamayman. Men o‘zimning ham do‘stlarimning ham shaxsiy chegarasini hurmat qilaman. Shunday ekan, basharti, bir tadbirkor singari Nyukasl, Darem yoki Duvrga mol jo‘natishni istasam, yana boshqa bir advokatni yollay olamanmi?

Grafni to‘g‘ri tushundim va advokat topish qiyin ish emasligini, bizda har shaharda tanishlarimiz borligini va ulardan yordam so‘rashimiz mumkinligini aytib o‘tdim.

– Biroq bu ishlarni shaxsan o‘zim boshida tursam bo‘ladi?

– Albatta. Odatda, tadbirkorlar ko‘plab narsalarni oshkor qilmaslikni xush ko‘rishadi.

– Ajoyib! – dedi u, – kelgusida kelib chiqishi mumkin bo‘lgan ayrim qiyinchiliklar va muammolar uchramaslik uchun yo‘l-yo‘riq so‘ray boshladi.

Qo‘limdan kelganicha unga soddaroq qilib ­tushuntirishga harakat qildim, aslida, grafdan zo‘r advokat chiqqan bo‘lardi, chunki u deyarli barcha qonun qoidalardan xabari bor ekan. Bizning mamlakatga hech borib ko‘rmagan inson uchun bu anchayin hayratlanarli bo‘lib tuyuldi menga. Hujjatlar borasida suhbatimiz nihoyalagach, o‘rnidan qalqib mendan so‘radi:

– Janob Xokinsga yuborgan xatingizdan keyin yana biror odamga xabar yo‘lladingizmi?

– Afsuski, yo‘q.

– Ha unday bo‘lsa yozing, do‘stim, hoziroq boshlang, yana bir oy mening aziz mehmonim bo‘lishingiz haqida yozing.

– Shuncha vaqt qolishimni istaysizmi? – Bu savolni berish­ga berdim-u, o‘zimni etim muzlab ketdi.

– Tabiiyki, istayman. Yo‘q, men rad javobingizni qabul qilmayman. Boshlig‘ingiz sizni bu yerga jo‘natishdan oldin tuzilgan shartnomamiz bo‘yicha muddatni kamina ­belgilashi haqida aytilgan edi, to‘g‘rimi?

Uning so‘zlarini tasdiqlab boshimni egdim. Axir men ham boshliqqa bo‘ysunaman, uning iznisiz biron nima deya olmadim. Graf Drakulaning qarashlari va so‘nggi payti qilayotgan munosabati mening asir ekanimni isbotlab turibdi. Drakula menga hukmini o‘tkazishdan mamnun bo‘lganday g‘olibona jilmaydi, yuzimga biroz xavotir oralaganini ko‘rib yana paytdan foydalana qoldi:

– Faqat bir iltimosim bor, aziz do‘stim, xatingizda ishdan boshqa hech narsaga to‘xtab o‘tmasligingizni so‘rayman. O‘ylaymanki, yaqinlaringizga sizni sog‘-salomat ekaningiz hamda tez orada uyga qaytishingiz xabari ham yetarli bo‘ladi.

Graf juda ham ingichka bo‘lgan noodatiy o‘lchamdagi uch dona oq qog‘oz va konvert tutqazdi. Grafning nim tabassumi va sokinligidan angladimki, nima haqida yozmayin u baribir o‘qib chiqadi. Uning oldida faqat hujjatlar to‘g‘risida, rasmiy iboralar bilan chegaralanib, yolg‘iz qolganimda Minaga ham, janob Xokinsga ham stenografiyadan foydalanib barcha narsalar haqida bir boshdan yozishni dilimga tugib qo‘ydim. Rasmiy xatlarni tamomlaganimdan so‘ng stol chetiga qo‘ydim-da, bamaylixotir kitob o‘qishni boshladim. Bu damda graf ham kitoblarini varaqlab bir nimalarni qog‘ozga tushirdi va barcha xatlarni stol chetiga taxlab qo‘ydi-da, xonani tark etdi. Men ham imkoniyatdan foydalanishga tushdim – graf xatlarining manzillariga ko‘z yugurtirdim. Bunday vaziyatda menga o‘zimdan boshqa kimsa yordam bermasligini o‘ylab, mezbonimning xatlarini o‘qiyotganimdan sira vijdonim qiynalmadi. Ularning biri Vitbi, Kresentdagi F.Samuyelga, yana biri – Herr Leytnerga, uchinchisi esa Londonga, to‘rtinchisi – Herren va Biltreyt, Budapeshtdagi bankirlarga yozilgan ekan. Endigina ichini ochmoqchi bo‘lganimda, eshik tutqichi qimirlaganini sezdim va xatlar oldingi tugan joyiga qo‘yib, kresloga cho‘kdim. Graf qo‘lida yana bir xat bilan qaytib kirdi va barcha xatlarni shtamplab dedi:

– Shaxsiy ishlarim tufayli, kechga sizni yana yolg‘iz qoldirishga majburman, meni to‘g‘ri tushunasiz, degan umiddaman. Bu yerda ko‘nglingiz tusaganini qilishingiz mumkin.

Eshikka yetgach, ortga qayrildi-da, biroz jim turib yana dedi:

– Sizga bir maslahat beraman, aziz do‘stim, to‘g‘rirog‘i, ogohlantirish, desa ham bo‘ladi. Agar aylanish uchun xonadan chiqishni ixtiyor etsangiz, aslo u-bu joylarda uxlab qolmang. Qasr juda eski, bu devorlar ichida ko‘plab voqealar bo‘lib o‘tgan, begona joyda uxlash yaxshi oqibatlarga olib kelmaydi. Men sizni ogohlantirdim! Mabodo uyqu elitayotganligini (charchoqni) his qilsangiz, darhol orqangizga qayting, bu xonada siz xavfdan xolisiz. Agar ozgina e’tiborsizlikka yo‘l qo‘ysangiz... – u qo‘llarini yuvayotgandek bir-biriga ishqalab so‘zini tugatdi.

Men uni juda yaxshi tushundim, lekin allaqachon ko‘rayot­gan dahshatlarga to‘la, sirli va nursiz tushlarimdan ham yomonroq tush bormikin, bundan ham qiyin vaziyatga ­tushish mumkinmi, deya o‘ylab qoldim.

Birozdan so‘ng. Oxirgi yozgan so‘zlarim rostligini isbotlayman, endi shubhaga umuman o‘rin qolmadi. Men graf yo‘qligida uxlashdan qo‘rqmayman, tunda bezovta bo‘lmayman deya bo‘ynimdagi xochni yechib karavotning bosh tarafiga ilib qo‘ydim. Lekin bu ketishda bo‘lsa doim xoch bilan uxlasam kerak.

Graf ketib, ovozlar butunlay tinganidan so‘ng asta tosh zinalardan ko‘tarilib, derazasi janubga qaragan xona tomon yurdim. Qasrning tor, diqqinafas hovlisidan ko‘ra garchand qo‘llarim yetmasa ham mana shu olisdagi jo‘shib turgan hayot manzarasi menga biroz bo‘lsa-da, ozodlik nashidasini beradi. Bu yerda men xuddi mahbusdayman, to‘yib nafas ololmayman. Tungi hayot obrazi asta-sekin o‘z ta’sirini o‘tkazmoqda chog‘i, asablarim taranglashib, o‘z soyamdan ham qo‘rqa boshlayapman, tinmay dahshatli narsalar haqida o‘ylayman. Xudo haqqi, bu yerda rostdan ham nimadir bor. Qorong‘ilikka ko‘zim o‘rganmagunicha, atrofga tikilib turaverdim. Nihoyat, mayin oy nurlari ostida uzoqdagi qir-adirlar, vodiylar uzra oralab ketgan so‘qmoq yo‘llar xira bo‘lsa-da, ko‘rina boshladi. Tabiat go‘zalligi hayot baxsh etayotgandek edi, go‘yo har olgan nafasim menga xotirjamlik berardi. Oynadan boshimni chiqarib, atrofni kuzatdim, shu dam pastki qavatdagi chap oynada nimadir qimirlagandek tuyuldi, adashmasam u grafning xonasi edi. Men turgan xonaning oynasi tosh ambrazura bilan o‘ralgan bo‘lib, yillar o‘z ta’sirini o‘tkazgan bo‘lsa-da, butunlay yemirilib ketmagan ekan. Ambrazura ortiga yashiringancha asta poylay boshladim.

Oynadan kimdir boshini chiqardi, yuzi ko‘rinmasa-da, gavdasi va qo‘l harakatlaridan graf ekanligi yaqqol bilinib turardi. Meni adashishim mumkin emas, asirga aylanganimdan buyon grafni sinchkovlik bilan kuzataman. Lekin hozir uni bunday holatda ko‘rib qotib qoldim, etim jimirlab ketdi. Graf derazadan chiqib, devorlar ustidan tubsiz jarlik tomon emaklab yura boshladi, yelkasidagi qora plash esa shamolda xuddi katta qanotlarga o‘xshab orqasida uchib turardi. Tush ko‘rayotganga o‘xshardim, dastlab bu oy nuri ostidagi bir o‘ynoqi soyalar harakati deb ham o‘yladim. Undan ko‘zimni uzmasdan diqqat bilan kuzatdim, afsuski uxlamayotgan edim, yillar davomida yemirilib ketgan o‘nqir-cho‘nqir tosh devorlar ustida grafning xuddi kaltakesak kabi bemalol harakatlangan barmoqlarini aniq ko‘rdim.

Bu qanday inson? Yo‘q bu inson qiyofasiga