кітабын онлайн тегін оқу Ер кокше
«БАБАЛАР СӨЗІ» СЕРИЯСЫНАН
ЖҮЗ ТОМДЫҚ
ТАРИХИ ЖЫР
ЕР КӨКШЕ
Уақ ұлы Қамбар екен,
Қамбар ұлы Ер Көкше.
Ер Көкше жас екен,
Жас та болса бас екен.
Он сан ноғай бүлгенде,
Орманбет хан өлгенде,
Ол барып жатыпты
Манан деген суына,
Балқан деген тауына.
10. Үлесерге мал таппай,
Атысуға жау таппай,
Сол кісінің ішінен
Бөлініп шықты қырық кісі,
Қарауыл кеткен төрт кісі,
Шындауыл кеткен бес кісі.
Сан жылқыны алыпты
Мың кісі оны қуыпты.
Қайтпас қара болат іреңкі,
Бала батыр Жаңбыршы
20. Қуып жетті мың кісі.
– Менің мылтығыма мың кісі
Садағыма сан кісі,
Қылышыма қырық кісі
Төсенерге төсек жоқ,
Жастанарға жастық жоқ,
Жастық болар бес кісі.
Мәмбеттің ұлы Тілеген
Азуын тасқа білеген.
Бал ішкенге мақтанған,
30. Бір өзін сан кісіге теңеген.
Оған да болсын екі сексен, жүз кісі,
Сенің жақсыңа дара бір кісі,
Жаманыңа екеуара бір кісі,
Енді де қалды не кісі?
Со кісінің ішінде
Төрт жігіт ағайынды бар екен,
Бір кісі бір атқанда,
Үш атады екен.
Сан жылқыны алыпты,
40. Мың кісі оны қуыпты.
Жан жолдасы Манаша
Аршын басты Аққұламен
Бөгей, бөгей келеді,
Әлі жетпей келеді.
Табаны жазық Тарлан бозға мініп,
Бір оғын аузына тістеп,
Бір оғын жағына кезеп,
Жауға еніп кетіпті.
50. Жаудың маңдайынан еніп,
Көтінен шығып кетіпті.
Оң бүйірінен еніп,
Сол бүйірінен шығып кетіпті.
Жүрген жері кезең болды,
Жеті түн соғысып,
Қырық кісі бәрі өліпті.
Қырық кісіден жалғыз
Ер Көкше тірі қалыпты.
Мың кісі бәрі өліпті
60. Мың кісіден жалғыз
Жаңбыршы батыр қалыпты.
Аттың қолаңсасынан қан келді. Жаңбыршы айтты: – Екеуміз соғыспайық. Көкше айтты: – Соғыспасақ соғыспай-ақ, қояйық! Мың кісінің атын Жаңбыршы алды. Алып келген жылқыны Ер Көкше алды. Қайтып кетті Жаңбыршы. Ер Көкше кісілерін қарап, жүрсе, жан жолдасы Манашаның маңдайына қасалы оқ кіріп, басын көтеріп соғып жатыр екен. Оғын суырып алды. Қара дәріні құйып еді, түрегелді Манаша, өзінің қырық кісісі [нің] бәрі түрегелді. Манағы мың жылқысын айдады. Жүріп келе жатыр. Ер Көкше жүре алмайды.
– Е, жігіттер, жігіттер!
Е, Манашам, Манашам!
Жаурын жағып қарашы,
Тезектің отын қалашы.
Омыртқамда он жара,
Оңғарыла алмай келемін.
Қабырғамда қырық жара,
Қимылдай алмай келемін.
70. Толарсақта тоқсан екі бар жара,
Толғана алмай келемін.
Қақ жауырында бір жара,
Сом жүректе бір жара,
Қарға жүнді қамыс оқ
Шаш етектен тиіпті,
Көк желкеден шығыпты,
Бәрінен де со жара.
Олар енді жүріп кетті. Қараса, Ер Көкше жоқ, Манаша да жоқ. Манаша Ер Көкшеге айтты: – Ер Көкше, бүйтіп жатар ер ме едің? – деді. Бар, – деді, – бұлай жау жетті деп шап! – деді. Ер Көкше сонан «жау жетті» деп шапты. Бір оқты жағына кезеп, атына жайдақ мініп, “жау қайда?” деп былай бір кетті, бұлай да шапты, жау көрінбеді. Онан соң келіп жығылды. Жолдасы сонан соң айбалтамен жер қазып көмді. Қайтты. Сонан соң Манаша манағы кісілерге қуып жетті. Олар «екеуі де өлді» деп, малдарын үлесіп алып қойған. Манаша келгеннен соң, бірін-біріне соғып малды қайтып алды. Сонан соң Ер Көкшенің сыбағысын бөлек алды, мылтығының сыбағасын алды, қылышының сыбағасын алды, өзінің сыбағасын алды, сонан соң өзгелерге берді.
Ер Көкшенің үйінде жалғыз баласы бар екен, аты Қосай екен. Ол үйінде қырық құлаш саты қылған екен, соған шығып көрді жорықшыны.
Қосай үйден шығыпты,
Келген кісіні көріпті.
80. – Әкем Ер Көкше келсе,
Әкем жорға әпкелсе,
Әкем торқа әпкелсе,
Жорғаны мен мінемін ,
Торқаны мен киемін, – [деп],
Алдынан шығып айтыпты.
Манаша енді келіпті,
Кісілерге айтыпты:
– Мынау Қосай сұраса,
Әкесінің халін сұраса,
90. Сендер жауап бермеңдер,
Ешбір сөз айтпаңдар!
Оған жауап мен берейін.
Бала алдынан шығыпты:
– Ассалаумағалайкум, ағалар,
Ақсақалды бабалар!
Менің әкемді көрдің бе?
Манаша сонда сөйледі:
– Жаным дейін Ер Қосай,
Тәнім дейін, Ер Қосай,
100. Сенің атаңды мен көрдім.
Табаны жазық Тарлан боз
Табаны тиіп келеді,
Оны қаға келеді.
Садақ толған сар жебе
Жүні ұшып кетіпті,
Оны жөндей келеді.
Солқылдаған ақ найза
Қисайып кетіпті,
Оны түзетіп келеді.
110. Өңгеге өгіз олжа тигенде,
Әкеңе тана олжа тиді депті.
– Е, ағалар, ағалар,
Ақсақалды бабалар!
Табаны жазық Тарлан боз
Табаны тиер ат па еді?
Садақ толған сар жебе
Жүні ұшар оқ па еді?
Солқылдаған ақ найза
120. Өңгеге өгіз олжа тигенде,
Әкеме тана тиер ер ме еді?
Ай, ағалар, ағалар,
Ақсақалды бабалар!
Азаматтар-шоралар!
Олай демей, бұлай де,
Біздің әке өлді де,
Бізді Құдай ұрды де.
О кәуірге қылмасам,
Ағытқан қойдай маңыратып,
130. Аш күзендей шулатып,
Арқа ауылдың сары жон
Тізеден соқпақ салмасам
Керегесін кертпесем,
Кертіп отқа жақпасам,
Қосай атым құрысын!
Бала үйіне қайтты. Манаша айтты: – Е, Қосай, мынадан сауға алыңыз! Өзім кісіге сауға бергендей болғанда алармын – [деді Ер Қосай].
Қосай сонан үйіне қайтып келді:
– Е, шеше, шеше,
Біздің әке өліпті,
Бізді Құдай ұрыпты.
О кәуірге қылмасам,
140. Аш күзендей шулатып,
Ағытқан қойдай маңыратып,
Арқа ауылдың сары жон
Тізеден соқпақ салмасам,
Қосай атым құрысын!
Атамның сүйтіп кегін алармын!
Әкемнің елі бар ма?
Әкемнің жұрты бар ма?
Құдасы әкемнің бар ма,
Құрбысы әкемнің бар ма?
150. Досы бар ма, шешеке?
– Жоқ, – деді шешесі. – Бойы өсіп, бұғанаң қатпай, балам, жауда өлерсің, – деді. Бір Жепекбай деген құлы бар екен, соған бала келді: – Мен мінгендей ат бар ма? – деп сұрады. – Сен мінгендей ат жоқ, – деді. Айтпады Жепекбай. – Сен шыныңды айт, – деді. Айтпады Жепекбай. – Сен шыныңды айтпадың, – деп, жағасынан ұстап алып ұрды жерге. Жепекбай: – Айтайын, – деді:
– Орай Қақтың басында
Ай маңдайлы алаша ат
Күн маңдайлы құлаша ат,
Салпаң құлақ сарғылша ат,
Еменнің ең түбіне
Мінсең де сол жарар.
Әкесінің қалған қырық құлаш жібек арқан [ы] бар екен, алып келді оның су ішетұғын жеріне, өзін көрсетпей, жер қазып жатты. Әуелі күн маңдайлы Құлаша ат келе жатыр, артында ай маңдайлы Алаша ат келе жатыр. Күн маңдайлы құлаша ат су ішті, суды ішіп-ішіп тамсанып еді, маңдайы бүлкілдеді, күндік өнері бар екен. Ай маңдайлы алаша ат суға келді, су ішті, маңдайы бүлк-бүлк етті, айлық өнері бар екен. Сары ат су ішпей қайтып шығып кетті. Ертең келді, сары ат ертең келіп су ішті. Шалманың басын мойнына тастады, ұстап алды, жүгендеп алды, мініп шешесіне келді. Шешесіне айтты: – Менің ер-тоқымымды қыл! – деді. Мен ханнан барып қол сұрайын, – деді. Ханға келді: – Е, хан, – деді, – тақсыр, – деді. Хан есітпеді, хан тойда отыр екен. Сонан соң: – хан шыққаннан соң сөйлесермін, – депті. Бір төбенің астына барды, ұйықтап жатыр. Хан асын жеген соң, тысқары шықты. – Манағы жарғағы бар сары бала қайда? – деді. Табыңдар оны, – деді. Бір бала айтты: – Мына төбенің астында жатыр, – деді.
– Бір он жігіт, он найза алып сол балаға барыңдар, жаман болса қорқар, жақсы болса қорықпас, – деді. Он жігіт барды, айғай салып: – Нағып жатырсың?– деді. Хан басыңды аламын, – деді. – Хан басымды алса, даярмын, – деді. Келді бала ханға. Хан: – Бала, бері кел, – деп шақырды. Ханның қасына келіп отырды бала. – Бала, кім баласысың? – деді. – Ер Көкшенің баласымын, – деді. – Неге келдің, бала? Әкемді кәуір өлтірген, сізден қол сұрағалы келдім. – Бұ бала, жас екенсің, бала, барма! Қыз айттырып берейін – [деді]. – Қосайға айттырғандай қыз бар ма? – деді. Арғынның Ақсары биі айтты: – Менде қыз бар, – деді. Аты – Ботақыз, – деді. Қосай айтты: – Қалың малы не? – деді. Айтпады Ақсары би.
– Арғынның Ақсары биі,
Бермен бақ, Сары би!
Ботақыздың қалың малын
160. Айт, Сары би?!
Қалың малын айтпасаң,
Арман қарап тұр, Сары би.
– Хан тақсыр! Қатын болса жай алармыз әкемнің кегін алған соң, маған қол бер әуелі, – деді. Хан айтты: – Бұған баратұғын ерлер бар ма? Арғынның Ақсары биінің алты ұлы бар екен. – Барармыз, – деді. Онан соң жұрт: – Барамыз, – деді. Үйіне келді алтауы, сонан соң: – Бармаймыз, – деді. Қосайдың өзі аттанды. Жұрт барған соң, бес асық дос баласы бар екен, бесеуін ертіп жүрді. – Ботақыздың ауылын баса жүрейік, – деді. Ботақыз сұлу женгесіне жүгіріп айтты: – Анағы кісіге бар, сөйлесейік, – деді. Құда түспей, құйрық бауыр жемей, неге көрінесің оған. Онан қыз жүгіріп кіші жеңгесіне келді: – Анағы кісіге бар, сөйлесейік, – деді. Қайтып барамыз оған? – деді. – Қарға шелек ілейік, бие сауған болайық, сүйтіп сөйлесейік. Қарына шелек ілді де, бие сауған боп барды. Қосайды түсірді аттан. Ойын-күлкі қөп қылдылар. Бір уақытта жеңгесі: – Қайтыңыз, – деді. Қосай атқа барды. Қыз айтты. – Қайтпаңыз, мереке-ойын қылайық, қызық қызмет бар мында. Қосай айтты: – Атқа мініп шыққан соң, еркек қайтып түсер ме екен, ұрғашы қайтып түседі. Қосай аттанды, қыз қолтығынан тартты, түсіруге болмады. Қолтығынан жігіт жібек шапан ап берді. Қыз айтты: – Қашан келер екенсіз? Жігіт айтты: – Шапанның жағасынан оймақтай қалғанда келермін. Жүріп кетті Қосай. Оныменен көп қол барды. Арғынның Ақсары биінің ұлы: – Қосайдың ауыр қолы жорыққа бара жатыр, – деп келемеж қылды.
Айдан ай өтіп кетіпті,
Жылдан жыл өтіп кетіпті.
Қосай Алған қолменен
Барып-барып кетіпті.
Неше ай барған соң,
Неше жыл барған соң,
Қасындағы бес бала айтыпты:
170. – Жаным дейін, Ер Қосай
Шыным дейін, Ер Қосай,
Көп біз шөлдеп барамыз,
Көп біз пәле көреміз,
Оған амал не болады?
Қарнымыз ашып барады,
Судан шөлдеп барған соң,
Астан аш болған соң,
Қайдан амал табармыз?
Бес бала оны айтқан соң,
180. Қосай сөзін есіткен соң:
– Шөлдеп барған кісіге,
Қарны ашқан кісіге
Сусағанда су берейін,
Қарны ашқанда ас берейін!
Садағымның қорамсағында
Бес бауырсағым бар екен.
Салпаң құлақ Сары аттың
Бауырыңның астында
Жайдың тасы бар екен.
190. Садағының қорамсағында
Бес бауырсағын алды дейді.
Бесеуіне алып берді дейді.
Бесеуі өңгеріп жүріп
Бес бауырсақты жеді дейді.
Салпаң құлақ Сары аттың
Бауырының астынан
Жайдың тасын алыпты,
Бұлғап-бұлғап жерге қойыпты.
Әуеден жаңбыр жауыпты,
200. Мына судан ішіпті.
Ер Қосай атқа мініпті,
Қарауыл қарап кетіпті.
Жеті тауға шыққан соң,
Жеті таудан түскен соң,
Жеті қырды асқан соң,
Сары аты жүрмей қалады.
– Қамшыласам да жүрмедің,
Қарбансам да жүрмедің,
Тебінсем де жүрмедің,
210. Тербелесем де жүрмедің,
Маған неден көңілің қалды?!
– Ойбай ием, Ер Қосай!
Жүгенімді алып құлатпадың,
Ерімді алып аунатпадың,
Саған неден разы болайын?!
Ер Қосай аттан түсе қалыпты,
Ерін тастап алыпты,
Арқа терісі бірге түсіпті.
Жүгенін енді алыпты,
220. Бас терісі бірге түсіпті.
Салпаң құлақ Сары ат арнаның ақ жусанынан алты аттап, алты аунап түсті, құйрығын сыртына салып, үйден шыққан қалыбына түсті. Құйрығын сыртына салып, құлашы бар құлан болып күннің батысына таман кетті. Бала айтты: – Ат аяған жерге қарайды, құс аяған көкке қарайды” деген осы екен. Бала жылап, жылап ер-тоқымын жастанып жатып қалды. О Сары ат барып, баяғы батыр Жаңбыршының шәрін үш айналып қашты. Қарға тұмсықты, қазық аяқты кемпір бар екен. Сол кемпір айтты: – Бұ жарғағы бар екен, Сары бала бар екен, бұ семіз сары ат бар екен. Бұл шәріңді үш айнала шабылып, мұны ұстаңыз қуып. Шәрдің жігіттері қуды Сары атты, жетпеді. Сары ат қайтып барды, жетсе, Қосай ұйықтап жатыр екен. Ат басқа тепті, оянды. – Неге жыладың, – депті. – Сені кетіп қала ма, – деп жыладым. – Мен неге кетейін, мен батыр Жаңбыршының шәрін үш айналып қаштым, маған жетер ат жоқ екен. Мен сол ат сынарға бардым. Бір соқыр қара бие не жетті, не жетпеді, ішіндегі құлыны тұлпар екен, сол шәрде бір күрең арғымақ бар екен, бір Сары бала бар екен, тоқсан сиырдың сүтін ішеді. Соны тастама, екеуін өлтір! Менің түгімнің түбі сайын бір оқ, мен жеті түн, жеті күн шаба алмасам маған серт, шабыса алмасаң саған серт! Бір өзімнің дүбірімді мың жылқының дүбіріндей қылайын, сауырым ортасында екі бәйтерек орнатайын. Қосай айтты: – Мен бір өзімнің даусымды мың кісінің даусындай қылайын, басымды таудай қылайын, көзімді шаңырақтай қылайын, жеті түн, жеті күн шаба алмасаң саған серт, шабыса алмасам маған серт!
Атына мінді, келді шәрге, жеті күн, жеті түн соғысты, аттың тізесінен қан келді, бәрін қырды. Бір жүз кісі қалды. Баланың алмасының сағағына май қатты, өзі шаршады. Сары ат айтты: – Түсе қап, бауырыма ен! Түсе қап бауырына енді. Ат сілкінді «тұр» деді. – Үстіме мін, – деді. Үстіне мінді, жүз кісіні жесір-жебір қылып алып жөнелді, алып шықты, олай, екі дөң артылып түсті, баяғы желмая мінген кемпір көтінен қуып келді: – Е, Қосай! – деді, – мұның артынан жоқтайтұғын кісі барар. Қосай айтты: – Е, кемпір, бір ел алып қал. Кемпір бір тайпа ел алып қалды.
Онан соң Сары ат жүрмеді. – Неге жүрмейсің, – деді. Ат айтты: – Ұмыттың, – деді. – Нені? – депті. – Темірлі үй қалды, күрең арғымақ қалды, Сары бала қалды. Қосай қайта жүрді. Келді қайтып. – Енді оны қайтып бұзамыз? – деді. – Мені текпіле, өкпемді шығар, сауырымнан сабап сапты аяқтай ет шығар, сүйтіп қоя бер! Сары ат айтты болды, жерге барып қайтадан жүгірді, келіп үйді теуіп кеп кетті. Темір үйдің екі қабаты үзілді. Тағы кетті жүгіріп. Қайтып айналып кеп теуіп кетті, темір үй ашылып кетті. Ішінде Сары бала жатыр екен күрең арғымақ тұрған екен, күрең арғымақтың аяғында темір шілдері бар, темірден ноқтасы бар. Сары баланың қолында бір жағы бар екен, бір төбені атса, төбе аударылып түсер еді. Сары балта айтты: – Е, Қосай, тірі болсам, елімнің кегін алармын сенен. Қосай басқа кеп шапты, ішін жарды, ішін қараса тоқсан бөлек қарыны бар екен, тоқсан сиырдың сүтін ішеді екен. Бір кемпір онда отырды: – Тәңірі көзің [ді] ашсын! – деді. Сары ат айтты: – Қайтара кет! Сонан соң Қосай манағы көшіне келді, көшке айтты: – Мен озып барайын, ұзын сызған жеріне жүр, дөңгелек сызған жеріне қон. Сонан соң Ер Қосай озып барды жеріне, бір төбенің басына шықты, күндік жерден есітеді екен, түстік жерден болжайды екен.
Түстік жерде Жаңбыршы батыр кетіп бара жатыр екен, қасында ұлы Темірбай алып бар екен, бір сәуегей бар екен. Жаңбыршы айтты: – Е, сәуегейім, не көрдің бүгін? Сәуегей айтты: – Бүгін біздің шәрді бір бала шапты, астында семіз Сары ат бар еді, жеті қабат темір үйді бұзды, бұл Сары баланы өлтірді, қасындағы күрең арғымақты өлтірді. Жаңбыршы айтты: – О баланы біз көрдік, бізді о бала көрді, біз оған барсақ, ол бізді өлтіреді. Ол бізге келсе, оны біз өлтіреміз.
Сонан соң Қосай жөніне жүріп кетті. Сары ат айтты: – Е, Қосай, елің енді жақын еді, бір таудың ар жағында Ертістің суы бар, оның ар жағында арғынның Ақсары биінің аулы бар, мына тауға желіп шық, желіп түс, желіп мен ар жағына өтейін. Судың ар жағында мен жығылайын, сен сонда атым өлді деп айғай сал, сонан соң сол ауылдың кісісі келер, арғынның Ақсары бидің алты ұлы құйрығымнан тартар, көтімді қозғалтпас, арғынның Ақсары биі өзі тартар, сонан соң түрегелейін, көңілі тәуір боп қалсын, – деді.
Қосай кетті тауға, желіп түсті, желіп өтті, судың жиегіне келіп жығылды, айғай салды, ауылдан кісі келді. Қосай айтты: – Жолаушы едім, менің атым жығылып жатыр. Арғынның Ақсары биінің алты баласы кеп тартты, көтін қозғалтпады. О тағы айғай салды, арғынның Ақсары биі өзі келді, келіп тартты, ат түрегелді тартқан соң. – Е, балаларым, – деді, – қартайсам да бір бөрінің бір қойлық әлі бар екен дегені осы, – деді. – Жаным, кім едің? – Қосайдың жолдасымын, – деді. – Қосай әкесінің кегін алды ма? – деді. – Кегін алды. – Ойбай үйге жүр, сусын іш!
Үйге келді Қосай, сусын ішті, Ботақыз сұлу аяқшы болды. Үйінде жатқан сартпен ойнар екен қыз, Қосай оны білді. Қосай тұра аттанды:
– Қолымдағы қарағай садақ
Қайыра тартқан бар ма екен?
Арқа ауылдың сары жон
Тізеден соқпақ салған бар ма екен?
Әкесінің кегін алған бар ма екен?
– Әкеңе бердің толы аяқ,
Шешеңе бердің жарты аяқ,
Маған бердің орта аяқ.
Көңіліңді беріп қойыпсың
230. Телегей қара бөрікті
Жатыр екен үйіңде,
Қалай ойнасаң да ерікті
Бір күнде басыңа тиер тал таяқ.
Сонан соң жұртына кетті. Арғынның Ақсары биінің балаларына айтты: – Ертең менің көшім өтеді, малдарыңа ие болмай қалмаңдар.
Сүйтіп жүріп кетті. Келіп қолына келді, судың арғы жиегінде қонды, ертең айдады, арғынның Ақсары биінің ауылы [н] бастыра айдады. Сиыры сиырына қосылып кетті, қойы қойына қосылып кетті. Сары бидің алты баласы – алтау [ы] алты тайға мініп жайдақ шаңның ішінде қалды. Алтау [ы] айттылар: – Қосай мырзаға айтыңыз, малымызды бөліп алайық, тоқтасын! – деді. – Оған тоқтамаймын, – деді. Қойындай қойын бөліп тастады, жылқысындай жылқысын бөліп тастады, жүріп үйіне келді.
Үйіне келді, қаршыға салды. – Ботақыз сұлуға үй тіксін, – деді. Ботақыз сұлуды алып келді, кешке жаңа тіккен үйге барып жатты. Аты байлаулы екен. Аты үйді сындырып бара жатыр. Ботақыз сұлу айтты: – Атыңыздың мінезі осылай ма еді? Қосай айтты: – Күнде қаз, дуадақ қанжығасында жүруші еді, соны көксеп тұр, шығып қара, – деді. Шығып қараса, жеті қабат жау үйді құрсап алыпты. Қосай айтты: – Кейін тұр, атыма мініп шығайын!
Атына мініп шықты, қолдан қарсы келді біреу. Манағы желмаяға мінген кемпірдің баласы. Темірбай алып екен. Найзамен шанышты Қосайды, жоғары көтерді. – Қосай қалайсың? – деді. – Бұрын үстіңде едім, әлі де болса үстіңдемін. Қосайды жерге тастап кетті, найзаның қарыстай жері ішінде қалды, Қосай өліп қалды. Темірбай алып онан соң елін шапты, қатынын мінгіздіріп алайын деп еді, Темірбай алып алдырмады. «Шешеме қылған жақсылығы бар» деп, манағы желмаяға мінген кемпірге бір тайпа ел беріп кеткен еді, соның үшін қатынын алдырмады. Сары атты ұстайын деп еді, ұстатпады, қырық кісіні өлтірді, қашып кетті Сары ат. Сары ат Қосайға қайтып келді. Қайтып келсе, Ботақыз сұлу өлгелі жатыр екен. Ат айтты: – Өлме, – деді. – Мына өлген кісінің өтін алып, Қосайдың мұрнына құй! – деді. Өлген кісілердің өтін қатын алды, мұрнына құйды. Қосай: – Қатты ұйықтадым деп түрегелді. – Жау қайда кетті? – деді. – Қайтып түс, – [деп] қатын айтты: – Қосай қайтып түсті. Қатын айтты: – Бүгін әкең түсіңе енер, – деді.
Ұйықтады Ер Қосай. Түсіне әкесі енді. Әкесі айтты: – Ол кемпірдің ұлы Темірбай алып, сырты – болат, іші – құрыш, – деді атасы. [Оған] мылтық өтпейді, шапса қылыш өтпейді. Түнде жатса мойнына шайтан үйелеп жатады. Сонда түнде барып шап.
Таң атты, ертең түнде Қосай барды, Темірбай алыптың басын шапты. Таудың аржағына барып жатты. Таң атты, келіп қолға араласты, бәрін қырды, ат-тонын бәрінің алып қайтты. Жеті жүз ұста жидырды, жетпіс арба көмір алдырды, өзі көмірдің ортасына отырды. Ұсталарға бастырды, өзі қорғасындай балқыды, көтінен найзаның сынығы түсіп қалды. Жазылып кетті өзі. Малын малданып, жанын жанданып еліне хан болып, сондай әділ болып, барша мұратына жетті.
