кітабын онлайн тегін оқу  Ер жанібек

«БАБАЛАР СӨЗІ» СЕРИЯСЫНАН

ҒАШЫҚТЫҚ ДАСТАН

ЕР ЖӘНІБЕК

Керейдің бәйбішесі – Абақ апам,

Бермекпін бұтағыңды санап, апам.

Ұрпағың «он екі абақ» болып өсті,

Берген соң өзі ықылас Хақ Тағалам.

Керейдің бел баласы Жаубасарды,

Білмеген ата тегін алжасады.

Баласы Жаубасардың Майқы болып,

Немере Алдаберді жалғасады.

Баласы Алдаберді – Бағаналы,

10. Бастадық ата тегін санағалы.

Екінші ұлы болып Байлау туып,

Еркелеп әкесіне жанасады.

Байлаудан туған екен Бердішора,

Жантекей одан туған құтты бала.

Ұрпағы үш Жантекей болып өсті,

Бақ қонып, қыдыр дарып шаңырағына.

Ішінде Жантекейдің Сүйіндік біз,

Бастан-ақ ел қамын жеп күйіндік біз.

Құламбет, Алты деген ұлы болып,

20. Көркейіп ел көзіне көріндік біз.

Алтының кіндігінен он бес ұлы,

Бейне бір жеткендей ед көкке қолы.

Жанына он төрт отау қатар тігіп,

Құлпырған масатыдай оң мен солы.

Заман ед ол кездері ел шабысқан,

Тайынар қандай адам мол табыстан.

«Алтының ақ жылқысы-ай» деп атанған,

Бар еді бірнеше мың жер қайысқан.

Ел көшті жұма күні мекеніне,

30. Көз жетпес ертеңіңнің не екеніне.

Ұлы апам көшпей қойды шомбал үшін,

Амал не, өзіне-өзі өкінсе де.

Ел айтты: – Сенбіге қалмаңыз, – деп,

Ел қонбай, бел шешіп дем алмаңыз, – деп.

«Жау бар ғой жар астында» деген қайда,

Бұл сөзді құлақ салып, аңлаңыз, – деп.

Жұрт айтты: – Қауіп-қатер жақын, – деді,

Білсеңіз біздің айтқан ақыл, – деді.

Ұлаят апамызды көндіре алмай,

40. Баласы Алтыдағы мақұл, – деді.

Кірмеді құлағына елдің сөзі,

Шелденіп түк көрмеді екі көзі.

Асқақтық пендесіне пайда бермес,

Артықша сеніп кетті өзіне-өзі.

Адамға не келтірмес күпіршілік,

Ондайда жан табылмас есіркелік.

Көз көріп, құлақ естіп жолықпаған,

Тап болдық зобалаңға түршігерлік.

Еру боп қонып қалды қиыр жаққа,

50. Тұрмады айтқан ақыл бір тиынға.

Бекқамыс жайбарақат жата берді,

Жау шапты таңға жақын тұтқиылда.

Ел дағы алыс емес таяуда еді,

Бұлардың әрекеті баяу еді.

Тым құрыса елге хабар бере алмады,

Лажы жоқ, бәрі атсыз жаяу еді.

Сайланып келген еді олар дағы,

Алысты жанталасып бұлар дағы.

Құр қолмен тырп ете алмай қапы қалды,

60. Не өндірмек қансырап кеп құлар дағы.

Ауылым қан сасыды өлгендермен,

Өш алмай арманда өтті келгендерден.

«Шығасыға иесі басшы» болды,

Не пайда шығар дейсің күңіренгеннен?

Ауыл еді шөберелі толықсыған,

Кезінде бұларды кім олқысынған.

Қалмады еркек кіндік бала дағы,

Бас кетті, байлық кетті толықсыған.

Қалмақтар үсті-үстіне шаба берді,

70. Төрт түлік малды тегіс ала берді.

Ит өліп, бала жылап, зар-зар болып,

Аңырып ауылымыз қала берді.

Ол кезде елге қақпан құрулы еді,

Жау жақтың құлағында түрулі еді.

Елменен бірге көшсе дәнеме жоқ,

Қалмақтар ала алмас ед рулы елді.

Көрші де, қолаңы да сау қалмады,

Еркектен бұл ауылда жан қалмады.

Жемсіреп екі көзі қанданған жау,

80. Алдына жолыққанды құр қоймады.

Есназар жоқ қарауға кеткен еді,

Ізімен барған жерге жеткен еді.

Жазмышта су ішері болғаннан соң,

Құдайым оған шапағат еткен еді.

Дүние-ай, мынау қандай жалған еді,

Жөргекте жылап Сары қалған еді.

Жасырып жер ошақта бір жеңгесі,

Қатерден аман сақтап алған еді.

Осылай қалды екі ұрпақ әрең зорға,

90. Есназар, Сары аман қалды осыда.

Құдайға шүкірлік етеміз біз,

Қалғаны ұрпақтықтың о да олжа.

Келеді Есназарға енді аялдау,

Ауылдың басы, міне, өзі болды-ау.

Тұңғышы Базарбайдан төмен қарай:

Байқасқа, Бұқарбай мен Күншу, Жайлау.

Алтының Сары еді сүт кенжесі,

Әкеден айрылған ол жетпей есі.

Бердәулет, Кердәулетпен екі ұл тапты,

100 Ала алмай қалмақтарда кетті кегі.

Бердәулет өткенді ойлап қайрандаған,

Келсеші толықсыған, қайран заман!

Қайғымен ауылымыз жүргенінде,

Көрінді бір саңылау армандаған.

Шаше апам^жерік болған бөрі етіне,

Ырымдап арта түсті үміті де.

Ұстатып бөрі етін жеп, мауқын басып,

Сымбаты құп жарасқан келбетіне.

Дүниеге келді бөбек балпанақтай,

110. Балтырлы, кең иықты, жалпақ маңдай.

Сабаздай жай қозғалып тыныш жатыр,

Көрген жан мүсініне таң қалғандай.

«Келгенін шақшақ Жәнібек біліп ек,  деп,

Алғалы батаңызды келіп ек» деп.

Бердәулет бастап келді өз үйіне,

– Ырымдап зор тілекке жүріп ек, – деп.

– Балаға сынаңыз да ат қойыңыз,

Атыңа ықыласымызды беріп ек, – деп.

Нәрестені қолына алды Жәнібек қарт,

120. «Бөбекке ат қоятын жөнім-ақ» деп.

Мүшесі толық екен айтағасын,

Тұр екен батырлыққа келіп-ақ, – деп.

Бесігін көргенімде көңілім толды,

Қояйын өз атымды «Жәнібек», – деп.

Басқаға атын атап боқтатпаңдар,

Ер жетсе алған бетінен тоқтатпаңдар.

Берейін шын ықылас батамды мен,

Халайық, қолың жайып ал құптаңдар.

Керей деген елің көп,

130. Ел айналар шешен бол.

Шалғайда-шалғай жерің көп,

Иелеуге көшер бол.

Бұзатын қамал шебің көп,

Ақыл тауып шешер бол.

Жағаласар жауың көп,

Жауға шапсаң есер бол.

Ел ішінде дауың көп,

Жұрт алдында көсем бол.

Жабылған жауды жапырып,

140. Шайқасқанда есен бол.

Жекеге шықсаң желденіп,

Жауыңның басын кесер бол.

Ер топтайтын

Ел жоқтайтын,

Жұрт құптайтын,

Белдескенді жығатын,

Алып жерге ұратын,

Тізерлеп басып тұратын,

Азулы сырттан бол!

150. Халайық бұл батаға «әумин» деді

«Батаның оңғара көр жолын» деді.

Дарытып қарияның батырлығын,

Қайратын асыра көр мығым, – деді.

Көк пері қонып еді бала жастан,

Шығады жақұт, меруерт асыл тастан.

Жәнібек он екіге келгенінде,

Ереуіл зор айқасқа араласқан.

Кетпеді ата-бабам қаны тегін,

Жәнібек жаудың алды жекпе-жегін.

160. Асқынған Садырды ол қанға бояп,

Дариға-ай, қайтты алғаш кеткен кегім.

«Майдан!» деп ер Жәнібек айғайлады,

Көрген жан айбатына қайрандады.

Шыға алмай жекпе-жекке қарсы жағы,

Сенделіп жеңілген қол бай-байлады.

Қалмақ жақ берді енді дұрыстықты,

Жуасып тастады олар қырыстықты.

Сайланып келген қолды бас идіріп,

Алғашқы ерлігімен аты шықты.

170. Құтқару Абылайды – тырнақалды,

Жәнібек бұл сайыста қунап алды.

Есе алып қан майданда бергеннен соң,

Қазақ жақ жеңіс тауып жырғап қалды.

Бар қауым Жәнібекке алғыс айтты,

Жеңіспен кейінгі елге қайта қайтты.

«Ту алып, сарбаз ұстап, таңба алсын» деп,

Абылай дабыралы жарлық айтты.

Абылай оң тізеден орын берді,

Керейді үлкен ел деп мөрін берді.

180. Жәкеңді қолбасыға бекітті де,

Сандаған сайыпқыран қолын берді.

Жәнібек батыр еді елден ерек,

Кезінен бұл керейге болған тірек.

«Ел еркі, ер намысын әперем» деп,

Әр жақпен сайысқан ед табан тіреп.

Бұл сөздің сыры жатыр арт жағында,

Өмірдің нелер жатпас қатпарында.

Кикілжің болып тұрды қазақ іші,

Қалмақпен үлкен сайыс астарында.

190. Қалмақтар кезек соғып екі жағын,

Кереймен қырғи қабақ тобықты, арғын.

Арасы керей, найман егес болып,

Көресің бұл пәленің қоздағанын.

Керейлер жеңіледі найман жақтан,

Өзі еді әуел баста тыныш жатпаған.

Үш қыз бен, отыз қой мал, үш жүз байтал,

«Үш кесек» айып еді бұл жығылған.

Басылмай бұл жаңқышақ сызат алған,

Шықпады кейбіреулер ғибрат алған.

200. Найманның ішіндегі бір бөлегі Әр жылы санат құрып бұны алған.

Япыр-ау, осылайша асқақтай ма,

Қағатын кеудесіне жан шықпай ма?

Ел болып бір жағадан бас шығарып,

Қылығын мынау өрескел тастатпай ма?

Емес пе бұл қылығы қорлағаны,

Ұнай ма осылайша зорлағаны?

Туысын қас жауындай көргені ме? –

Деп айтып жас Жәнібек долданады.

210. – Үй тігетін жабылып,

Зыр жүгіріп қабынып.

Қыз бен байтал, қаймалды,

Дайындайын сабылып.

Ағайынға не қылдық,

Елде жоқ бастап ырымды,

Қыздан кесіп бұрымды,

Әңгір таяқ үйіріп,

Қайдан келген жырынды

Мынасы қай қылық?

220. Бұйдасын кесіп қаймалдың,

Құйрығын кесіп байталдың.

Сұғыңды қадап, ағайын,

Жаудай неге сайландың?

Алғанбысың кәнігіп,

Үштеп салық салатын.

Күштеп қырына алатын,

Қайда кеткен Кізің хан

Оқыранып табатын –

Кетеміз бе жауығып?

230. Кимелеп саған ешкім кел демеді,

Ел болсаң қадыр тұту жөн келеді.

Сен болсаң тоғыз таңба, мен он екі,

Терезем қай жақтан да тең келеді.

Жәнібек осыны айтып ашуланды,

Екі қас көзін жауып қатуланды.

«Тәуекел күйсін, тисін» деді дағы,

Харакет, батыл қимыл қолданады.

– Осыдан кетпексіз бе болып тілім,

Халқым-ау, аңғарсаңшы мынасы өлім.

240. Шаш кескен – бас кескеннің баламасы,

Деп кесті тымақтарының төбелерін.

Құйрық-жал кескенің ғой аяғымды,

Кесейін мен де сенің балағыңды.

Астырып үш үйіңе бір қазанды,

Осылай тарттырамын табағыңды.

Бұйданы кескендігің – белді кескен,

Болмай ма жұртта қал деп ерегескен.

Етегін шапандарының кесіп алып,

Деп айтты болсын осы «үшті кескен».

250. Бұл дәурен өтіп жатты ерегеспен,

Бұл жөнінде ел іші де не деспеген.

Табағы екі жақтың тең тартылып,

Қалмақтар ырғындады бұл егестен.

Бұл кесік жалғасқан ед ұзын заман,

Кейінгі ұрпақтарға арты жаман.

Құтқуарлап көп созудан не шығады,

Бәрінен болсын күллі қазақ аман.

Кей істер заман өте болады жат,

Сөйтсе де көңілімізде қалар сызат.

260. Мақсатым айта кетпек өкінішті.

Кейінгі ұрпақтарым алсын ғибрат.

Абылай қормал еді берекелі,

Тоқтатты арадағы әрекені.

Басқарды бүкіл қазақ сахарасын,

Жан екен зиыныңа бәрекелді!

Ол кезде шабындылық заман еді,

Қашан бір ел іргесі аман еді.

Бел шешбей, ат жібермей сай тұратын,

Білсеңіз бұның бәрі сонан еді.

270. Абылай қолды бастап жүрмек болды,

Ілесіп барлық батыр ермек болды.

Шешуші шонжар сайыс басталмақшы,

Бұл өзі ел сабылтқан дүрмек болды.

Қалмақшы қазақ-қалмақ бір алысып,

Ежелден келген еді сыр алысып.

Екі қол бір-біріне келді таяу,

Көрінбей алды-арты жер қайысып.

Қалмақтан батыр шықты қан майданға,

Айбаты жаннан бөлек көрген жанға.

280. Барғанды шілше бұрап тастайды ол,

Сірә да, тояр емес қызыл қанға.

Барыстай гүрілдейді Серін қалмақ,

Қазақтан батырлардың зорын алмақ.

Басшыдан қазақ қолын «торжағұн» қып,

Дәмесі осылайша орындалмақ.

Танытып батырлығын дүйім көпке,

Келсін деп шайқасатын шығып шетке.

«Қазақтап!» иянаттап боқтаса да,

Шығатын жан болмады жекпе-жекке.

290. Қазақ жақ мұны көріп сасады енді,

Қалмақтың салауаты асады енді.

Білдірмей қол ішінде кейбір қорқақ,

Жылыстап, жан сауғалап қашады енді.

Қысылып Абылай да тер басады,

О дағы жөнін болжап бек сасады.

Теңселіп қазақ қолы кетті түгел,

«Ойпыр-ай бұл жендеттен кім асады?»

Жасақтар: – Келді біреу көрдім, – дейді,

Жәнібек болмаса егер бұл кім? – дейді.

300. Тұрғанда есі шығып қазақ қолы,

Білгендей дереу жетіп келді дейді.

Мінгені бұл қалмақтың сандал екен,

Айдарын әсем өріп алған екен.

Қарсы келген Жәнібекті көзге ілмей,

Асқақтап елеуіреп алған екен.

«Қазақтап, абақтап!» кеп айқасады,

Бір-бірін екі батыр байқасады.

Өшіккен қан майданда екі алып,

Бурадай зіркіреп кеп шайқасады.

310. Екені Жәнібектің айқын болды,

Сайысы екі батыр жойқын болды.

Астына мінген атын хан Абылай,

Бата қып сол майданда айтып сойды.

Бірінен-бірі өктем, қалыса алмай,

Айқасты бір етасым, алыса алмай.

Ат шаршап өздері де діңкеленді,

Найзаны деген жерге сайыса алмай.

Түймеден бауы үзіліп кетті бірі,

Қала ма ажал келсе пенде тірі?!

320. «Бәлемнің талмау жері осы ғой» деп,

Жәнібек найза салды қысып пірі.

Сонымен қанға батты қалмақ батыр,

Дөңбекшіп жан үзе алмай жерде жатыр.

Қолы қан, аузы боқтық бұл мықтыдан,

Есені осылайша алды ақыр.

Айдардан ұстап кесіп, басын алды,

Мойнында «батыр» деген тасын алды.

Алдына шауып келіп Абылайдың,

Қазандай басын әкеп тастай салды.

330. Әзәзіл арадағы жандасады,

Жыландай жеті оралып жармасады.

Болған соң мұндай қырғын, ел өшігіп

Зор шайқас арт-артынан жалғасады.

Тоқтамай қазақ-қалмақ жүр арбасып,

Айтпаймын көпірме сөз жаза басып.

Қабанбай, Бөгенбайлар жасаған соң,

Жәнібек шыққан екен орнын басып.

Салмақ боп қалмақтар да күш-зорлыққа.

Қазақ та шыдамады бұл зорлыққа.

340. Жәнібек қазақ қолын бастағанда,

Есе алған он екі рет зор жорықта.

Қазыбек шешен еді ағалаған,

Жәнібек өнеге алып жағалаған.

«Бұл күнде шешендіктен жан өтпес» деп,

Қазекең Жәнібекті бағалаған.

Мол еді қасиеті ойлап көрсек,

Жорықта қызықпайтын пайда десек.

Тұрмысты қоңыр қалта өткізетін,

Осыны тұрмысына етіп өлшем.

350. Жау десе қаны қайнап тасушы еді,

Аптығын алысқанның басушы еді.

Соғыста ерен ерлік көрсетсе де,

Олжадан бойын алып қашушы еді.

Кішіпейіл, мейірімді, қасиетті,

Бойында осы еді ғаламаты.

Асқақтап әуектеген жанды көрсе,

Тартпаушы еді ондайларға еш тәбеті.

Ақ көңіл, ашық жарқын адам еді,

Мінездің жақсылығы содан еді.

360. Мұң-мұқтаж, жарлыларға болысқан соң,

Адамдар жанасатын оған енді.

Жан еді ойламды да, толғамды да,

Болмайтын өзін бұлдау, сірә да, онда.

«Жолыққан зор істерге істетем» деп,

Абылай сынайтұғын әрқашанда.

Абылай сенуші еді Жәнібекке,

Сондықтан кеңесетін әр кезекте.

Қорытып әрі-бері толғанып кеп,

Жәкеңді салмақ болды бір керекке.

370. Абылай көп ойланды кеңшілікте,

Таңдауы Жәнібекті кемшілік пе?

«Қолына қазақ халқы қарасын» деп,

Жіберді Ежен ханға елшілікке.

Бас қылып Жәнібекті белгіледі,

Бұл сырды орда ішінде әйгіледі.

Қосады нәсілінен алты адам,

Бармақшы уәкіл болып әлгілері.

Еженге хатты апарып тапсырады,

Қуанып қабағы оның ашылады.

380. Жанекең жай-жапсарды талдап айтып,

Әруағын Абылайдың асырады.

«Алмаймыз сенен салық тіпті, – дейді,

Міндетің ханға жақын істе, – дейді.

Жарлықты осылайша жеткізеді,

Бұл бекім бұзылмайды, әсте», дейді.

Жанекем Ежен ханға болды разы,

Жол құрды жарым жылдай қысы-жазы.

Жұмыстың сәті оңға беттеген соң,

Арада жол азабы білінбеді.

390. Сәлемін Ежен ханның айтып келді,

Жолдаған сауғат-тартуын артып келді.

Тоқтатып Абылайдың барар кезін,

Табыспен ер Жәнібек қайтып келді.

Мұнымен тоқтап тұрсын осы табыс,

Тоқырау азаматқа болар намыс.

Естіген ұққанымды жысырмастан,

Абақтан сөз бастайын құлақ қағыс.

Шашылған керей елі бұдан бұрын,

Мұң-зары асқынған ед анағұрлым.

400. «Ақтабан шұбырынды» кесірінен,

Бір мезгіл мекендеген Сырдың бойын.

«Сырғауыл Сырдың бойын мен бұтайын,

Бал берсең тәтті аузымнан мен жұтайын».

Осы өлең естелік боп қалған жоқ па,

Жарандар, бұны қайтіп ұмытайын?!

Жанекем көп ойланып толғанады,

Тарихтан көп мысалды ойланады.

Еселі, сыбағалы ел етпек боп,

Жұмысын бұл керейдің қолға алады.

410. Жинады он екісін ер Жәнібек,

«Бас құрап жиналалық» дер Жәнібек.

Елбасын жиып алып ақыл салды,

«Андыздап босқын жүру неге керек?»

– Аспанда Темірқазық көресің бе,

Емес қой о да жалғыз сенесің бе?

Қарақшы, Ақ, Көкбоз ат, Екі арқан,

Он екі осыменен білесің бе?

Тұрыңдар табан тіреп бұл қазықтай,

Мойныңа артылған сол міндетіңе.

420. Айбатпен Қарқарадай тұр басында,

Он екі сала мүйіз бір басында.

Бұғының мүйізіндей шоқтай болып,

Он екің топталып бір кел қасыма.

Өлгенде басын жерге салмаушы еді,

Жігерді үйреніңдер осыдан да.

Озалық шын жүйріктей жарыстағы,

Топтансаң қолға келер алыстағы.

Өрбітіп әрі асыл, әрі алып,

Бір туар он екі жыл барыс тағы.

430. Жүлдені басқа жаққа жібермейік,

Болайық біз жолбарыс арыстағы.

Бар еді мұсылманда он екі имам,

Бұрын-соң осылардың бәрі болған.

Он екің осылардай адал болсаң,

Жар болар жаратқан бір Қадыр Аллам.

Түс жору он екі деп болған аңыз,

Бұдан да пайдаланар шықпақ маңыз.

Он екің енді ұйықтап жата берме,

Түс емес бітіргенің болсын нағыз.

440. Болайық жүк көтерер қара нардай,

Берсеңші сондай жуан, Құдайым-ай.

Шөлге де, аштыққа да шыдайық деп,

Құрсақта он екі ай жатқанын-ай!

Жасымда жүрдім алыс кісі елінде,

Ол күнім жаман-жақсы әлі есімде.

Әруағы он екі абақ қолдаған соң,

Аттандым он екі жас мүшелімде.

Адамның кім сүйеді қатағанын,

Жұрт сүйер жанасымды жатағанын.

450. Он екі зор жорықта жүлде алдым,

Он екіге болсын бізден атағаным!

Мыңғырған он екі ру ел болыппыз,

Адамның мүшесіндей тел болыппыз.

Он екі мүше болып жаралсақ та,

Өткенде біріге алмай жер болыппыз.

Он екің бірден қоссам мүшел болар,

Өткен күн енді еске түсер болар.

Мүшелге толған жігіт болып тұрып,

Харекет қылмағанда кесір шығар?!

460. Он екің он екі ай болғанымыз,

Қосылсақ жыл болады толғанымыз.

Аяғы, тілі шығып бір жасында,

Бөбек те бой жазады, ойланыңыз.

Тындырар қандай істі қабыл дене,

Жыл толып уақытта кемелдене.

Мүшелге жеткен толық азаматпыз, –

Деді ол, – он екі абақ, ұмтыл қане!

Осымен болды, міне, дәл он екі,

Ел үшін бәрін айту ердің серті.

470. Ер бастап жойқын жұмыс істер болса,

Болмай ма ойланыңдар елдің көркі.

Және кең мысалдарды көптеп алды,

Естірмей мұны ұғып қайран қалды.

Қайласы ақылы мол ардагердің,

Осылай жиып топты ойға салды.

– Бұл сөзім қураған бір емес жалған,

Айтпасам көңілімде кетер арман.

Артыңнан ердік, міне, өзің баста,

Деп жиын осылайша қаулы алған.

480. Сөзі бар ел-жұртына тілі тәтті,

Жауына қара боран ділі қатты.

Тұнжырап кеткен екен жарықтығым,

Толғантып жиын топта мынаны айтты.

– Мына жақта орыс бар,

Қызыңды берсең қоныс бар,

Ағайындар, біліп қал.

Мына жақта қалмақ бар,

Басыңды кесіп алмақ бар,

Барлықтарың есіңе ал!

490. Мына жақта қырғыз бар,

Жүрегінде бір мұз бар,

Бұны дағы біліп қал!

Мына жақта қытай бар,

Жүрегінде Құдай бар.

Ұзын етек, кең қолтық,

Осы жағын ойлап қал!

Тобына осыны айтып сөз тастады,

Саралап, салмақтар деп бастады.

– Аузыңа дұға біткен, батырым-ай,

500. Дұрыс, – деп кейінгісін жұрт қостады.

Жәнібек батыр еді, шешен еді,

Зейінді, ақылы мол, көшелі еді.

Бұрынғы атамекен құтты Алтайға,

Керейді өзі тастап көшеді енді.

Осымен керей екі кенеледі,

Ел болып жұрт көзіне еленеді.

Ту алып ірі ел боп саналған соң,

Бақытқа, кісілікке келер енді.

Жер еді дегенменен сыр алмаған,

510. Елі бой көрсетіп сыналмаған.

Дөрбіт пен торғауыттың арасында,

Жанекем әсте бейғам тұра алмаған.

Арманы көкейкесті еркін қоймай,

Жанекең абыржиды елін ойлай.

Егерде төресі жоқ жата берсе,

Елдікке саналмайды салт осылай.

Сондықтан ел шақырып кеңеседі,

Тыңдаңдар бұл кеңесті не деседі.

«Төресіз ел болмайды, төбесіз жер»

520. Бір төре алысуға келіседі.

Сонымен бастық сайлап Тауасарды,

Бір болып он жеті адам жол тартады.

Баласы Әбілпейіз Көгадайды,

Керейге төрелікке алдырады.

Билігі Жанекемнің дұрыс болды,

Бір мезет осыменен тыныш болды.

Дегенмен сөнген шоғы қозданатын,

Айнала тұтанған бір жыныс болды.

Есіне Жанекемнің келді бір іс,

530. Жарай ма ел бастығы бекер жүріс?!

«Ақсақал, бейғамсыма бостан-босқа»,

Шалынды құлағына осы сыбыс.

Ниеті елді жаудан сақтандыру,

Амалдап қарсы жағын жасқандыру.

Ойына қайта-қайта оралады,

Еженге Көгадайды аттандыру.

Бұл жөнінде ел басымен болды жиын,

Құлшынса барлық елі емес қиын.

Әзірлеп тоғыз-тоғыз тарту тартпақ,

540. Ішіктен бұлғын, сусар, құндыз, тиін.

Тоғыздап дайындады және жамбы,

Алтынды жетерліктей жиып алды.

Жұпар мен бөкен, бұғы мүйіздері,

Шетінен таңғалдырды көрген жанды.

Жұмысы осылайша ыңғайланды,

Баратындар ақылдасып көп талданды.

Барлыбай, Шегетай, Шуаш, Байторылар,

Баруға бұл сапарға ыңғайланды.

Осы төртін ақылшыға ол алады,

550. Азықты, атқосшыны мол алады.

Кезінде көктеменің көк бөлтіре,

Көгадай салтанатпен жол алады.

Төре әкеп топтастырды бұл керейді,

Өйтпесе бұл керейді кім елейді.

Жіберген Ежен ханға Көгадайы,

Таңба алып, атақ алып қайтып келді.

Осылай бас құраған он екі абақ,

Бұрынғы сәтсіздіктен алып сабақ.

Қаймағы үйірілген ел болған соң,

560. Келмеске кетті тарихы түрген қабақ.

Аңыз боп қалды елге шешендігі,

Көреген, парасатты көсемдігі.

Сұрайтын елдің қамын адам шығып,

Керейдің туды енді есендігі.

Атағы Жәнібектің жел ескендей,

Жауынан жерге тықты егескенді.

Қол тартып, айбат шегіп жүргенінде,

Болмады оған ешкім теңескендей.

Дүниеден өткен екен нелер дейді,

570. Жанекем ел ұстауға шебер дейді.

Аз ғана өте шыққан өмірінде

Керейді игілікке жетелейді.

Жауынан болған емес қайсаңдаған,

Соққан ол нелер сұмды қайқаңдаған.

Артына шаңырақ пен мұра тастап,

Жүрегін көрсетті елге тайсалмаған.

Ол айтты: – Елім енді теңеледі,

Бұйырса мекенімен кенеледі.

Өлгенде орным орнықты болды менің, –

580. Деп айтып бұл дүниеден жөнеледі.

Бұл сөзі – ең ақырғы өсиеті,

Қолдасын ұрпақтарын қасиеті.

Толықсып елің қалды толған айдай,

Тарқаған бастан қайғы-қасіреті.

Өмірі ел қамын жеп өткен кісі,

Дәл жасы сексен төртке жеткен кісі.

Арадан кетті ардагер осылайша,

Мың жеті жүз тоқсан сегіз жыл, маусымда.

Керейге Қап тауындай қорған болған,

590. Батырды ұмытармыз біз қалайша?!

Батыр боп шықты дара бұл абақтан,

Жауына соққы беріп аты шыққан.

Сондықтан бүкіл керей жауға аттанса,

«Жәнібек! Жәнібек!» деп ұрандаған.

Оңшады ізгі жаққа бет алысын,

Ел-жұртын желпіндіріп кетті арысым.

Жанекең бастап берген осы жолмен

Бұл керей сақтай білді ар-намысын.

Жәнібек өзі баулып Көгадайды,

600. Ұқтырып кеткен еді әрбір жайды.

Кезінде бауыры жылы, қолы жұмсақ,

Болып еді берекелі елге жайлы.

Көгадай өлгеннен соң елдің басы,

Мұрагер Әжіге қалды оның тасы.

Гүң деген атақты ол көтере алмай,

Ыдырап кете берді ел арасы.

Ажекем ел-жұртына болды тарпаң,

Ақыл кем, айласы жоқ – қортаң-қортаң.

Қымс етсе қара күшке салмақшы ол,

610. Сондықтан сырғауаңдап елге жалтаң.

Әжіден осылайша жасқанады,

Азамат тар кешуде тасталады.

Ішінен төрт би сайлап төрелікке,

Өз ісін өзі керей басқарады.

Бұл билер әлі есінде халқымыздың,

Ел ұстау бейнесі бұл салтымыздың.

Бейсенбі, Көкен, Топан, Құлымбектер

Қормалы болған еді халқымыздың.

Бұл дәурен осылайша өтіп жатыр,

620. Дүниеден нелер саңлақ көшіп жатыр.

Дариға-ай, баяны жоқ бұл жалғанның,

Үлесі барлығына жетіп жатыр.

Толықсып өркендеді бұл абағым,

Құдайым көтерген соң оң қабағын.

Қалғанын кейінгілер жалғап жазар,

Көп созбай қысқартайын сөз аяғын.

Тектемей ата тегім неге жатам,

Оқырман, түзетіңдер болса қатам.

Сұрасаң, атым – Ыбырай, руым – сары,

Болады ер Жәнібек бесінші атам.

Іріктеп кесектерін ғана жазғам,

Болмайды барлығына берген бағам.

Мың тоғыз жүз жиырма жетінші жыл жазылды,

634. Осымен сөз аяғы тәман-тамам.