кітабын онлайн тегін оқу  Ертедегі шора батыр

«БАБАЛАР СӨЗІ» СЕРИЯСЫНАН

ЖҮЗ ТОМДЫҚ

БАТЫРЛАР ЖЫРЫ

ЕРТЕДЕГІ ШОРА БАТЫР

(Мұсабай жыршы нұсқасы)

Бұрынғы өткен заманда Аққамыста Шорахан жер екен. Сол жерлердің ішінде Кеуісұлы тама деген ел екен. Ындыстанлы ханы екен. Түрікпенмен жау екен. Түрікпен ханы Ақтайша деген хан екен. Ақтайшаның қасында Әліби деген би екен. Екеуі бірге таманы жаулап жүр екен. Ақтайша, Әлібидің жерін тартып алған соң, тар жер болып қалған соң Қазан қаласына қашып барады. Сонан орын алады. Сол көшкен тамаға жете алмай, бір тоғыз үй айрылып қалады. Тоғыз үйді Ақтайша көшіріп қасына алады. Ай басы сайын тоғыз үйге алпыс теңге салады. Сондай шығын алады. Ханнан қорлық көреді. Ақшасы жоқ жарлының жалғыз баласын ақшаға сатып береді. Ақтайша малын бақтырады. Тоғыз үйлі тамаға қаланың шығынын тарттырады.

Марықбай деген бай еді, әр түлікке, малға сай еді. Сонша дәулет бітсе де, бір балаға зар еді. Марықбайдың әйелі Гүлқаныс деген бәйбіше жасы алпысқа келгенше перзент көрмей жүр еді. Жаңа бір күн болғанда, таң сарғайып атқанда ерте тұрады.

Белін қынай буады,

Бір көзінен қан ағып,

Бір көзінен жас ағып,

Марықбай жылап жатқанда

Қасына келіп жылайды,

Марықбайға толғайды:

– А, Марықбай, Марықбай, – дейді,

Жатқаның ба аңдамай?

Перзент көрмей дүниеден

10. Неден болдың сор маңдай?

Өткір балта, кескір шот,

Кесіп алса талдікі.

Кішкентайдан жиған мал

Бір күні көзден жоғалса,

Марықбай бай кімдікі –

Қаһары келсе хандікі,

Мейірі келсе бидікі.

Малы құрсын не етелік,

Баласыз жерде мал жиып не етелік.

20. Ханнан қорлық көргенше,

Тоғыз қақпалы қаланың

Отын беріп, шығынын

Жаннан төлеп бергенше,

Әулиеге кетелік.

Алла перзент бермесе,

Көздің жасын көрмесе,

Мұнан да Қағба кетелік.

Мен айтайын ақылды:

– Ақпанда сай Сыр еді.

30. Бибі Бәтима дейтұғын

Әйелдердің пірі еді.

Ықылас-Ата әулие –

Еркектердің пірі еді.

Піриялардың белгісі,

Мәдинаның жолында,

Балшықтан салған мешіті

Бұзылмай әлі тұрған-ды.

Қасына барған пендесін

Сол жарылқар деп еді,

40. Басына соның кетелік,

Мұнда тұрып не етелік.

Төрт түлік мал жиғанша,

Перзент көрер күн болса,

Құдай жолы етелік.

Гүлқаныс солай сөйлейді

Бәйбішенің айтқан сөзі.

Сол уақытта Марықбай,

Гүлқаныстың айтқан сөз

Әулиедей көреді,

50. Жығылып қол береді.

Сол уақытта Марықбай

Алтын жүген қолына алып,

Азанымен оянып,

Тұрып жатқан жылқыға

“Құрайт” келіп салады.

Ұйысып жатқан жылқының,

Бір шетінен көреді.

“Құрайт” деген дауысы,

Марықбайдың Тарлан ат,

60. Құлағына тиеді,

Тарыққанын біледі.

Аузын ашып кісінеп,

Алдынан шауып келеді,

Ерлеп атқа мінеді.

Гүлқаныс жатқан ордаға

Қонаға қайтып келеді.

Бәйбішесі көсіліп

Бұл күні үйде жатады.

Таң сарғайып атқанда,

70. Күннің көзі шыққанда,

Гүлқаныс атты әйелін

Желмаяға мінгізіп,

Алтын құмған қолға алып,

Марықбай мінді көк атқа.

Енді екеуі қосылып,

Алты айшылық әулиеге

“Алты күнде жеткіз”, – деп,

Аттың басын қаратты,

Қамшыға етін таратты.

80. Марықбай атты “шу” дейді,

Табаны жерге тимейді.

Табанға тиген қара тас,

Саз балшықтай илейді.

Көзі ештеңе көрмейді,

Соққан желдей гулейді,

Құлақтың түбі терлейді,

Басына әлі келмейді,

Әр төбенің басында,

Зорға басын билейді.

90. Алпыс аршын бой жазып,

Созылып тұлпар жөнейді.

Бәйбіше мінген желмая

Тұлпарға жол да бермейді.

Табандай жолға таласып,

Ұшқан құспен жарысып,

Қатар ұшқан қаз-тырна,

Екі бірдей жүйріктің,

Тозаңынан адасып,

Марықбай мінген Тарлан ат

100. Шабысқа шабыс қосады.

Әр төбенің басында

Топталып қаз бен тырна

Көтеріліп ұшқанша,

Белінен кесе басады.

Арада алты қонады,

Жетінші күн болғанда,

Бетегелі, жері жазық,

Жол үстінде қу қазық,

Алты айшылық әулиенің

110. Басына келіп қонады.

Сол уақытта кемпір-шал,

“Алла” деп тілек тіледі.

Бір көзінен жас ағып,

Бір көзінен қан ағып,

Бәйбіше жылап тұрғанда,

Түн ортасы болғанда,

Шар кітабы қойнында,

Асасы бар қолында,

Жер жүзіндегі әулиелер

120. Бәрі соның соңында,

Жылап тұрған бәйбішенің алдына

Әулие келіп сөйлейді,

Сөйлейді де бүй дейді:

– Ай, балам-ай, балам-ай!

Сөз айтайын саған-ай.

Не тілеп тұрған баламсың,

Білдір жөнің маған-ай,

Жол сілтейін саған-ай.

Сонда бәйбіше сөйлейді:

130. – Атеке, шықтым елімнен

Бір перзент кемінен.

Марықбай көр өзінен

Жуық ара шенінен,

Малдың шетін жимайын.

Кісі айтқаны келмейді,

Жалғыз бала бер, – дейді,

Есіркесең жолдасын

Оны өзің біл, – дейді.

– Олай болса, бәйбіше,

140. Жолдасымен бердім, – деп,

Ғайып болып жөнейді.

Бәйбіше сонда қуанып,

Шәй құмғанын қолға алып,

Тарлан атты ерлейді.

“Алла бала берді, – деп,

Көздің жасын көрді, – деп,

Ұйықтап жатқан Марыққа,

Атыңа мінсең кел”, – дейді.

Екеуі атқа мінеді,

150. Кейін қалған ордаға

Қуанып қайта жүреді.

Алты күнде келген жеріне

Екі күнде келеді,

Елінде қалған үйіне

Екеуі келіп енеді.

Үйіне келіп қонады,

Таң сарғайып атқанда,

Жылап жүрген бәйбіше

160. Іші нұрға толады,

Әйел жерік болады.

Марықбайға сөйлейді

Әділдің Қара тауында

Алты басты айдары

Жүргенше жер еді.

Соны алып келіп бермесе

Алпыс жасар Марықбайдың

Өзі[н] итше жарады.

Сол уақытта Марықбай

170. Тарлан атқа мінеді,

Алладан тілек тіледі.

Алпыс асау ат алады,

Алпыс тілді қармақты

Жан қалтаға салады.

Әділдің Қара тауына

Марықбай кетіп барады.

Ертеңі талма тал түсте

Әділдің Қара тауына

Марықбай жетіп келеді.

180. Алты басты айдары

Ұйықтап жатқан-ды.

Аузынан шыққан ақ көбік

Ақ отаудай көрінді.

Айдарының қасына

Қорықпай шауып барады.

Алпыс тілді қармақты

Алпыс бірдей асаудың

Жүніне шапшаң салады.

Сексен аршын бауына

190. Жібекпен арқан тағады.

Қайта шығып Марықбай

Аулаққа бұны салады.

Айдары сонда оянып,

Алпыс асауды, алпыс тілді қармақты

Бәрін бірдей сапырып,

Аузына қағып салады,

Аузына жұғын болмай барады.

Алпыс тілді қан қармақ

Сол уақытта айдары

200. Таңдайында қалады.

Сол мезгілде айдары

Өкіріп барып құлады.

Айдарының зәріне

Құланданып күн күйді,

Айқышталып ай күйді,

Әуедегі қара аспан

Майысып жерге бір тиді.

Марықбай сонда көреді,

Қуанып атқа мінеді,

210. Ақбалдақ қылыш қолға алып,

Қорықпай шауып келеді.

Марықбай мінген Тарлан ат

Тұла бойы тітіреп,

Қан қызыл, қара қан сиді,

Кісінеп қарап тұрады.

Марықбай сынды байыңыз

Аттан түсе жүгіріп,

Ақбалдақ қылыш қолға алып,

Қасына жаяу келеді.

220. Алты басты айдары

Алты жерден бөледі.

Алты қап етін Марықбай

Тарлан атқа артады.

Аттың басын жетектеп,

Ауылға қарап қайтады.

Тоғыз үйлі тамаға

Елдің бәрі жатқанда,

Гүлқаныс жатқан ордаға,

Қуанып жетіп келеді.

230. Отыр екен бәйбіше

“Қай уақытта келер, – деп,

Қашан алып келіп берер”, – деп.

Шамшырағын жағыпты,

Марықбай сонда жуыпты,

Алты қап етті алады,

Тайқазанға салады.

Алты қап етті тауысып,

Жерігі әзер қанады.

Бесінші айдың жүзінде

240. Әйелі құлын бермейді,

Тоғыз айға толғанда,

Ішінде жатқан баласы

Ішіне сыймай кернейді,

Он екі айда толғатты,

Бір ұл менен қыз табады.

Құдай берді Марыққа

Таудай қылып бір бақты.

Егіз бала туған соң,

Ақтайша ханнан қорыққаннан,

250. Сұраусыз атын қоя алмай,

Биліксіз тойын қыла алмай,

Марықбай аздығынан зар қақты.

Тамаменен келісіп,

Бәйбішемен сөйлесіп,

Сәрсенбі күні сәскеде

Мал алып келіп сояды,

Су сақтаған салаға.

“Ақтайша мұнда келсін, – деп,

Әлі бірге келсін, – деп,

260. От басары отаудай,

Менен бедеу мінсін, – деп,

Қалағанын кисін, – деп,

Не қылса өзі білсін”, – деп,

Қорыққаннан хабар береді

Ханның жатқан қалаға.

Ақтайша мен Әліби

Жабыла атқа мінеді.

Алты жүздей қосынмен,

Тоғыз үйлі тамаға

270. Аттанып заулап келеді.

Ақтайша мен Әліби,

Екеуі бүлініп кіреді.

Сол уақытта Марықбай

Тамам малын қарады,

Үй бас сайын тоғыздан саба қояды.

Алты күн ойын қылады,

Жеті күн тойын қылады,

Табақ тартып болғасын,

Марықбай ақыл ойлады.

280. “Жұрт иесі Ақтайша

Өлтіріп баламды кетер, – деп,

Пара берсем не етер, – деп,

Берсем пара алар, – деп,

Өлгенде көрген жалғызым

Өлмей тірі қалар, – деп,

Жаныма сая болар, – деп,

Алтын құйрық қара ала ат,

Тұлпардан туған бедеу ат,

Сап-сары алтын ер салып,

290. Хан астына мінсін”, – деп,

Ақтайша ханның үйіне

Әкеліп атын байлады.

“Іші алтыннан қадақты

Алтын ауыз ақ үрме,

Еріксе құлан атсын, – деп,

Қызық құрып жатсын”, – деп,

Мұны әкеліп береді.

“Оза шүршіт жұртында

Мың ділдәмен беткерген,

300. Шар ат балап өткерген,

Алтын жаға ақ сауыт,

Мұны үстіне кисін”, – деп

Мұны да әкеліп береді.

“Кенересі алтын ақ белбеу

Құрсай белін бусын, – деп,

Мұны да әкеліп береді.

Балдағы алтын шар болат,

Беліне орай жайсын”, – деп,

Әкеліп тағы береді.

310. Қанша берген параны

Әлібидің бір нөкері

Арада жүріп көреді,

Көреді де күндеді.

Әлібидің алдына

Жүгіріп жетіп келеді.

Әлібиге сөйлейді:

– Ой, Әліби, Әліби!

Би де болсаң, зор едің.

Жұрт ағасы Ақтайша,

320. Хан да болса қара еді.

Тоғыз үйлі бұл тама,

Саған берді қорлықты,

Басыңа салды кемдікті,

Тама неге желікті?

Тоғыз үйлі Марықтың

Жалғыз ұлын өлтіріп,

Алмасаң сөйтіп теңдікті!

Сонда Әліби ақырды,

Үйде отырған нөкерін

330. “Атыңа мін”, – деп шақырды.

Әліби сонда сөйлейді:

– Марықбайға барайын,

Ханды туған көрді деп,

Аты менен қаруын

Алжыған ханға берді деп,

Жаңа туған баласын

Торғайдай мойнын жұлайын.

Соңынан туған жалғыз қыз,

Өз қолынан өсіріп,

340. Жалғыз балам Боздаққа,

Тоқалдыққа алайын.

Әліби сонда шамданып атқа мінеді,

Темірден киім киеді,

Ақ қарабас ту алып,

Марықбайдың үйіне

Құйындай шауып жөнейді.

Сол уақытта бәйбіше

Жабықты түріп көреді,

Жау екенін біледі,

350. Көреді де сасады,

Бетінің қаны қашады,

Төрде тұрған ақ сандық

Тепкілеп барып ашады,

Табанынан ділдә шашады.

Бұрын келген хан нөкері,

“Осы қалай олжа”, – деп,

Әлібиден басқасы

Алғанын алып қашады.

Әлібидің өзіне

360. Бес жүз бие береді.

Тоғыз нарға ақша артып,

Әлібидің алдына

Марықбай мен бәйбіше

Әкеліп пара төгеді.

Сол уақытта Әліби

Ішегін тартып күледі,

Ізімен қайтып жөнеді,

Ақтайша ханға келеді.

Енді екеуі бас қосып,

370. Баланың атын қоймаққа

Бір ордаға енеді.

Отыз төре қонақтар

Бәрі бірдей кеңесіп,

Ат қоя алмай шулады.

Тауып еді бір атты,

Тапқан атын қимады.

Жаман атты қоярға

Лайық тағы болмады.

Сол уақытта бәйбіше,

380. Үй айналып жылайды.

Жан-жағына қараса,

Жолдың шетін айналған,

Тоғыздап дорба байланған,

Сырлы асасы қолында,

Аяғын бір басарға ерінген,

Үстіндегі жаман киімнен,

Жалтылдап еті көрінген,

Жылап тұрған бәйбіше,

Соны көзі көреді.

390. Соған барып сөйлейді:

“Өлгенде көрген баламнан

Айрылмақ болдым мен, – дейді,

Атын қойып бер”, – дейді.

Әліби жатқан ордаға

Ертіп алып келеді.

Екі ханның алдына

Арызын айтып сөйлейді:

– Аяқ-аяқ бал ішіп,

Алшаңдаған, хан аға!

400. Есікке келеді бір диуана,

Рұқсат болса, би аға,

Баланы соған бер, – дейді,

Қойсын атын сол, – дейді.

Хан да берді рұқсат,

Би де берді рұқсат,

Бәрі рұқсат берген соң,

Шал ордаға енеді.

Бесікте жатқан баланың

Бетін ашып көреді.

410. Сонда шал сөйлейді,

Сөйлегенде не дейді:

– Кеуісұлы тама бар,

Бұл таманың ішінде,

Марықтың ұлы Шора бар.

Маңдайының арасы

Қарыс сүйем сере бар,

Көрмегенше көре бар,

Мұнша көр ме кемпір-шал?

Тоғызға жасы жеткенде,

420. Жау қайраты біткенде,

Ақтайша, Әліби[ден] теңдік алар, Құдай, бұл!

Қарындасы баланың

Тұрғын сұлу болсын деп,

Осы айтқаным келмесе,

Кебе кетіп барамын,

Барғанымен келмейін.

Диуана болған бабасы

Ақ сары бас қу болып,

Аспанға ұшып жөнеді.

430. Сол уақытта жылап тұрған бәйбіше

Құдай тілек берді деп,

Баласын бауырына басады,

Үйіне алып қашады,

Марыққа алып келеді.

Алма-кезек таласып,

Кезекпенен сүйеді.

Бұлар баласын сүйіп жатқанда,

Әліби сонда ақырды,

Қасындағы нөкерге

440. “Атқа мін!” – деп шақырды,

Барып атқа мінеді.

– Марықбайға барайын,

Жаңа туған баласын

Өз қолыммен өлтіріп,

Қарындасы Тұрғынды

Қолымнан өзім өсіріп,

Жалғыз балам Боздаққа

Тоқалдыққа алайын.

Бабасы мұның бар екен,

450. Атын қойып кетті, – деп,

Бұл секілді баланы,

Марықтан туған Шораны

Өлтіргенім енді, – деп,

Темір киім киеді.

Келте қара ту алып,

Қырық жігітін қолға алып,

Марықбайды қаптай шауып жөнеді.

Баласын сүйіп жатқанда,

Сол уақытта бәйбіше,

460. Үйден шығып көреді,

Көреді де сасады,

Бетінен қаны қашады.

Алты қапты ақ сандық

Тепкілеп келіп ашады,

Табаннан ділдә шашады.

Әлібиден басқасы,

Қасындағы қырық жігіт,

“Осы қандай олжа”, – деп,

Әлібиден басқасы,

470. Қалаға қайта қашады.

Сонда тұрып Әліби

“Марықбай!” – деп шақырды.

Шақырып алып сөйлейді:

– Марықбай, мұнда кел, – дейді,

Алты жасқа келгенше,

Өсіріп өзің сүй, – дейді,

Алты жасқа келген соң,

Шора менен Тұрғынды

Өз қолыма бер, – дейді.

480. Әліби қайтып жөнейді,

Әліби қайтып кеткен соң,

Шора екі жастан өткен соң,

Бес жасына жеткен соң,

Нақ бес жасқа келгенде,

Садақ буды беліне,

Нан піседі деміне.

Тау келсе де тәрк етті,

Қарсы келген жөніне.

Екі беті албырап,

490. Алтын туы жалбырап,

Қабағы тастай түйіліп,

Жеңсіз сауыт киініп,

Қозы жауырын оқ алып,

Құс іздеп жаяу шығады.

Асаудың байтал құлыны,

Шора аңға кеткен соң,

Жеті таудан өткен соң,

Шора аңға барған соң,

Ауылы иесіз қалған соң,

500. Әлібидің баласы

Әділ он бес жасында.

Сонда Боздақ деген Әлібидің баласы,

Құс телпегі басында,

Қырық баласы қасында,

Боздақ сонда сөйлейді

Қырық баласын ертіп:

– Тоғыз үйлі тамаға

Осы түсте барайын.

Алты жасар Шораның

510. Қарындасы Тұрғынды,

Тоқалдыққа алайын.

Қырық баласын ертіп,

Боздақ заулап жөнеді,

Тоғыз таманың желкесіне келеді.

Тоғыз үйлі таманың

Ауылдағы тоғыз баласы,

Келе жатып Боздақтың,

Алдынан шығып көреді.

Сонда тоғыз бала сөйлейді:

520. – Шора ауылда жоғында,

Хан Боздаққа барайық,

Асық ойнап қалайық.

Асық ойнап тұрғанда,

Хан баласы Боздақтың

Қырық баласын қарайық.

Ер Шораның тұсында,

Қырық жыл жеген шығынды

Бүгін барып сұрайық,

Сұрамай не қып тұрайық.

530. Тоғыз бала бас қосып,

Алтын сақа, жез кеней,

Тоғызы қолға алады.

Келе жатқан Боздақтың

Алдынан шығып барады.

Сол уақытта хан Боздақ,

Тоғыз бірдей баланы

Ортаға алып қамады,

Асығын тартып алады,

Тоғыз жанғаш тірілей келіп талады,

540. Қайта қашып барады.

Ауылға тоғыз бала келмейді,

Аңға кеткен Шораның

Артынан қуып жөнейді.

Келе жатса тоғызы,

Талма-тал түс болғанда,

Тоғыз бала іркілді.

Енді алдына қараса,

Қасқырдай аузы қан болып,

Ақ білегі сал болып,

550. Алпыс құлан арқалап,

Жалаң аяқ, жалаң бас,

Алдынан шыққан секілді.

Келе жатқан Шораны

Тоғыз бала көреді.

Алдынан шығып жылайды,

Жылағанда не дейді:

– Бір күні үйде жоғыңда,

Көрсетті Боздақ қорлықты,

Бізге қылды зорлықты.

560. Жалғыз Шора ер жетіп,

Қашан берсін Боздақ бізге теңдікті.

Сонда Шора желікті,

Желігіп Шора қағынды.

Тоғыз балаға Шора сөйлейді:

– Осы айтқаның шын болса,

Боздақты көрер күн болса,

Сендер елге бара тұр.

Қаладан келген Боздаққа

Жалғыз өзім барайын,

570. Қырық баласын қарайын.

Мен тіріде, тамалар,

Кісіден жеме уайым.

Іздегенім жау еді,

Жауды маған берер ме,

Жарлыға қатты Құдайым.

Құдай салса көрейін,

Жаяу барып келейін,

Менменсіген Боздаққа

Қолымнан өлім берейін.

580. Ақ білегін сыбанып,

Асығып жаяу жөнейді.

Келе жатқан Шораны

Ауылдың бергі қасында,

Боздақтың көзі көреді,

Келеке етіп күледі.

Сонда тұрып Боздақ сөйлейді,

Сөйлегенде не дейді:

– Марықтың ұлы Шорасың,

Мысықтай шайқым саласың.

590. Иттен бетер шуылдап,

Мұнша тынышымды аласың.

Жалаң аяқ, жалаң бас,

Қайда кетіп барасың,

Кімнен кеміңді аласың?

Және Шора сөйлейді:

– Атың мініп ап, Боздақ,

Сен де шықтың серіге,

Мен де шықтым серіге.

Сендер қой да, мен қасқыр,

600. Қоралы қойға беттер ме

Мендей көкжал бөріге?

Сұраусыз келдің еліме,

Жалғызсынып тұрмысың

Бәлем, Боздақ, ойыңа.

Атаң жеген ауыр мал,

Алмаймын деп жүрмісің,

Расын[да] мойныңа.

Асық ойнай келемін,

Сендер көп те, мен жалғыз,

610. Ойнаған асық ойнына,

“Ұрысқа таман жүр, – дейді,

Шора әкең мен, – дейді,

Ойнайық асық кел”, – дейді.

Қырық баланы қуалап,

Татырға айдап жөнейді.

Менменсінген Боздақтың

Жағасынан алады,

Сақасын тартып алады.

Асық салар билігін

620. Тағы да өзі алады.

Сонда Шора сөйлейді:

– Атаңа нәлет, ит Боздақ,

Маған неге тиесің,

Ажалың жетті өлесің.

Алшы түссе менікі,

Тауа түссе менікі,

Шіге түссе менікі,

Бүге түссе менікі,

Жалғыз омпа сенікі,

630. Мұны қалай көресің?

Егер асық ұтылса,

Осы тұрған қырық бала,

Бала бас сайын сексен екі тепкіден

Және бас-басыңа

Қырық жұдырықтан

Ұпайымды бересің.

Менменсіген, ер Боздақ,

Қоңсы болған таманың

Ойынын қалай көресің,

640Тыңда Шора кеңесін.

Шора солай толғады.

Сол уақытта қырық бала,

Боздаққа келіп жылайды,

Қашалық деп шулайды.

Шулағанда не дейді:

– Кел, қашалық қалаға,

Қашпайсың ба, Боздақ сынды жан аға!

Алып келіп тап қылдың

Шора сынды бәлеге.

650. Аузы жаман демесең,

Бірен-саран бармасақ,

Алтын сарай қалаға.

Асығы құрсын жетелік,

Апарып Шораға

Асықты беріп кетелік.

Қалаға аман жетелік,

Бастың қамын етелік.

Бастың қамын етпесек,

Шорадан қашып кетпесек,

660. Алшы түссе алады,

Тауа түссе де алады,

Бүге түссе де алады,

Шіге түссе де алады,

Бәрін де өзі алады,

Жалғыз-ақ омпа бізге қалады.

Егер омпа тұрмаса,

Қырқымызды қырады,

Құдай бізді ұрады.

Бұл сияқты Шорадан

670. Қалай жаның қалады,

Қашсақ қалай болады.

Сонда Боздақ қырық балаға

“Қашпайсың”, – деп ақырды,

“Қасыма кел”, – деп шақырды.

Ер Шораның қасына

Ойнаймын деп асықты

Тізелесіп отырды.

Сол уақытта ер Шора,

Асықты жиып алады,

680. Қатырып асық қағады.

Алшы түссе де алады,

Тауа түссе де алады,

Бүге түссе де алады,

Шіге түссе де алады,

Сол уақытта қырық үш ойыннан

Бір ойын таба алмай омпа тұрады.

Жазатайым бір омпа,

Тұрайын десе ер Шора

Қолымен қайтып жығады.

690. Аяқ жағын ер Шора,

Зорлық етіп барады.

Үш ойыннан өткізбей,

Төрт ойынға жеткізбей,

Асықты ұтып алады.

Жан-жағына қарады,

Сексен құлаш жүн арқан,

Көтеріп қолына алады.

Басы Боздақ ер келіп,

Қырық баланы қосақтап,

700. Жалғыз өзі тұрады.

Қыз алатын Боздақты,

Қосақ басы қылады.

Ақ білегін сыбанып,

Алмаққа ұпай жинадық.

Қырық баланың қасына,

Шора жетіп барады.

Сексен тепкі салады,

Қырық жұдырық алады.

Еріп келген қырық бала,

710. Аяқ-аяқ қан құсып алады,

Алдына құлады.

Қырық баланың сүйегін,

Бір төбенің басына,

Жинастырып үйеді.

Қырықын қырып болғасын,

Қыз алатұғын Боздақтың,

Өзіне кезек келеді.

Боздаққа келіп сөйлейді:

– Ұмытты болам деп пе едің?

720. Өзім тумай тұрғанда,

Тоғыз үйлі тамаға,

Түрікпен отын жақтырып,

Қалың малын бақтырып,

Не жазығы бар еді.

Тоғыз қақпалы қаланың,

Үштің бірі шығынын,

Тоғыз үйлі тамаға

Жанынан төлетіп тарттырып.

Ай басы сайын тамаға,

730. Алпыс теңге салғандай,

Мұндай шығын алғандай.

Ылди қандай, өр қандай,

Қорқақ қандай, ер қандай,

Өзің қандай, мен қандай?

Әкем менің қарт Марық,

Қуанып той қылғанда,

Сенің әкең Әліби,

Ақтайшамен екеуін

Шақыртып тойға алғанда,

740. Енді екеуі бас қосып,

Атамды қоя барғанда,

Алма мойын қара атты,

Қорқытып алып мінген соң,

Әкем киген ақ сауыт,

Әліби алып киген соң,

Балдағы алтын шар болат,

“Беліңе алып будың”, – деп,

Асты тақтай мамықтың,

Қандырып ұйқың тұрған соң,

750. Арызын айтқан шешеме,

Көтеріп қамшы ұрған соң,

Өз айтқанын қылған соң,

Мен секілді әкеңді,

Алты жасқа келгенде

Құл қыламын дегенсің.

Қарындасым Тұрғынды,

Қаздың жүні қаттасым,

Үйректің жүні үндесім,

Емшектесім, сүттесім,

760. Алты жасқа келгенде,

Күң қыламын деген соң,

Ажалыңа кіл, Боздақ,

Құдай айдап келгенсің.

“Ала мойын қара аттың

Ала қамшы, ақ тізгін,

Ұстап мінген қолың, – деп,

Өзіңнің салған жолың, – деп,

Екі қолын Боздақтың,

Қарынан кесті шұнтитып.

770. “Ая толы шыны бал,

Ұрттап ішкен ернің”, – деп,

Төменгі ернін теседі.

“Билік айтқан тілің”, – деп,

Тілінің ұшын кеседі.

Тілден аққан қара қан,

Қолымен алып ішеді.

“Танауы алды таңырайтып,

Қармал жиек алтын телпекті,

Басына алып кигенде

780. Күнге күйген сайы деп,

Түлеуінің жайы”, – деп,

Тас төбесін сылиды.

Жұртта қалған тазы иттің,

Күшігіндей ұлиды.

Екі қолын Боздақтың

Артына мықтап байлайды.

– Ақтайша мен Әліби

Түстен қалмай келсін, – деп,

Қырық баласын өлтірдім,

790. Тоғыз үйлі тамадан

Қырық жыл жеген шығынның,

Жары басын бөледі.

Жары көңілім қалды, – деп,

Меніменен ел болса,

Енді қалған малымды,

Ақтайша мен Әліби

Қолынан санап әкеліп,

Өздері әкеліп берсін, – деп,

Бүгін малын бермесе,

800. Екеуі мұнда келмесе,

Кісіні өзіндей көрмесе,

Таң сарғайып атқанда,

Алтын ауыз қаланың

Есігінде көрсін, – деп.

Сәлем айтып болды да,

Қыз алатын Боздақты

Жап-жалаңаш айдады.

Сол ер Боздақ

Қырық баласын қырдырып,

810. Құлақ, мұрнын жұлдырып,

Боздақ заулап жөнеді.

Басына қонған шыбыннан

Күннің көзін көрмеді.

Мың сауысқан, жүз қарға

Қызыл қанға таласып,

Ортаға алып жөнеді.

Сол қалаға жеткенше,

Басына қонған қарғаны

Қорғауына қол таппай,

820. Қаласына жеткенше,

Шыбын жаны зар тапты.

Әліби жатқан қалаға

Қарға қуып келеді,

[Қыз] алатын Боздақты

Әлібидің алдына.

Боздақ келіп сөйледі:

– Жемей кеткін, Әлі[би],

Кереңді жесең болмай ма?

Тумай жатып Шораға

830. Қырық баламды қырдырып,

Құлақ-мұрнымды жұлдырып,

Тоғыз үйлі тамадан,

Алты жасар Шорадан,

Құлақ-мұрнымды жұлдырып,

Қырық баламды қырдырып,

Менің-ақ күйігімді жеп пе едің?!

Сол секілді баланы,

Өлтіріп келмей, алжыған,

Алты жасқа келгенше,

840. Жайында жатар деп пе едің?!

Көрсетті Шора көрімді,

Ойнаған асық жерімді,

Әуелі кесті қолымды,

Сонан соң кесті тілімді.

“Екеуіңді келсін”, – деп,

Мені саған бұйырды.

Апарып малын бермесең,

Басыңа пішеді кебінді.

Бір қалтаға санап сал.

850. Тоғыз үйлі тамадан

Қырық жыл жеген шығынды.

Таманың саудың биесін,

Марықтың арттың түйесін,

Сонша жеген малыңды

Өзіне қайтып бересің.

Сол секілді көрімнің

Апарып малын бермесең,

Құдайдан бұрын өлесің.

Қырық баламды қырғызып,

860. Қыз аламын деген деп,

Басыма жетті киесі.

Көргенім өтірік болмаса,

Тамадан жеген шығынның

Бүгін келеді Шора иесі.

Сонда ханның кеулі бұзылды

Айтып болып ер Боздақ,

Тілге келмей үзілді.

Боздақ “батыр” өледі,

Әліби сонда кейіді.

870. Қырық жігітін шақырды,

“Атыңа мін”, – деп ақырды.

Ақырып Әліби сөйлейді:

– Марықтан туған Шораға өзім барайын,

Басын кесіп алайын,

Артынан туғанды

Ат саурынына салайын.

Тоғыз үйлі таманың

Бәрін бірдей шабайын.

Жаяу жүрген Шораның

880. Жеті енесін ұрайын,

Қыршынын қияйын!

Шашақты қара ту алып,

Қырық жігітін қолға алып,

Шора, Тұрғын балаға

Әліби шауып жөнейді.

Шауып келсе Әліби,

Шора әлі тұр екен,

Баяғы сүйек басында.

890. Киімі жоқ үстінде,

Қолынан басқа қару жоқ,

Ақ білегін сыбанып,

Ұрыспаққа оңданып,

Сөйтіп жүрген Шораны

Әліби көзі көреді.

Жаяу жүрген Шораны

Әліби көзі көрген соң,

Мазақ қылып күледі.

Әліби атты, ол жаяу,

900. Қырып шауып келеді.

Сонда Әліби Шораға келіп сөйлейді,

Сөйлегенде не дейді:

– Мен бір жатқан айдары,

Құйрығымды неге басасың.

Асыранды ит тама,

Өз басыма секіріп,

Мұнша неге тасасың.

Алтын қақпа қаланың

Сықырлауық есігін

910. Сұраусыз неге ашасың?!

Қарындасың Тұрғынды

Әкеліп өз қолыңнан бер, – дейді.

Сонда Шора кейиді,

Жұдырығын түйініп,

Бір Құдайға сиынып,

Кәріп жаннан түңіліп,

Зеңбіректің шоғына,

Бір дүмбел мылтық оғына,

Жалаң аяқ, жалаң бас,

920. Қырып жаяу жөнеді.

Әліби атты, бұл жаяу,

Қарсыласа қалысты,

Екеуі келіп ұрысты.

Қарсылап найза салғанда,

Әлібидің найзасы,

Суырып алды Әліби,

Беліндегі болат қылышты.

Жаяу тұрған Шораны

Тартып келіп салғанда,

930. Балдағынан сынысты,

Екі қару тауысты.

Тағы да көтеріп алды,

Әліби алпыс пұт ауыр сойылды,

Салып келіп кеткенде,

Тұз сабаған келідей,

Желкесінен үгілді.

Бар қаруын тауысып,

Аттан түсіп алысты,

Жағаға қолды салысты.

940. Екеуінің үстіндегі сауыты

Жағасынан айырылысты.

О да “Құдай, бер” деді,

Сауытқа симай кернеді,

Түске шейін алысты.

Алты жасар Шораға

Сонда да әлі келмеді.

Әлі сонда меңдейді,

Шора жағадан тартып сүйрейді,

Балшықтан бетер илейді.

950. Алты жасар бала-ды,

Құдай артық қарады,

Қарағанның мәнісі

Көтеріп қолға алады,

Сол уақытта Әліби

Ақырып барып құлады.

Әлібидей батырды

Сақалынан көтеріп,

Қорқыратып шалады,

Тоғыз топар салады.

960. Ақыл бұлағы сол болып,

Үстінен тұрып жөнеді.

Жан-жағына қарады,

Ат ұстаған қырық жігіт

Қалаға қашып барады.

Әліби мінген қара атты

Астына мініп алады.

Қырық жігіттің соңынан

Шора қуып жөнейді.

Он екі құлаш найзаны

970. Жеткен жерден сермейді.

Он екі құлаш найзаға

Баршасын шаншып түйрейді.

Найза толған сүйекті

Қашпайтынын біледі,

Сілкіп тастап жөнейді.

Басы Әліби ол қылып,

Кейінгіге жол қылып,

Сексен бір кісі сүйегін

Жинастырып үйеді.

980. Қырық атты айдап, жайдақтап,

Қанға тоймай жалақтап,

Тоғыз үйлі тамаға

Кешке қайтып келеді.

Олжадан түскен қырық атты

Тоғыз [үйлі] тамаға,

Үлестіріп береді,

Бәрін бірдей көреді.

Тоғыз үйлі таманың

Қырық жыл кеткен шығынын,

990. Қайратымен төледі.

Ер Шораның уақытында

Тама да теңдік көреді,

Азын көпке теңеді.

Сүйте-сүйте сол Шора

Алты жасқа келеді.

Атты жасын атқа алды,

Тартар жасын тайға алды.

Ақтайша жатқан қалаға

Ат қо[юға] ойланды.

1000. Жүрейін деп тұрғанда,

Алаша сары биеден

Шора туған күні

Бір шұбар құлын туыпты.

Марықбай соны көріпті,

“Шораға ат болсын, – деп,

Өсіріп өзі мінсін, – деп,

Жауға барып тисін”, – деп,

Алты жасқа келгенше,

Асырап Марық бағыпты.

1010. Сол уақытта ер Шора

[Шұбар] атты ерлейді.

Атын ерлеп болған соң,

Қайтарып атты байлайды.

Ақтайша мұны есітті,

Енді екеуі өшікті.

Шұбар атқа мінгесін,

Бізді қоймас десіпті.

Көп нөкерімен кеңесіп,

“Ел болалық”, – десіпті.

1020. Сол уақытта Ақтайша,

Тоғыз мыңдай қол жиды,

Тоғыз мың қолдың алдында,

Марықбайдың аулына

Қырық жігітін жіберді.

Сонда Ақтайша сөйлейді:

– Марықбайға сәлем де,

Жау болғанын қойсын, – деп,

Мұнда көшіп келсін, – деп,

Күймелі арба астында,

1030. Саялап күнін көрсін, – деп,

Меніменен ел болса,

Басы Әліби, сексен бір кісі құны үшін,

Енші қылған Шұбар ат,

Соны алып келіп берсін, – деп,

Не қылса да өзі білсін, – деп,

Шұбар атын бермесе,

Тоғыз мыңдай қолменен

Ауылында мені көрсін, – деп.

Сол уақытта қырық жігіт

1040. Көк арбаға мінеді.

Мәстектің жалын өреді,

Марықбайдың аулына

Атын сұрай жөнелді,

Қонаға жетіп келеді.

Келе жатқасын Марықбай,

Алдынан шығып көреді.

Шеткергі үйге әкеліп,

Бір ордаға енгізіп,

Тоғыздан саба қояды,

1050. Бесті асауды сояды.

Тамақ беріп болғасын,

Ханнан келген елшінің

Келген бұйымын сұрады.

Сонда тұрып қырық жігіт

Марықбайға сөйлейді:

– Былай барсаң Қазан жау,

Былай кетсең қалмақ жау,

Не қылып күнің көресің.

Ақтайшамен жау болсаң,

1060. Ажалдан бұрын өлесің.

Біздің жұртпен ел болсаң,

Әлібидің құны үшін

Шұбар атыңды бересің.

Сонда [Марықбай] жылайды,

Жылай тұрып толғайды:

– Шора берсе Шұбарды,

Әкеліп сізге берелік.

Сіздерменен сүйеніп,

Біз де күнді көрелік.

1070. Шора атын бермесе,

Дегеніме жүрмесе,

Ер Шораға не делік,

Барып атын тілелік.

Тоғыз үйлі таманың

Жиналып бәрі келеді,

Оятып Шораны алады.

Марықбай сонда толғады:

– Жатырмысың, қарағым,

Басыңда күдері, шырағым,

1080. Ханнан келген қырық елші,

Кешегі өзің өлтірген

Әлібидің құны үшін

Шұбар атыңды сұрайды,

Есітпей ме құлағың.

Тоғызға жасың жеткен жоқ,

Алтыдан жасың өткен жоқ.

Сорлы балам өлерсің,

Тірідей қорлық көрерсің,

Әкең менен шешеңді

1090. Қолдан ұстап бересің.

Сонда Шора тұрды ақырып,

Жын ұрғандай құтырып,

Әкесіне сөйлейді:

– Әке, сенде ақыл жоқ!

Тамам малымды алғанда,

Аз ғана малым қалғанда,

Мал сұраған кім? – дейді.

Елші кірген ордаға

Ұмтылып жаяу найзаны алып жөнейді.

1100. Отыр екен қырық елші,

Арақ ішіп қауласып,

Өзін-өзі жауласып.

Қырық елші көріп сасады,

Жаудың түсі басады,

Көрсете “алдалап”.

Арба қалды бір жерде,

Мылтық қалды әр жерде,

Үйден шығып қашады,

Қуалап Шора шаншады.

1110. Қырық елшіні өлтіріп,

Қызыл тілі салақтап,

Қанға тоймай жалақтап,

Ауылға қайтып келеді.

Келсе де әкесі Марықбай

Балаға тыныштық бермеді.

Сонда тұрып Марықбай

Ер Шораға сөйлейді,

Сөйлегенде не дейді:

– Бала, тілімді алмадың,

1120. Бір айтқанымды қылмадың,

Тілегімді бермедің,

Бүл қылғаның іс емес.

Ақтайшаның Әліби

Сұраусыз кетер кісі емес.

Не қылсаң да өлерсің,

Ақтайшадан қорлық көрерсің.

Өлмей тұрып кете гөр,

Басыңның қамын ете гөр.

Қазан деген қала бар,

1130. Біздің сонда Кеуістің ұлы тама бар,

Ындысталы патша

Сол Қазанда және бар

Ындысталы патшаның

Оң тізесін басатын,

Марықбаймен туысқан

Он жеті жаста Марықбайдан айырылған

Есімбек деген ағаң бар.

Шырағым, сен сол Қазанға бар, – дейді.

Тоғызға жасың жеткенше,

1140. Алтыдан жасың өткенше,

Сен Қазанда бол, – дейді,

Өлсек біз-ақ өлейік

Өлсек те сен, шырағым,

Артымда менің қал, – дейді,

Тоғыз айлық жол, – дейді,

Бір тілімді ал, – дейді.

Шешесі сүй деп жылайды,

Шораны барып сүйеді.

Төсінен аққан ақ сүті

1150. Етегін жуып жөнеді,

“Бүгін мұнда қал, – дейді,

Бүгінше мейман бол”, – дейді.

Оң қолынан жетектеп,

Үйге алып келеді.

Алпыс жасар кемпір-шал

Таң атқанша ұйықтамай,

Кезекпенен сүйеді.

Ерте тұрып Марықбай

Шұбар атты ерледі,

1160. Оятып алып балаға,

“Атыңа мінсең кел”, – дейді.

Сол уақытта әкесі мен шешесі

Қолтығынан көтеріп,

Атына әкеліп мінгізді.

Тоғыз айлық Қазанға

Жолдассыз жалғыз өзі жөнеді.

Сонда тұрып ер Шора,

Шұбар атқа “шу” дейді,

Табаны жерге тимейді,

1170. Тұяққа тиген қара тасты

Саз балшықтай илейді.

Таң сарғайып атқанда,

Шора мінген Шұбар ат,

Ақтайша жатқан қаланы

Тұмсығымен тірейді.

Ат үстінде тұрып ер Шора,

Ақтайшадай батырды

“Мұнда кел”, – деп шақырды,

Шақырып алып сөйлейді,

1180. Сөйлегенде Шора не дейді:

– Мен көк кебісті тамамын,

Марықтың ұлы Шорамын.

Мұндағы тама азынан,

Толарсақтың сазынан,

Алдымда аға жоғынан,

Мұндағы жаудың көбінен,

Тоғыз айлық Қазанға

Жолдассыз кетіп барамын.

Аман барып, сау келсем,

1190. Тоғыз үйлі таманың

Тауығына тисең де,

Қолыңнан санап аламын.

Мен Қазанға барғанша

Қар жаумасын, нұр жаусын.

Мен Қазанға барған соң,

Маған десе қан жаусын.

Мен Қазаннан келгенше,

Тоғыз үйлі тамаға

Өздігіңнен тиме, – деп,

1200. Әкем Марықбай жатқан ордаға

Сұраусыз барып кірме, – деп,

Егер тисең тамаға,

Менен басқа кісіден

Еш жамандық көрме, – деп,

Мен сияқты батырды

Айтпай кетті деме, – деп,

Киді сауыт беренді.

Айтып болып Қазанға қарай жөнейді.

Тоғыз айлық Қазанға

Төрт мезгілде жеткіз, – деп,

1210. Шұбардың басын қаратты,

Қамшыға бұтын таратты,

Байлады белге болатты,

Шұбар атын тебініп,

Қазанға қарап жол тартты.

Шұбар ат сонда шүйілді,

Сексен аршын бой жазып,

Жазылумен жөнейді.

Әр төбенің басында,

Азар басын билейді.

1220. Әр төбенің бір басып,

Ұшқан құспен жарысып,

Құстан да басып озады,

Арада төрт күн қонады.

Төртінші күн болғанда,

Көгеріп жатқан Жайықтың

Белінен соғып құлады,

Бұл күні сонда қонады.

Ертең таң атқан соң

Шұбарға тағы мінеді,

1230. Жайықтан қарғып жөнеді.

Қазан деген қалаға

Талма түсте келеді.

Жетіп келсе Қазанға,

Түйдектеген шаң шықты.

Шаң астына қараса,

Келте қара ту шықты.

Ту астына қараса,

Тоғыз мыңдай қол шықты,

Қазылған арба жол шықты.

1240. Қалмақтың жатыр қырық мың қол,

Қазылып жатыр арба жол.

Балдыр-балдыр сөйлеген,

Тілін адам білмеген,

Мәстектерін матаған,

Әкесінің тойына

Шошқа сойып атаған.

Сол Қазанның үстінде,

Қамап жатқан қалмақтың

Қаптаған жауды көреді.

1250. Сандатты көзі көрген соң,

Сонда Шора келеді,

Көзі ештеңе көрмеді,

Не боларын білмеді,

Қалмақтың қалың көбіне,

Үрмелі мылтық оғына,

Зеңбіректің шоғына,

“Аллалап” жалғыз тиеді.

Ақ қара бас ту алып,

Өлімге басын байланып.

1260. Қалмақ көп те, бұ жалғыз,

Атыспаққа ойланып.

Қалмаққа келсе ер Шора,

Келе жатса алдынан,

Алпысқа келген кәрі шал,

Қудай көзі қызарып,

Ақ сақалы желпілдеп,

Көзінің жасы мөлтілдеп,

Алдынан шығып келеді,

Шораның көзі көреді,

1270. Қайырылып шауып келеді,

Шалға сәлем береді.

Сонда шал Шораға бүй деп сөйлейді:

– Келбетіңе көз салсам,

Садағың аузы шапшақтай,

Қылышың аузы қыпшақтай.

Алтыдан жасың өтпеген,

Жетіге жасың жетпеген,

Алты жасар баласың.

Қалмақ көп те, сен жалғыз,

1280. Қайда кетіп барасың?

Қай таманың ұлысың,

Қай патшаның құлысың,

Танымаймын өзіңді,

Алыс көрдім еліңді.

Балам, саған жол болсын,

Білдір маған жөніңді?

Сонда Шора сөйлейді:

– Мен Марықтың ұлы Шорамын,

Мен Кеуістің ұлы тамамын.

1290. Мен Шұбардың жалын өремін,

Қазанға кеткен таманың

Артынан іздеп келемін.

Ата, жолдан қалдырма,

Мен осы көп қалмаққа тиемін.

Сонда шал бетіне Шораның қарады,

Қарайды да таниды.

Сонда шалдың жайын сұрасаңыз,

Шораға танып жылайды.

Марықбайдың ағасы,

1300. Ындысталы патшаның,

Бізден соңғы бегі екен.

“Інімнен туған Шораны,

Қай уақытта келер”, – деп,

Алдын тосып тұр екен.

Мұның атын сұраса,

Есімбек деген бек екен,

Мұнан да перзент жоқ екен.

Сол уақытта Қазанға барған таманы көп қалмақ өзіне бағындырып алыпты. Қалмақтың бір Көзі қатты Құлманбет деген батыры таманың ханы Ындысталы патшаның Қарашаш деген сұлуды тартып аламын деп жүр екен, тоғыз мыңдай қолменен бір адамын далаға шығармай Қазанға қамап қойыпты.

Қамалып жатқан қалмаққа

Шора жалғыз жолықты.

1310. Қарағай найза қолында,

Ақбалдақ қылыш белінде,

Көп кәуірдің соңында,

Айғайлап жауға тиеді.

Қолындағы найзаға

Сыйғанынша түйреді.

Найза толған қалмақты

Сілкіп тастап жөнеді.

Ту түбінен ат салады,

Туды бұзды қиратып,

1320. Ту ұстаған қалмақты,

Балықтай шаншып тулатты.

Күн жетіге толады,

Жеті күн жалғыз қырғаны

Жеті мың кісі болады.

Тоғыз сан бұл кеуіштің,

Табан жерде ұлыды,

Жары нөкерін қырдырып,

Бір танауын жырдырып,

Күн жетіге толды деп,

1330. Алты жасар Шораның

Жеті күнде қырғаны,

Жеті мың кісі өлді деп,

Құлманбеттей батырға,

Біреуі қашып барады,

Барады да жылайды:

– Кел, қашалық, қаш аға,

Қашпайсың ба, жан аға?

Айдап келіп тап қылдың,

Шора деген тамаға.

1340. Аман-есен бармаспыз

Өзіміз шыққан қалаға.

Сол уақытта

Көзі қатты Құлманбеттей батыры,

Далаға шығып қарады.

Көп қалмақты қырып тауысып,

Келе жатқан Шораны

Сонда көзі көреді.

Алдынан шығып қарғайды,

Қарғағанда не дейді:

– Танаулатқыр, Шұбар ат,

1350. Танаулатсаң болмай ма?

Төрт аяғы бүгілгір,

Үстіндегі жас бала,

Біздер атты, ол жаяу,

Еңбектеп, жаяу жүгіргір!

Көзі ештеме көрмегір,

Тілегіңді Құдай бермегір,

Алтыдан жасы өтпегір,

Жетіге жасы жетпегір!

Құлманбет атыменен сөй деп қарғады.

1360. Сол уақыттар болғанда,

Атын қарғап тұрғанда,

Көп қалмақтың ішінде,

Шораның мінген Шұбар ат,

Қолтығында қос қанат,

Өкпеліктен көз тиіп,

Аузын ашып кісінеп,

Бір көзінен қан ағып,

Жалп етіп барып құлады.

Шора жауды жаяу тосып қалады,

1370. Бірін-бірін сандатты,

Қылышпен қырып барады.

Жаяу тұрған Шораны

Сандаттар қайта қамады.

Қамап тұрған көп сандат,

Жабыла мылтық атады,

Түтін қаптап жатады.

Атқан оғы мылтықтың,

Шора киген жидеге

Жабыса келіп қатады.

1380. Түтеп тұрған мылтықты

Қылышпен сермеп ашады.

Алды қашса сандатың,

Артындағы көп қалмақ

Қайта келіп басады.

Сол уақытта ер Шора,

Жүре алмай жаяу меңдеді.

Өліп қалған Шұбарға

Еңбектеп жетіп келеді.

Шұбардың басын құшақтап,

1390. Құдайдан тілек тіледі:

– Басыңды көтер, Шұбар ат!

Жан серігім, жалғыз ат!

Қолтығыңда қос қанат,

Кеулім келді шар болат,

Жан Құдайға аманат,

Иесін жауға тастар ма,

Тұлпардан туған қазанат!

Шораның көзінің жасы тізілді,

Жүрек-бауыры езілді,

1400. Көзден аққан қанды жас,

Етегіне төгілді.

Құдайға сөйтіп жалынды,

Мұхамбетке шағынды,

Әулие қоймай зар қылды.

Жалғыздың пірі Әзірет,

Түркістанда Қожа Ахмет,

Құлағына шалынды.

Қабыл болды тобасы,

Қара құс болып аспандап ұшып келеді,

1410. Өзінің кәміл бабасы.

Төбесінен төнеді,

Атыменен көтеріп,

Аспанға алып ұшып жөнеді.

Жерде жатып Құлманбет,

“Алты жасар Шораны

Құдай мазақ етті, – деп,

Еткені емей немене,

Атыменен көтеріп,

Қара құс алып кетті”, – деп,

1420. Мазақ қылып күледі.

Олар күліп жатқанда,

Бір бұлақтың басына,

Атыменен көтеріп,

Бабасы алып келеді.

Қара құс болған бабасы,

Қасына келіп Шораның,

Қожа болып сөйлейді.

Өліп қалған Шұбар ат

Кісінеп тұра қалады.

1430. Атына жан береді,

Сонда тұрып бабасы

Шораға бүй деп сөйлейді:

– Сенің бабаң мен едім.

Ақтайша хан барғанда,

Әліби де барғанда,

Сен сонда жаңа туғанда,

Сенің әкең Марықбай

Қуанып той қылғанда,

1440. Ақтайша мен Әліби

Атыңды қоя келгенде,

Ат қоя алмай тұрғанда,

Сонда мен диуана болып жүргенде,

Сенің шешең Гүлқаныс

Алдымнан жылап келгенде,

Атыңды қой дегенде,

Атыңды қойған мен едім,

Білмеген балам сен едің.

Атыңа Шора мін, – дейді,

1450. Анау жатқан қалмаққа

Және қайта ти,– дейді,

Атқан оғың тимесе,

Өзіме қайтып кел,– дейді,

Ажал оғы тап болса,

Қанатыммен қағайын,

Бенде оғы тап болса,

Жүрегіңнің аузына

Темірден қақпақ жабайын.

Балам сенде болмасын

1460. Менен басқа ағайын.

Сыртыңда тілектес болып тұрайын,

Тілегіңді қабыл қылғай Құдайым.

Менің айтқан бұл сөзім,

Балам, саған жақпай ма?

Қалмақ қой да,сен қасқыр,

Жайылып жатқан көп қойға

Жалғыз қасқыр шаппай ма?

Жеті пірің жар болса,

Қамалып жатқан қасқырдың

1470. Жын-шайтанын қақпай ма?

Айтып болып бабасы

Ғайып болып жөнеді.

Сонда Шора “Аллалап” атқа мінеді,

Ақ қара бас ту алып,

Қарағай найза қолға алып,

Шынымен Шора шамданып,

Кейін қалған қалмаққа,

Тағы жалғыз тиеді.

Зеңбіректің шоғына,

1480. Самқалдың қалың жеріне

Қорықпай жалғыз келеді.

Алдындағы сандатты,

Тиген жерден шулатты.

Мылтық атқан қалмақты,

Балықтай шаншып тулатты.

Және алдына қылыштап,

Ер Шораның жыны ұстап,

Қалмақтар қашты сандалап,

Әр бұтаны далдалап.

1490. Жаудан аққан қара қан

Ойға қарап ағады.

Еңісте қалды мың қалмақ,

Еңселей шапқан үлгісі,

Қабақта қалды мың кісі.

Қабақтан шапқан белгісі,

Барып қырған бір кісі.

Сілтеген жерде бас кесті

Ер Шораның қылышы.

Күн тоғызға толады,

1500. Тоғыз күнде қырғаны,

Тоғыз мың кісі болады.

Тоғыз мың қолды тауысып,

Шора жан-жағына қарады.

Қалмақтың ханы Құлмамбет,

Қара ала атын жайдақтап,

Екі көзі алақтап,

Тоғыз мың қолын тауысып,

Жалғыз қашып барады.

Шораның көзі көреді,

1510. Соңынан қуып келеді.

Құлмамбет сонда Шораға қарап сөйлейді:

– Шорамысың сен, – дейді,

Балам, бермен кел, – дейді,

Әліге шейін өлтірмей,

Осы тама нем, – дейді.

Сонда [да]ғы Құлмамбет,

Өзінің әлін білмейді,

Сонда Шора не дейді:

– Шора батыр мен, – дейді,

1520. Шынымен Шора кейіді.

Екеуі қарсыласып қалысты,

Қарсылап найза салысты,

Ат үстінде алысты.

Құлмамбеттің жүрегінің аузына найза ендірді,

Қара ала атын саурысынан

Қайқайтып жерге төндірді.

Қылышыменен шабады,

Тоғыз бөлек қылады.

Құлмамбетті өлтіріп,

1530. Қазандағы тамаға қайтып келеді.

Жетіп келсе Қазанға,

“Шора қашан келер”, – деп,

Баяғы алдынан шыққан ағасы,

Бес жүз кісі қасында,

Алдынан шығып тұр екен

Есімбектей ағасы.

Шораны аман көреді,

Ат үстінен көтеріп,

Алдына алып сүйеді.

1540. Ындысталы патшаға

Ертіп алып келеді.

Қол қусырып еңкейіп,

Шораға сәлем береді.

Ділдә тамам алтын тақ,

Сонда да Шора таққа мінбейді.

Сонда Шора Ындысталы патшаға сөйлейді:

– Қаршыға құстың баласын

Қарға өлтірер болар ма?

Патша мінген алтын тақ

Қарашы мінер болар ма?

1550. Сонда Ындысталы патша,

Миығынан тартып күледі.

Жалғыз қызы Қарашаш деген сұлуды

Шораға өз қолынан

Неке қиып береді.

Ханның қызын алып,

Ордасында тұрады.

Жаңа таң бір атқанда,

Ата-анасын сағынып,

“Тоғыз үйлі таманы

1560. Мұнда көшіріп алып келейін”, – деп,

Еліне қайтып жалғыз жөнеді.

Алған жары Қарашаш,

Шұбар атты ерледі.

Тоғыз үйлі тамаға

Шора қайтып жөнеді.

Арадан жеті күн өткенде,

Тоғыз үйлі тамаға қайтып келеді.

Әкесі мен шешесі

Шораны көзі көреді.

1570. Ат үстінен көтеріп,

Алдына алып сүйеді,

Бұл күні үйге түнеді.

Ақтайша жатқан қалаға

Шора батыр және қайта тиеді.

Аттың басын қаратты,

Қамшыға бұтын таратты,

Қаланы бұзып, мал алды.

Шарбақтың аузын шаң қылып,

Қаланың ішін қан қылып,

1580. Ақтайшадай хандардың

Қолынан басын қағады.

Ақтайша ханның

Алаукеш атты сұлу қызын тағы алады.

Ақтайша жатқан қаланы

Тоғыз үйлі тамаға

Барып шауып береді.

Тоғыз үйлі таманы

Тоғыз ру ел қылып,

Қазан қаласына көшіріп алып жөнеді.

1590. Арада он бес қонады,

Он алты күн болғанда,

Тоғыз үйлі тамадан

Шора батыр жалғыз озып жөнеді.

Түн ортасы болғанда,

Қарашаш жатқан Ақ орда

Шора мінген Шұбар ат

Тұмсығымен тіреді.

Аман жары Қарашаш

Ат байлауға шығады,

1600. Бұл күні мұнда қонады.

Қазанға жеткен көп тама

Ерте тұрып көреді.

Таң атқан соң Ындысталы патшаға

Шора келіп сәлем береді.

Сонда тоғыз үйлі тамамен

Марықбай бұл да көшіп келеді.

Марықбайдың ағасы Есімбек

Алдынан шығып келеді.

Ағайынға бәрі бірдей табысып,

1610. Құшақтасып жылайды.

Жеті күндей той қылып,

Марықбайды хан қылып,

Кеуілі сөйтіп тынады.

Шора сынды батырды

Жауға қарсы қояды,

Сөйтіп тұрып баршасы

Мұратына жетеді.

Сондай батыр ерлікпен

1619. Шора тамам болады.