кітабын онлайн тегін оқу  Алтын балык

«БАБАЛАР СӨЗІ» СЕРИЯСЫНАН

ХИКАЯЛЫҚ ДАСТАН

АЛТЫН БАЛЫҚ

Аузу, сиынайын бір Құдайға,

Жасымнан бала оқыттым кедей, байға.

Жазбадым көптен бері жалқауланып,

Әйтпесе тәуір едім осындайға.

Әуелі мен сөйлейін өткендерді,

һәрқашан мұратына жеткендерді.

Қиссаның бір тәуірін мен сөйлейін,

Бұрынғы дүниеден кеткендерді.

Мен Ақылбек тірлікте жазайын хат,

10. Өтіпті бізден бұрын көп адамзат.

Тотының Майшекерге айтқан сөзі

Кейінгі бозбалаға бәйіт боп жат.

– Айтайын, тыңдасаңыз, жақсы кеңес,

Жақсы адам жетімдердің хақын жемес.

Тоты құс Майшекерді мақтап қойды, –

Ғаламда жан бар ма, – деп, – сізге теңдес.

һәр адам дінін күтіп кеткен екен,

Дүниені аяғымен тепкен екен.

Майшекер, құлақ қойып тыңдасаңыз,

20. Бұрын да сіздей ғашық өткен екен.

– Байы жоқ, ақылы кем мен бір қатын,

Білмейді адам сіздей сөздің затын.

Бұрын да мендей кім ғашық болған екен,

Айтып бер, тоты құсым, оның атын.

– Майшекер, түрленесің опа жағып,

Жүреді ғашық жарың сені бағып.

Киініп киіміңді асығыпсыз,

Тоты құс кеңес айтар [енді] нағып.

Майшекер мынау сөзге құлақ салды,

30. Бір күнше отыруға ойына алды.

Тотының бұл кеңесін тыңдайын деп,

Майшекер асын ішіп тойып алды.

Тоты құс сөйлейді енді бойын тарап:

– Майшекер, отырдыңыз маған қарап,

Бұл сөзді естіген соң сіз кетерсіз,

Құдайым бергеннен соң мұндай талап.

Бізден бұрын бір патша болған екен,

Жеті ықылымды ол билеп тұрған екен.

Патшаның атын сізге баян қылсам,

40. Сұлтан ұғлы Махмұт деген екен.

Падиша тамам жұртын алды жиып,

Жаман, сұмдық істерін қойды тыйып.

Нашарлары патшаға қызмет қылып,

Байлары тұрады екен алтын беріп.

Қиындық жұртқа патша қылады екен,

Алымын жылында бір алады екен.

Алымын халі жетіп бере алмаған

Патшаға қызметкер болады екен.

Айтайын бір қиссаны, құлағың сал,

50. Болыпты падишада осындай хал.

Кемшілік падишаға қоңсы болған,

Көп жасаған бар екен бір кәрі шал.

Әлгі шал балық аулап күнін көрер,

Патшаға алым үшін балық берер.

Ибраһым деген жалғыз баласы бар,

Баласын нұрлы қылды Пәруардигар.

Бала айтады: – Әй, ата, сөзім тыңда,

Біздерді нашар қылған Құдауанда.

Балық аулап қызмет мен қылайын,

60. Ұстайын балық болса енді мұнда.

Қартайып жеттің, ата, бұ шамаға,

Ау аулап мен шығайын тамашаға.

Кәрілік енді сізге жетті ғой, – деп,

Мен қызмет қылайын, – деп, – падишаға.

– Жас бала, бес жасыңда не қыласың,

Қаңғырып бір жерде сен адасарсың.

Балық аулау ол саған қиын болар,

Патшаға қызметке жарамайсың.

– Балықты аулау маған қиын емес,

70. Біздерге қарап жүру орын емес.

Патшаға енді қызмет мен қылайын,

Ер жігіт мал табуға уайым жемес.

– Қызметке жарамайсың, балам, – деді,

Көңілің һәр нәрсеге алаң, – деді.

Бес жасыңнан қолыңнан не келеді,

Ау құруға келмейді шамаң, – деді.

“Қой балам” деп кәрі шал үш айтады,

Бұ бала қайтеді деп іш тартады.

Бұл баланы қолынан ұстап алып,

80. Патшаға “жарай ма?” деп байқатады.

Патша айтты: – Бұл бала жарар, – деді,

Шамасы келсе жүріп қарар, – деді.

Бір-екі жыл өткен соң осы бала

Бір кісідей қайратты болар, – деді.

Шал енді рұқсат берді баласына,

Майшекер, сөзге құлақ саласың ба?

Қайыққа ауын салды енді барып,

Бұл бала жүріп кетті дариясына.

Дарияға ауын құрды енді барып,

90. Майшекер, тыңда мұны құлақ салып.

Ибраһым балалығын қылды дейді,

Дариядан шығып кетті ойын бағып.

Ол бала бір уақытта келді қайтып,

Ауы тұр жартысынан суға батып.

Шетіне дарияның шығып алып,

Ибраһым алды ауын енді тартып.

Бұл сөзге құлақ салшы енді, халық,

Ауына оралыпты алтын балық.

Ибраһым енді үйіне алып келді,

100. Тұрады көрген адам қайран қалып.

– Әй, ата, бұ дүниеден күдер үзбе,

Дәулет болды бұ балық енді бізге.

Құдайым енді маған берсін қуат,

Қартайып жасың жеткен кезіңізде.

Патшаға мұны алып барайын да,

Алдына тарту қылып салайын да.

Құдайым бұ ниетті қабыл қылса,

Патшадан бірнеше алтын алайын да.

– Бұрынғы келбетіңнен аспа, – дейді,

110. Бұ балықты дарияға таста, – дейді.

Патшаға бұ балықты алып барсаң,

Саған дұшпан өзіңнен басқа, – дейді.

Әй, балам, бұ балығың бейнет болар,

Жас басыңнан дүниеге болма құмар.

Патшаға бұ балықты алып барсаң,

Айрылып ата-анаңнан көңілің солар.

– Жасымнан неткен бейнет маған келген,

Бұл өзі дәулет шығар Құдай берген.

Не болса да патшаға апарам, – деп,

120. Балықты алып Ибраһым жүре берген.

Жарық қылған дүниені күн мен айым,

Иман бер барша жанға, бар Құдайым.

Балық алып Ибраһым кіріп келді,

– Ассаламуәлейкүм, падишаһым.

Иә, тақсыр, бұл бір сыйым сізге қылған,

Кез болып құрған ауға бұл жиылған.

Тарту қылып мен сізге алып келдім,

Хал-шама, қызметім осы болған.

– Елу жыл патша болдым көп халыққа,

130. Мұныңды ұқсатпаймын балалыққа.

Хан, мырза, төрелердің тартулары,

Бәрі де жеткен емес бұ балыққа.

Ибраһым, бұл балықты біз алайық,

Берейін екі мың алтын сізге лайық.

Ежелден нашар болған адам едің,

Байлыққа енді сені шығарайық.

Көрмейді Ибраһымдың адам нұрын,

һеш адам асырмады бұдан бұрын.

Құрметтеп ол баланы қасына алып,

140. Шетінен дастарқанның беріп орын.

Падишаһ Ибраһымге беріпті ас,

Қызметіне жарады болса да жас.

Тамам сегіз санатынан артық көрді,

Қолыма кірді ғой деп бір асыл тас.

Ибраһым енді үйіне қайтып келді,

Патшаның сыйлағанын айтып келді:

– Құданың бізге берген несібесі,

Патша екі мың маған алтын берді.

Ибраһым патшасына жүрді жағып,

150. Аңдиды сегіз санат мұны бағып.

“Бұ бала бәрімізден артық болды,

Қалайша жақсы көрер бізді нағып.

Кез келсе ол баланы өлтірейік,

Басына бір мехнатты келтірейік.

Бәріміз падишаға ақыл айтып,

Баланы келмес жерге кетірейік.

Ол тұрғанда біздерге жарық болмас,

Бір іс қылмай ол бала ғаріп болмас.

Балықтың бір серігін тапқыз дейік,

160. Оны іздесе ол бала тіпті келмес”.

Сегізі осылайша ақыл қылды,

Біреуі падишаға жетіп келді.

Келмейтін күнде мұндай санаттары,

Келді де падишаға сәлем берді.

– Мен сізге санат болдым әуел бастан,

Патша бар [ма] сіздейін сізден асқан.

Енді, патша, бір жерің жарамайды,

Санатым деп біздерге ақылдассаң.

– Жарасар менім айтқан салтанатым,

170. Сіздердің бекер емес айтқан затың.

Қандай менің ол мінім жарамайды,

Маған тауып беріңіз, көп санатым.

Сегіз күн сегіз санат ой ойладық,

Бастамай енді бір іс біз қоймадық.

Кешегі алып келген алтын балық

Дүниеде екеу шығар деп ойладық.

Жалғанның опасына жан тоймаған,

Оны кім әкелер деп хан ойлаған.

Кешегі Ибраһым тағы табар,

180. Балықты дариядан сол қоймаған.

Олардың қас қылғанын бала білмес,

һеш нәрседен ол қорқып қайғы жемес.

Балықтың енді бірін таптыруға

Падиша санаттармен құрды кеңес.

– Серігін ол балықтың таптырайын,

Жүрегін тасып тұрған сап қылайын.

Санаттар, бұл айтқаның тәуір болды,

Шақыртып Ибраһымді алдырайын.

Құлшылық қылсаң жақтың бір Аллаға,

190. Падиша кісі салды ол балаға.

Ибраһым шақырған соң келеді енді,

Кез болып жас басынан бір бәлеге.

Алдына қол қусырып жетіп келді,

Патшаға әдеппенен сәлем берді.

Ол күнде Ибраһымдей жан туған жоқ,

Баланы кіріп келген патша көрді.

– Әй, балам, тарту қылдың алтын балық,

Серігін іздесеңіз тағы барып.

Осы балық дүниеде біреу емес,

200. Жолдасын алып келші қолыңа алып.

Мұны естіп Ибраһым шығып кетті,

Үйіне жыламсырап жетіп кепті.

– Иә, ата, енді маған риза бол,

Барамын алтын балық іздей, – депті.

Ол балық табылар ма енді бізге?

Қайғы болар жалғызың енді сізге.

Ол балық балаңды алар, әй, жан ата,

Сонда да әлі менен күдер үзбе.

Бұл балық табылар ма ауды құрсам,

210. Құдайым берер ме екен жаһит қылсам?!

Келейін ертең үйге балық аулап,

Үзбей тұр үмітіңді мұнда тұрсам.

Атасын анасы мен жұбандырды,

Екеуін осы сөзбен қуандырды.

Ауын салып мініп ап қайығына,

Ибраһым суға түсіп жүре берді.

Дарияға ауды құрды Ибраһым,

Бұ балық табылмас деп қылмас уайым.

Тағы да алтын балық оралыпты,

220. Әдейі кез келтірген бар Құдайым.

Ибраһым бұл балықты қолына алды,

Қуанып падишаға алып барды.

“Әкел деген нәрсеңіз осы ма?” – деп,

Алдына тарту қылып тағы салды.

Сүйікті көрінеді әлгі бала,

Қасынан орын берді көре сала.

Құрметтеп тағы екі мың алтын берді,

Көтеріп өз бақытын Хақ Тағала.

Үйіне келді Ибраһым қадам басып,

230. Ол күнде жан туған жоқ онан асып.

Үйінен күдер үзіп кеткен бала

Отырды атасымен амандасып.

Жүреді патшасына келіп-кетіп,

Күтпейді бұ баланы енді нетіп.

Өзінің санатынан артық көрді,

Тұрады келген сайын құрмет етіп.

Бір күні сегіз санат ақылдасты,

Баланы өлтіруге қылды қасты.

“Мен бұған бір хайланы табайын”, – деп,

240. Біреуі падишаға қадам басты.

Үйіне падишаның келді кіріп,

Отырды әлгі санат сәлем беріп.

Өзінің ақыл айтқан санатына

Отырды падишаның көңілі еріп.

– Дүниені жарық қылған күн мен айым,

Билеген жеті ықылымды падишаһым.

Сегіз күн сегіз санат ақылдастық,

Бір нәрсе сіздің үшін болды уайым.

Тыңдасаңыз сөзіміз осы уақта,

250. Ұнайды не айтсаң да асылзатқа.

Сай болса төрт түлігің тақсыр патша

Сіз сонда өзіңізді өзің мақта.

Көңілге достарыңыз қарамайды,

Біз танып сөз сөйлейміз сіздің жайды.

Арықта алтын балық ойнап тұрған,

Енді оның жүрген суы жарамайды.

Бұл суда алтын балық күнді көрмес,

Осында ұзақ жүріп дәурен сүрмес.

Бұлғары деген су бар дүниеде,

260. Ол судың тұрған жерін адам білмес.

Оның біз бек білеміз қасиетін,

Мен енді сізге айтайын судың затын.

Бұ судан бір тамызсаң бір аяққа,

Қып-қызыл дүние жүзі болады алтын.

Бұ судан дүние жүзі жарық болар,

Жаман суда балығың ғарық болар.

Балығың қапияда өліп кетсе

Бітпес қайғы басыңыз ғаріп болар.

– Япырым-ау, ондай су да болар ма екен,

270. Бұ балық мұнда тұрып өлер ме екен?

Ондай судың болуы рас болса,

Ол енді біздің қолға тиер ме екен?!

– Тиеді сіздің қолға, падишаһым,

Ол суды табылмас деп қылма уайым.

Балықты әкелген жан әкелмей ме,

Кешегі шалдың ұғлы Ибраһым.

Тез шақыр, Ибраһым келсін, – деді,

Менім бұл қызметіме көнсін, – деді.

Бір адам Ибраһымді шақырады:

280. – Тез сізді патша үйіне жүрсін, – деді.

Шақырған соң үйіне келді бала,

Сәлем берді әдеппен келе сала.

Қол қусырып алдына қарап тұрды,

Салдың деп қандай іске Хақ Тағала.

– Сен бала, құлағың сап жақсы тыңда,

Бұлғары су бар дейді бұ жаһанда.

Саған мен бір қызмет тапсырайын,

Бар болса жер жүзінде, әкел мұнда.

Сенен басқа һеш адам әкелмейді,

290. Тірі жан дүниеде не көрмейді.

Ол суды енді жүріп іздеп қара,

Бұл суда алтын балық күн көрмейді.

Ибраһым мұны естіп шығып кетті,

Үйіне жыламсырап жетіп кепті.

– Бір қайғы ғаріп басқа тағы түсті,

Ізде деп бұлғары су әмір етті.

Аман бол ел-жұртым, атам-анам,

Алладан басқа менде жоқ қой панам.

Барамын бұлғары су іздемекке,

300. Ол судың тұрған жерін кімнен қанам.

Патшамыз бұйрық қылды осы жайда,

Көретін енді маған жарық қайда?!

Көп жасап, жасың жеткен адам едің,

Ол суды бір естіген жерің бар ма?!

– Әуелде бұл балықты таста дедім,

Өзіңе біреу қылар қасты дедім.

Біз сені енді, балам, көре алмаймыз,

Ғұмырымда ондай суды естімедім.

– Тұра тұр, естімесең сөз байланып,

310. Оны мен тез іздейін ыңғайланып.

Өлсем маған дұға қыл, әй, жан ата,

Тірі болсам келермін бір айланып.

– Әй, балам, шыныңменен кеткенің бе,

Қартайып жасым менім жеткенінде.

Құдайым зарлағанда берген балам,

Қаңғырып жарық көрмей өткенің бе?!

– Құдай салды басыма,

Әкеке, жылап жасыма.

Елден бала табылар,

320. Ермек қылсаң қасыңа.

Мен мойнымды бұра алман,

Енді үйде жүре алман.

Сүтіңді, ана, кеше гөр,

Енді жүзің көре алман.

Мұнда дәурен сүре алман,

Кімнен қалмас бұ жалған.

Патша жарлық еткен соң,

Сізге мойын бұра алман.

Алтыға келген жасымда,

330. Қайғы түсті басыма.

Мұңды болған анамыз,

Кім отырар қасыңда.

Енді тұрмай кетейін,

Бұған не амал етейін.

Басыма Құдай салған соң,

Дүние кезіп өтейін.

Бізге жүрер шақ болды,

Жүрегіме қан толды.

Құдайдан сұрап алғаның

340. Екеуіңе дақ болды.

Аманда бол, жан ата,

Бізден шықты көп қата.

Жақсы ықылас көңілмен

Жалғызыңа бер бата.

Барса келмес жолымыз,

Жалғыз еді ұлыңыз.

Өлмесем тірі келермін,

Сабыр қылып тұрыңыз.

Мен кеттім ғой ұзаққа,

350. Сіздер қалдың азапқа.

Патша жарлық еткен соң,

Тоқтау жоқ біз бейбаққа.

Атасы ессіз болып талып қалды,

Құдайым енді оларға қайғы салды.

Базардан іздеп жүріп Ибраһым

Киюге темір етік сатып алды.

Үйіне етік алып келді қайтып,

Болғандай бір түйеге азық артып.

Атасы-анасымен амандасып

360. Жүрмекші болды ертең жолын тартып.

Таң атты Ибраһым жүреді тез,

Бір қайғы кәрі шалға болады кез.

Атасы анасы мен жылап келді,

Жарандар, мына сөзді тыңдаңыз сіз.

– Қолдан ұшты сұңқарым,

Таудан асты тұлпарым,

Шыныңменен кеттің бе,

Айналайын демгерім?!

Қызметші қолымыз,

370. Жалғыз еді-ау ұғлымыз.

Патшадан сұрап келейін,

Сабыр қылып тұрыңыз.

Патшаға барып келейін,

Анығын естіп білейін.

Кетерің, балам, шын болса,

Қасыңа мен де ерейін.

Мұнда не күн көрейін,

Жолдас болып жүрейін.

Айналайын жалғызым,

380. Жолыңда сенің өлейін.

Ішім оттай жанып тұр,

Ата-анаң мұнда қалып тұр.

Бейшара болған жалғызым,

Мені есіңе алып жүр.

Ақылым кетті басымнан,

Бейнет көрдің жасыңнан.

Мен садаға кетейін

Қиылған қара қасыңнан.

Құдайдан қаза келмейді,

390. Тілегімді бермейді.

Сұрап алған жалғызым

Бір жақсылық көрмейді.

Кім біледі жайымды,

Бір Құдай салды уайымды.

Алты жасқа келгенде

Азабым менім арылды,

Маған дүние тарылды.

Айналайын жалғызым,

Тыңда менім зарымды.

400. Жалғызым, саған айтайын

Ішімдегі барымды.

Енді бізге жарық жоқ,

Сорлы атаңда қайғы көп.

Кімге опа қылады

Пайдасы жоқ дүние боқ.

Елде жүрсең, жалғызым,

Сорлы атаңның көңлі тоқ.

Көрінбей жүрсең көзіме,

Жарық дүние жүзінде,

410. Ішімде менім жайнайды

Оттан бетер қызыл шоқ.

Енді өлімге тақалдық,

Зарлай-зарлай біз қалдық.

Кетіп қалсаң, жалғызым,

Қубас болып атандық.

Патшаға барып келіпті,

Анығын естіп біліпті.

Ботасы өлген түйедей

Анасы зарлап келіпті.

420. – Қарағым, мен қандаймын,

Кетпей ме деп зарлаймын.

Кеткенің, балам, шын болса,

Боталаған нардаймын.

Айналайын құлыным,

Кетіп қалсаң, жалғызым,

Қубас болып құрыдым.

Алтын айдар басыңда,

Жолдасың жоқ қасыңда.

Не зор бәле іс болды

430. Алтыға келген жасыңда.

Ибраһым деген атыңнан,

Асыл туған затыңнан.

Далада жалғыз сен өлсең,

Хабар келмес артыңнан.

Ажал жетпей өлмейміз,

Сенсіз дәурен сүрмейміз.

Аман бол енді, жалғызым,

Енді сені көрмейміз.

Қартайғанда, қарағым,

440. Соңыңнан сенің ермейміз,

Жерде жатқан қу тезек

Соныменен бірдейміз.

Тас емшегім жібіткен,

Тар құрсағым кеңіткен,

Айналайын жалғызым,

Мехнатпен күн өткен.

Сені Құдай қолдасын,

Қызыр болсын жолдасың.

Саған қастық қылған жан

450. Бұ дүниеде оңбасын.

Бар, Ибраһым, жолыңа,

Кеттің бе менім сорыма.

Іздегенің, қарағым,

Түсер ме екен қолыңа.

Саңырау болды құлағым,

Сөніп қалды шырағым.

Естіген жан болмады-ау

Бұлғары судың тұрағын.

Артыңда сенің інің жоқ,

460. Сенсіз менім күнім жоқ.

Кімді отқа салмайды

Мынау жалған дүние боқ.

Балалы жанның көңілі тоқ,

Баласызға тисін оқ.

Жанған отқа түсерсің,

Сыртың жалын, ішің шоқ.

Қайғылы болды атасы,

Зарлы болды анасы.

Алты жасқа келгенде

470. Құдай болсын панасы.

Кемпір-шалдың шығыпты

Көкірегінен сәнасы.

Амандасып жөнелді

О да зарлап барады

Ибраһым жалғыз баласы.

Ибраһым сол кеткеннен кетті дейді,

Арада бірнеше күн өтті дейді.

Қарны ашып, қалжырап, халі бітіп,

Шетіне бір шаһардың жетті дейді.

480. Келе жатса алдында мал көрінді,

Мал ішінде қарбаңдап шал көрінді.

Бұ шалдан жолдың жөнін сұрайын деп,

Келді де әлгі шалға сәлем берді.

– Ассаламуәлейкүм, ақсақалым,

Бұл жатқан малың сенің қалай халің.

Енді маған жол көрсет рақым әйлап,

Алыс жолдан келемін, жоқ-ты халім.

– Мен жолды көрсетейін, балам, саған,

Жөніңді әуел айтшы өзің маған.

490. Қай тараптан келесің, патшаңыз кім,

Не жұмысқа келесің кетіп бағаң?

– Айтайын мен жөнімді, ата, сізге,

Рақым қылып жол көрсет енді бізге.

Патшамыз Махмұт, шаһарым Мысыр еді,

Бұлғары су іздеп шықтым жапан түзге.

– Мен келдім төрт жүз жасқа, бала, тыңда,

Көрмедім бұлғары су бұ жаһанда.

Төрт бұрышын төңіректің араладым,

Ол суды көре алмадым, Құдауанда.

500. Ол суды естіп едім бұрын шақта,

Құдайым дәулет берген біздің баққа.

Жасыңнан қоршылықты көре берсең,

Мінерсіз ақырында алтын таққа.

Бізден артық болар ма көп қаңғырған,

Бір дұшпаның бар екен сені аңдыған.

Жол екен барса келмес шыққан ісің,

Қандай жан қасад қылды екен Құдай ұрған.

Сен бала, осы жолмен бұрылмай жүр,

Бұрылсаң тура алдыңа мойныңды бұр.

510. Бұрылмай жүре берсең мына жолмен,

Үстінде осы жолдың бір шаһар тұр.

Жетерсің ол шаһарға таң атқан соң,

Мінерсің бір кемеге күн батқан соң.

Осыдан жылдам барып міне алмасаң,

Кетерсіз ол шаһардан қырық жылдан соң.

Бір кеме жасағалы қырық жыл болды,

Ішіне қырық жылдайын кісі толды.

Өткелі дариядан кемеменен

Халайық бәрі бірдей ғаріп болды.

520. Дарияның үлкендігі қырық жылшылық,

Жел болмай жылдам жүрсе қырық айшылық.

Ішінде кереметті адам болса,

Тезінен жылдам жүрсе қырық күншілік.

Дарияның ар жағында бір шаһар бар,

Кірген жан ол шаһарға жылайды зар.

Көлденеңі көшесінен қырық күн жүріп,

Шығарсың мехнатпенен онан азар.

Қырық күнің қырық жылдайын болар, балам,

Ол жолды қиын қылды Хақ Тағалам.

530. Ол шаһардың ішінен өткеннен соң,

Ар жағы оңай болар саған, балам.

Қырық күндік тағы жол бар жан-жағыңда,

Ол жолды салдым, балам, өз бағыңа.

Тоқтамай әлгі жолмен жүре берсең,

Бір үлкен тау көрінер ар жағыңда.

Барарсың әлгі тауға қадам басып,

Көрерсің айналасын көзіңді ашып.

Әй, балам, тау дегенім алтын шаһар,

Тұрады көргеніңде құтың қашып.

540. Тұрады ол шаһарда бір патша қыз,

Ол патшаның ашуы келеді тез.

Шаһарына бір еркек адам барса,

Өлтіреді ол патша жолықса кез.

Шаһардың айналасы қырық кез қорған,

Ішінде пері қызы патша болған.

Еркек жоқ ол шаһарда, бәрі де қыз,

Баршасын патша қызы біліп тұрған.

Қорғанның ішіне түс халің келсе,

Түсе алмассың басыңа ажал келсе.

550. Ішіне ол қорғанның түсе қалсаң,

Жұмысың оңай болар Құдай берсе.

Алдыңнан жалғыз аяқ жол кез келер,

Бір сайды келе жатсаң көзің көрер.

Ол сайдың тереңдігі сексен кез-ді,

Түсуге нағып оған халің келер.

Жағалай сай түбінде шыққан ағаш,

Түбінде толып жатыр көп асыл тас.

Түбінде ағып жатқан өзен су бар,

Түсуге соған таман аяғың бас.

560. Құданың құдіреті күшті, балам,

Ағаштан ұстап жерге түсші, балам.

Жақындап өзен суға барған кезде,

Көрерсің бір жақсылық сонда, балам.

Ол шалдан мұны естіді Ибраһым,

һәркімге мехнат берген бар Құдайым.

Әлгі шалдан қиындық естіген соң,

Балаға тағы түсті көп уайым.

Әуелде бала келді бір дарияға,

Жігіттер, шек келтірме бір Аллаға.

570. Бұ шалдан осы сөзді естіп алып,

Ибраһым жүріп кетті айдалаға.

Дарияда бір кеме тұр таудай болып,

Баланың жүрегі ұшты оны көріп.

Ішіне қисапсыз жан кірген екен,

Тұрады көптігінен жер күңіреніп.

Ибраһым енді келді жар басына,

Жылайды медет бер деп Алласына.

Келсе, кеме қозғалып кеткен екен,

Секіріп түсті бала ортасына.

580. Ибраһым кереметті өзі батыр,

Тоқтамай кеме жүріп келе жатыр.

Баланың бақыты үшін жел жоқ болып,

Дариядан қырық күннен соң шықты-ау ақыр.

Дариядан шығып кірді бір шаһарға,

Қуат бер деп жылайды бір Аллаға.

Қырық жылдай болды қырық күн жүрген жері,

Шаһардың әрең шықты ар жағына.

Тағы да ар жағында қырық күн жүрді,

Бір тауды келе жатып көзі көрді.

590. Қырық кезден айналасы қорған екен,

Қасында қайран қалып біраз тұрды.

Қасында біраз тұрды иә, Құдайлап,

Бейшара енді өлімге басын байлап.

Қырық кез қорған түбінде есі кетіп,

Тәңірге тілек қылған зарлық әйлап.

– Өлімге қойдым басымды,

Құдайым, енді қуат бер.

Құдіретіңе жылаймын,

Кімді жұтпас қара жер.

600. Нашар болды халіміз,

Жалғыз еді жанымыз.

Құдіретіңе аян-ды,

Бұ жылаған зарымыз.

Жолдасым жоқ қасымда,

Мехнат көрдім жасымда.

Өзің медет бере гөр,

Ылажым жоқ басымда.

Айналайын Құдайым,

Бір өзіңе жылайын.

610. Қырық кез қорған түбінде

Түсті маған бір уайым.

Бәлеге басым тиіп-дүр,

Ішім оттай күйіп тұр.

Мұнан қарғып түсуге

Қырық кез қорған биік-дүр.

Шамам келмес, Құдайым,

Бір өзіңе жылайын.

Алла, жәрдем бермесең,

Бұған нағып шыдайын.

620. Әуелі Адам атамыз,

Хауа еді анамыз.

Медет бер деп жылаймын,

Қызыр, Ілияс бабамыз.

Шапағат қыл, Пайғамбар,

Жар бола гөр, шаһариар.

Енді олардың хақы үшін

Медет бергіл, иә, Жаппар.

Қуат бер, Алла, біздерге,

Кез болыппын бұ жерге.

630. Және жәрдем бер дедім

Жүмлә әулие, сіздерге.

Қол көтердім дұғаға,

Кез болыппын бұ жолға.

Қабыл қыл деп тілеймін

Бір жаратқан Құдаға.

Кез болыппын бұ жауға,

Кіріптар болдым бұ тауға.

Әй, Құдай-а, қуат жоқ

Ар жағына баруға.

640. Нендей жерге кез болдым,

Көрмегенді мен көрдім.

Мұнан қарғып түсуге

Қуат бер деп тіледім.

Құдайым тілек берер ме,

Інім жоқ маған келерге.

Бейшара болған атамыз

Енді мені көрер ме?!

Өліп кетсем бұл жерде,

Атам-анам мені білер ме?!

650. Мен ғаріпке жәрдем боп

Ата-анам мұнда жүрер ме?!

Қаза жетсе бұ жерде,

Кебіндеп мені көмер ме?!

Менім бүйткен қайғымды

Әке-шешем білер ме?!

Мен бейшара ғарібің

Осы жерде зарласам,

Тілегім қабыл болар ма?!

Іздегенді қолға алып,

660. Ата-анаға қайрылып

Бір көрер күн болар ма?!

Дұғасы Ибраһымнің қабыл болды,

Құдайым ол балаға қуат берді.

“Иә, Алла” деп қорғаннан секіргенде,

Ішіне құстай ұшып түседі енді.

Ішіне ол қорғанның түсті барып,

Ессіз болып жатыпты үш күн талып.

Үш күннен соң орнынан түрегеліп

Жалғыз аяқ жолға түсті аяқ талып.

670. Жалғыз аяқ жолменен енді жүрді,

Бір сайды келе жатып көзі көрді.

Ағаштан ұстап төмен жерге түсті,

Бір өзен ағып жатқан суға келді.

Суға келіп шаһарға көзін салды,

Үйлері көкке жеткен аң-таң қалды.

“Алдым пері шаһары, артым қорған

Енді өлуге жеттім ғой”,– деп есін танды.

Ибраһым бір заманда түрегелді,

Бір адам суға келген көзі көрді.

680. Қолында алтын құмған бір сұлу қыз,

Ол қызға қадам басып жақын жүрді.

Ибраһым суға барды бер жағына,

Қыз суға келіп тұрды ар жағына.

Құманмен су алғалы келді де қыз

Қарайды мойын бұрып жан-жағына.

Бір бала жылап тұрған көзі көрді,

Балаға жақындасып қыз да келді.

– Атың кім, шаһарың мен патшаң кім? – деп,

Әлгі қыз Ибраһымнен сұрайды енді.

690. – Айтайын мен жөнімді, апатайым,

Ақылмен білсең керек нашар жайын.

Патшамыз Махмұд, шаһарым Мысыр еді,

Сұрасаң өзім атым –Ибраһым.

– Мысырда қандай жанның баласы едің,

Кез болып мұндай жерге зар еңіредің.

Барасың неге зар боп жас басыңнан,

Бұ жерге не жұмысқа келіп едің?

– Жасымнан дүние жүзін көрмек болдым,

Құдай айдап бұл жерге душар болдым.

700. Атам – шал балық аулап күнін көрген,

Басымнан ақылым кетіп ғаріп болдым.

– Бұл жерге бейнетті адам келуші еді,

Алланың не жазғанын көруші еді.

Әй, бала, өзің үйде жүрген шақта,

Кәрі шал не деп айтып жүруші еді?

– Шыққалы мен үйімнен көп күн болды,

Көрмедім содан бері жақсы жолды.

Атамның не айтқанын білмек түгіл,

Сарғайып зағыпырандай жүзім солды.

710. – Әй, бала, сөзіңізге болдым құмар,

Естісем бір жақсы сөз көңлім тынар.

Қанша шаршап жүрсең де, ғаріп бала,

Бір сөзі көкірегіңде жүрген шығар.

– Әуелден көкірегімде бір сөзі бар,

Сенімен сөйлесуге уақытым тар.

“Қарағым, жүзіңді бір көрмедім” деп,

Атамыз һәр уақытта жылайды зар.

Мұны естіп қыз көзінен жасын төкті:

– Әй, бала, бері таман келші, – депті.

720. Пері қызы мені ұрлап алып келген,

Қарағым, мені танып білші, – депті.

Мен ойлап ата-анамның қамын жедім,

Бұл жерге кіріптар боп зар еңіредім.

Келгелі бұл шаһарға он жыл болды,

Жақсылық сонан бері бір көрмедім.

Құдай-а, осы тұрған інім болса,

Көретін ата-анамды күнім болса.

Әй, бала, судан өтіп қасыма кел,

Секіріп түсетұғын халің болса.

730. Ибраһым естіген соң мына сөзді,

Қан аралас жас қылды екі көзді.

Қасына не де болса барайын деп,

Бейшара ғаріп жаннан үміт үзді.

Ибраһым су үстінен құстай ұшты,

Қасына әлгі қыздың келіп түсті.

Келген жерден баламен құшақтасып,

Әлгі қыз зар еңіреп көп көрісті.

Қыз бен бала екеуі құшақтасты,

Бейнеті ғаріптердің жаннан асты.

740. Әлгі қыз бұл баланы танып, біліп,

Екеуі мұңын айтып зар жыласты.

– Сенің көңлің бір басқа,

Менім де көңлім бір басқа.

Мен де шалдың қызы едім,

Жоғалып кеткен мен жаста.

Інім болып табылдың,

Мен де елімді сағындым.

Анамнан хабар есітіп

Мен есімнен жаңылдым.

750. Келдім мұндай заманға

Кіріптар болдым қамалға.

Айналайын бауырым,

Әке-шешем аман ба?

Танымайсың сен мені,

Танып тұрмын мен сені.

Сен кеткенде бауырым,

Әкем не деп еңіреді.

Мұңды болған атамыз,

Сорлы болған анамыз.

760. Мен де өзіңдей зарлы боп,

Бұл шаһарда жатамыз.

Жете алмадым сіздерге

Қаңғырдым құр түздерге.

Сәлем жазсам жетер ме

Ата-анам сіздерге?!

Бауырым, елім аман ба?

Бәрін де айтып тамамда.

Бір жақсылық болар ма,

Қаңғырып келген саған да.

770. Жастан мехнат көріппін,

Зарлы болып жүріппін.

Танымайтын балаға

Апа болып тұрыппын.

Мен кеткенде жоқ едің,

Соның үшін білмедің.

Сорлы болған апаңды

Естімей-ақ жүр ме едің.

Мені әкелген перілер

Ас қылуға ерінер.

780. Өзіңді көр де мені көр

Кейпім қандай көрінер.

Мен сенің, бала, апаңыз,

Көп-дүр көрген жапамыз.

Сенен нағып қалды екен,

Бейшара болған апамыз.

Бауырым, жүр өзіме,

Көрінбе пері көзіне.

Әлі нанбай тұрмысың,

Менім айтқан сөзіме.

790. – Неге сөзіңе нанбайын,

Мен де сізге зарлайын.

Жалғыз апам сен болсаң,

Соңыңнан мен де қалмайын.

Әкелді үйге інісін,

Жаңа көрді тынысын.

Өз інісі екенін,

Жаңа білді турасын.

Сонда Ибраһым ойлайды,

Шаһарға қарап тоймайды.

800. Іздеп шыққан алтын су,

Нағып мұнда болмайды?!

Жасырынып жүр еді,

Апасынан сұрады:

– Іздегенім алтын су

Қандай жерде тұрады?

Бір адамның ғарібі,

Ол су маған дәрі еді.

Керек қылған осыны,

Бір адамзат бар еді.

810. – Келдің, бауырым, өзіне,

Құлақ салсаң сөзіме.

Осы пері патшаның

Көрінбей тұр көзіне.

Бұлғары су не етерсің,

Арманда боп өтерсің.

Мені тастап, бауырым,

Қайсы жаққа кетерсің.

Мен де суды білмедім,

Туғалы естіп көрмедім.

820. Оны іздесең, бауырым,

Тірі болып жүрмедің.

Біраз мұнда сабыр қыл,

Бір он жылдай өмір сүр.

Есің әбден кірген соң,

Сонда іздеуге талап қыл.

Бұл сөзге мойын бұрады,

Жасырынып жүреді.

Алай-бұлай болсын деп,

Он жыл мұнда тұрады.

830. Он жыл тұрды қасында,

Мехнат көрді жасында.

Ақылы толып жас жетті,

Тап он алты жасында.

Сонда апасы сөйлейді,

һәр түрлі ойды ойлайды:

– Көрінбе періге, бауырым,

Көрсе сені қоймайды.

Сені көрсе сорлы апаң

Дидарыңа тоймайды.

Мен де қызмет қыламын,

Қайда көңіл бұрамын.

Перілерге күң болып,

Ас пісіріп тұрамын.

Көрдің, бауырым, ісімді,

Перілер алды күшімді.

Дәмін татсам біледі,

Тигізбейін тісімді.

Бірнеше жыл болғанда,

Ақылым кәміл толғанда,

850. Он алтымда тек жатып

Жүремін бе жалғанда.

Бұлғары су бар болса,

Әкелейін мен мұнда.

Пайда бар ма, апеке-ау,

Қайғыменен солғанда.

Апасы ет пісіріп тұрады екен,

Ибраһым таса жерде жүреді екен.

Бір қадақ ет алып кеп үш уақытта

Пісіріп әйнекке сап береді екен.

860. Ибраһым бір күн жатып ұйықтамай,

Төсекте жатты дағы ой ойлады.

– Бұл етті маған берші, пісірем, – деп,

Сұранып апасынан һеш қоймады.

“Бермесем, көңілі қалып кетер, – дейді,

Перілер білсе түпке жетер”, – дейді.

– Дәмін татпай амалдап пісіре гөр,

Біліп қалса басыңды кесер, – дейді.

Ибраһым өзі батыр кереметті,

Бисмилла деп қазанға ет қайнатты.

870. Апасынан артық қып пісіреді,

Пісірген еті болды аса тәтті.

Ет пісіріп әйнекке қойды бала,

Майшекер, құлақ салып енді тыңда.

Перілер әйнектегі етті алып

Апарып таразыға тартты сонда.

Бір қадақтан ет артық болыпты анда,

Құдайым ғаріптерді өзің оңда.

– Бұл етті өзге адам пісірді, – деп,

Қыз патша ашуланып тұрды сонда.

880. – Құлшылық қылмаған жан кәпір, – дейді,

Топ ішінде қол бастар батыр, – дейді.

Үйінде аспазшының бір адам бар,

Тез барып, шолақ пері, шақыр, – дейді.

Бұл қызды шолақ пері шақырады,

Бейшара естіген соң қалтырады.

Жүгіріп бейшара қыз келген екен,

Падиша қызға қарап ақырады.

Біз перізат болғанда, сіз адамзат,

Еліңе сәлем айтсаң жетеді хат.

890. Бұл етті өзге адам пісіріпті,

Бейшара көп тоқталмай шыныңды айт.

– Айтайын мен сөзімді ең басынан,

Мен сізге қызмет қылдым он жасымнан.

Үйімнен келген кезде бір қыз тауып,

Ол қызды шығармадым өз қасымнан.

Айтуға сізден қорқып жүруші едім,

Қасымда біраз жолдас болсын дедім.

Мен өлсем сізге қызмет қыла ма деп,

Бұл етті соның үшін пісір дедім.

900. Бүгінгі ет пісірген қызым, – деді,

Үйретіп тұрушы едім өзім, – деді.

Бұл айтқан барлық сырым, тақсыр патша,

Әгарда рақым қылсаң өзің, – деді.

– Айтпасаң бітіп еді сыйың, – деді,

Перілер осы арада жиын, – деді.

Жылдам барып қызыңды мұнда алып кел,

Берейін қызыңа мен киім, – деді.

Сақтай гөр Ибраһымді бар Құдайым,

Падиша қыздың аты Қорлығайын.

910. Киім алып інісін киіндіріп,

Қарағым көрсетпе деп еркек жайын.

Баланың алтын айдар төбесінде,

Ағалар, құлағың сал кеңесіме.

Падишаның киімін кигеннен соң,

Жарқырап нұры түсті үй ішіне.

Қыз қылып Ибраһымді алып келді,

Перілер бәрі дағы келіп көрді.

Балқыған нұры күнмен шағылысқан.

Баланы көріп қыздар ғашық болды.

920. Қыз болып қыздарменен бала жүрді,

Көңіліне бір Алланы сала жүрді.

Өзі сыншы патшаның уәзірі екен,

Баланы шолақ пері сынай жүрді.

Сыншы екен шолақ пері өзі ғаяр,

Балаға һәр уақытта көзін салар.

Баланың қыз емесін білді дағы,

Келді де падишаға берді хабар.

– Аралап дүние жүзін көріп келдім,

Иә, тақсыр, мен бір нәрсе біліп келдім.

930. Кешегі қыз деп мұнда алып келген

Ол өзі еркек екен, сеніп келдім.

– Уәзірім, бұл сөзіңіз болса раст,

Өлтіру анық білмей бізге ұнамас.

Еркек болса біз оны өлтірелік,

Қыз болса ақыреттік болсын жолдас.

– Оны өлтірсек апасы жыламас па,

Мұндай жан табылмайды мұнан басқа.

Ерте тұрып бәріміз суға түсіп,

Көріп сонда өлтірсек ұнамас па.

940. Қылады көңілі зерек сөзді машық,

Патша қызы есітіп болды ғашық.

Таң атқан соң тамам қыз жиылысып,

Бәрі де суға түсті жабырласып.

Бала суға түспеске шарасы жоқ,

Құдайдан басқа оның панасы жоқ.

Киімін шешініп, абыройын қолмен басып,

Тасалап түсетұғын ағашы жоқ.

Мұның еркек екенін білді бәрі,

Падиша ашуланып келді қаһары.

950. – Тез барып енді басын шаба гөр, – деп,

Бұйырды қыз падиша ғашық жары.

Бұл баланың кетеді жүрегі ұшып,

Балқып тұр мұның нұры суға түсіп.

Шолақ пері қасына жетіп келді,

– Мен мұның алайын, – деп, – басын кесіп.

Қасына ашуланып келіп қалды,

Қолына шабайын деп қанжар алды.

Өлтіруге қасына келген шақта

Нұры түсіп көзіне талып қалды.

960. Есін жиып тағы да түрегелді,

Баланың тұлғасына көз жіберді.

Өлтіруге көзі қимай тұрған екен,

Тез өлтір деп патша қыз ақырды енді.

– Патша қыз, сенің атың Қорлығайын,

Өлтірсең бізге түсер сары уайым.

Әгарда ерге тиер ойың болса,

Бұл жігіт болсын деймін сенің байың.

Қыз патша есіткен соң болды ғашық,

Бір жерде тұра алмады көңлін басып.

970. Мен қашан бұған енді қосылам деп,

Ішіне ғашық оты араласып.

Бұйырды қыз падиша үйге жүр деп,

Шыдамай ғашықтықтан кетті терлеп.

Патша тұрып уәзірге қылды бұйрық:

– Бір адамзат молдасын алып кел, – деп.

Бәрі де суға түспей үйге келді,

Патша қызы шыдамай ессіз болды.

– Бұлғары шаһарынан бір молданы

Тез барып, шолақ перім, шақыр,– деді.

980. Берді Құдай тілегім,

Құшақтасар білегім.

Қосылғанша жарыма

Жарылар ма екен жүрегім.

Аһ дегенше жарыма

Енді жылдам бара гөр,

Молданы алып келе гөр.

Жанашырым болсаңыз,

Тоқтамастан жүре гөр.

Ғашық болдым мен бұған,

990. Батпай жүрдім бәріңнен.

Мұның еркек екенін

Біліп едім бұрыннан.

Бұған ғашық болғанмын,

Шыдай алмай жүргенмін.

Перілерге көз қылып

Өлтіріңдер дегенмін.

Мешітке қадам басарсың,

Ұйқыңды сонда ашарсың.

Азан айтқан молданы

1000. Алып бері қашарсың.

Алласын онда айтқызып,

Акбарын мұнда айтқызып,

Тезінен алып келгейсіз,

һәркімнің бар басында,

Көп кешікпей, уәзірім,

Келгейсіз мені жад қылып.

Аһ дегенше шаһарға жетіп келді,

Мешітке шыққан жанға көз жіберді.

Бір молда азан айта шыққан екен,

1010. Қасына ол молданың жетіп келді.

Бисмилла деді молдасы,

Қасында жоқ жолдасы.

Азан айта шығады,

Басында бар сәлдесі.

Алласын онда айтқызып,

Акбарын мұнда айтқызып,

Аһ дегенше әкелді

Қыз патшаның жолдасы.

Молда есінен таныпты,

1020. Ессіз болып қалыпты.

Бетіне оның су бүркіп,

Тірілтіп енді алыпты.

Молда есін жиған соң,

Етегіне алтын құяды.

Алып алтын болды да,

Некесін оқып қияды.

Байып молда қалады,

Көп асыл тас алады.

Уәзір енді молданы

1030. Еліне алып барады.

Мінді Ибраһым тағына

Кез келді оның бағына.

Ас пісірген апасын

Перілер алды жанына.

Періге патша болады,

Ақылы кәміл толады.

Бір күн ойлап ел-жұртын,

Тағынан түсіп құлады.

Ата-анасын ойлады,

1040. Аузына алып қоймады.

Апасы мен екеуі

Елін ойлап зарлады.

Көп-дүр біздің қатамыз,

Қорлығайын жарымыз.

Басылар ма екен зарымыз?!

Бір жұмысқа шығып ем,

Бұған құлақ салыңыз.

Жолыңызға пидамыз

Бір шыбындай жанымыз.

1050. Бұлғары суын іздейміз,

Енді бұған наныңыз,

Ғашық жарым, көңілге

Бұ сөзді махкам алыңыз.

Ол су мұнда болмаса,

Алла жолды оңдаса,

Мен оны енді іздейін,

Разы болып қалыңыз.

Сен бір жүрген батыр деп,

Бұлғары су әкел деп,

1060. Жарлық қылды патшамыз.

Оны іздемей бола ма еп,

Ғұмырым текке өткізіп,

Мұнда патша болам деп.

Ата-анамды іздеймін,

Мұнда жүру бола ма еп.

Балам қашан келер деп

Ата-анам өлер қайғы жеп.

Сөйлейді Қорлығайын аузын ашып,

Аузынан түрлі маржан, гауһар шашып.

1070. – Ол суың біз пақырда болады, – деп,

Тоқтатты Ибраһымнің көңілін басып.

– Іздесең бұлғары су бізде, – деді,

Мен оны көрсетейін сізге, – деді.

Ол суды елге алып бара қалсаң,

Жарым-ау, бізден хабар үзбе, – деді.

Ибраһым суды алып жүрмек болды,

Бұйырса ата-анасын көрмек болды.

Ол суды қалтасына салып алып

Апарып патшасына бермек болды.

1080. Ибраһым алтын суды қолына алды,

Бір перінің арқасына мініп алды.

Аһ дегенше Ибраһым шаһарына

Көзін жұмғанша келіп қалды.

Ибраһым бір уақытта көзін ашты,

Көзіне қанды жасы араласты.

Екі тал шашын алып ол перінің,

Аяңдап шаһарына қадам басты.

– Әй, перім, сенің тауың қара мұнар,

Жарыма сәлем айтсам көңілім тынар.

1090. Әгарда сіздерді іздер күнім болса,

Әй, перім, бұл екі шаш керек болар.

– Құдайым кез келтірді сізді бізге,

Керек болсам келермін мен де сізге.

Патшаң мен ата-анаңа амандасып,

Жарыңды көп кешікпей жылдам ізде.

– Құдайым кез келтірді сізді бізге,

Көп жүрдім жас басымнан құла түзге.

Ата-ана, ел-жұртыма амандасып,

Бір айда мен барармын еліңізге.

1100. Ашылар бұл сөзді айтса көңіл кірі,

Жөнелді амандасып әлгі пері.

Майшекер, құлақ қойып тыңдасаңыз,

Ибраһым өз үйіне келген жері.

Үйіне жүгіре басып келді кіріп,

Тұрады атасына сәлем беріп.

Баласын кемпір мен шал танымайды,

Алдында тұрса дағы көзі көріп.

Ибраһым атасына көз салады,

Кемпір-шал бұ балаға таң қалады.

1110. Төрт жүз қырық төрт сүйегі шалдың еріп,

Кемпірдің емшегінен сүт ағады.

Ибраһым көңліне алды бір Алланы,

Кемпір-шал жиған екен һәр молданы.

Кітаптан тәжірибе жұлдыз қарап,

Келгенін сонда молда біледі оны.

Кітап ашып ол молда біледі енді,

Баланы келіп тұрған көреді енді.

Баласын келіп тұрған білдіргелі,

Ол молда былай жауап береді енді.

1120. – Қазасыз жан ұшпайды,

Сөзімді кім қостайды.

Жоғалып кеткен жалғызың

Тақ мінгенге ұқсайды.

Балаң үшін зарлама,

Құлшылық қыл Аллаға.

Енді сізге айтайын,

Дұрыс қарап балдама.

Дәулет келген қасына,

Шаттық түскен басына.

1130. Рақым қылған Құдайым

Көзден аққан жасына.

Жоғалып кеткен жалғызың

Патша болғанға ұқсайды.

Дәулет құсы басына

Жетілгенге ұқсайды.

Періге патша болғандай,

Ақылы кемел толғандай,

Әй, кәрі шал, жылама,

Бүгін келіп қалғандай.

1140. Өтірік айтсам мен сізге,

Бұ жалғанда оңбандай.

Ойлап-ойлап қарасам,

Патша қызын алғандай.

Жоғалып балаң кетіпті,

Арада он жыл өтіпті.

Перілерге патша боп,

Мұратына жетіпті.

Балаң сенің келгендей,

Зарыңды сенің білгендей.

1150. Анық айтсам жүрегің,

Жарылып кетіп өлгендей.

Көзіңді ашып қарашы,

Өзіңе сәлем бергендей.

Талай жерді көргендей,

Көңілін сізге бұрғандай,

Мен айтпасам білмедің,

Қарсы алдыңда тұрғанды-ай.

Алты жаста жоғалған,

Ақыл-есі оңалған,

1160. Құдайым дәулет берген соң,

Балаң елге оралған.

– Сізді іздеп, сорлы атам,

Келіп тұрмын мен жазған.

Атам, көрдің қорлықты,

Патшадан көрдің зорлықты.

Жоғалып кеткен балаңа

Сорлы балаң жолықты.

Мұңды болған атамыз,

Бейшара болған анамыз,

1170. Мехнат көрген жасында

Мен Ибраһым балаңыз.

Менім үшін шықты ғой

Көкіректен сәнаңыз.

Екі бірдей балаңнан

Айрылып қалып зарлаған,

Аман-есен жүрмісіз,

Мұңды болған ата-анам.

Сізді іздеп жүріппін

Ғаріп болған мен балаң.

1180. Дүние жүзін кездедім,

Сіздерден үміт үзбедім.

Періге патша болсам да,

Сіздерді тастап безбедім.

Жібермей мені қоймадың,

Қайғыны естен жоймадың.

Күнде мені көрсең де

Дидарыма тоймадың.

Көп мехнат көргенім,

Тәуекел деп жүргенім.

1190. Ажал жетіп өлмедім,

Қайта айланып келгенім.

Мехнат көрдім жасымда,

Жолдас болдым қасыңда.

Қорлықты да көп көрдім,

Атым болмай астымда.

Әлі менім зарым көп,

Жалғызыңда тыным жоқ.

Тірі жүрсем, сорлы ата,

Көрмесем де көңілім тоқ.

1200. Көп мехнатқа салды ғой

Пайдасы жоқ дүние боқ.

Бұ дүниенің жүзінде

Мендей қорлық көрген жоқ.

Үйге қайтып келсем де,

Көңілімде қайғы көп.

Бұ дүниеден мен өттім

Мехнат көріп зарлы боп.

Қасымда жоқ жолдасым,

Далада жүрдім қайғы жеп.

1210. Атасы есін жиды көзін ашып,

Көрісті ата-анасы зар жыласып.

Анасы да зарланып көріседі,

Баласын құшақтайды мауқын басып.

Шал сонда жұртын жиып той қылады,

Баланы көрген адам зар қылады.

Келгенін Ибраһымнің патша біліп

Шақыртып бір адамнан алдырады.

Ибраһым патшасына келді дейді,

Баланы кіріп келген көрді дейді.

1220. Сұрасып амандықты Махмұт патша

Тағамды неше түрлі берді дейді.

– Іздедім бұлғары су дүние кезіп,

Мен жүрмін сіздің үшін жаннан безіп.

Әкелдім ғашық болған суыңызды,

Ата менен анамнан үміт үзіп.

Атамнан үміт үздім сіздің үшін,

Бұ суды іздеймін деп кеттім көшіп.

Тазала тақытыңызды, тақсыр патша,

Құяйын жарқыратып көзің көрсін.

1230. Тақытына Ибраһым су тамызды,

Үстіне дариядан су ағызды.

– Бұл суды жарқыраған көрсінші, – деп,

Падиша санаттарын тағы алғызды.

Санаттар мұны келіп көрді дейді,

Айнала төңіректеп жүрді дейді.

Өшігіп Ибраһымге сегіз санат,

Патшаға тұрып жауап берді дейді.

– Ұнайды бұл ісіңіз, асылзатым,

Ұжмағы осы болар адамзаттың.

1240. Бұлбұл құс, күлдірміш пен сайрап тұрса,

Бұдан да артық ұнайды салтанатың.

Падиша сонда тұрып сөз сөйлейді,

Ғашық боп екі құсқа көп сөйлейді.

– Екі құс дегендері жанды сөз-ді,

Оның қандай өнері? – деп сөйлейді.

– Тақсыр-ау, сөйлей берсек сөз табылар,

Көзімнен сіздің үшін жас ағылар.

Бұлбұлдың бір сайраған дауысынан

Түрленіп тоқсан екі күй тартылар.

1250. Айтайын күлдірмішті, патша, саған,

Тыңдаңыз құлақ қойып енді маған.

Дүниенің төрт бұрышында барша жандар,

Ол құс күлсе, күледі бәрі тамам.

Ол құсты естіп патша ғашық болды,

Ішіне қайғы оты енді толды.

Шыдамай ғашықтықтан Махмұт патша

Жібермекші баланы тағы болды.

Шақыртып Ибраһымді қасына алды,

Санаттар падишаға қайғы салды.

1260. – Күлдірміш пен бұлбұлды алып кел, – деп,

Падиша Ибраһымге айтып қалды.

– Сен шақырсаң ішіме от толады,

Сарғайып зағыпырандай жүз солады.

Сіздің айтқан жарлықтан кім қалады,

Іздейін ол құсыңды, құп болады.

Ибраһым келді үйіне қадам басып,

Ол күнде жан тумады мұнан асып.

– Бір оңай жұмысқа мен барам[ын], – деп,

Сөйледі атасының көңілін басып.

1270. – Мен тұрмын бұ сөзге нанбай, – деді,

Ісіңді айт жөніңнен танбай, – деді.

Тағы бізді кетесің алдап тастап,

Мәнісі жұмысыңның қандай, – деді.

– Патшамыз екі құсқа болған ғашық,

Туыппын жүйрік болып жұрттан асып.

Күлдірміш пен бұлбұлды әкел дейді,

Кетемін бұл жарлықтан қайда қашып?!

Түстіңіз мені көріп күйіңізге,

Қызмет қылмай болмайды биімізге.

1280. Ата-анам, тұра тұршы мені тосып,

Келемін ендігі айда үйімізге.

Жөнелді үйіменен амандасып,

Кетеді бір төбеден әрмен асып.

Екі қылды түтетіп қойып еді,

Перісі жетіп келді қадам басып.

Мінгізіп арқасына алып келді,

Шаһарға аһ дегенше жетіп келді.

Жары мен апасы отыр алтын тақта,

Үстіне екеуінің кіріп келді.

1290. Ибраһым періменен келді ұшып,

Патша қыз жатқан екен мұны құшып.

Көрген соң Ибраһымді құрмет етіп,

Қарсы алдынан келді тақыттан түсіп.

Ол күнде жан тумаған Ибраһымдей,

Тақытына және мінді он бес күндей.

Іздеп шыққан жұмысы еске түсіп,

Бір күні ұйықтамады жарым түндей.

– Бұл жерге патша болып өттің, – дейді,

Сертіңе келем деген жеттің, – дейді.

1300. Ұйықтамай жарым түннен аһ ұрасың,

Ойланып не нәрсеге кеттің? – дейді.

– Әуелде бұлғары су мен іздедім,

Аралап дүние жүзін мен кездедім.

Падиша бұйрық қылды осылайша,

Бұлбұлды күлдірміш пен тағы іздедім.

– Маған түсті, әй, жарым, уайым, – деді,

Бұл ісіңнің білмедім жайын, – деді.

Ол құсты іздеймін деп жаһит қылсаң,

Өтеді маған сенің айың, – деді.

1310. Менім бір апам бар-ды мына жақта,

Ол өзі мініп тұрған алтын тақытта.

Еншісін әкемізден бөліп алған,

Менен де артығырақ мал мен баққа.

Оның сансыз диюы бар асқан, – деді,

Әскері дүние жүзін басқан, – деді.

Екі құс сол апамның қолында тұр,

Ол өзі меніменен дұшпан, – деді.

Ол жерге қадам басып бара алмаймыз,

Ол құсты не қылсақ та ала алмаймыз.

1320. Қайрат қып оны тартып алар едік,

Күшіне оның теңдес бола алмаймыз.

Бізге көп қас қылмайды ол ағайын,

Ақылын оның ойлап мен табайын.

Сен мұнда қонақас[ын] даярлай бер,

Мен оны мейман қылып шақырайын.

Сүй деп айтып уәзірі кетіп қалды,

Еліне апасының жетіп барды.

Айтысып амандықты болғаннан соң,

“Сіңліңіз ерге тиді” деп айтып салды.

1330. – Сен енді біздің үйге қонаққа жүр,

Сіңліңнің ғашық жарын көзіңнен көр.

Біздің елде бір асқан қызық той бар,

Бұлбұлды күлдірміш пен бірге ала жүр.

Сөзіне уәзірдің құлақ салды,

Аузынан шыққан сөзін қабыл алды.

Күйеуін сол талақтың көрейін деп,

Саулатып сіңлісіне жетіп барды.

Аһ дегенше шаһарға жетіп келді,

Әскермен қайыстырып қара жерді.

1340. Келгенін апасының білгеннен соң,

Алдында даярланып күтіп тұрды.

Шақырып Ибраһымді тығып қойды,

Алдына шымылдықты құрып қойды.

“Енді мен көрімдікті сұрайын”, – деп,

Ойлайды Қорлығайын һәрбір ойды.

– Жарыңды көрсет маған, Қорлығайын,

Мені қас қылады деп қылма уайым.

Көрейін деп әдейі іздеп келдім,

Жақсы деп естіген соң сенің байың.

1350. – Жарымды көрсетейін саған, – дейді,

Ол өзі пері емес адам, – дейді.

Көрімдікті жақсылап сіз берсеңіз,

Жарымды көрсетейін саған, – дейді.

– Сен көрімдік алатын баламысың,

Сөзіме менім айтқан нанамысың.

Бұлбұлды күлдірміш пен мен берейін,

Сен соған бек разы боламысың.

– Сөзіңе сенің айтқан таңғаламын,

һәр жерге той қылам деп жар саламын.

1360. Бұлбұлды күлдірміш пен бере қалсаң,

Мен сенен онан артық не аламын.

– Дүниені араладық бәрін жүріп,

Біз жүрміз ерге тимей ғұмыр сүріп.

Жарың сенің жақсы ма, жаман ба екен?

Көрейін екі құсты бірдей беріп.

Бұлбұлды күлдірміш пен берді дейді,

Көреді Ибраһымдей ерді дейді.

Көрген соң сипатына есі кетіп,

Жығылды сүзе барып жерді дейді.

1370. Тақ етіп қара жерге басы тиді,

Шыдамай ғашықтықтан іші күйді.

Бір заманда әлгі пері есін жиып,

Құшақтап Ибраһымнің бетін сүйді.

Апасы сонда тұрып сөз сөйлейді,

Көз айырмай қарауын һеш қоймайды.

Сіңлісінен рұқсат алып тиейін деп,

Мұны мен кемсінгенім жарамайды.

– Сіңлім-ау, жарыңызға болдым ғашық,

Күйеуің туған екен жұрттан асып.

1380. Екеуміз бір атаның баласы едік,

Мен дағы қосылайын көңілім басып.

Сөзімнің күлме, ағалар, қатасына,

Рұқсат берді Қорлығайын апасына.

Жігітпен қосылмақшы болғаннан соң,

Барады бір уәзірі молдасына.

Уәзірі молдасына жетіп барды,

Тағы да аһ дегенше алып келді.

Уәзірі молданы алып келгеннен соң,

Қосылып Ибраһымге некаһтанды.

1390. Ибраһым екі тақытқа мінеді енді,

Екі пері падишасын биледі енді.

Ибраһым екі құсын қолына алып

Еліне бір айдан соң келеді енді.

– Сабыр қыл бір-екі айдай сіздер мұнда,

Сөзімді менім айтқан жақсы тыңда.

Патшаға екі құсты бергеннен соң,

Сіздерді шақыртамын жатып анда.

Уәзірдің арқасына мініп алды,

Шаһарға аһ дегенше жетіп барды.

1400. Бір айда келем деген уағдасы бар,

Құсын алып үйіне келіп қалды.

Қуанып ата-анасы қалды дейді,

Бетінен сүйіп Ибраһымнің алды дейді.

Екі құсты қолына қондырып алып

Жүгіріп патшасына барды дейді.

Құсты алып Ибраһым жетіп келді,

Патшаға әдеппенен сәлем берді.

Ибраһым құсын алып бергеннен соң,

Үстінен түсіп патша тағын берді.

1410. Ибраһым екі құсын қондырады,

Падиша қызық көріп отырады.

Алтын балық ойнайды, бұлбұл сайрап,

Бұлғары су дүниеде жарқырайды.

Патшаның айдай сұлу қызы бар-ды,

Ол қызға талай патша болған зарлы.

Падишаның тағын мініп Ибраһым,

Ол қызды некаһтанып тағы да алды.

Бұл істен сегіз санат хабар алды,

Жүгіріп патшасына жетіп барды.

1420. Күлдірміш, бұлбұл сайрап, суы жайнап,

Бұларды тамашалап қайран қалды.

Осылайша қуанғанын жоя алмайды,

Ибраһымді көргенде өле алмайды.

Қызын алып Ибраһым патша болған,

Сегізі енді оны көре алмайды.

Сегізі Ибраһымге дұшпан болды,

Ибраһым тақытқа мініп көңлі толды.

Әуелінде қоршылық көрсе дағы,

Ақырында басына дәулет қонды.

1430. Шашты жағып перісін қасына алды,

Екі бірдей жарына хабар салды.

Екі алтын шаһарыңмен көшіп кел деп,

Ибраһым уәзіріне айтып салды.

Кетеді Ибраһымнен хабар алып,

Тұрады көрген адам қайран қалып.

Сәлемін ғашық жарға жеткізеді,

Шаһарға аһ дегенше жетіп барып.

Шаһарын көшірерге келер халі,

Жиылды бірі қалмай диюлары.

1440. Екі айда екі жары көшіп келіп,

Мысырға орнап қалды пері шаһары.

Өзге адамнан уәзірі сезіп жүрер,

Шаһарды шарқ айнала кезіп жүрер.

Ибраһымге қандай жан қас қылғанын

Бәрін де шолақ пері біліп жүрер.

Дұшпанын Ибраһымнің біледі енді,

Қасына патшасының келеді енді.

Көп заманнан дұшпаның бар екен деп,

Пері келіп хабарын береді енді.

1450. – Ибраһым, сені аңдыған дұшпаның бар,

һәрқашан сенің үшін пиғылы тар

Сегіз санат өзіңе дұшпан екен,

Оларға қандай қылар қайратың бар?

Олар сізді өлтірем деп кеңеседі,

Тыңдасаң кеңесінде не деседі.

Үйде жатқан жерінде үйді жағып,

Сонымен өлтірейік біз деседі.

Шолақ пері баян қып айтып салды,

Бұлардың дұшпандығын біліп алды.

1460. – Тез ұстап сегіз санатты алып ұш, – деп,

Ибраһым сегіз диюға бұйырады.

Сегіз дию санатты алып ұшты,

Залымнан көргеннен соң мұндай істі.

Жоғарыдан бұл перілер қоя берді,

Жүндей болып сегізі жерге түсті.

Дұшпанын өлтіріпті Ибраһым,

һәркімге мехнат берген бар Құдайым.

Үш тақытқа мініп өтті заманында,

Болмады көңілінде һешбір уайым.

1470. Отыз жыл өмір сүріп о да өтті,

Перілер ол арадан көшіп кетті.

Ағалар, Ақылбекті сөге көрме,

Аяғы осылайша тамам бітті.

Мен Ақылбек өлең қылдым тоты сөзін,

Майшекер баяндатып айтқан кезін.

Шығардым хикаяттан қисса қылып,

Бұрын өлең қылмаған мұның өзін.

Алланың рахматынан үміт үзбен,

Нұсқасын кітабында көрдім көзбен.

1480. Жай сөз қып һәркім оқып жүруші еді,

Қазақша айтылып қара сөзбен.

Өлең қып еріккенде жаздым теріп,

Кітаптан хикаятты көрсем қызып.

Күндіз қолым босамай бала оқытып,

Бітірдім алты күнде зорға сызып.

1328^-інші жылында жаздым мұны,

Ағалар кешіре гөр болса міні,

Рабиғул ахир айының жиырма үші

Мұсылманша сейсенбі деген күні.

1490. Уақытсыз мұратыма қашан жеттім,

Шерменде өз халімді білмей өттім.

1910.-ыншы ит жылында

Апрель 20.-сында тамам еттім.

Сөйлермін қызыл тілім бір күн тозар,

Адамның ынтымағын бір сөз бұзар.

Хикаятты өлеңге айналдырып,

Мен болдым өлең десе көрсеқызар.

Медет бер мен құлыңа, иә, Иләһим,

Сөйлесем таусылар ма менім аһым.

1500. Өлең қып әуел баста шығарғанмын

“Баласы Хақ Расулдың Ибраһым”.

Екінші шығарғаным “Исмайыл-ды”,

Нұсқадан бұл Ақылбек көріп білді.

Көк қошқар сол себептен жерге түсіп,

Ибраһым пайғамбарым құрбан қылды.

Үшінші қисса қылдым “Кесік басты”,

Ер Әли қуандырды кәрі-жасты.

Төртінші “Шаһманы” шығарып ем,

Омардың әділдігі жаннан асты.

1510. Бесінші “Сұм заманды” тағы жаздым,

Нәпсінің тіліне еріп жолдан аздым.

Алтыншы шығарғаным “Имам Ағзам”,

Алтынды шығар ма деп жерден қаздым.

Өз теңді құрбылармен ойнап-күлдім,

Алласыз мен ақылды қайдан білдім.

Жетінші “Ибраһым Адһамұғылын”

“Рахат дәл” кітабынан өлең қылдым.

Сегізінші шығардым “Дандан ерді”,

Өлгенде мекен тұтам қара жерді.

1520. “Хикмет нығметпен” тоғыз болды,

Бәрін де нұсқасынан көзім көрді.

Құдай-а, толып жатыр көп күнәһым,

Жетер ме құдіретіңе менім аһым.

Мың бір түннің ішінен өлең қылдым

“Баласы Хазипнамның Ибраһым”.

Он бірінші “Қырық уәзір” хикаятын,

Он екінші “Марғұба деген қатын”,

Өлең қып он үшінші шығарып ем

Молданың осы күнгі табиғатын.

1530. Шығардым он төртінші “Абдулхалим”,

Халыққа мәшһүрленген болсам ғалым.

Шығарғаным он бесінші “Сәдуақас”

Сөйлеуге Жүсіпбектей келмейді әлім.

Исламның он алтыншы тамашасын,

“Бес намаз” он жетінші бір қиссасын.

“Мәктубат” қиссасымен болды он сегіз,

Құдай-а, Ақылбектің кеш күнәсін.

Оқыса баспа болып көрген халық,

Аяғын осы сөздің ұзатпалық.

1540. Ибраһым Адһамұғылын өлең қылып,

Осыған есім қойдым “Алтын балық”.

Қазанға мен жібердім басылса деп,

Сатылып бірден-бірге шашылса деп.

һәр адам дұға қылса өз бақытым,

Бұлтсыз күндей болып ашылса деп.

Сатып бірден-бірге берілсе деп,

Тоқтаусыз һәр қалаға жүрілсе деп.

Декабрь алтысында жәрмеңкеміз,

Доланның базарынан көрінсе деп.

1550. Жұбанса һәрбір адам досыменен,

Көңілдің қисса жаздым хошыменен.

Он сегіз қисса жаздым мұнан бұрын,

Он тоғыз болып тұрсын осыменен.

Бұл сөзім тәуір болса тез жүрілер,

Өлеңді шығаруға кім ерінер.

Қазанда баспашыға дұғай сәлем,

Тағы да қисса болса жіберілер.

Қалдырма бұл сөзімді өзімдей қып,

Баса гөр қаса сұлу көзіндей қып.

1560. Таратып баспа қылып жіберіңіз

Кәдімгі Жүсіпбектің сөзіндей қып.

Үмітім барғаннан соң тез басылса,

Қолында һәр адамның өлең болса.

Иншалла, со дағы ауқат болар,

Рақмет деп оқыған жан дұға қылса.

Ақылбек қор болмай ма отқа күйсе,

Көз жасын дұғашының Тәңірім исе.

Көп дұғасы көл деген үмітім бар,

Сауабы дайығ болмай маған тисе.