«БАБАЛАР СӨЗІ» СЕРИЯСЫНАН
ЖҮЗ ТОМДЫҚ
ТАРИХИ ЖЫР
ЕР ЖАСЫБАЙ
Жасыбай кәпірлерге салды ойран,
Топалаң жаман болды тиген қойдан.
Болыпты соғысқалы үш ай, он күн
Талықсып адасыпты ақыл ойдан.
Сол күнде адасыпты ақыл, ойдан,
Қуаты жас баланың кетті бойдан.
Нешелік неше мың сан болса дағы
Жандыдан түк қалдырмай бәрін қырған.
Бітірді жапандағы шыққан жанды
10. Ағызып Ніл дария қызыл қанды.
Адасып ақылынан ер Жасыбай
Жығылып қараша аттан естен танды.
Жығылды бір уақытта аттан түсіп,
Құшақтап құшағымен жерді құшып.
Кетіпті сол жатқалы айдан асып,
Өліктен шыға алмайды құстар ұшып.
Болғанда бір жарым ай жиды есін,
Білмейді өткен күннің ерте-кешін.
Айрылған атасынан жас балапан
20. Мереке көрдік дейміз оның несін.
Жүр екен ерді күтіп қараша аты,
Хайуан малда болса оның заты.
Атына есін жиып мініп алып,
Зар жылап жас баланың айтқан зары.
Жыр
Олай да бұлай көз салсам,
Құдіреттің жарлығы.
Шүкір Алла кәпірдің
Қырылыпты барлығы.
Қарасам сірә, атам жоқ
30. Жалғыздың тасты зарлығы.
Құдай-а, атам қайда едің,
Жолымды неден байладың.
Осы сапар мерт болса
Тағы да сөзім қайнады.
Кәпірді құмдай бастырып,
Қараша атын айдады.
Аяңдамай желеді,
Атасын іздеп келеді.
Атекем деп зар тұтты
40. Жас та болса бейшара
Қайыспайтын ер еді.
Өліп жатыр бір жерде
Сонда жалғыз көреді.
Тәңірі осылай жазған соң
Шарасы жоқ көнеді.
Әй, атеке, атеке,
Жатырмысың ұйықтап,
Бас-аяғың тұйықтап.
Кеудеде жаның бар ма деп,
50. Қасына келді жуықтап.
Әй, атеке, қарасам,
Шаң басыпты жүзіңді,
Қан басыпты көзіңді.
Өткен күннен не пайда
Өмір зайығ болған соң,
Бәйшешектей солған соң,
Олай да бұлай ойландым
Көкірекке шер толған соң.
Талай заман болыпты
60. Өткен күнді санасам
Кәпірмен шыққан таласа.
Күрең ат жүр қасында
Жан-жағына қараса.
Жақын келді жануар
Иесіне жанаса.
Иең қайда, жүрмісің,
Сау-саламат жануар.
Мұндай күйге салыптығ
Айналайын, пәріуар.
70. Кеше жүрген атамды
Көре алмай қалып болдым зар.
Қолына қару алады,
Қасына жақын барады.
Жау жетті, ата, жау жетті,
Айғайлап ұран салады
Жау жетті, ата, жау жетті.
Ата, жау жетті,
Басыңнан дәурен күн өтті.
Қиын жерде тұрмасаң
80. Жалғызың қайдан күнелтті.
Күрең ат келді
Иесіне жақындап,
Өне бойы жарқылдап.
Өліп жатқан тұяқтың
Дауысы шықты саңқылдап,
Қоңыр қаздай қаңқылдап.
Қуанғаннан Жасыбай
Біле алмайды қайтерін
Алланың берген қуаты
90. Мінді тұяқ атына.
Жау қайда деп қарайды,
Алдыменен артына.
Жау мұнда деп баласы
Ақылына қарашы.
Қолтығынан сүйеп жүр
Әруақты бабасы.
Көк төбеге барғанда,
Тағы кетті шамасы.
Көктен жұлдыз сайраса
100. Күтіп болмас не пайда.
Басқа түскен қайран
Істің бәрі Құдайда.
Қош, күрең ат, аман бол,
Қалғаным ба бұл жайда?
Басынан бұлт айналды
Тұяқтың тілі байланды.
Ажалға қолдап келер жоқ
Өлуге жалғыз сайланды.
Әуеден ұшқан қарлығаш
110. Екі көзден аққан жас.
Адастырып жапанға
Болдың ба маған қайрылмас.
Қайрылып көзін салатын,
Қасымда жоқ қарындас.
Ал сонда тілге келді батыр тұяқ
Жалбырап биік тауға бітер қияқ.
Татынды қасындағы жасайын
Жақын кел арызымды тыңла, шырақ,
Қайтейін бұл сөзімді тыңла, шырақ.
120. Жан жолдас қайран елім қалды жырақ.
Табалмай қалған елді адасарсың
Алладан жүр, шырағым, жәрдем сұрап.
Табылар қай заманда қалған елің,
Шерменде анам қалды асқар белім.
Қарағым, жастықпенен адасарсың
Болмаса баяғыдай жүрген жерің.
Жамандық туғаннан-ақ көргендерің
Қалады-ау енді талай жүрген жерім.
Айта бар сұрағанға бізден сәлем
130. Болады халі нешік қайран елім?
Сәлем айт тірі жетсең анамызға
Шырақ-ай, шын айрылып қаламыз ба?
Жас күнде қапыда өткен қайран күн-ай,
Бір күнде жел кірмеген арамызға.
Қоштасып анам пақыр қалып еді,
Ақылдан мен кеткенде танып еді.
Бейшара қаза жетпей тірі болса
Қарағым, қуантарсың барып енді.
Анама жеткізерсің сәлемімді,
140. Солай жазды Тәңірім заманымды.
Айтарсың жетімдердің көңілін аулап,
Басына Көктөбенің аманымды.
Біздерге бақыл қылсын берген сүтін,
Ағзынан а, дариға, шыққан түтін.
Күнінде қияметтің душар болсын,
Көңілін оған шейін қылсын бүтін.
Толғаннан мейірін салып қайран жарым,
Бұл жалған енді бізге болды қарама.
Бекітіп болмас іске белін бусын
150. Иншалла, салған не дүр шара ма.
Екінші және сәлем алғаныма,
Жетпедім емін-еркін арманыма.
Басыма баса байла күрең атты
Жатайын ренжімей қалғаныма.
Ризалық қылдым кешу жолдасыма
Шырағым, берген сені көз жасыма.
Қылышпен халің келсе жерді қазып
Қойып кет Көктөбенің дәл басына.
Байлап кет күрең атқа қылышымды,
160. Тарылды енді бала Ертісімді.
Кәпірмен Көктөбеде ойран салып,
Жатайын қыла сала ұрысымды.
Жатайын кәпір жауға ойран салып,
Жетпеген мұратына біздей ғаріп.
Дұшпаннан Көктөбеде кек алайын
Ақ найза сегіз қияқ қолыма алып.
Артыңда Темір атты інің қалған,
Көрмедің екіншілей шіркін, жалған.
Ризалық ініңізге кешу айта көр
170. Тоя алмай қызығына кеттің арман.
Шырағым, есен болсаң барармысың,
Атаңды қайтып еске алармысың.
Жас еді мен кеткенде Темір інің
Жолықса тірі болып танырмысың.
Танырсың Теміржанның көрсең халін,
От болды Жасыбайдың іші жалын.
Жер мен көк санасына балқығандай,
Адамзат аяғандай қылды зарын.
Көп сәлем жесір-жетім қалғандарға,
180. Көңіліне бізді сұрап алғандарға.
Көрсетсең алып келіп Теміржанды
Жалғаннан, а, дариға, арман бар ма?
Алып кел тірі көрсең Темірімді
Байлап кет уағда қып келеріңді.
Кәпір мен Темірімді әкеп соғыс салсаң,
Шырағым, Алла білер жеңерімді.
Озып кел Темір келсе өзің бұрын
Тәңір-ай арманда өткен мен бір құлың.
Келед деп Теміржаннан хабар берсең,
190. Жасыбай жан, ашылсын жүрсең жолың.
Айналайын Жасыбай,
Көрсетші көзім тоймаған,
Ақылды жастан ойлаған
Атадан жастай айрылып,
Ажалдың оғын қоймаған.
Бір қозыға зар болдым
Ор қояндай ойнаған.
Жүректе арман қалған жоқ
Темірім келсе тұрармын.
200. Сүйенішім Алла көңіл тоқ
Опа қылмай жаныма
Өте шыққан дүние боқ.
Ер тұяқпен Жасыбай
Арыздасып қоштасып,
Білемлеп қолдан ұстасып,
Ажал жетті Алладан
Қызыл жүзден нұр қашып,
Бақиға кірді жол ашып.
Арманда өткен қолдарға
210. Ұжмақтан Алла қыл нәсіп.
Жалғыз қалды Жасыбай
Мехнат көрген басым-ай.
Жүрерге жолдан адастым
Шын ғаріптік осы ма-ай.
Кетейін десем атам бар
Кетпейін десем жолым тар.
Осындай тар жерлерде
Жаратушы пәріуар.
Шапағат біздей жетімге
220. Әулиелер, пайғамбар
Ақылынан адасып
Ер Жасыбай қылды зар.
Қолға алды нар кескендей екі жүзді,
Тұрмас деп атасынан күдер үзді.
Көрмеген дәнемені ер Жасыбай
Талқан қып Көктөбеден қабыр қазды.
Сел қылып ағызады көздің жасын
Қаңбақтай ұшырады таудың тасын.
Үстіне ақ сауыттан торқа салып
230. Осылай қойды жайлап жуып атасын.
Атасын қабыр қазып қойды жерге,
Кім жетер жас та болса сондай ерге.
Басына күрең атын байлап тастап,
Ойланды енді еліне жөнелерге.
Күреңге жау жарағын арттырыпты байлап,
Асықпай неше күн-түн барын жайлап.
Бақилық атасымен арыздасып
Жөнелді қараша атпен иә, Құдайлап.
Жүрерге қайда жөнін біле алмайды,
240. Елжіреп іші-бауыры жүре алмайды.
Жалғыз-ақ тау менен тас, көк пенен жер
Еш нәрсе сонан басқа көре алмайды.
Көзіне көрінбейді жанды қара
Жасында ұшыратты мұндай зарға.
Жапанның сары даласын кезіп кетті
Жылайды жад етіп Пәруарға.
Жетімдік түсті бастан арылмастай,
Қайрылар дін мұсылман қарындасқа.
Адасқан елін таппай ер Жасыбай
250. Жолықты жалғыз ұшқан қарлығашқа-ай.
Жыр
Ұшқан құсқа Жасыбай
Ел көргендей қуанды,
Шешілген белін буады.
Қарлығашқа ілесіп,
Үш күн ұдай қуады.
Көзінен аққан қанлы жас
Ердің бетін жуады.
Ұстайын десе жете алмай
Қалжырап шаршап тұрады.
260. Қара бұлт майрылды,
Атадан жастай айрылды.
Жасыбайға тілдес деп
Періштелер қайырды.
Алла бір хүкім қылады,
Қарлығашқа өкпелеп
Бір Тәңіріге жылады.
Жасаған Алла тіл бер деп,
Жалынып Хақтан сұрады.
Қарлығашқа тіл берді,
270. Жасаған Алла тілдес деп,
Адам мен құсты бірлес деп.
Адамзатша сөз сөйле,
Құстың тілін білмес деп.
Қарлығаш сонда сөйлейді,
Сөйлегенде бүй дейді.
– Жасыбай, сендей баласың,
Қуат боп жайнап жанасың.
Не болды саған, шырағым,
Адам баспас жапанға
280. Қайда шығып барасың?
Жасыбай айтты: – Қарлығаш,
Атасыз жетім, қарным аш.
Үш күн болды зар тұтып,
Маған болдың қайрылмас.
Адасқан елім тауып бер,
Дос болайық айрылмас.
Қысылғанда пендеге
Жалғыз Алла жар еді,
Жалғыздың жолы тар еді.
290. Күнбатысқа барамын
Балапаным бар еді.
Қарлығаштың қайғысы
Жасыбайдан ары еді.
Ей, Жасыбай, түрегел,
Алдымыз биік асқар бел.
Балапаным сағынып,
Көз жасым дария болды сел.
Апарайын үйіңе,
Асықсаң байқұс жеріңе.
300. Атқа мінді қуанып,
Ер Жасыбай ер еді,
Бауырлап ұшып келеді.
Жас та болса бейшара
Қалыспайтын ер еді.
Бес-алты күн болған соң
Алдында биік өр келді.
Өрге таман шыққан соң
Дария шалқар көл көрді.
Соққан желдей ысқыртып,
310. Дарияға тез келді.
Дариядан басын шығарып,
Суда жайын кез келді.
Құдіретімен тілдес деп,
Балыққа Аллам тіл берді,
Тәңірім жұмсап жіберді.
– Бұл дариядан, Жасыбай,
Арқамнан менің басып өт.
Көңіліңе алма уайым,
Жұмсады мені Құдайым.
320. Дарияға көлденең
Көпір болып тұрайын.
Жетімдіктің хақы үшін
Бір жақсылық қылайын.
Қарлығаш ұшып кетті амандасып,
Ұшқан құс, суда балық болды несіп.
Жайынның арқасымен келе жатыр
Жүгіртіп қараша атпен жіберді басып.
Жүгіртіп өте шықты дариядан
Жағалап дарияны басты қадам.
330. Бір шаһар көрінеді көз ұшымда
Айдап жүр көп түйені терең сайдан.
Дария қалың ағаш ел жайлаған,
Қол бұлғап ер Жасыбай айғайлаған.
Қорқып жүр жүрегі ұшып сол бейшара
Кісі екен ақсақалды өңі қарайған.
Адамзат жасы үлкен аға екен деп
Әдеппен сонда сәлем берді бала.
– Уағалайкүмасслам алайын Алла, –
Баланың тұлғасына қайран қалды.
340. – Баяғы батыр Тұяқ өткеннен соң,
Көргем жоқ деп ойлайды мұндай жанды.
– Кез қылды ей, ақсақал Пәруадигар
Дария қалың ағаш не деген жер.
Еліңнің шаһарының адамы кім
Білдіріп ел хабарын айтыңыздар.
– Айтайын ел хабарын тыңла, балам,
Сөзіме жалған болмас мұнда, балам.
Бұрыннан шаһар болып жаралғалы
Бас екен жалғыз жігіт мұнда, балам.
350. Тұқымы жалғыз жігіт батыр өткен,
Алладан жау жолында қаза жеткен.
Кәпірден атам кегін аламын деп
Баласы батыр Тұяқ о да кеткен.
Ақсақал тұрсын елдің жайын айтып,
Сөзіңе мейірім қанды дәмін татып.
Артынан атасының іздеп кеткен
Келді ме батырларың елге қайтып.
Кеткелі батырларға талай заман,
360. Көп болды келер еді болса аман.
Еш хабар бар ма жоқ па біле алмаймыз
Ақсақал сөйлей берді бәрін тамам.
Қандай жау батырлардың ұрысқаны,
Сартылдап жауға шапса құйысқаны.
Артынан өліп қалса іздейтұғын
Бермеді қатын, бала, туысқаны.
Алланың достысы еді пайғамбарлар,
Анадан туған жанға бір өлім бар.
Өзімен еріп кеткен ер Жасыбай
370. Кім қалар өзі айдаса Пәруардигар.
Кенжесі Темір деген үйде қалған,
Қайғысын атасының ойына алған.
Анасы да бар еді қатынымен,
Оларға тағдыр жетіп өтті жалған.
Темірді асырады Қара деген,
Ұл мен қыз жоқ өзінде бала деген.
Атасын жетімдіктен іздемейді
Бейшара жас күнінен қайғы жеген.
Көп еді атасына берген бағы,
380. Қолына пәрман қаққан болса тағы.
Темірді асыраған Қарабайдың
Мекені Қаратаудың арғы жағы.
Қаратау басы – биік, түбі – салқын
Жігітсің жолың ашық жүзің жарқын.
Бұл сөзін ақсақалдың тыңдаған соң
Жасыбай ұғып алды сөздің қалпын.
Ішінен қайысады амалы жоқ,
Баяғы кектесетін заманы жоқ.
Ақсақалдың жауабы осы болды
390. Тұяқтың бір кеткен соң хабары жоқ.
Ағайын қалған малын бөліп алды,
Темірге жетімдікті Құдай салды.
Бар сөзін бастан-аяқ тамам қылып,
Сол адам рұқсат алып кетіп қалды.
Құдай-а, құдіретің қандай күшті,
Басыма қайғы қасірет тағы түсті.
Темірдің барлығына шүкір Алла
Бір күнде қылдым жолдас ұшқан құсты.
Алайын іздеп тауып Теміржанды
400. Бар сөзін бастан-аяқ естіп қанды.
Атқа қамшы салады ашуланып,
Басына Қаратаудың қарай салды.
Кетейін ата-ана жоқ елге барып,
Айрылған ата-ана жоқ болдым ғаріп.
Қаранған дүниенің ашуымен
Кетермін елге барсам бүлік салып.
Басына Қаратаудың қарай салды,
Бір Алла құр етпес деп біздей жасты.
Семсермен орта белден көсіп тастап,
410. Басынан Қаратаудың арман асты.
Қаратау алды биік, арты дала,
Жан-жағы аққан бұлақ неше сала.
Арқадан ат ойнатып шыға келсе
Жүр екен асық ойнап алты бала.
Жүгіртіп ер Жасыбай сонда келді,
Балалар қол қусырып сәлем берді.
Бір бала заты басқа арасында
Сәлемін Жасыбайға бермейді енді.
– Уағалайкүмассалам, ей, балалар,
420. Әдепті жас та болса шаһзадалар.
Бесеуі жасы үлкен деп сәлем берді,
Ей, балам, сәлем бермес сенің нең бар?
Ойласаң әдеп қылмақ жанға пайда,
Кез болдым балаларға мұндай жайда.
Ежелден жасы үлкенге сәлем бермек
Сүннеті пайғамбардың деген қайда?
– Жарасар қылсам қызмет Құдайыма,
Көнбеймін, әй, жолаушы, бұлайыңа.
Үйіңнен мені тергей шығып па едің
430. Жүре бер, көп тергемей өз жайыңа.
– Жүргенім Қаратаудың арасы еді,
Сіздің ел біздің елмен талас еді.
Сөзінің жас басынан бәрі тіркес
Ерке өскен мынау кімнің баласы еді?
– Жолаушы, жоқ нәрсені сөз қыласың,
Әкемді қаңғып жүріп не қыласың?
Жасынан кәпірлерге салған ойран
Белгілі бір батырдың баласымын.
– Жаратқан барша жанды Құдай күшті,
440. Әдепсіз таста, бала, мұндай істі.
Балаға шыр айналып көзін салса
Меңі бар алақандай көзі түсті.
– Шырағым, түзу сөйле маған деген,
Не көрмес тірі жүрсе адам деген.
Осылай бұрынғыдан қалған сөз бар,
Жасырған ата тегін жаман деген.
Бала, сен дәнемені ойламағын,
Мұндай сөз жарамайды, шырақ, саған.
Ішінен ер Жасыбай соны ойлап тұр
450 Темірмен бір көрісер болса заман.
«Құдайым сүйген құлын оңдайды екен,
Көңілге жолсыз айтқан қонбайды екен.
Атаның әруағына шет болармын,
Айтпасам атам атын болмайды екен».
– Ей, жолаушы, құлақ сал,
Енді қайттым райдан.
Жетімдік кешіп жасымнан
Айрылдым қызыл шырайдан.
Ата тегім айтайын,
460. Айтпасқа қорықтым Құдайдан.
Жалғыз жігіт аттанды
Кешіре гөр ылайым
Пәруардигар, қатамды.
Өз атамды сұрасаң,
Айтарға тілім келмейді,
Дұшпанға туған ер еді.
Атасы жоқ жетімнің
Күші жермен тең еді.
Жаннан көңілі қайтпаған
470. Батыр Тұяқ ер еді.
Өзім жалғыз қалыппын
Ата-анам жоқ туысқан
Айрылыппын жасымда
Маңдайға біткен ырыстан.
Тағдырға себеп болыпты
Кәпірмен қылған ұрыстан.
Жасыбай деген бар екен,
Бар екен бір туысқан ағамыз
Бір жаста қапты шамамыз.
480. Соларға болды көп заман
Дариға қайдан табамыз.
Ойын ойнап жүрсекте
Көкіректе толған санамыз.
Ойлансақ та амал жоқ
Жетімдіктен жаман жоқ.
Ата бірлән анамыз
Жаудан келер заман жоқ.
Аттан түсті Жасыбай,
Ақылынан адасып.
490. Жақын кел, шырақ, жақын кел
Қасыма бермен жанасып.
Қасындағы көп бала
Қайран қалды қарасып.
Қарағым, Темір, бермен кел,
Бауырыма басайын.
Қанатыңды жайып кел,
Құшағымды ашайын.
Жасыбай ағаң мен шырақ,
Енді бір сөзім шашайын.
500. Құшақтасты екеуі
Жез қармақтай майысып.
Жастығынан Темірдің
Қабырғасы қайысып.
– Қарағым, Темір інім, сен,
Туған айым, күнім сен.
Аузымдағы сөзімсің
Жанған шырақ, қолқа, жүрек, тынысым.
Темірімді көрген соң
Тынысым менің ашылды,
510. Жанған отым басылды.
Сағындым сені қалқам-ай,
Шын арыслан нәсілден
Мен ағаңмын туысқан,
Белі бекем буысқан.
Атаңа серік жолдас боп
Кәпірлермен ұрысқан.
Темір айтты: – Рас па, туған айым,
Өңім бе, түсім бе екен бар Құдайым.
Жас қалған ата-анадан сорлы жетім
520. Рас па мен туысқаның, ағатайым.
Тәңірдің рас болса қалағаны
Өтірік айтсаң Темірдің шықты жаны.
Құдай-а, жақын екен жақсылығың
Жұмылған екі көзім жетім едім.
Айрылған ата-анадан мен сұмырай,
Рас па көрсеткені сені Құдай.
Құдай-а, енді менің арманым не,
Көрем деп ойлап па едім сені мұндай.
Алтыным қолдан кеткен табылғаны,
530. Есімнен табылғанда жаңылғаным.
Қойныңа жас та болсам салып кетпей,
Зар қылып мені мұндай не қылғаның.
Көрдім бе сені тірі, бауырласым
Ағады ойлай берсем көзден жасым.
Көп күйдім жетімдікке от пен жалын
Туған соң не көрмеді ғаріп басым.
Бауырлас бір туысқан жанға пайда
Кез болдым балаларға мұндай жайда.
Қасыңда еш адам жоқ өзің жалғыз,
540. Кәпірге бірге кеткен атам қайда?
– Қаратау басын өрлеп шықтым тауға,
Теміржан айналайын, денің сау ма?
Бетім жоқ айтуға да, қарағым-ай,
Алдырдым атаңызды кәпір жауға.
– Атамды Жаппар Құдай алғанында
Кетпес дерт көкірекке салғаның ба?
Дидарын атекемнің бір көре алмай,
Ағеке, енді менің қалғаным ба?
– Шырағым, Алла ісінің жалғаны жоқ,
550. Көктөбеде қалды атам дәрмені жоқ.
Қас батыр, қайран ердің бәрі де өтті
Ажалдан тірі пенде қалғаны жоқ.
Шырағым, атаң саған айтты сәлем,
Қалқамды жеткізе гөр, Хақ Тағалам.
Тірі боп Темірімді көре қалсаң
Тапсырдым қасыңа ертіп әкел маған.
– Тәңірі алды қайтейін,
Ата бірлән анамды.
Жетімдік кешіп жасымнан
560. Көрдім талай заманды.
Сіз болмасаң кім тыңдар
Осындай менің сәнамды.
Бірдей өтті екі ағам
Қарамады ағеке-ау,
Біздей жетім балаға
Балалықпен сол күнде
Шыға алмадым далаға.
Түбі жақын ағайын
Елден опа көрмедім.
570. Ажал жетпей өлмедім.
Айрылған соң анамнан
Ешбір жанға көнбедім.
Мың бір тәуба Құдайым,
Қараңғы өткен күнімнің
Ақырын Алла жөндедің.
– Бауырым менің, Темірім,
Көлге біткен құрағым,
Сүйіріліп озған пырағым.
Апарамын атаңа,
580. Көшірлік қыл, шырағым.
Әкел деген сөзі бар
Естіген менің құлағым.
Атаңа иман жолдас қып
Ұжмақтан жазсын тұрағын.
Қорлық қылына қараны
Ойран салып қырамын.
Мұндай болар ер ме едің,
Қараға болып қоршылық
Жетімдікпен қарағым
590. Басыңа түсті мұңшылық.
Жастықпенен көп көрдің
Қарағым, Темір, қорлықты.
Кімнен көрдің қарағым,
Айтшы, маған зорлықты.
Атаң қалды, шырағым,
Көктөбенің басында.
Сауыт сайман артулы
Күрең аты қасында.
Темірімді тез көрсең
600. Әкел деді осында.
Атаңның қабір мекені
Жанның сары даласы,
Көл дарияның саласы.
Соғыса-соғыса жатады
Өсіп өнген жер өзен
Кәпір жаудың баласы.
Аюша деген бір жөйіт
Атаңмен болған таласы.
– Не қиын Тәңірім жазса Аллаға,
610. Зар болдық жетімдікпен ата-анаға.
Атамды Көктөбеге жалғыз тастап
Сағынып бауырыңа келдің бе, аға.
Көктөбе қалған жері жалғыз биік
Өсірген балапандап бізді сүйеп.
Атамның хал-қадірін естіген соң
Адастым ақылымнан оттай күйіп.
Жіберген атама біз сәлем хатын,
Айтпадым өз аузымнан әрбір датым.
Күнімді қайғы көңілімді ашқан
620. Туғаннан көріп тұрған рахатым.
Мен көрдім Құдіреттің салған ісін,
Келеді құл болған соң неге күшім.
Өткіздім жетімдікпен өмірімді
Ағеке-ау, мен жылаймын оның үшін.
Айтамын жетімдікпен көргенімді,
Ісіне құдіреттің көнгенімді.
Жас қалған Теміріңді бір көре алмай
Қайтейін Көктөбеде өлгеніңді.
Болыпты Көктөбеде мекен-жайың
630. Атеке-ау, ойлап тұрсам көңілім жарым.
Шүкірлік Қадір Алла пәрменіңе
Бере гөр иман байлық бар Құдайым.
Бұлардың себеп болды жаласына,
Темірдің жер балқыды сәнасынан.
Соғыспай кәпір жаумен көңілі тынбас
Сақтасын дұшпан жаудың табасынан.
Бұларға көрген адам қайран қалған,
Балалар қасындағы үйге салған.
Бұлардың құшақтасып тұрған жайын
640. Қараға сақылдатып айтып барған.
Есітіп Қара байғұс жаман састы,
Қорыққаннан қызыл жүзден нұры қашты.
Сасқаны бейшараның осы емес пе
Келгенін Жасыбайдың жұртқа шашты.
Қарабай шатыр тігіп бие сойды,
Даярлап әр нәрсенің бәрін қойды.
Темір мен ер Жасыбай елге келді,
Қараға әдеппенен сәлем берді.
Мейманын неше күндей құрмет етіп,
650. Темір мен Жасыбайды күтеді енді.
Бұлайша екеуіне құрмет етті,
Бірнеше арасында күндер өтті.
Жеріне Аюшаның жүреміз деп
Тағы да екі бала талап етті.
Бұлайша талап етті жүрмек үшін
Жасыбай Темірменен екі мүсін.
Кек алмай кәпір жаудан неғып қашсын
Қабірін атасының көрмек үшін.
Есітіп бұл хабарды Қара келді
660. Отырған екі бала шатырға енді.
– Берейін мал-мүлкімнің барын саған
Темірім, жан шырағым, балам, – дейді.
– Ей, ата, дүние малын біз алмаймыз,
Берсең де алтын-күміс кір салмаймыз.
Мінеміз Шалқұйрықты кәпір жауға
Жаяулап ұзақ сапар жүре алмаймыз.
Мінді де Шалқұйрықпен жүріп кетті,
Түбіне Қаратаудың барып жетті.
Сары алып Омар деген өгей ұғылы
670. Бұларды Қаратауға іздеп келді.
Қаратау келген екен ар жағына
Темірдің кім шыдасын әруағына.
Айрылып атасынан кекті болған
Ілінген мұсылманның қармағына.
Тас атты Қаратаудың ар жағына,
Тастардың жер дүңкілдеп салмағына.
Ұшырды жел қаңбақтай таудың тасын
Темірдің кім шыдаған әруағына.
Ұшырды жел қаңбақтай таудың тасын,
680. Сол күнде даусы келді кәпір жаудың.
– Баласы Аюшаның жеткен екен,
Қарағым, білдіңіз бе, Темір бауырым.
Ақыры Темір сонда айғай салып,
Жіберді үйдей тасты жұлып алып.
Қаратау арғы жағы сары дала
Сыртынан атқан оқтай түсті барып.
Бір-бірін соғысады бірі көрмей,
Бұлардың көңілі тынбас біреуі өлмей.
Төртеуі төбелескен тастарынан
690. Қаратау болған екен жермен бірдей.
Төртеуі көрді сонда қараларын,
Ашумен байқамайды шамаларын.
Ақырысып жүгірді бір-біріне
Жазғалы көкіректен жараларын.
Алмады қолдарына найза қылыш,
Болмады масаласы бұдан бұрыш.
Ашумен қан төгіліп көздеріне,
Төртеуі жұдырықпен салды соғыс.
Төртеуі төбелесіп салды ойран
700. Қалмады балалардың атасы ойдан.
Алысып аждаһадай төрт палуан,
Тау мен тас түтіліп жүндей болған.
Ұстады бірін-бірі белдерінен
Айрылған төрт палуан елдерінен.
Сары алып кеп ұстайды Жасыбайды
Ұстайды ма бірін-бірі теңдерімен.
Темірді Омар ұстап салды алыс
Кәпірмен болған емес бұрын таныс.
Төртеуі жолбарыстай жұлысады,
710. Бұларға болды сонда үлкен намыс.
– Аюша – әкем аты, мен – Сары алып
Сен енді құтыласың қайда барып?
Кәпір сонда қайратын жиып алып,
Бір Жасыбайды жықты барып.
Темірдің Жасыбайға көзі түсті,
Бойына ашуланып жиды күшті.
Жұлып ап Омарды лақтырды
Аспаннан жел қаңбақтай жерге түсті.
Астына табанының тұрды басып,
720. Ашуы толқып судай кетті тасып.
Темірге Құдай берген әруақтай
Құтылмас түскен кәпір мұнан қашып.
Ұмтылып Жасыбайға келді дейді,
Аударып Сары алыпты берді дейді.
Ағасын бір ажалдан алып қалды
Қайратын Тәңірім берген көрді дейді.
Жасыбай Сары алыпқа салды қылыш,
Қылады Темір бала үлкен намыс.
Аллаға Темір сонда шүкірлік қып,
730. Тарқады біраз ғана бойдан қорқыныш.
Өліпті екі кәпір қаза тауып,
Тастады быт-шыт қылып мұны шауып.
Болыпты топырақтай жермен-жексен
Жатыпты жаһаннамнан орын тауып.
Аллаға шүкір қылды екі бала,
Бұларға қуат берген Хақ Тағала.
«Шаһарын Аюшаның аламыз» деп,
Жөнелді соған қарай тағы және.
Екі бала оңаша,
740. Ел мен жұрттан ісі жоқ.
Құдай пана болмаса,
Туысқан кісі жоқ.
Жалғыздан жәрдем болмаса,
Пенденің қылар күші жоқ.
Екі тұлпар астында
Қояндай жерді басады
Жүрісіне жын-пері,
Құтыла алмай қашады.
Жүріп неше күн өтеді,
750. Айлардан айлар асады.
Бұл сапарда жүргенде,
Неше-неше өтеді.
Жапанның сары даласын.
Екеуі кезіп кетеді.
Бірнеше күн болғанда,
Айнала біткен шалқар көл,
Дарияға жетеді.
Далада өмірін өткізіп,
Бейшаралар нетеді.
760. Сол дарияның бойынан
Құлан-бұлан атады,
Мерекеге батады.
Қызығынан шаттанып
Бірнеше күн жатады.
Неше түрлі жеміс бар
Әр қайсынан татады.
Жібермейді құланды
Қой секілді матады.
Мына сөздің келісін
770. Аспанда дәу мен перісін.
Алты қанат қамыстан
Қоныс қылды ерісін.
Артынан жауып алып жүр
Құлан-бұлан терісін.
Ай қараңғы түн болды
Екі бала жапанда
Өліп кетсе кім болды.
Ойын ойнап көл жайлап
Әлденеше күн болды.
780. Бір күндерде ой ойлап,
Ағасы айтты: – Жасыбай,
Қарағым, Темір, бермен кел,
Бір ой түсті есіме-ай.
Берер болсаң пендеге
Толып жатыр насыбай.
Ойлап тұрсам тар екен
Жалғыздықтың есігі-ай.
Мен бір талдап ойладым
Қарағым, саған ұнаса,
790. Алла жазса, шырағым,
Екеуміз де жұпты алайық,
Асығыстық қылмайын.
Кім шығар салған пәрманнан,
Бұрынғы жалғыз біз түгіл
Атаңда өткен жалғаннан.
Обал емес, қарағым,
Некаһлы қатын алғаннан.
Атаны ойлап артында
Біздер тірі қалғанда.
800. Темір айтты: – Өзің біл,
Бұрын туған ағасың,
Алдымда таудай панасын.
Не десеңіз сен қазір
Ақылды туған данасыз.
– Ендеше, Темір шырағым,
Майысып өскен құрағым.
Бір қыз іздеп келейін,
Шаһардан шаһар кезейін.
Мен келгенше айналып,
810. Жата тұр, шырақ, жайланып,
Осы көл болсын тұрағың,
Бір оғымды берейін.
Қалқам, саған қолымнан,
Осы шығар жолымнан.
Бере көр, Алла, оңымнан.
Балғын оқтан май шықпас
Тәжірбие еді бұрыннан.
Әгар да қызыл қан шықса
Іздегейсің соңымнан.
Осы сөзді тапсырып,
Алла деп атқа мінеді,
Алладан жәрдем тіледі.
Алтын сапты қамшыны,
824. Қараша атқа беледі.
