Все права защищены. Данная электронная книга предназначена исключительно для частного использования в личных (некоммерческих) целях. Электронная книга, ее части, фрагменты и элементы, включая текст, изображения и иное, не подлежат копированию и любому другому использованию без разрешения правообладателя. В частности, запрещено такое использование, в результате которого электронная книга, ее часть, фрагмент или элемент станут доступными ограниченному или неопределенному кругу лиц, в том числе посредством сети интернет, независимо от того, будет предоставляться доступ за плату или безвозмездно.

Копирование, воспроизведение и иное использование электронной книги, ее частей, фрагментов и элементов, выходящее за пределы частного использования в личных (некоммерческих) целях, без согласия правообладателя является незаконным и влечет уголовную, административную и гражданскую ответственность.

Бірінші бөлім

«Тіпті әуреленбе!»

Чарльз Буковски1 маскүнем, нәпсіқұмар, дөрекі, ашкөз, жалқау, құмар ойынға тәуелді адамдардың бірі еді. Байқап отырғандарыңдай, ол — барлық жағымсыз әдетті бойына жинаған жан. Егер біреуден ақыл-кеңес сұрағыңыз келсе, әрине, ол жер бетіндегі сіз жүгінетін соңғы адам болары анық. Немесе сіз тіпті оның бей-берекет өмірін жұртқа кеңес беретін кітаптарға мысал ретінде келтіріп, кейіпкер қылып алуға лайықты ең азғындаған адам деп ойлауыңыз мүмкін.

Міне, сол себепті де бәрін осыдан бастайық.

Негізі, Буковски жазушы болғысы келген. Алайда ондаған жыл бойы оның шығармасын бірде-бір ақпарат құралдары — газет-журнал, агенттіктер мен баспагерлер қабылдамай, кері қайтарып отырды. Баспағаны былай тұрсын, тіпті оның жұмысын түкке тұрғысыз деп есептеп, мүлде іске алғысыз қылып тастады. Шалағай жазылған, көркемдіктен жұрдай, сұмдық азғындыққа толы деген пікірлерін айтты. Сонымен, қоғамда өзін қабылдағысы келмейтіндер көбейген сайын, ол сәтсіздіктеріне күйініп, ішкілікке салынды. Өкінішке қарай, ғұмырының біраз бөлігін солай өткізді.

Буковски пошта бөлімінде хат тасушы болып жұмыс істеді. Онсыз да мардымсыз еңбекақысының біраз бөлігін ішімдікке жұмсап, қалғанын ат бәйгесіне ұтысқа тігіп, ипподромда ұтқызды. Түні бойы жалғыз отырып арақ ішіп, кейде тозығы жеткен жазу машинкасымен өлеңдерін теретін. Түнімен ішкендіктен әбден мас болып, есін білмей еденге құлаған күйі ертесіне сол жатқан орнында оянатын.

Осылайша, отыз жыл өмірі ырду-дырдумен мағынасыз өте шықты. Бұл жылдарының басым бөлігін маскүнемдікпен өткізіп, есірткі мен құмар ойындары, қала берді, жезөкшелерге арнады. Жасы елуге келген шағында, сансыз сәтсіздіктерінен кейін шағын ғана жекеменшік бір баспаның редакторы аяқастынан оның шығармашылығына қызығушылық танытады. Редактор, әрине, оған көп ақша ұсына алмады. Тіпті кітабының бірнеше мыңдық сатылымын да уәде еткен жоқ. Әйтсе де маскүнем бейбаққа іші жылып, өзіне жақын тартып, тәуекелге бел буады. Бұл Буковскидің осы уақытқа дейінгі істеген алғашқы, бәлкім, жалғыз талпынысы болар. Сонымен, Буковски редакторға: «Менде екі таңдау бар, соның бірін таңдауым керек: біріншісі, поштадағы жұмысымды жалғастырып, жынданып кету, ал екіншісі, осында қалып жазушы болу. Ал мұндай жағдайда аштан қататыным анық. Алайда, мейлі, аш болсам аш болармын, мен осы соңғы жолды таңдадым», — деп жазады.

Келісімге қол қойылып, Буковски алғашқы романын үш аптада жазып шығады. Роман жай ғана «Пошта бөлімшесі» деп аталды. Кітаптың кімге арналғандығы туралы жазылатын жерге: «Ешкімге арналмаған» деп жазды.

Бұл еңбегі Буковскиді жұртқа жазушы әрі ақын ретінде танытты. Сол жазғаннан тоқтай алмай алты романы мен жүздеген өлеңін жарыққа шығарып, кітабының екі миллион данасын сатты. Оның танымалдығы өзі күткен бар үміт-сенімінен асып түсті. Буковскидің әңгімелеріне ұқсайтын хикаялар — біздің мәдени баяндаудың тізесі шыққан тақырыбы еді. Буковскидің өмірі Америка арманын бейнелейді: адам қалаған нәрсесі үшін күреседі, ешқашан берілмейді, ақыры аңсаған арманына қол жеткізеді. Бұл — шығуын күтіп жатқан дайын фильм. Бәріміз Буковскидікі секілді оқиғаларды көреміз де, «Көрдің бе? Ол ешқашан еңсесін түсірмеді. Талпынысын ешқашан тоқтатпады. Әрқашан өзіне сенді. Ештеңеге қарамастан бәріне төтеп беріп, ақыры өзін көрсете білді!» дейміз.

Бірақ Буковскидің қабіртасындағы эпитафия былай дейді: «Тіпті әуреленбе!»

Көрдің бе, миллиондаған кітабы сатылып, атақ-даңққа бөленсе де Буковски бейбақ болып қала берді. Оны өзі де білді. Ал ол жетістікке — жеңімпаз атануға деген ынтасынан емес, өзінің жолы болмаған бейбақ екенін біліп, кейін соны ағынан жарылып жазғанынан кейін кенелді. Ол әлдекімдерге еліктеген жоқ, өзінен басқа ешкім болуға тырыспады. Буковски шығармашылығының кемеңгерлігі адам төзбес қиындықтарды еңсеріп, не болмаса жарқыраған шамшыраққа айналуында емес, онда бәрі керісінше болды. Ол өзіне, әсіресе өзінің ең осал жақтарына кәміл адал бола алды және өз кемшіліктерін жалтақтамай, күмәнданбай, басқалармен бөлісті.

Бұл Буковски табысының шынайы бейнесі — өзінің жолы болмаған бейбақ екенін мойындауы. Буковскидің табысқа түкіргені бар. Атақ-даңққа бөленгеннен кейін де ол поэзиялық кештерге барып, тыңдармандарын ұрып-соғып, балағаттап, кемсіткен. Газет беттерінен қайта-қайта көрініп, тапқан әйелдерінің бәрін төсекке сүйреледі. Атақ пен табыс оны жақсы адамға айналдырған жоқ. Немесе, керісінше, жақсы жағынан өзгергеннен кейін ғана даңқы шығып, табысты болмаған.

Өзін-өзі кемелдендіру мен табысты болу көбіне қатар жүреді. Алайда бұл екеуі бір ұғым дегенді білдірмейді.

Бүгінде біздің мәдениет «бақыттырақ бол» деген реализмге жуымайтын позитивті үмітке ынта-шынтасымен беріліп кеткен. Денсаулығың мықтырақ болсын. Басқалардан озық бол. Ақылдырақ, жылдамырақ, асқан дәулетті, өте тартымды, атақтырақ, табысқой бол. Басқалардың қызғанышын көбірек тудыратындай және жарнамаға неғұрлым көбірек шығуға талпынып, мінсіз әрі жұрт таңғаларлықтай бол. Әр таң сайын таңғы ас алдында он екі караттық алтын кесектерін мүсіндеп, селфи жасауға дайын тұрған жұбайың мен екі жарым жасар балаңның бетінен сүйіп қоштас. Содан соң тікұшағыңмен күні бойы тынбай еңбектенетін ғажап кеңсеңе барып, күндердің бір күні ғаламшарды құтқарып қалатын маңызды шаруаларға кірісуің керек.

Бірақ бір сәтке тоқтап, бұл туралы байыппен ойланар болсақ, әдеттегі өмірлік кеңестердің — өмір бойы естіп келе жатқан өзіңе көмектесу туралы позитивті, жағымды кеңестің бәрі — бізге жетпей тұрған олқылықтарға шырмалып қалған. Ол өзіңнің мойындап қойған жеке кемшіліктерің мен сәтсіздіктеріңе шоғырланып, содан кейін оларды сен үшін ерекшелеп береді. Ақшаң жеткіліксіз екенін сезгендіктен ақша табудың тиімді амалдарын үйренесің. Өзіңді әдемі де көрікті жанның қатарына қоспағандықтан, айнаның алдына тұрып алып: «Мен әдемімін, асқан ажарлымын!» деген сыңайда аффирмация айтасың. Өзіңді сүюге болмайтынын сезген сәттен бастап кездесу мен қарым-қатынас кеңестеріне құлақ түре бастайсың. Өзіңді бұрынғыдай табысты сезінбегендіктен, қалайда табысымды еселендіреді деген үмітпен түкке тұрғысыз визуализация жаттығуларын жасайсың.

Бір қызығы, мұндай позитивке — жақсырақ, жоғарырақ нәрсеге жабысып алу біздің кім екенімізді, өзімізге не жетіспейтінін, қандай болуымыз керектігін, бірақ бола алмай қалғанымызды қайта-қайта еске түсіре беру үшін ғана керек. Әрі-беріден соң шын бақытты адамға айнаның алдына тұрып алып, өзінің бақытты екенін қайталап айта берудің керегі де жоқ. Бақытты ма? Бақытты! Бітті.

Техаста, «Ең кішкентай ит бәрінен қатты үреді» деген мәтел бар. Өзіне сенімді еркек өзіне сенімді екенін дәлелдеп жатпайды. Дәулетті әйел біреуге өзінің бай екенін дәлелдеу керек деп сезінбейді. Сен, не барсың, не жоқсың. Егер үнемі бір нәрсені армандай берсең, онда өзіңе «сен ондай емессің» деген ойсыз шынайылықты қайта-қайта таңа бересің.

Барлығы да, тіпті телевизиялық жарнамалар жақсы өмірдің кілті — жақсы жұмыс, сенімді көлік пен әдемі қыз немесе балаларға арналған үрлемелі бассейндегі гидромассажды ванна екеніне сенгеніңді қалайды. Мына әлем тамаша өмірге апарар жол үшін неғұрлым көбірек, көбірек еңбектенгеніңізді қалайды — көбірек сатып алу, көбірек иелік ету, көбірек табыс табу, көбірек ләззат алу деп жағы талмай қақсай береді. Ананы ал, мынаны ал деген хабарлар легі еш толастамай, қарша борайды. Әріптестеріңе қарағанда демалысыңды жақсы өткіз, жаңа теледидар ал, көгалды безендіруге арналған керемет нақыштағы ою-өрнекті сатып ал. Селфиге арналған дұрыс таяғың болсын.

Неліктен? Меніңше, затты неғұрлым көбірек алсаң, бизнеске де соғұрлым жақсы сияқты.

Табысты бизнеске қарсылығым жоқ, бірақ шектен тыс көп нәрсе алу біздің психикамыздың саулығына зиян. Бұл бізді жеңіл-желпі, жалған нәрселерге тым үйірсек болып, өмірімізді бақыт пен рахат сағымын қуып өткізуге итермелейді. Жақсы өмірдің кілті дүниені мейлінше көбірек алуда емес, аз алсаң да, есесіне ең қажетті, маңызды нәрсені ғана ала білуде.

Тамұқтан шыққан тұзақ

Біздің миымызда мүмкіндік берсең, есіңнен адастырып жіберетін жымысқы ілмек бар. Мынадай жағдай саған да таныс шығар: Өміріңде біреумен бетпе-бет келіп қалғаныңа мазаң кете бастайды. Бұл беймаза ой сені жегідей жеп, неліктен сонша мазам кетті деп бас қатырасың. Мазаң кеткеніне енді шын мәнінде мазасыздана бастайсың. Қап! Екі есе мазасыздандың-ау! Енді уайымыңа мазасызданып, одан әрі мазасыздана түстің. Болшы жылдам, виски қайда?

Әлде ызақорсың ба? Тез ашуланатын шырт етпе шығарсың, бәлкім, осы жағынан қиындық туындап жүрген болар. Өзің ақымақ, мағынасыз деп есептеген нәрселерге ызаң келіп, бірақ неліктен ашуланатыныңды түсіне алмайсың. Ашуға тез бой алдыратының сені бұрынғыдан бетер ызаландырады. Осындай ұсақ-түйекке үнемі долданып жүру сені жеңілтек, арсыз адамға айналдырып жібергенін түсінгенде, оны жек көресің; қатты жек көргенің сонша, өзіңе ашулана бастайсың. Ал енді өзіңе қарашы: тез ашушаң болғаның үшін ызаланып, енді соған ашуланасың. Түу, құрып кетсінші бәрі, біреуді жұдырықтап алсам ғой, шіркін.

Немесе үнемі дұрыс нәрсені ғана істейтініңді уайымдай бастауың мүмкін. Енді сол уайымыңа мазасызданып, уайым үстіне уайым жамалады. Әйтпесе, керісінше, әрбір қателігің үшін өзіңді кінәлі сезініп, өзіңді айыптай жөнелесің. Я болмаса жиі мұңға батып жалғызсырайсың. Жалғыздығың есіңе түскен сәтте бұрынғыдан бетер жабығып, қайғың тереңдей түседі.

Тамұқтан шыққан тұзаққа қош келдің. Қит етсе сарыуайымға салынуға бейім шығарсыз, тіпті қазірдің өзінде: «Құдайым-ай, неге мен үнемі тұзаққа түсіп, содан шыға алмай жүремін?! Не деген жолы болмаған бейбақ едім. Осымен тоқтатуым керек. О, Құдайым-ай, өзімді бейбақ деп атаған сайын, жолы болмаған байғұс сезіне түсемін. Демек, өзімді жолы болмаған бейбақ деп атағанды доғаруым керек. Қап! Тағы айтып отырмын ғой! Көрдің бе? Мен жолы болмайтын бейбақпын! Түу!» — деп түңіліп отырған шығарсыз.

Сабыр сақта, досым. Құй сен, құй сенбе, бұл — адам болу сұлулығының бір бөлігі. Әу баста жер бетінде сенімді ойлай алатын жануарлар аз болған. Бірақ біз, адамдар, өз ойымыз туралы ойлай алатын нығыметке бөленгенбіз. YouTube-тан Майли Сайрустың видеоларын тамашалап отырып, бірден «YouTube-тан Майли Сайрустың видеоларын көргісі келген не деген ақымақ едім» деген ойға берілесің. Паһ, біздің санамыз неткен ғажап еді!

Тағы бір проблема бар. Бүгінде біздің қоғам тұтыну мәдениеті мен «Әй, бері қара, менің өмірім сенікінен керемет» дейтін әлеуметтік желінің ғажайыптарының нәтижесінде мазасыздық, қорқыныш, өзін кінәлі санау сияқты басқа да сондай негативті сезімдерді сезіну мүлдем дұрыс емес деп есептейтін адамдардың тұтас бір буыны пайда болды. Айтайын дегенім, егер Facebook желісіне көз жүгіртсең, ондағылардың бәрі уақыттарын керемет өткізіп жатыр деген ойға қаласың. Қарашы, бұл аптада сегіз адам шаңырақ көтеріпті! Ал теледидарды қоссаң, онда он алты жасар қыздың туған күніне Феррари алғанын жар салып жатыр. Немесе кіп-кішкентай баланың дәретхана қағазы таусылып қалғанда дереу жеткізіп беретін қосымша ойлап тауып, одан екі миллиард доллар тапқанын айтып, елдің шулап жатқаны.

Ал сен болсаң құр босқа сандалып жүрсің. Қолыңнан келер қайран жоқ, дегенмен сенің өмірің өзің ойлағаннан бетер қайраңдап қалған.

Тамұқтан шыққан тозақ көбімізді шектен тыс стресске, шектен тыс күйгелектікке, өзімізді соншалықты жек көруге итермелеп, шекаралық эпидемияға айналады.

Атам жас кезінде өзін жексұрын сезініп кетсе, былай деген: «Әй, құрып кеткір-ай, бүгін өзімді сиырдың жапасы сияқты сезініп тұрғанымды қарашы. Бірақ өмір деген осы ғой. Қой, барып шөп жинап, шөмеле үйіп тастайын».

Ал қазір ше? Өзіңді бес минут жексұрын сезініп кетсең болды, бақыттан басы айналған, өмірі керемет адамдардың 350 фотосуретінің астында көміліп қаласың. Әрине, мұндайда кім өзін жақсы сезінеді?

Дәл осы соңғы сәт сені қиындыққа шырмап тастайды. Біз өзімізді біртүрлі нашар сезінеміз, өйткені өзімізді соншалықты жаман сезінеді емеспіз бе. Өзімізді кінәлі сезінгеніміз үшін өзімізді кінәлаймыз. Өзімізге ашулы болғанымыз үшін ашуланамыз. Мазасызданғанымыз үшін мазасызданамыз. Маған не болды өзі?

Міне, осы үшін бәріне қол сілтеп жүре беру маңызды. Әлемді осылай ғана құтқарамыз. Ол әлемнің боққа былығып жатқанын және оның қалыпты жағдай екенін, себебі бұрын да солай болғанын, әрқашан солай бола беретінін мойындап барып құтқарамыз.

Бәріне көзіңді жұма қарасаң, сен тозақтан шыққан тұзақты тұйықтап тастайсың; өзіңе-өзің:«Өзімді жексұрын сезініп тұрмын, енді қайтейін, онда кімнің қандай шаруасы бар?» дейсің. Сол сәтте біреу ғажайып таяқшаны сілтеп қалғандай, өзіңді жаман сезінгенің үшін жек көргеніңді тоқтатасың.

Джордж Оруэлл тұмсығыңның астында жатқан нәрсені көру үшін үнемі күресуің керек деген. Стресс пен мазасыздығымыздың шешімі тұп-тура тұмсығымыздың астында жатыр, ал біздің оны көруге мұршамыз жоқ. Себебі порно мен істен шыққан тренажерлардың жарнамасын көруден, көркі мен мүсіні келісті сары шашты аққұба сұлуды неге құшағыма ала алмаймын деп бас қатырудан қолымыз босамайды.

Интернетте «Бірінші әлем проблемалары» жайлы әзілдесеміз, ал, шын мәнінде, біз тапқан табысымыздың құрбанына айналдық. Бүгінде жұрттың жағдайы жақсарса да: барлығының үйінде плазмалық теледидар бола тұра немесе азық-түлікті үйіне дейін жеткізуге тапсырыс бере алатынына қарамастан, соңғы отыз жылда стресспен, беймаза жабығумен, депрессиямен байланысты денсаулық проблемалары күрт артқан. Біз енді материалдық емес, рухани дағдарысты бастан кешудеміз. Түкке тұрғысыз нәрселер мен мүмкіндіктердің көп болғаны сонша, тіпті неменеге қол сілтеу керегін білмей қалдық.

Біздің білетін, көретін нәрсеміздің саны көбейіп кеткендіктен, өзіміздің талабымызға сай келмейтінімізді, мінсіз адам болуға лайықты емес екенімізді біліп жатырмыз — бәрінің керемет еместігін анықтайтын әдістердің де саны шексіз. Осының бәрі бізді іштей жегідей жейді.

Себебі соңғы бірнеше жылда Facebook парақшасында сегіз миллион рет бөліскен «Қалай бақытты болу керек?» деген жазбаның өзі дұрыс емес. Мұның не үшін дұрыс емес екені ешкімнің санасына кіріп те шықпайды. Барынша позитивті болуға ұмтылудың өзі негативті тәжірибе. Бұл парадокс болса да, өзіңнің негативті тәжірибеңді қабылдау да позитивті тәжірибе.

Расында, миыңды айналдырып жіберетін сандырақ дерсің. Сондықтан санаңды сілкіп алып, мынаны қайта оқуға бір минут уақыт беремін. Позитивті тәжірибе алу — бұл негативті тәжірибе; негативті тәжірибеңді қабылдау — позитивті тәжірибе. Бұл философ Алан Уоттстың «кері заң» деп атаған — үнемі өзіңе көңілің толып жүруге ұмтылған сайын, соғұрлым өзіңе көңілің толмайтын болады, өйткені бір нәрсеге ұмтылу саған ең әуелі сол нәрсенің жетіспейтінін білдіреді деген идеясы. Жанталасып бай болғың келген сайын, шын мәнінде, қанша ақша тауып жатсаң да өзіңді кедей, бейшара сезіне бересің. Тартымды әрі қалаулы болуға өршелене ұмтылған сайын, шын келбетіңе қарамастан өзіңді сүйкімсіз көре бастайсың. Бақытты әрі сүйікті болам деп жанталасқан сайын, айналаңда кімдер болса да жалғыз әрі үркек адамға айналасың. Рухыңды тазартуға тырысқан сайын, соған жетем деп өзімшіл, шалағайға айналасың. Бірде үйге келе жатып, ішкен дәрінің әсерінен алға жүрген сайын, үйім менен алыстап жатқандай көрінді. Иә, мен бақыт жайлы философиялық тұжырым жасау үшін LSD2 галлюцинациясын пайдаландым. Не ойласаң, соны ойла.

Философ-экзистенциалист Альбер Камю айтпақшы (ол мұны LSD әсерімен айтқанына сенімдімін): «Бақыттың неден тұратынын іздеуді тоқтатпасаң, ешқашан бақытты болмайсың. Өмірдің мәнін іздесең, ешқашан өмір сүрмейсің».

Жай ғана «Еш нәрсеге әуреленбе!» дей салу керек.

Қазір маған: «Марк, мұның жақсы жаңалық екен. Бірақ сонша ақша жинап жүрген Камароны қайтем? Өзімді аштықпен қинап жеткен сұлу мүсінімді ше? Тренажерға қыруар ақшам кетті ғой! Өмір бойы армандаған көл жағасындағы зәулім үйім не болмақ? Егер мен бұларды ойламасам, әрекет етпесем, онда қолым түкке жетпейді ғой. Олай болғанын қаламаймын, солай емес пе?» дейтінің анық.

Сұрағаның жақсы болды.

Кейде онша елемей жүрген нәрсенің орайы тез келетінін байқаған боларсың. «Осы табысты болмайды-ау» деп жүрген адамның дәл сол нәрседен табысқа кенеліп жатқанына көңіл бөлген шығарсың. Жалпы, кейде түңіліп, құрысын деп қол сілтеген сәтте бәрінің орын-орнына келе қалғанын аңғардың ба?

Сонда қалай болғаны?

Кері заңның қызығы, ондағы «кері» деген сөз бекер айтылмаған: құрысын деп қол сілтеу кері бағытта жұмыс істейді. Егер позитивке ұмтылу негатив болса, онда негативке ұмтылу позитив тудырады. Жаттығу залындағы бірнеше сағат азапқа түскенің денсаулығыңды жақсартып, күш-қуатыңды толтырады. Ал бизнестегі сәтсіздік табысқа жету үшін ненің керек екенін жақсырақ түсіндіреді. Парадокс шығар, бірақ сенімсіздігіңді ашық қабылдау сені айналаңдағыларды үйіріп әкететін сенімді адамға айналдырады. Ашық тайталас нәтижесі қарым-қатынастағы үлкен сенім мен құрметке ықпал етеді. Қорқынышың мен мазасыздығыңнан сергелдеңге түсу саған батыл әрі табанды болуға мүмкіндік береді.

Осылай жалғастыра берер ем, бірақ не айтқым келгенін өзің де түсінген боларсың. Өмірдегі құнды нәрсенің бәріне соған байланысты негативті сезімді еңсерумен жетеміз. Негативтен қашу, оған жоламау немесе үнін өшірудің кез келген талпынысы кері әсер береді. Азаптан қашу — азаптың бір түрі. Күресуден қашу да күрес. Сәтсіздікті жоққа шығару — сәтсіздік. Ұят нәрсені жасырудың өзі ұяттың бір түрі.

Азап, ауру — бұл өмір тінінің үзілмес жібі, оны суырып алу мүмкін емес, суыру былай тұрсын, ондай жағдайда сұмдық апат болады: суырсаң бітті, сол бір тал жібің ғана емес, қалғаны да сөгіліп кетеді. Азаптан қашуға тырысу — азап үстіне азап қосу. Керісінше, егер азапқа көңіл бөлмей жүре берсең, сені тоқтату мүмкін болмай қалады.

Өмірімде мен де біраз нәрсенің соңынан жүгірдім. Мән бермей, қолымды сілтеген кездер де көп болды. Әлгі өзім жете алмаған жол секілді, қолымды сілтеген жайттар да маңызды болды.

Мүмкін, сен де өз өміріңде бәріне қолын бір сілтеп, кейін таңғаларлық іс тындырған адамдарды кездестірген боларсың. Өзің де бір кездері кейбір нәрсені «құрып кетсінші» деп тастап кетіп, кейін сол істің биік белесінен көрінген шығарсың. Ал өзіме келсем, интернет-бизнесті бастау үшін алты аптадан кейін қаржы саласындағы күнделікті жұмысымды тастап кеттім де, «Бәріне қол сілтеудің» даңқ залындағы құрметті орынға жайғастым. Дүние-мүлкімнің біразын сатып, Оңтүстік Америкаға аттанып кеткенде де солай болған. Тақырға отырдым ба? Жоқ. Жай ғана бардым да, істедім.

Мұндай желікпе сәттер сенің өміріңді көбірек айқындайды. Мансап жолындағы кілт бұрылыс; колледжді тастап, рок-тобына қосылу; мойныңа әбден мініп алған жатыпішер жігітіңді тастап кетуге шешім қабылдау… т.с.с.

Қолды бір сілтеу — өмірдің ең қорқынышты, ең қиын сынағын елемеу, оған сынбау, шынында да, әрекет етеді.

Бір қарағанға, қиындыққа қолыңды сілтей салу оңай көрінгенмен, оның жасырған бір сөмке бурритосы3 бар. Мен тіпті бұл сөйлемнің нені білдіретінін де білмеймін, бірақ, мейлі, маған бәрібір. Бір сөмке буррито деген құлаққа жағымды естіледі, сондықтан соны алып жүре берейік.

Көпшілігіміз өз өмірімізде осылай қолды бір сілтеп кете беруге болатын жағдайларда ашуға бой алдырамыз. Артық ақшаны бес тиындықтармен қайтарған жанармай бекетінің дөрекі жұмысшысына бұрқан-талқан боламыз. Теледидарда өзімізге ұнаған шоуды көрсетпей қойса да «шырт» ете қаламыз. Тіпті түкке тұрғысыз нәрсеге, әріптесіміз керемет өткен демалысымыз жайлы сұрамай қалса, оған да жатып кеп ашуланамыз.

Бұл кезде біздің несие картамыз түгесілген — итімізге дейін бізді жек көреді — жасөспірімдер ваннада метамфетамин иіскеумен әуестенсе, ал біз қайдағы бір бес тиындықтар мен «Everybody Loves Raymond»4 шоуына қатысты қызылкеңірдек боп жатамыз.

Міне, көрдің бе мұның қалай жұмыс істейтінін. Сөйтіп жүріп, бір күні өлесің де қаласың. Бұл айдан анық нәрсе ғой, тек ұмытып бара жатсаң, есіңе салып қояйын дегенім. Ерте ме, кеш пе, сен де, басқалары да о дүниеге аттанады. Көр мен жердің арасындағы қысқа ғана уақытта сен аз ғана нәрсеге қол сілтеп кете аласың. Шын мәнінде, тым аз нәрсеге. Ал егер көрінген нәрсеге долданып, бұрқан-талқан болып жүрсең, түбі жынданып тынасың.

Бәріне қол сілтеудің шебер өнері бар. Бұл тұжырымдама орынсыз көрінсе де, мен есер адамша сөйлесем де, мұнда айтып жатқан нәрселер, негізінен ойыңды қалай тиімді жинақтауға және басты мәселеге басымдық беруге болатынын үйретеді. Яғни жеке құндылықтарға сүйеніп өзің үшін маңызды және маңызы жоқ нәрсені тауып, таңдау. Бұл өте қиын. Бұған жету үшін тұтас ғұмырлық тәжірибе мен тәртіп керек. Соның өзінде сәтсіздік қайта-қайта алдыңнан шығады. Десек те бұл адам өміріндегі ең лайықты күрес шығар. Тіпті адам өміріндегі жалғыз күрес те осы болуы мүмкін.

Егер үнемі әр нәрсені ойлап, өзіңді қоярға жер таппай жүрсең, онда бақытты болып, өне бойы жайлылықта тұруым керек, бәрі мен ойлағандай болуы қажет деген ойдан арыла алмайсың. Бұл — ауру. Ол сені тірідей жеп қояды. Сен әр бақытсыздықты — әділетсіздік, әр қиындықты — сәтсіздік, әр ыңғайсыздықты — қорлау, әрбір келіспеушілікті сатқындық деп қабылдай бастайсың. Басыңның қауашағындай кішкентай тозағыңа қамалып, күмән мен мақтан отына шыжғырылып, тозақ тұзағын айналып жүре бересің, жүре бересің. Адамдардың көбі бәріне қол сілтей салатын адамды елестеткенде, еш нәрсемен шатағы жоқ, теңіздің суы тобығынан да келмейтін, жер қозғалса да қозғалмайтын адамды елестетеді. Ештеңеге таңғалмайтын, ешкімнің алдына бас имейтін жанды көз алдына әкеледі.

Еш нәрседен эмоция сезінбейтін және маңызын түсінбейтін адам — психопат. Ал сен неліктен психопатқа еліктегің келеді, түсінсем бұйырмасын.

Сонымен, «бәріне қол сілтеу» деген нені білдіреді? Бұл мәселені анықтауға көмектесетін үш «қулықты» қарастырайық.

№ 1 «қулық»: Қол сілтеу немқұрайдылықты білдірмейді, бұл — өзгеше бола отырып өзіңді жайлы сезіну.

Мұны кеңірек түсіндірер болсақ, немқұрайдылықта таңырқау да, лайықты ештеңе де жоқ екенін аңғарасыз. Енжар адамдар «жарымжан» әрі қорқақ болып келеді. Олар — «диван комментаторлары» мен интернет тролльдер. Шындығында, немқұрайдылар ештеңені елемейтіндей көрінеді. Оларға сыртынан жұрттың не дейтіні маңызды емес, мәселен, шашы туралы кімнің не ойлайтыны бәрібір, сондықтан көркіне қатты мән беріп, шашын жуып, тарап, күтпейді. Өздерінің идеясы туралы да елдің ой-пікіріне пысқырғаны бар, сол себепті мысқыл мен тәкаппарлықтың артына жасырынады. Өздеріне басқа жанды жолатуға қорқады. Сол үшін өзін өзінен басқа ешкім түсінбейтін, проблемасы бастан асып жатқан сондай бір ерекше, ешкімге ұқсамайтын адам сияқты сезінеді.

Бейжай адамдар айналасынан және өз таңдауының салдарынан қорқады. Міне, сол себепті олар ешқандай мағыналы таңдау жасамайды. Өздері қазып алған сұп-сұр, эмоциядан ада шұңқырда өзін-өзі аяп, жегідей жеп, уақыты мен энергиясын сарп ететін өмірден қашып осылай жасырынып жатады.

Өйткені өмір жайлы жасырын ақиқат осы. Бәріне қол сілтеп, еш нәрсені елемеу деген ұғым атымен жоқ. Әйтеуір, бір уайымның іштей жегідей жейтіні анық. Бұл адамның физиологиялық қажеттілігі — үнемі бір нәрсеге алаңулы болады. Демек, немқұрайды бола алмайды.

Онда мынадай заңды сұрақ туындайды, сонда неге алаңдаймыз? Біздің не шатағымыз бар? Қандай таңдау жасаймыз? Ақыр соңында, маңызсыз нәрсеге қалай қол сілтей салуға болады?

Анам жақында ғана жақын досының кесірінен қомақты ақшасынан айырылып қалды. Егер маған бәрібір болса, онда иығымды қиқаң еткізіп, моккодан бір ұрттап қойып, «The Wirе» маусымының басқа сериясын көруге кірісер едім. Кешір, апа. Бірақ оның орнына мен ашуландым. Долдандым. Ақырында былай дедім: «Жоқ, апа. Біз қорғаушы тауып, әлгі оңбағанның сазайын береміз. Неге? Өйткені маған бәрібір емес. Керек болса, ол жігіттің өмірін тас-талқан етемін».

Бұл бірінші қулықтың бейнелі көрінісі. Біз «Марк Мэнсон бәріне қол сілтеп кете алады» дегенде, «Марк Мэнсонға бәрібір» дегенді меңземейміз: ол мақсатқа барар жолында жатқан сәтсіздікке қол сілтеп өте шықпайды, жүріс-тұрысы дұрыс адамның кейбір әрекетіне ашуланады дегенді айтпақпыз. Айтайын дегеніміз: Марк Мэнсон — дұрыс деп санағандықтан өзі жайлы үшінші жақта жазады. Ел не ойласа да, оған бәрібір. Оған шынымен бәрібір.

Міне, керемет деген осы. Жо-жоқ, мен топас емеспін, қиындықты еңсеру дегеніміз — ерекше болуға дайын болу, аласталу, пария5 болу, осының бәрін біреудің жеке құндылығы үшін істеу. Сәтсіздікке қасқая қарау және оны көзге шұқып көрсету. Қиындық пен сәтсіздікке немесе ыңғайсыз жағдайға қалғанына, не болмаса қуығы ұстамай төсекке бірнеше рет жіберіп қойғанына еш қысылып-қымтырылмайтын жандар — жай ғана күліп, кейін өздері сенген нәрсені істейтін адамдар. Себебі олар осылай дұрыс деп есептейді. Мұның өздерінен де, өздерінің сезімдері мен эгосынан да маңызды екенін біледі. Ондай адамдар өмірдегі барлық нәрсеге емес, маңызы жоқ дүниеге бір-ақ ауыз сөзбен: «Құрып кетсін!» дейді. Жүйкесін шынымен маңызды нәрсеге сақтайды. Достарына, отбасына, мақсат-мүддесіне, бурритоға, кездейсоқ жайттарға — кейде, тіпті соттасып қалатын жағдайларға — сақтайды. Әйткенмен олар жүйкесін мағыналы да маңызды деген мәселеге сақтап жүргенде, басқалар бұларға қолын бір сілтеп өте шығады.

Себебі бұл — өмір жайлы тағы бір кішкентай ғана арсыз ақиқат. Басқалардың мазағына қалып масқара болмайынша, кейбіреулердің өмірін өзгертер жан бола алмайсың. Иә, ол сенің қолыңнан келмейді. Немесе әрдайым кедергілерге кездесесің. «Қайда барсаң да Қорқыттың көрі» деген сөз тұп-тура сенің сәтсіздігіңе қатысты айтылғандай. Қайда барсаң да қазулы көр алдыңнан ш