автордың кітабын онлайн тегін оқу  Өлі аймақ

Стивен Кинг

Автордан

Романда баяндалған оқиғалар ойдан шығарылған. Кейіпкерлердің барлығы автор қиялының жемісі. Өткен онжылдық тарихында орын алды делінген оқиға баяндалатындықтан [1], оқырман жетпісінші жылдар сахнасындағы шынайы адамдардың — кейбір атақты тұлғалардың аты-жөнін кездестіріп қалуы мүмкін. Бұлардың бірде-бірінің бейнесі бұрмаланбады деген үміттемін.

Нью-Хэмпшир штатында үшінші сайлау учаскесі ешқашан болмаған, сондай-ақ Мэн штатында да Касл-Рок қаласы жоқ.

Чак Четсворттың оқу сабағының әдістері алғаш рет «Додд, Мид энд Компани» баспасы шығарған Макс Брэндтің «Тірі ақыл» атты кітабынан алынды.

Оуэнге арналады.
Кәрі епсіз, мен сені жақсы көремін.

Кіріспе

1

Колледжді аяқтаған шағында Джон Смит сонау 1953 жылдың қаңтарында мұз үстіне шалқасынан құлағанын, оңдырмай басын соққанын есінен де шығарған болатын. Тіпті сол бір қырсық шалған күні болған оқиға мектеп бітірер кезінде-ақ жадынан өшірілген-тін. Ал ата-анасы бұл жайттан тіптен хабарсыз еді.

Олар Даремдегі Дөңгелек тоғанның қардан тазартылған алаңқайында сырғанайтын. Ересектеу ұлдар картоптан босаған ескі себеттерден қақпа жасап, жабысқақ таспамен оралған қырық жамау сырғытпа таяқтармен хоккей ойнайды. Жиырма градустық аязда ауыздарынан бу бұрқырап, тізелері ебедейсіз бүгіле сырғанаған балақайлар да осы маңды айналсоқтап шықпайтын. Тазартылған алаңның бұрышында өртеніп жатқан дөңгелектер түтіндеп, олардың қасына балаларын бақылауға келген ата-аналар жайғасатын. Қарда жүретін көліктердің әлі пайда болмаған кезі-тін, ал қыстың аязды күндері бензин қозғалтқыштардың төзімділігін сынаумен емес, дене шынықтыратын осы іспеттес ойындармен қызықты еді.

Джонни Пауналдың арғы шетінде тұрса да, иығына конькиін асып алып, күн құрғатпай сырғанаққа келе беретін. Алты жасар бала өзінің жас шамасына қарай әжептәуір сырғанайтын. Әрине, үлкен балалармен хоккей ойнайтын деңгейде болмаса да, ауыз толтырып айтарлықтай дәрежеде еді. Тепе-теңдік сақтамақшы болып қолдарын жанталаса сермелеп, барын салатын, сөйткен табандылығының арқасында сырғанауларынан құйрықтарымен мұзға жалп етіп құлаулары көп өзі құралпылас балақайлармен салыстырғанда тым тәуір сырғи алатын, тіпті дөңгелене айналуды да білетін.

Дәл қазір ол Тимми Бенедикс сияқты артымен алға қарай сырғанауды үйренсем деп армандап, мұздың сытырлағанына, хоккейшілердің айқай-шуына, үлкендердің үзік-үзік әңгімесіне, Лисбон-Фоллстағы гипс фабрикасына көпір арқылы шикізат апаратын жүк көлігінің гүрілдеген дауысына құлақ түре, тазартылған алаңқайдың шетінде баяу сырғанап келеді. Суық болса да, қызыққа толы қыс мезгілінің осындай ғажап күнінде Джонни өміріне шексіз риза еді. Артымен алға қарай сырғуға аңсары ауғаннан басқа ештеңеге алаңы жоқ, көңілі судай тасып келе жатқан…

Алаудың жанынан өтіп бара жатқан Джонни дөңгеленіп жүресінен отырған ересек ұлдардың бөтелкені қолдан-қолға жалғап жатқанын көзі шалды.

— Маған да беріңдерші! — деді ол, қолпылдаған күрте мен жасыл түсті қалың фланель шалбар киген Чак Спайерге қарап айқайлап.

Оның бұл сөзіне күлген Чак:

— Жөніңе кете бер, балақай! Әне, шешең шақырып жатыр! — деді.

Жымың қаққан алты жасар Джонни Смит әрі қарай сырғанай жөнелді.

Осы кезде ол тоғанға беттеген Тимми Бенедиксті көрді. Томмидің әкесі баласының соңына ілесіп келеді.

— Тимми! — деп айқайлап жіберді Джонни. — Мұнда қара!

Ол бұрыла салып, ебедейсіздене артқа қарай сырғыды. Арманын жүзеге асыруды ойлап, есіл-дерті кеткен Джонни өзінің хоккейшілер тобының бел ортасына бағыт алғанын байқамай қалды.

— Әй, балақай! — деп айқайлады әлдекім. — Қайда сырғанап бара жатсың, көзіңе қарасаңшы!

Айдарынан жел ескен Джонни ештеңе естімеді. Арманы орындалды! Дәл қазір артымен алға қарай сырғанап келе жатыр! Бала қозғалыс тәсілін енді түсінгендей болды, бар болғаны өкшеңді сәл ғана сыртқа айналдырады екенсің…

Екі езуі құлағына жеткен Джонни аяғының қалай қозғалатынын көрмек болып төмен қарады.

Ұрыла-ұрыла жиектері мүжіліп, әбден тозығы жеткен шайба жанынан өте шықты, алайда бала мұны елемеген де болатын. Қалт-құлт еткен тұрысынан-ақ нашар ойыншы екені байқалатын хоккейшілердің бірі жан-жағына қарамастан, ебедейсіз қозғала шайбаның соңынан ұмтылды.

Не боларын түсініп қалған Чак Спайер орнынан атып тұрып, айқайлап жіберді:

— Джонни! Сақтан!

Джонни басын көтеріп қалды, бірақ сақтанып үлгермеді — келесі сәтте қолапайсыз сырғанаған жүз алпыс футтық хоккейші жылдамдығын тежей алмай, бар салмағымен бұған соқтығысты.

Қолдарын құстың қанатынша екі жаққа жайған Джонни едәуір биікке көтеріліп барып, мұз үстіне гүрс құлады. Қамсыз бала қорғануға шамасы келмей, мұзға басымен қатты соғылды да, бірден қараңғы түнектің құшағына енді.

Түнек… Қара мұз… Түнек… Қара мұз… Қараңғы қапас.

Кейін қасындағылар Джонниге оның талып қалғанын айтты. Мұның есінде қалғаны — қараңғылық туралы беймаза ой және өзін қоршап тұрған үрейлі хоккейшілердің, шошынған ата-аналардың, таңырқай шүпірлескен балақайлардың жүздері, сосын Тимми Бенедикстің мысқылға толы көзқарасы болатын. Чак Спайер Джонниді мұздан көтеріп алды…

Қара мұз. Түнек.

— Қалайсың? — деп сұрады Чак. — Джонни… жағдайың дұрыс па? Оңбай құладың ғой.

— Қараңғылық, — деді Джонни құмыққан үнмен. — Қара мұз. Оның үстінде секірудің қажеті жоқ, Чак.

Чак қорқасоқтап жан-жағына көз салды, сосын қайтадан Джонниге қарады. Әп-сәтте баланың маңдайына бұлтиып шыға келген үлкен ісікті ақырын сипады.

— Байқамай қалдым, — деді ебедейсіз хоккейші. — Мен тіпті оны көрген де жоқпын. Хоккей балақайлардың ойыны емес. Мұны бәрі біледі.

Ол қолдау іздеген көзқараспен жан-жағына сенімсіздеу жалтақтады.

— Джонни? — деді Чак қайтадан. Оған баланың түнеріңкі, сұсты, немкетті көзқарасы ұнамаған болатын. — Жағдайың жақсы ма?

— Оның үстінде секірудің қажеті жоқ, — деп қайталады Джонни, не айтып тұрғанын өзі де түсінбеген еді, ойын тек қара мұз ғана жаулап алған. — Жарылыс. Запыран.

— Бәлкім, оны дәрігерге апарармыз? — деп сұрады Чак Билл Гендроннан. — Сандырақтап жатқан сияқты.

— Сәл күте тұрайық, — деп жауап берді Билли.

Олар азырақ күтпекші болды, сәлден кейін Джоннидің санасы расында айқындала бастаған сияқтанды.

— Жағдайым жақсы, — деп күбірледі ол. — Орнымнан тұрғызыңдаршы!

Қарғыс атқыр Тимми Бенедикс әлі де мысқылдай қарап тұр. Ызасы келген Джонни оған әлі-ақ көрсетемін деп ойлады. Аптаның соңына қарай ол Тиммиді айнала алға да, артқа да дөңгелене сырғанайтын болады.

— Кәне, мында кел де, алаудың жанында отыра тұр, — деді Чак қамқор үнмен. — Оңбай құладың ғой!

Джонни ақылға құлақ асып, жанып жатқан дөңгелектердің қасына келді, бірақ балқыған резеңкенің күлімсі иісінен жүрегі айныды. Сосын басы ауыра бастады. Ол сол жақ көзінің үстінде бұлтиып шыға келген ісікті таң қала сипалады. Шошайып, мүйіз сияқтанып тұрған сияқты.

— Атыңды, жалпы, кім екеніңді білесің бе? — деді Билл қызығушылықпен.

— Әрине, білемін. Жағдайым жақсы.

— Әке-шешеңнің аттары есіңде ме?

— Эрб және Вера. Тегім Смит.

Бір-біріне қараған Билл мен Чак иықтарын қиқаң еткізді.

— Менің ойымша, шынымен де жағдайы қалыпты сияқты, — деді Чак, сосын үшінші рет: — Оңбай құлады, солай емес пе? Таңғалып тұрмын! — деп қайталады.

— Балалар… — Билл өзінің сегіз жасар егіз қыздарына сүйсіне қарады, олар қол ұстасып сырғанап жүрген болатын, сәлден кейін жүзін қайтадан Джонниге бұрды. — Жаңағыдай құлаудан кейін ересек адамның өзі әрең есін жияр еді.

— Басы кеуек болмаса, әрине, солай! — деді Чак. Оның сөзіне бәрі күліп жіберді. Шеңбер құрып тұрғандар тағы да бір-біріне виски бөтелкесін жағалатты.

Он минуттан кейін Джонни қайтадан сырғанап жүрді, маңдайындағы ісігінің томпиып тұрғаны болмаса, басының ауырғаны басылған болатын. Артымен алға қарай сырғанай алатынына масаттанған Джонни үйге оралған кезде, сол бір келеңсіз жайтты да, есінен танып қалғанын да ұмытып кеткен еді.

— Құдайым-ай! — деп айқайлап жіберді Вера Смит баласын көргенде. — Не болды?

— Құлап қалдым, — деп түсіндірді бала, ашқарақтана қызанақ сорпасын қарбытып жатып.

— Жағдайың жақсы ма, Джон? — деп жаны аши сұрады анасы, мұның басындағы ісікті аялай сипалап.

— Әрине, анашым.

Бір ай уақыт өтті. Джоннидің арагідік жаман түстер көретіні болмаса, жағдайы шынымен де жақсы болатын… Дегенмен бейуақта ұйқышылдық басып қалатынды шығарды. Алайда көп ұзамай қорқынышты түстер де, ұйқышылдығы да сап тыйылды.

Сонымен, алаңдарлық ештеңе жоқ еді. Бірақ…

Ақпан айының орта шамасында Чак Спайер таңертеңгісін ескі «де сотосының» аккумуляторы отырып қалғанын көреді, сосын оны жүк көлігінен зарядтап алмақшы болады. Сөйтіп, аккумулятордың екінші клеммасына сымды қосып жатқанда, әлгісі жарылып, оның жарықшақтары мен ішіндегі улы қышқылы бетіне шашырапты. Чак осылайша көзінен айырылды. Вераның айтуынша, оның екінші көзін аман қалдырған Құдайдың мейірбандығында шек жоқ екен. Джонни оны қатты уайымдады, болған жайттан бір апта өткен соң Чактың жағдайын білмек болып, әкесімен бірге Льюистон ауруханасына барды. Аурухана кереуетіне таңылған сормаңдай Чактың аянышты түрін көрген кезде мұның құты қашты, сол түні Чактың орнында ауруханада өзінің жатқаны түсіне енді.

Уақыт өте келе Джонни кейбір оқиғаларды күні бұрын сезетін болды. Мысалы, радиодағы диджейдің қандай ән қоятынын біліп отыратын. Әйтсе де сезгіштік қасиетін мұзға құлауымен байланыстыру ойына да келген жоқ. Кейінірек Джонни сол оқиғаны мүлдем ұмытып кетті.

Алдын ала сезінуі әрегідік болып тұратын, бұл қасиетіне өзі аса мән берген жоқ. Бетперде киіп қылжақтайтын күні жәрмеңкеде орын алған жайт пен екінші оқыс оқиғаға дейінгі уақыт аралығында ғана саналы түрде назар аударды.

Кейіннен Джонни осыларды ой елегінен жиі өткізетін болды.

Сол күнгі қайғылы оқиғаның алдында Джоннидің жолы болып, «Сәттілік дөңгелегінде» олжаға кенелген болатын.

Сөйтсе, сәттілік дегені өткен шақтан келген ескерту екен.

2

Коммивояжер [2] 1955 жылдың жазында Небраска мен Айованы шарлап жүрген. Қақпақшаларын реттеуді қажет ететін елу үшінші жылғы «Mercury» көлігімен ми қайнатар ыстықта жетпіс мыңнан астам мильді жүріп өтті. Коммивояжердің атан түйедей тұрқынан оның Орталық Батыстың кәнігі тұрғыны екенін аңғаруға болатын. 1955 жылдың жазында Грег Стилсон жиырмаға толған-ды, жас болса да Омахадан сырлау бизнесін ашып, алайда жолы болмай, тұмсығы тасқа тиіп, төрт ай бұрын тақырға отырып та үлгерген.

Автомобильдің жүк салғышы мен артқы орындығы кітап салынған қораптарға толы. Көбі әртүрлі көлемдегі діни кітаптар. Араларындағы ең көп сатылатыны — бір доллар алпыс тоғыз центтік «Америкалық ізгі жол Інжілі». Түрлі-түсті он алты қосымша парағы бар кітаптың кем дегенде он ай шыдап, қақырап қалмайтынына авиациялық желіммен жапсырылған мұқабасы кепілдік беретін. Қалтасы тайыздар үшін бар-жоғы алпыс бес цент тұратын шағын көлемдегі «Америкалық тақуа жолдың жаңа өсиеті» бар. Әдемі безендірілмесе де, сыртындағы «Иисус біздің құдайымыз» деген қызыл түспен басылған жазу менмұндалап көзге түсетін.

Қалтасы қалың оқырмандарға «Америкалық тақуа жол Інжілдері» деп аталатын кәдесый басылымы ұсынылатын. Мұқабасы былғарының орнына жүретін ақ материалдан жасалып, алтын сиямен иесінің есімін жазу үшін арнайы орын қалдырылған кітап он тоғыз доллар тоқсан бес цент тұратын. Басылым жиырма төрт түрлі-түсті суретпен безендірілген, орта тұсына туған күн, үйлену тойы, жерлеу рәсімдерін жазуға арналған бірнеше ақ парақ жапсырылған. Кәдесый ретінде тарту етуге ыңғайлы «Құдай сөзі» кітабының екі жылдық кепілдігі де бар еді. Қалған қораптарда «Америкаға тақуа жол: Құрама штаттарға қарсы еврейлік-коммунистік қастандық» деп аталатын қалта брошюралары жатқан.

Грег арзан газет қағазында басылған мұндай брошюралардан барлық Інжілдерді қоса алғандағыдан асып түсетін пайда көретін. Брошюраларда Американың экономикасы мен үкіметін Ротшильдер, Рузвельттер және Гринблаттар әулеттерінің қалай иеленіп алғандары баяндалатын. Кітаптағы кестелерде еврейлердің коммунизм/марксизм/ленинизм/троцкизм осіне тікелей қатысы бары, ал мұның соңы Антихриспен байланысқа ұласатындығы айқын суреттелген еді.

Вашингтонда маккартизм күндері әлі естен шыға қоймаған, ал Орталық Батыста Джо Маккартидің жұлдызы сөнбеген, «Ұят декларациясын» ұсынған Мэн штатының тумасы Маргарет Чейс Смитке [3]«долы» деп айдар тағылған кез болатын. Грегтің ауылдағы тұтынушылары коммунизм идеяларына ғана емес, еврейлердің әлемді басқаруына да қарсы болып, өре түрегелетін.

Айова штатындағы Эймске жиырма миль қалғанда Грег ферманың шаңдақ жолына бұрылды. Перделері жабулы, сиыр қорасының есігі құлыптаулы үй-жай сырт көзге иесіз болып көрінгенмен, анығын білу үшін тексеру қажет еді. Грег Стилсонның осы ұстамы шешесі екеуі Оклахомадан көшіп, Омахада тұрған екі жыл ішінде өзіне біршама көмегін тигізді. Сырлау бизнесінде бағы жанбады, дегенмен бұл кәсібі Иисусты қайта-қайта есіне ала беруден азырақ уақытқа құтқарғандай болды, мына сөздерімен астамшылыққа бой алдырса, Құдайдың өзі кешірсін. Қазіргі кезде ісі оңға басқан сияқты, енді ол уағызшы немесе рухани жандану күрескері емес-тін, сол кәсібінің өткен шақта қалғанын ойласа, тіпті әжептеуір жеңілдеп қалатын.

Грег машинаның есігін ашып, аяғын жерге тигізуі мұң екен, тайыншадай ит абалай үріп сиыр қорасының артынан шыға келді де, құлағын жымқыра бұған қарай ұмтылды.

— Сәлем, төбет, — деді Грег алдамшы жұмсақтықпен арбай сөйлеп. Қызыл тілден май тамызатын жиырма екідегі жігіт жас та болса ділмәр, шешен-тұғын, осы қасиетінің арқасында тыңдармандарын өз сөздеріне ұйыта білетін.

Грегтің мүләйімсіген дауысын елең қылмаған қабаған төбет өршелене арпылдап бұған жақындай түсті, ызалы түрінен оның қонақшылаған коммивояжердің етінен ауыз тиюге кет әрі еместігі байқалатын. Грег машинаға отыра салып, есікті жауып алды да, клаксонды екі қайтара басты. Маңдайынан тері бұрқ ете түсті, әп-сәтте пора-порасы шығып, ақ пиджагының қолтық тұсы демде дымқылданды, ал арқасында бұталары тарбиған ағашқа ұқсас таңба пайда болды. Грег клаксонды тағы бір мәрте басты, бірақ үйден шыққан ешкім болмады. Ауылдың нақұрыстары «интернэшнл харвестр» немесе «студебекер» сияқты пикаптарына мініп алып, қалаға кеткен болды.

Грег тістерін ақсита ыржиды.

Артқа шегініп, қозғалып кетудің орнына қарманып, арқа тұсын сипалап, әлденені іздей бастады. Сәлден кейін қолында кәдуілгі бүріккіш пайда болды. Ол инсектицидпен емес, аммиакпен толтырылған еді. Бүріккіштің сүмбісін қайырған Грег машинадан түсті. Жамбастап отыра қалған ит қайтадан атып тұрып, ырылдай айбат шегіп бұған жақындады.

Грег риза кейіппен күлімсірей:

— Бәрі жақсы, төбет, — деді тәтті дауыспен. — Жақындай түс, қорықпа!

Грег үй алдындағы кішігірім алаңқайда өздерін құдайдай сезінетін ауылдың сұмпайы иттерін жек көретін. Итіне қарап қожайынының қандай екенін тануға болады.

— Қарғыс атқыр топастар! — деді ол ыржиған күйі ысылдай сыбырлап. — Кәне, төбетім, жақындай түс!

Ит тоқтай қалып, секіруге дайындала артқы аяқтарын бүге берді. Сипай соққан самал жел жүгері сабақтарын сыбдырлатты, қора жақтан сиырдың мөңірегені естілді. Ит секірген кезде Грег қаншырдай қатып, жүзі сұрланып кетті. Сүмбіні бар күшімен басып, улы аммиакты төбеттің көзі мен мұрнына шашып жіберді.

Ашулы арсыл енді үзіліп шыққан шәуілге айналды; аммиак көздерін жеп, жаны қысылған ит қыңсылай бастады. Құйрығын бұтына қысқан төбет әп-сәтте адуын күзетшіден жұртта қалған бұралқы итке айналды.

Грег Стилсонның жүзі сұрлана түсті, сығырайған көздері ызғар шашып тұр. Ол алға қарай бір қадам жасап, иттің бүйірінен аямай тепті. Қыңсылауын тоқтатпаған байғұс мақұлық қаңқ етті. Бірақ сиыр қорасына қарай қашудың орнына, ауырсыну мен үрейден есін жоғалтқандай азаптаушысына қайта ұмтылды. Сөйтіп, өзіне-өзі үкім шығарып, өлім жазасын тілеп алды.

Сормаңдай төбет көзі көрмей қалса да, ырылдай алға ұмтылды, сосын Грегтің шалбарының оң балағына жабысып, жұлқи тартты да, дар еткізіп жыртып тастады.

— Иттің баласы! — Ашуға булыққан Грегтің дауысы шаңқ етіп, қатты шықты. Долданған жігіт иттің бүйірінен одан да қатты екпінмен тағы бір тепті, соққының тегеурінді болғаны соншалық, байғұс ит әудем жерге домалап кетті. Кәріне мінген Грег қайта ұмтылды, итті қарғап-сілеп, үсті-үстіне тепкілей берді. Көзінен қанды жас ағып, тұмсығы ашып, жаны көзіне көрінген байғұс төбеттің жойқын соққылардан бір қабырғасы сынып, екіншісі шытынады. Ит мына дүлейден төнген қауіпті енді ғана түсінген-ді, бірақ тым кеш еді.

Ентіге айқайлап, терге малшынған Грег Стилсон ауланың шаңын көтере итті қуалап тепкілей берді. Оны аяусыз төпелегені соншалық, қыңсылауға шамасы келмей қалған сормаңдай жануар шаңға көміліп қалды. Қанға бөккен төбет шала-жансар күйде болатын.

— Қауып нең бар еді! — деп ысылдай сөйледі Грег. — Естіп тұрсың ба? Естідің бе? Қауып нең бар еді, қарғыс атқыр ит! Менің жолыма тұруға болмайды! Естіп тұрсың ба? Ешкім менің жолыма тұра алмайды!

Ол қанға боялған бәтеңкесінің ұшымен итті тағы бір тепті, бұл кезде сорлы төбет қырылдап жатқан. Грегтің басы ауыра бастады.

Ыстықтың әсері болар! Күн шыжып тұрғанда иттің артынан қуу оңай деймісің! Енді өзі сұлап түспесе болар еді!

Ол ентігін баспақ болып көздерін бір сәтке жұмды. Қысқа қиылған шашының ұштарында тер тамшылары жылтырап, көз жасы сияқтанып бетіне сорғалап тұр. Аяғының астында жаны шықпай қиналған ит жатыр. Грегтің жұмылған көздерінің түнегінде түрлі-түсті дақтар ойнақшып, жүрегі атқақтай соқты.

Басы сынып барады.

Кей кездері Грег өзінен «мен осы есімнен адасып бара жатқан жоқпын ба?» деп сұрайтын. Дәл қазір де тап сондай күйге түсті. Бар болғаны итті бүріккішпен қорқытып, сиыр қораға қуып тығып, сосын сыртқы есіктің астыңғы жағына визиткасын қалдырмақшы еді ғой. Кейін тағы бір соғып кітаптарын сатар еді. Ал енді не болды? Айнала қызыл ала қан. Визиткасын қалай қалдырмақ?

Грег көзін ашты. Қырылдап, ентіге тыныстаған иттің тұмсығынан қан тамшылап тұр. Жігіттің өзіне қарағанын байқаған байғұс ит жеңілгенін мойындағандай оның бәтеңкесінің ұшын жарамсақтана жалады да, талықсып кетті.

— Шалбарды жыртудың қажеті жоқ еді! — деді Грег итке қарап. — Мен оны бес долларға сатып алған болатынмын, қотыр мақұлық!

Бұл жерден тезірек кету керек. Мына үйдің нақұрыс қожайыны әйелі мен алты баласы тиелген «студебекермен» қаладан оралып, шақырылмаған коммивояжердің аяғының астында өлгелі жатқан итін көрсе, мұны оңдырмайтыны анық. Бұл бірден жұмысынан айырылады. «Америкалық тақуа жол» компаниясына христиандардың иттерін өлтіретін коммивояжердің қажеті жоқ.

Күйгелектене күлген Грег машинасына отырып, кері шегінді. Екі қапталдағы жүгері алқаптарын түзу сызықпен бөліп тұрған жолға жеткен соң, шығыс бетке бұрылып, артына шұбатыла будақтаған шаң қалдыра, сағатына алпыс миль жылдамдықпен жүйтки жөнелді.

Жұмысынан айырылу әзірге жоспарында жоқ. Дәл қазіргі жағдайында мұндайды ойлауға да болмайды. «Америкалық тақуа жол» компаниясына жақсы таныс қитұрқылықтарды айтпағанда, Грег жан баласы білмейтін өзінің айла-тәсілдерін де іске қосатын, сөйтіп әжептәуір ақша табатын. Бүгінде өмірге өкпем бар дей алмас. Үнемі сапарлап жүресің, ортаң өзгеріп тұрады, жаңа кездесулер, түрлі-түрлі қыздарды жолықтырасың… Шынымен де тасы өрге домалай бастаған сияқты…

Бірақ бұл тірлігі көңілін көншітпейтін.

Басы шығып бара жатса да, көлігін тоқтатпады. Солай, мұның деңгейі үшін бұл табысы аздық етеді. Орталық Батысты кезіп, Інжіл сатып, әрі кетсе, күніне бір-екі доллар артық тауып, соған бола әбігерлене құжаттарды қолдан жасау — не деген сорлылық еді! Өзінің әлдеқайда ауқымды істер үшін туылғанын Грег іштей сезінетін. Деңгейім бұл емес, басқа… басқа… Ұлықталу!

Әрине, дәл солай! Бірнеше апта бұрын Грег шөп қорада әлдебір қызбен көңіл жарастырды. Оның әке-шешесі көліктеріне балапан тиеп алып, саудаламақ болып Давенпортқа кетіпті. Алдымен әлгі қыз бұған лимонад ұсынды, сосын оқиға әрі қарай жалғасты. Барлығы біткен соң қыз: «Төсекте дін уағызшысынан еш айырмашылығың жоқ екен», — деп келеке етті, сосын Грег оны шапалақпен бір ұрды. Неге өйткенін өзі де білмейді. Жайдан-жай шапалақпен ұрды да, жөніне кете берді…

…расында, бәрі басқаша болған еді.

Қызды үш рет пе, төрт рет пе ұрды. Әлгі сайқал айқайлап, көмекке шақыра бастағанда ғана тоқтады. Құдайдың үйіп-төгіп берген тартымдылығын іске жаратып, Грег қызбен татуласудың амалын тапты. Сол кезде де басы дәл осылай қатты ауырып, көздерінің алдында түрлі-түсті нүктелер ойнақшыған. Мұның себебін шөп қораның тым қапырық болғандығынан көрген. Алайда басының ауырғанына ауа райы кінәлі емес-тін. Бүгін үй алдындағы алаңқайда шалбарын ит жыртқан кезде де Грег дәл сол күйге түсті. Санасын түнек жауап, бойын әлдебір ессіздік билеген болатын.

— Мен жынды емеспін! — деді ол дауыстап, сосын терезені ашып, кеудесін кере шаңның, жүгерінің, қидың иісі мүңкіген жаздың аңызақ ауасын жұтты. Грег радионы қосты, Пэтти Пейдж сызылта ән салып жатыр екен. Басының ауырғаны аздап басылғандай болды.

Бастысы — өзіңді өзің құрықтап, жаманатқа ілікпеу. Сонда ешкімнен қорықпауға болады. Ал ол үнемі өзін тәрбиелеп, ашуын бағындыруға машықтанған еді. Қалпағын желкесіне қарай ысырып, айқай салатын әкесі де түсіне бұрынғыша жиі енбейтін болды:

— Жексұрын, босбелбеу, сілімтік боқмұрын! Нағыз ынжықтың өзісің!

Осы сарындағы түстерді бүгінде сирек көретін, себебі мұның бәрі өзі үшін шындық болудан қалған еді. Грег енді боқмұрын емес. Бала кезінде жиі ауыратын, болбыр, жігерсіз-тін, бүгінде есейді, денесін шынықтырды, бар болмысы өзгерді, жалғыз шешесінің қамын ойлайтындай дәрежеге жетті.

Ал әкесі уақытынан бұрын тырапай асып, мұның бірде-бірін көрмеді. Грег оны сол сөздерінен мәжбүрлі түрде бас тартқызсам деп армандағанмен, үлгере алмады, мұнай мұнарасындағы жарылыс кезінде әкесінің жаны жәһаннамға аттанды.

Дегенмен, қолынан келсе, әкесін көрден қазып алып, сиқы бұзылған бетіне тіке қарап тұрып, ішіне жиналған зәрін төгер ме еді, сосын жаңағы итке жасағанын оған да жасар ма еді, шіркін!

Басы қайтадан ауыра бастады, бірақ әлгіндегідей емес, аздап бәсеңдеу.

— Мен жынды емеспін! — деді ол дауысын шығарыңқырап, сол баяғы сөздерін қайталап. Алайда радиодан төгілген әуен бұл жолғы айтқандарын өзіне естіртпеді. Шешесі байғұс Грегтің әлдебір ұлы істер үшін дүниеге келгенін үнемі айта беретін, бұл да соған шүбәсіз иланушы еді. Тек өзіңді-өзің босаңсытпауың керек, сызықтан аттамауға тиіссің, түнеукүнгідей қызды ұру немесе бүгінгідей итті азаптау сияқты қателіктерге жол бермеуің қажет, абыройыңды сақтауды басты міндетім деп ойла.

Өзінің маңыздылығының мәні неде екенін кезі келгенде біле жатар. Тағдырының ұлы сый дайындап қойғанына Грег күмәнданбайтын.

Қайтадан ит жайлы ойлады; бұл жолы немқұрайлы жымиыспен, еш кекесінсіз, өкінішсіз есіне алды.

Өзін болашақта ұлы міндеттер күтіп тұр. Ол кезге дейін әлі талай жыл өтер. Грег әзірге тым жас, алайда түсіне білген адамға асығудың қажеті жоқ, бәрінің өз уақыты бар екені сөзсіз. Ең бастысы, мақсатыңа ерте ме, кеш пе, әйтеуір күндердің күнінде жететініңе мүлтіксіз сенуің керек. Ал Грег сенімді болатын.

Мұның жолына тұрғандарды Құдай мен оның ұлы Иисус панасына алсын!

Грег Стилсон күн қаққан шынтағын терезеден шығарып, радиодан шырқалған әнге қосылып ысқыра бастады. Газды басып, жылдамдықты сағатына жетпіс мильге дейін үдетті. Сауырына қамшы басылған аттай алға ытқыған «меркьюри» Айова штатының оқтай түзу жолымен Грегті жарқын болашаққа қарай құстай ұшырып ала жөнелді.

Бірінші тарау

1

Сол кештен Сараның есінде қалғаны бетперде, сосын Джонның «Сәттілік дөңгелегіндегі» ғажайып ұтысы еді. Бірақ уақыт өте келе, үрейге толы түн туралы ойға берілгенде, әдетте бетперде ғана есіне түсетін.

Джонни Кливс-Миллстағы көп пәтерлі үйде тұратын. Сара сегізге он бес минут қалғанда келіп, көлігін үйдің арт жағына қаңтарды да, кіреберіс есіктің қоңырауын басты. Екеуі Сараның машинасымен баратын болып шешті, өйткені Джонни көлігін Хэмпдендегі Тиббетстің шеберханасына жөндеуге апарып тас-таған екен, дөңгелектің мойынтірегі ме, әлде басқа бөлшегі ме, істен шығыпты. Телефон соққан кезде Джон жөндеудің қымбатқа түсетінін айтып, қаннен-қаперсіз күлді. Әңгіме өзінің машинасы мен әмиянына қатысты болса, Сара зар жылар еді.

Ол вестибюльдегі хабарландыру тақтасының жанынан өтті де, жоғарыға көтерілу үшін баспалдаққа бет алды. Әдетте бұл жер мотоциклдердің, стереожүйелердің, мәтін теру жұмыстарының жарнамаларына толы болатын. Канзас немесе Калифорнияға жеткізіп салу туралы өтініштер, Флоридаға бару үшін бензинді бірігіп төлеу, көлікті кезектесіп айдау үшін сапарлас жолаушыларды іздеу жайлы ақпараттар да осында ілінетін. Алайда бүгін тақтаның басым бөлігін «Көтеріліс!» деп жазылған плакат алып тұрған. Артқы фонда кескінделген жалынның үстінде түйілген жұдырық бейнеленіпті. Бұл 1970 жылғы қазанның соңы еді.

Джонни екінші қабатта тұрады, өзі әзілдеп «пентхаус» деп атайтын пәтерінің терезелері көше жаққа қарайтын. Рамон Наварронікіндей [4]смокинг киіп, тәтті шарап құйылған бүйірі томпиған бокалды қолыңа алып, төмендегі қыз-қыз қайнаған қала өмірін — әрлі-берлі шапқылаған таксилерді, жарқ-жұрқ еткен неон жарнамаларды қызықтап, спектакльдер мен фильмдерден шыға сала үйлеріне асыққан тұрғындарды терезеден қарап тұруға болатын. Қалада жеті мыңдай көпқабатты үй бар деп есептелетін, ал бұл солардың бірі еді.

Жалпы Кливс-Миллс он шақты дүкені мен мокасин тігетін фабрикасы бар, қиылысындағы жалғыз бағдаршамы кешкі алтыдан кейін тек сары түспен жанатын бас көше болатын. Мэн штатының Университеті орналасқан Орононың айналасында кішігірім қалалар көп еді. Олардың да, Кливс-Миллстың де басты табысы — сыраның, шараптың, бензиннің, рок-н-роллдың, дәмханалардың, есірткінің, бакалеяның, тұрғын үй мен кинотеатрлардың тұрақты тұтынушылары — студенттердің қалталарынан құралатын. Кинотеатр «Көлеңке» деп аталады, оқу маусымында коммерциялық емес фильмдер мен қырқыншы жылдардың ностальгиялық таспалары қойылса, жазғы репертуарында басты рольді Клинт Иствуд бейнелейтін еуропалық вестерндер басым еді.

Джонни мен Сара университетті бір жыл бұрын аяқтады, екеуі де білім берудің округтік жүйесіне енгізілмеген азын-аулақ оқу орындарының бірі болып саналатын Кливс-Миллстегі жоғары мектепте сабақ береді. Студенттер, университет әкімшілігінің оқытушылары мен қызметкерлері Кливсте үй жалдап тұратын, осыдан түсетін салықтың арқасында қала тіршілігі әжептәуір деңгейде еді.

Жоғары мектеп әжептәуір қаржыландырылатын, жақында тамаша кітапханасы бар жаңа қосымша ғимарат бой көтерді. Университет жұртшылығын ұнатыңқырамайтын жергілікті халық кейде өзара күңкілдесіп алатын. Ақылдымсыған әңгімелер айтатын, әскерге қарсы марштарды шырқайтын, ара-тұра қаланың ішкі шаруасына араласатын «келімсектерге» байырғы тұрғындар мұрындарын шүйіре қараушы еді. Алайда олар студенттер «Көгілдір жұмақ» деп ат қойған, тіпті кейбіреулер «Ұятсыз квартал» деп те атайтын аудандағы профессорлар тұратын үйлердің және көппәтерлі ғимараттардың салығы ретінде жыл сайын қазынаға құйылатын долларлар туралы жұмған ауыздарын ашпайтын.

Сара есікті тықылдатты, ар жағынан Джоннидің құмыққан дауысы естілді:

— Кіре бер, Сара, ашық тұр!

Қыз сәл қабағын шытып, есікті итерді. Пәтер іші өте қараңғы екен, сары түсі жанып тұрған көше басындағы бағдаршам ғана көмескілеу жарық түсіреді. Жиһаз көлеңкесі қабырғаларда қарауытып, пәтер ішін одан бетер түнертіп тұр.

— Джонни?

Электр шамдары жанып кеткен болды ғой деп ойлаған Сара абайлап алға қарай бірер қадам жасады. Кенет алдындағы қараңғылықтан жаман түстердегідей қорқынышты бейне шыға келді. Әлгіден таралған жасыл сәуле тылсым дүниенің хабаршысындай еді. Бақырайған бір көз Сараға үрейлене, қинала қараса, сәл сығырайған екіншісі ішіп-жеген құмарлық пен өшпенділікке толы болатын. Беттің бір бөлігі — көзі аяныш туғызатын жағы, бір қарағанда еш ерекшелігі байқалмайтын кәдуілгі бет болғанмен, екіншісі әлемтапырақтанып, адамдікі деп айтуға келмейтін: дүрдиген еріндердің астынан көрінген қисық тістері жарқырап, зәре-құтыңды қашырады.

Шошып кеткен Сара шыңғырып кері шегінді. Сол сәтте жарық қосылды, қыз өзінің көрде емес, Джоннидің пәтерінде екенін түсінді. Иә, қабырғасына автомобиль сатып тұрған Никсонның фотомонтажы ілінген, еденіне анасы тоқыған кілемше төселген, шырағдан ыдыстары ретінде пайдаланылған бос бөтелкелер жағалай тізілген Джоннидің пәтері. Қорқынышты бет жарқырамай қалды, енді Сара мұның жай ғана хэллоуиндік арзан бетперде екенін түсінді. Қазір бақырайған көздің ұясынан Джоннидің көкшіл жанары жылтырайды.

Бетінен бетпердені шешкен жігіт қуана күлімсіреп:

— Барлық әулиелер күнімен, Сара! — деді.

Қыздың жүрегі кеудесінен шығып кетердей атқақтай соғады. Сараны Джоннидің қалжыңы қатты шошытқан еді.

— Өте күлкілі!

Ол кілт бұрылып, есікке беттеді. Осылай да қалжыңдай ма, мұнысы несі!

Джонни Сараның алдын кес-кестеді.

— Кешірші. Бұлайша қатты шошисың деп ойламаппын.

— Басың жасай ма өзіңнің? — Сара суық көзқараспен қарады, дегенмен алдыңғы ашуы тарқай бастаған. Неге екенін қайдам, әйтеуір Джонниге ұзақ ашулана алмайды. әлде оны жақсы көре ме екен? Мұны өзі де түсінбейді, бірақ кек сақтап, шамадан тыс ренжімейтін. Әлдекім Джонниге ұзақ уақыт бойы кектеніп жүреді деген ойдың өзі адам сенгісіз еді, сабасына түсіп үлгерген Сара еркінен тыс күлімсіреді.

— Міне, енді бәрі жақсы! Әйтпесе мені тастап кетпекші ме деп уайымдай бастадым, достым.

— Мен саған достың емеспін!

Ол бұған көзінің қиығымен қарады.

— Байқап тұрмын.

Джоннидің меңзегені жанат терісінен, әлде соған ұқсайтын жасанды материалдан тігілген мұның үстіндегі қолпылдаған тон болатын, жігіттің ашықауыздығы Сараның езуіне тағы да күлкі үйірді:

— Мына киімім анық көрсетпей тұрған шығар.

— Ал мен анық көріп тұрмын!

Джонни Сараны құшақтап, сүйе бастады. Қыз алдымен жігіттің құшағынан сытылып шыққысы келген еді, бірақ сәлден кейін оның ырқына көнді.

— Шошытқаным үшін кешір. — Ол еркелей мұның бетіне тұмсығын үйкеледі, сосын артына бұрылып бетпердені алды.

— Саған ұнайды деп ойлап едім. Жұма күні мұны мектепке киіп барамын.

— Джонни, тәртіп бұзуды өзің бастамақшысың ба?

— Бәрін өзім реттеймін. — Ол мырс етті. — Бұл қолымнан келеді!

Сара мектепке үнемі қалың әйнекті «мұғалім» көзілдірігін тағып, шашын артына тас қылып жинап келетін, түріне қарасаң, шашының әр талы қарсылық таныта шыңғырып жатқандай көрінетін. Күн шыжып тұрғанда бұл тізесіне дейін жететін белдемше киюші еді, ал кейбір оқушылардың киімдері әбүйірлерін әрең жауып тұратын. Әлгілермен салыстырғанда аяғы тым тәуір сымбатты болғандықтан, Сараның ызасы келетін. Үлкен сандар заңы бойынша, ең құрығанда, нағыз сотқарлардың арасын алшақтатауы тиіс деген оймен оқушыларды әліпби тәртібімен отырғызатын, ал тәртіп бұзғандарды әй-шәйға қаратпай директордың орынбасарына жөнелтетін. «Тәрбие» жұмысы үшін жылына төленетін бес жүз доллар Сараның емес, директор орынбасарының қалтасына түсетін болғандықтан, сол ақшаны әлгі «тәрбиеші» ең болмағанда осылай ақтаса дұрыс болар деп ойлаушы еді. Жас мұғалімдерді әжептәуір сергелдеңге салатын Сотқарлық деген пәлемен Сара темірдей тәртіп орнату арқылы күрескісі келетін. Мұғалима қыздың басты уайымы — жаңадан келген барлық ұстаздарға баға беретін «алқабилер сотының» рөлін атқаратын оқушылардың қоғамдық көзқарасы болатын. Дегенмен «алқабилер» Сараның үкімін баяғыда-ақ кесіп қойғанға ұқсайды, әрі олардың берген бағасы аса көңіл көншітпейтін сияқты.

Джоннидің бойында жақсы ұстазға тән қасиеттер жоқ тәрізді көрінетін. Ол үнемі қиялдың қанатында, бір сыныптан екінші сыныпқа уақытында жете алмай, үзіліп-созылып жүретін де қоятын, үзіліс кезінде біреулермен мылжыңдасып, соның кесірінен сабаққа да жиі кешігетін. Кімнің қасына отырсаңдар да ерік өздеріңде деген ұстаныммен балаларды өздерінің қалауымен отырғызатын, сондықтан кімнің қайда жайғасқанын есінде сақтай алмайтын, сөйтіп ноқталары түрілген сотқарлар соңғы қатарларға топтасып алатын. Мұндай қателікті Сара жасайтын болса, ол оқушылардың аты-жөнін тек наурыз айына қарай ғана әрең жаттап алар еді, ал Джонни болса әр баланы жеке-жеке танитын.

Джоннидің бойы ұзын болғанмен, сәл еңкіштеніп жүретін, осы түріне қарап, оқушылар оны Франкештейн дейтін болды. Джонни бұған түк ренжімейтін, тіпті лақап аты өзіне ұнайтын да сияқты. Бірақ оның сабақтарында ешкім шуламайды, тәртіп бұзу, сабақтан қалу дегенің атымен жоқ, ал Сараның оқушылары үнемі сабақтан қашып кете беретін! «Алқабилер сотының» Джонниге ықыласы ауғаны сөзсіз еді.

Он жыл өткен соң оқушылар өздерінің «Франкенштейндерін» жылдың үздік ұстазы деп бағалары анық! Сараның пешенесіне мұндай «бақыттың» жазылмағаны белгілі еді, ал не себептен бұлай екенін түсінбеген қыз шындап ашуланатын.

— Жолға шығардың алдында сыра, әлде шарап ішкің келмей ме? Бәлкім, басқа да қалауың болар?

— Ештеңенің қажеті жоқ, ең бастысы, қалтаңда ақшаң болсын. — Ол кешірген ыңғай танытып, жігіттің қолынан ұстады.

— Мен үнемі үш ыстық шұжық жеймін. Оның үстіне бүгін округтің биылғы соңғы жәрмеңкесі!

Екеуі Кливс-Миллстің солтүстігінен жиырма мильдей жерде орналасқан Эсти қалашығына бармақшы еді. Эстидің бір ғана дүдәмалдау ерекшелігі — мұнда «Жаңа Англияның биылғы соңғы фермерлік жәрмеңкесі» өткізілетіндігінде болатын. Жәрмеңке жұмада, Бүкіл әулиелер күні аяқталады.

— Жалақы жұмада болды емес пе, ақшам бар. Бақандай сегіз доллардың иесімін.

— Құдай-ай! — Сара әртістеніп көзін төңкерді. — Пәктігімді сақтасам, міндетті түрде бай еркекті кездестіретінімді баяғыдан білетінмін!

Джонни басын изеді:

— Иә, кішкентайым, біздер — сутенерлер, ақшаға көміліп жүреміз ғой! Қазір пәлтемді алайын, сосын жүрелік.

Осы сәтте Сараның іші-бауыры елжіреп кетті, соңғы кездері құлағына жиі шалынатын ішкі дауысын қайтадан естіді. Жуынғанда, кітап оқығанда, сабаққа дайындалғанда, тіпті жападан-жалғыз тамақтанған кезде де тынымсыз дауыс құлағының құрышын қандыратын. Теледидардағы отыз секундтық әлеуметтік роликтердегідей ылдым-жылдым сөйлеп:

Джонни керемет жігіт, байқайсың ба, жаныңда болса сен әрдайым көңілді жүресің, оның ешқашан сені жылатпайтыны анық. Махаббат дегенің мүмкін осыдан басталатын шығар? Тіпті велосипед тебуді үйреніп жүрген адам да қайта-қайта құлап, тізесін жаралап жатпай ма? Бұл «өтпелі кезеңге» ұқсайды. Әлем солай жаратылған.

— Дәретханаға бара жатырмын, — деді Джонни.

— Бара ғой. — Сара жымиды. Джонни өзінің табиғи қажеттіліктерін тіке айтатын жандардың қатарынан еді. Неге өйтетінін құдай білсін.

Сара терезеге жақындап, Мейн-Стритке көз жіберді. О’Майктың дәмханасының жанындағы тұраққа балақайлар жиналуда. Ол қайтадан балалық шаққа оралып, жанын жегідей жеген ойларын артта қалдырғысы келді немесе керісінше, алыс болашақтың еншісіне берсем деп армандады. Университетте оқыған кездері бәрі жеңіл әрі түсінікті болып көрінетін. Тіпті оқытушылар да беймәлім Нетландияның тұрғындары сияқты еді, олар Питер Пэнн командасының уылжыған және ешқашан есеймейтін мүшелеріне ұқсайтын. Ал Капитан Крюктің [5] рөліне Никсон немесе Агню [6] сияқтылар оңай табылады.

Сара мен Джонни бір мектепке жұмысқа тұрған соң танысты, бірақ университеттегі лекцияларда бір-бірін сырттай көріп жүретін. Екеуінің баратын лекциялары ортақ еді. Университет қабырғасында Сара студенттердің құпия бірлестігі «Дельта-Тау-Дельтаға» қабылданды. Дэн мен Джоннидің айырмашылығы жер мен көктей болатын. Біріншісі келбетті, жұртты әжуалағанда алдына жан салмайтын, әрі мінезі де ұшқалақ жігіт-тін, шындығында, Сараға оның осы қыры тым оғаш көрінуші еді. Дэн ішімдікке үйір, нәпсіқұмар, төсек қатынасында тойымсыз болды. Ішіп алған Дэн кей кездері дүлейленіп, қатыгезденіп кететін.

Бангорлық «Жез баспалдақ» мейрамханасындағы сол бір кеш Сараның санасынан ешқашан өшпейтін шығар. Университеттің футбол командасы туралы айтқан Дэннің сөздерін келеке қылған көршілес үстелдегі ер адам мысқылдай күлді. Дэн әлгіден үйіңе мойның үзіліп барғың келіп тұр ма деп сұрады. Жас шамасы қырықтардағы еркек кешірім өтінгенмен, Дэн басыла қоймады. Ілініскісі келіп, ер адамның қасындағы әйелге тілін сұғып, тиісе бастады. Сара Дэннің қолынан тартып, тынышталуын сұраған. Жігіт мұның қолын қағып жіберді. Оның қоңырқай көздерінде пайда болған жат әрі суық көзқарасты көрген Сара не істерге білмей, тосылып қалды. Дэн әлгі еркектің соңынан еріп, сыртқа шықты да, оны жұдырықтың астына алды. Өлімші қылып сабағаны соншалық, байғұстың жан дауысы шықты. Сара бұған дейін ешқашан еркектердің бебеу қағып шыңғырғанын естімеген болатын. Мына көрініс оның тұла бойын тітіркентті. Жағдайдың ушыққанын көрген барменнің полиция шақырғанын құлағы шалған соң, бұлар тайып тұрды. Екеуі дер кезінде кетіп қалмағанда, Сараның сол күні үйге жалғыз қайтатыны сөзсіз еді.

«Шының ба? Бұған сенімдісің бе?» — деді ішкі дауысы кекесінмен, бірақ студенттер қалашығына дейін кемінде жиырма мильдей жүру керек болатын, автобустар болса алтыдан кейін тоқтап қалады екен, ал жол-жөнекей кездескен көлікпен баруға Сараның жүрегі дауаламас еді.

Жол бойы Дэн ләм-мим деп жақ ашпады. Беті жырылыпты. Бар-жоғы бір ғана болмашы жарақат. Жатахқанаға жеткен кезде Сара Дэнге бұдан кейін оны көргісі келмейтінін айтты.

— Дегенің болсын, жаным, — деді жігіт немқұрайлы үнмен, мұндай жауап Сараның шамына тиді. Алайда Дэн екінші қайтара қоңырау шалғанда, онымен кездесуге келісе кеткенін байқамай да қалды. Осы әлсіздігі үшін іштей өзін жек көретін.

Екеуінің кездесулері соңғы курстың күзгі семестрі аяқталғанша жалғасты. Сара Дэннен сескенетін, солай болса да жігіт мұны өзіне магнитше тартушы еді. Несімен баурайтынын бұл түсінбей-ақ қойды. Дэн Сараның алғашқы және жалғыз төсектесі болды. Тіпті күні бүгінге дейін, 1970 жылғы Бүкіл әулиелер күні қарсаңында да әлі солай-тын.

Сара мен Джон әзірге жыныстық қатынасқа түспеген болатын. Ал Дэн төсекқұмар еді. Ол ойына келгенін істеп, мұны басыбайлы құлындай пайдаланса да, Сара оның кемшіліктеріне көз жұма қарады. Дэн ешқашан сақтанбайтын, сондықтан қыздың өзі амалсыздан университеттің медициналық пунктіне барды. Бетінен оты шыға қызарып, етеккір кезінде қатты ауыратынын айтып міңгірлеп, сонысын сылтауратып, жүктілікке қарсы дәрілер алды. Төсекте Дэн тек өзін ғана ойлайтын. Жігіттің хайуани тойымсыздығы болмаса, Сара ешқашан тоят алмас та еді. Дэнмен ажырасардан бірнеше апта бұрын Сара өзінің әйел ретінде есейгенін және төсек қатынасының басқаша болу керегін түсіне бастады. Бұл ойы басқа да сезімдерімен толысты. Өзінің де, Дэннің де іс-әрекетін бұрынғысынша қабылдай алмайтын болды. Біреуі ойына келгенін жасап, екіншісі бәріне көніп, төменшектейтін қатынастың жақсы болуы мүмкін емес екенін ұқты. Мынадай дүдамал махаббатты тоқтатуға еркінің жетпейтіні үшін өзін-өзі сыйлаудан қалды.

Жыл басында Дэн өзінің университеттен кететіні туралы айтты, осыдан кейін екеуінің арасындағы қарым-қатынас та аяқталған еді.

— Болашаққа нендей жоспарларың бар? — деп имене сұрады Сара оның бөлмелес көршісінің кереуетінде отырып. Дэн екі шабаданға киімдерін салып жатқан. Бұл басқа да сұрақтар қойып, сүйгенімен сырласқысы келген еді. Дэн жақын маңнан үй іздей ме? Жұмыс қарастыра ма? Оқуын кешкі курстарда жалғастырмақшы ма? Мұнымен кездесіп тұрғысы келе ме? Соңғы сұрақты қою өзі үшін де қиын болды, өйткені бірде-бір жауапқа дайын емес еді. Бірақ бейқам қойылған сұрағына алынған жауап мұны сең соққан балықтай қылды.

— Вьетнам шығар.

— Не дейсің?!

Дэн сөредегі қағаздарды қопарыстырып, бұның алдына әлдебір конвертті лақтыра салды. Бангордағы шақыру пунктінен келген қағазда медициналық тексерістен өту үшін Дэннің міндетті түрде келу керегі жазылыпты.

— Бас тартуға болмай ма?

— Жоқ. Шынымды айтсам, білмеймін. Мүмкін, болатын да шығар. — Ол темекісін тұтатты. — Бірақ мен бас тартпаймын.

Қыз оған таңғала қарады.

— Мұндағы тіршілік мені жалықтырып жіберді. Колледж, оны аяқтаған соң жұмыс, сосын жанұя. Маған тұрмысқа шығам деп топшылаған шығарсың. Бұл туралы басын да қатырмапты деп ойлама. Бірақ екеуміздің арамыздағы қатынас әріге бармайды. Сен де, мен де мұны жақсы білеміз. Сара, екеуміз бір-бірімізге үйлеспейміз.

Өзінің қойылған-қойылмаған сұрақтарының бәріне бірауыз сөзбен жауап алған қыз бөлмеден шыға жөнелді, содан кейін Дэнді мүлдем көрген жоқ. Сара бірнеше рет оның жатақханалық бөлмелес көршісімен кездеcіп қалды. Қаңтар мен маусым аралығында көршісіне Дэннен үш хат келіпті. Ол әскер қатарына қабылданып, әлдебір жаттығу орталығына жіберілген екен. Көршісі Дэннен бұдан өзге еш хабар алмапты. Ал Сара Брэкнеллге хат мүлдем келмеген еді.

Алғашында айырылысудың өзіне ауыр тиерін білмеді. Түн жарымынан кейін радиодан естілетін қайғы-мұңға толы әндер Сараға еш әсер етпейтін. Ол тіпті жылаған да жоқ, ажырасу кезінде болады делінетін сарыуайымға да салынбады. Көңіл көтеру үшін басқа жігіттерді іздемеді, ойын-тойларды аралап, қаңғымады. Сол жылғы көктем кештерін көбіне-көп жатақханадағы бөлмесінде өткізді. Жағдайы жақсы болатын, тіпті жеңілдеп қалғандай еді.

Джоннимен танысқаннан кейін ғана Сара өзінің соңғы семестрде қандай күйде болғанын түсіне алды. Екеуі жаңадан келген оқушыларға арналып мектепте ұйымдастырылған кеште танысқан болатын, бұл да, Джонни де тәртіп бақылаушы ұстаздардың тізімінде болып шықты.

Мұндайды басқаша өмір сүре бастағанша байқамайды екенсің. Бұлар батыстағы әлдебір вокзалда кездейсоқ түйісіп қалған есектерге ұқсайтын. Бірі өмір бойы қалада тұрған, арқасына ерден ауыр ештеңе салынбаған жануар болса, екіншісі кен қазушының есегі сияқты еді. Ол лагерь жабдықтарын, тамақ пісіруге арналған асай-мүсейді, әрбіреуі елу фунт тартатын түрлі тастар — кен үлгілері салынған төрт қапты жүк қылып тиеп алыпты. Бел қайыстырар ауыр салмақтан арқасы жауыр болса да, қалалық есектің: «Мынаның бәрін қалай арқалап жүрсің?» дегеніне: «Нені?» деп кері сұрақ қойған болатын.

Өткеніне бұрылып қараған Сара сол кездегі өмірінің мағынасыздығына таң қалды. Бұл бес ай бойы ес-түссіз жатқан адамдарға тән болатын Чейн Стокс симптомы бойынша тыныстаған екен. Өткен жаздың үш айын қосса, «дерті» тіпті сегіз айға созылыпты. Осы уақыт ішінде мұғалімдік жұмыс іздеп ара-тұра сыртқа шыққаны болмаса, Мэн штатындағы Флэгг-стриттен жалдаған қуықтай пәтерінен шықпай, басын көтерместен беллетристиканы оқи беріпті. Ұйқысынан тұрған соң, таңғы асын іше сала, сабағына жөнелетін, сосын жұмыс туралы сөйлесу үшін түрлі кездесулерге барып, одан кейін қайта үйге оралып, түскі асын іше сала қайтадан ұйқыға бас қоятын, тіпті кей кездері төрт-бес сағат бойы ұйықтай беруші еді! Ұйқыдан тұрып тамақтанып, он бір жарымға дейін кітап оқып, одан көзі жұмылғанша Дик Каветтің ток-шоуын қарап, ол аяқталған соң таң атқанша тағы ұйықтайтын. Ешнәрсеге де басын қатырмаушы еді. Өмірі осылай бір сарынмен өтіп жатты. Кей кездері бұтының арасы сыздайтын. Романдарда мұндайды қанбаған құштарлық деуші ме еді? Бойын шарпыған құмарлықтан құтылу үшін салқын душ қабылдап, әуретін мұздай сумен жуатын. Көп ұзамай мұны да ауырсынатын болды, дегенмен бұл әрекеті өзі түсіне алмаған кермек ләззат сыйлайтын.

Сара өзінің шыдамдылық танытқанын мақтан тұтатын да еді. Дэн де есінен мүлдем шығып кеткендей.

Дэн деймісің? Ха-ха! Осы сегіз айдың ішінде ештеңені, ешкімді ойламағанын кейін ғана түсінді, бірақ дәл сол кезде бұған басын қатырмаған да болатын. Сегіз айда елде бірнеше толқулар болды, бірақ Сара бұларды байқамады. Марштар, каска киген полиция, Спиро Агнюдің прессаға жасаған қоқан-лоқысы, Кент университетіндегі атыс, агрессивті радикалдар көшелерде бұзақылық жасаған тынышсыз жаз айлары — Сара үшін осылардың барлығы түнгі телешоуда талқылау үшін сомдалған кезекті сюжет қана сияқты еді. Дэн екеуінің айырылысуларын жеңіл қабылдағанына, байсалдылық танытқанына, өмірінің біртіндеп қалыпқа түскеніне риза болатын. Өзіне бәрі тамаша болып көрінген.

Ешқандай ауыртпалықты сезбегендей еді.

Он алты жылға созылған үздіксіз білім алудан кейін оқушы деген атақтан құтылып, Кливс Миллстегі жоғарғы мектепте сабақ беруді бастағалы бері Сараның еңсесі көтерілді. Бір кеште Джонни Смитпен танысты. Өмірде шын аты-жөні осындай адам бар деп ойламапты! Сұр түсті тоқыма көйлек киген қыздың тартымдылығын байқампаздықпен бағалай білген жігіттің қызығушылыққа толы көзқарасы Сараға майдай жақты. Ол өзінің әйел заты екенін сезінді. Джонни қызды «Азамат Кейн» киносына шақырды, бұл да келісе салды. Екеуі уақытты жақсы өткізді, бірақ Сара ол туралы «онша емес» деген ой түйді. Қоштасардағы сыпайы сүйісі ұнап қалғанмен, Джонни шындығында Эррол Флинн сияқты секс символға мүлдем ұқсамайтын. Ол қызықты оқиғаларды майын тамыза айтып, Сараның ішек-сілесін қатырушы еді. Осынысына қарап, сақа жігітке айналған соң Генри Янгмэн сынды күлдіргіш болуды армандайтын шығар деген ұйғарым жасады.

Жатын бөлмесінде кешкісін әлдебір мансапқұмар, долы әйелді сомдаған Бетт Дэвис түскен фильмді қарап жатқан Сара қайтадан осы ойлардың құрсауына түсті. Өзінің сыңар езу пікіріне таңғалып, қолындағы алмасын аузына апара бере кілт тоқтады.

Бір жыл бойы құлағына шалынбаған ішкі дауысы, жо-жоқ, ар-ұятының дауысы емес, өткен өмірінің куәгері сынды ішкі дауысы қайтадан бас көтерді: Оның Дэнге мүлдем ұқсамайтынын айтқың келді ме? Солай емес пе?

«Жоқ! — деді ол өз-өзін сендіре. — Мен Дэн туралы мүлдем ойламаймын! Ол… ол енді жоқ!»

«Олай демес едім! — деп қарсылық білдірді дауыс. — Дэн күні кеше ғана кетті ғой».

Осы кезде ғана ол өзінің осылайша жападан-жалғыз, теледидардан түк қызық емес фильмді қарап отыруының себебін түсінгендей болды. Ешқандай ойға берілмеу үшін немен болса да айналысуға әзір екенін, олай істемесе ойларының бәрі бір арнаға — жоғалтып алған махаббаты мен қара басының қайғысына тоғысатынын ұғынды.

Мына жаңалықтың өзін таңғалдырғаны сонша, ол көз жасына ерік берді.

Джонни шақырған екінші де, үшінші де кездесуге Сара ойланбастан барды, өйткені өзінің қандай күйге түскенін енді ғана байқай бастаған болатын. Бұл кездесулердің өзі үшін ерекше екенін түсінді. Дэнмен айырылысқаннан кейін сымбатты әрі ақылды қызды торуылдағандар, оған сөз салғандар көп еді, алайда Сара Дэннің бөлмелес көршісімен дәмханаға барғаны болмаса, басқа ешкімге мойын бұрмады. Ол мұның бәрін әлгі байғұс жігіттен Дэн туралы хабар-ошарды білмек болып жасағанын өз-өзіне күйіне мойындады.

Ауыртпалық деген осы ма?

Университетті аяқтағаннан кейін колледждік құрбыларының көбі жан-жаққа бытырап кетті. Бетти Хэкман Бангордағы зиялы қауыммен араласатын дәулеті тасыған әке-шешесінің қарсы болғанына қарамастан, Әлем корпусы желісімен Африкаға аттанды. Сара угандалықтар өңі ерекше аппақ, жүзін күн қақпаған, күл түстес ақшыл-сұр шашты, әдемі Беттиді қалай қабылдады екен деген ойға жиі берілетін. Дини Стаббс аспирантурада оқу үшін Хьюстонға көшті. Рэчел Юргенс тұрмысқа шықты, қазір батыс Массачутестің кең байтақ жерінің бір бұрышында жүкті келіншек боп жүр.

Сара Джонни Смиттің өз өмірінде ұзақ уақыттан бері пайда болған алғашқы досы екенін еріксіз мойындады. Ал бұл мектеп бітірген кезде сыныбында «Атақты мисс» деп танылмап па еді! Сара бір-екі рет басқа мұғалімдермен кездесіп келді. Жай, әшейін ғана. Математиканың жаңа оқытушысы Джин Седекки беймаза біреу боп шықты, ал Джордж Раундс мұны бірден төсекке сүйреледі. Бұл оның жағынан шапалақпен тартып жіберген болатын, ал келесі күні әлгіні мектеп дәлізінен кездейсоқ жолықтырғанда, ол ұялмай бұған көзін қысты.

Джоннидің қасында өзін еркін әрі көңілді сезінетін. Ол бұған сексуалдық тұрғыдан да ұнайтын, алайда қаншалықты екенін Сараның өзі де білмейтін еді. Әзірге білмейтін. Өткен жұма күні екеуі Уотервилге ұстаздар конференциясына барды, сосын Джонни Сараны өзі дайындаған спагеттиден дәм татуға үйіне шақырды. Тұздығы дайын болғанша, Джонни дүкенге жүгіріп кетті де, екі бөтелке жеміс шарабын қолтықтап қайтып келді. Жуынатын бөлмеге бара жатқанын бәріне хабарлап жүретін Джоннидің мінезі осындай еді: оның ерекшелігі таңғаларлық шынайылығында болатын.

Кешкі астан кейін олар құшақтасып отырып теледидар қарады. Ойда жоқта Джоннидің университеттік екі досы сабақ беру еркіндігі туралы факультет петициясымен келіп қалмағанда, мұның бәрі немен аяқталарын құдай білсін. Олар Джонниге петицияны қарап шығып, пікіріңді білдірші деп өтінді. Жігіт әдеттегіге қарағанда зауықсыздау кейіппен әлгілердің өтінішін орындады. Мұны байқаған Сара іштей қуанып қалған еді. Бұтының арасы ыстық іңкәрлікті қалағандай сыздап кетті, бойында ынтызарлық пайда болғанын бұл рахаттана түйсінді, сол күні кеште мұздай сумен жуынбады.

Сара терезе жақтан бұрылып, диванға, Джоннидің бетпердені лақтыра салған орнына жақындады.

— Бүкіл әулиелер күнімен! — деді ол мырс етіп.

— Не дейсің? — деп қайталап сұрады Джонни жуынатын бөлмеден.

— Тездетпесең, жалғыз өзім жүре беремін дедім.

— Шығып келемін.

— Жылдамдат!

Сара сол жағы мейірімді дәрігер Джекилді, ал ашулы оң жағы қатыгез Хайдты бейнелеген бетпердені қолына алды. Алғыс айту күніне дейін екеуінің қарым-қатынасы қаншалықты жақынырақ болар екен? Немесе Рождествоға дейін араларында нендей өзгерістер болады?

Бұл ой Сараның құмарлығын қоздырды. Қарапайым, ақжарқын Джонни бұған ұнай бастаған еді.

Сара қайтадан бетпердеге көз салды: Хайдтың үрей туғызатын әлемтапырақ жүзі обыр ісігі тәрізденіп Джекилдің тартымды бет-әлпетін бұзып тұр. Үстіне жағылған флуоресцентты бояу қараңғыда жарқырайды.

«Қарапайым» деген не өзі? Аса көзге түспейтін, ешқандай ерекшеліксіз деген сөз! Алайда ол расымен «қарапайым» болса, мына бетпердені киіп, сыныпқа бару туралы ой басына келер ме еді? Ал содан кейін сынып ың-шыңсыз, шуламай отырады деп үміттенер ме еді? Өздері Франкештейн деп ат қойса да, Джонниді соншалықты сыйлап, жақсы көретіндері несі? Жалпы «қарапайым» деген сөз қандай мағынаны білдіреді?

Егер ол менімен бір түн өткізгісі келсе, келісетін шығармын.

Басына осындай ой келген кезде Сараның жүрегі туған үйін еске түсіргендегідей жылып сала берді.

— Нені ойлап күлімсіреп тұрсың?

— Ештеңені. — Ол бетпердені диванға тастай салды.

— Жоқ, шынымен де … Жағымды нәрсе ме?

— Джонни! — Сара қолдарын жігіттің иығына қойып, өкшесін көтеріп оны бетінен шөп еткізді.

— Айтылмайтын әңгімелер болады. Кеттік! — деді сосын қуанышты үнмен.

2

Джонни күртесінің түймелерін салып жатқанда, екеуі вестибюльде кідірістеп қалды. Сараның көзі алаулаған жалын үстінен салынған жұдырықтың жоғарғы жағындағы «Көтеріліс» деген жазуға түсті.

— Биыл студенттер наразылық білдіруге тағы шығады, — деп түсіндірді Джонни оның плакатқа назары ауғанын байқап.

— Соғысқа қарсы екендерін көрсету үшін бе?

— Бұл жолы себеп жеткілікті — Вьетнам, резервтегілерді әскерге шақыру, Кент университетіндегі атыс. Осы жайттар халықты дүрліктірді. Бұрындары аудиторияда отырғандар шетінен үндеместер болған шығар.

— Кім туралы айтып жатсың?

— Тек қана оқуды ойлайтындарды, сосын жылдық кірісі он мың долларды құрағанына мәз болып, жүйеге қояр талаптары болмайтындарды айтамын. Ештеңемен ісі жоқ жандар және тек өздерінің қара басын күйттейтіндерді меңзеп тұрмын. Бірақ олардың дәурені бітті. Адамдар ояна бастады. Енді үлкен өзгерістер болады!

— Сен үшін осылар маңызды ма? Диплом алғаннан кейін де осыларға бас қатырасың ба?

Ол бойын тіктеп, еңсесін жазды.

— Бикеш, мен — Мэн Университетінің 1970 жылғы түлегі Смитпін. Кәрі Мэннің еті мен сүйегінен жаралғанмын.

— Ендеше, кеттік. Жабылып қалмас бұрын бұрын аттракциондарда тербелгім келеді, — деген Сара жігітке наздана қарады.

— Керемет! — Ол қыздың қолын алып, оны жетеледі. — Үйімнің бұрышында сенің машинаң тұрғаны қандай жақсы!

— Оның үстіне қалтаңда бақандай сегіз долларың бар! Екеумізді тамаша кеш күтіп тұр.

Аспан түнеріп тұрғанмен, жаңбыр жоқ еді, қазанның соңғы күндері болса да, күн жылы еді. Бұлттардың арасынан ай сығалайды. Джонни қолын қыздың иығына салды, бұл да соны күтіп тұрғандай, оның қолтығының астына тығыла түсті.

— Білесің бе, Сара, мен үнемі сен туралы ойлаймын, — деді ол кенет бәсең үнмен. Оның дауысындағы жайбарақаттылық Сараның жүрегін лүп еткізді.

— Рас па?

— Дэн жүрегіңе өшпес жара салған сияқты ғой, солай ма?

— Білмеймін, — деді қыз.

Сары түсі ғана жанып-сөніп тұрған қиылыстағы бағдаршам-ның жарығы екеуінің көлеңкесін тротуар бетіне ұзарта түсіріп тұр.

Джонни мұның берген жауабын екшегендей, қалың ойға берілді.

— Мен сенің жүрегіңе қаяу салғым келмейді.

— Білемін, Джонн… аздап уақыт өтсінші.

— Иә, — деп келісті ол. — Уақыт. Біздің уақытымыз бар деп үміттенемін.

Кейін Сара осы сөздерді бірнеше рет есіне алды. Джоннидің айтқандары түсіне жиі енуші еді, ал оянғанда жаны жай таппай, асылын жоғалтқандай күйге түсетін.

Екеуі үйді айналып, Сараның көлігі тұрған жерге келді. Бұл отырып алғанша Джонни есікті ұстап тұрды. Сосын машинаны айналып өтті де, рульге жайғасты.

— Тоңдың ба?

— Жоқ, бүгінгі кеш жылы ғой.

— Дұрыс айтасың, — деді Джонни. Сәлден кейін машина орнынан қозғалып, жүріп кетті.

Қыздың есіне сиықсыз бетперде түсті. Дәрігер Джекил жақ беттегі таңданысқа толы көздің ойығынан сығалап тұрған Джоннидің жанарынан жылылық сезіледі.

— Айтпақшы, кеше керемет коктейль ойлап таптым. Бірақ, қайдам, оны барларда беруі неғайбыл-ау.

Бетперденің бұл жағы қорқыныш тудырмайтын, өйткені ар жағында Джонни бар екенін білетін. Ал Хайд жақ бөлігі Сараның үрейін ұшырды. Көздің артында кім тұрғаны белгісіз еді. Тіпті оның Дэн болуы да мүмкін емес пе?!

Бұлар жәрмеңкеге жеткен кезде көз түрткісіз қараңғылықты шамасы жеткенше жарық қылғысы келген әлеміштер жыпылық қағып тұрған. «Шайтан дөңгелегінің» ұзын неон іспектері жоғарыға қарай ұшып барып, келесі сәтте төмен құлдилайды. Сара бетперде туралы ұмытып та кетті. Ол жігітімен қыдыруға келді және бұларды керемет кеш күтіп тұр.

3

Екеуі қол ұстасқан күйі орталық алаңмен үнсіз жүріп өтті, Сара өзін ересектер жәрмеңкеге алып келген кішкене қыз сияқты сезінді. Ол Саут Пэристе туып-өскен еді, бұл қағаз комбинаты бар кішкене қалашық болатын, ал округтің ең үлкен жәрмеңкесі Фрайбургте ұйымдастырылатын. Балалық шағы Пауналда өткен Джонни үшін мұндай орын Топшем болған шығар. Бірақ жәрмеңкелер бір-біріне ұқсас өтетін және жылдан-жылға еш өзгермейтін. Ыбырсыған тұраққа машинаңды қойып, кірер кезде екі доллар төлейсің, ішіне кірген бойда ыстық шұжықтардың, қуырылған пияз бен бұрыштың, беконның, «қант мақтасының», ағаш үгінділерінің иісі мен жылқы тезегінің «жұмсақ жұпарын» сезінесің. Балаларға арналған «Дала тышқаны» деген атауға ие болған америкалық әткеншектердің шынжырларының сылдырын, тирдегі атыстың құмыға шыққан тарсылын естисің.

Үлкен палатканың ішіне жағалата динамиктер қойылыпты. Жергілікті жерлеу бюросынан уақытша алынған ұзынша үстелдердің бойымен тізілген жиналмалы орындықтарда бинго ойыншылары отыр. Оларға нөмірлерді айтып тұрған жүргізушінің дауысын динамиктер зорайтып шығарады. Бақырған рок-н-роллға жамырай шыққан орган үні қосылады. Екі рет атып, нысанаға тигізе алсаң, ойыншық итті ұтып алу мүмкіндігіңіз бар, бұл үшін жиырма бес центіңізді аямаңыз деп жар салып тұрғандардың дауыстарынан құлақ тұнады. Бұл жерде бәрі бұрынғыдай, бала кезіңдегідей. Ал сен болсаң қайтадан алдап-арбағанға көнетін, жоқ нәрсеге иланатын cәбиге айналасың.

— Мұнда! — Сара тоқтай қалды. — Мына аттракционға! «Шыбыртқыға» барғым келеді!

— Дегенің болсын, — деп келісе кеткен Джонни үйшіктегі кассирге бір доллар ұсынды. Бар зейіні алдында жатқан журналдағы әйел басын да көтерместен екі қызыл билет пен жиырма цент қайтарып берді.

— «Дегенің болсының» не? Қандай мағынада айтып тұрсың?

Ол бейкүнә адамның сиқын жасап, иығын қиқаң еткізді.

— Әңгіме сенің не дегеніңде емес, қалай айтқаныңда, Джон Смит.

Аттракцион тоқтап, ішіндегілер түсіп, бұлардың қастарынан өтіп жатты. Басым бөлігі ауыр шұғадан тігілген әскери көгілдір жейде немесе алды ашық аляска күрте киген жасөспірімдер болатын. Джонни мұны ағаш көпірден өткізіп, барша әлемдегі санасы бар тіршілік иесі жалғыз өзі сияқтанып сүлесоқ тұрған қызметшіге билеттерді ұсынды.

— Мұның мәнісі мында, — деп түсіндіре бастады ол қызметші екеуін кабинкаға отырғызып, қауіпсіздік белдігін тағып жатқан кезде, — мына кабиналар айналады. Дұрыс па?

— Дұрыс.

— Айналдыратын платформаға бекітіліп тұр, солай ғой?

— Солай.

— Ал платформа жылдамдығын үдетіп, шыр көбелек айналған кезде, Кеннеди мүйісінен ұшқан астронавтар бастарынан өткеретін жүктемеден сәл ғана төмен болатын жүктеме шығарады. Менің бір танысым болатын…

Джонни бұған өте байсалды кейіппен еңкейді.

— Тағы ойдан шығарып жатсың ба? — деп сұрады Сара күмәнданған түрмен.

— Ол бес жыл бұрын есік алдындағы баспалдақтан құлап қалды, сосын мойын омыртқасында жіңішке сызат пайда болды… — Джонни иығын қушитып, аяған кейіппен мұның қолынан қағып қойды. — Бәлкім, ештеңе бола қоймас, Сара.

— Ой! Мен шыққым кел…

Сара сөзін аяқтап үлгергенше платформа орнынан қозғалды да, бірте-бірте жылдамдығын үдете берді. Жәрмеңке мен орталық саяжол көзді-ашып жұмғанша оттарға және ноқаттарға толы көлбей жатқан суретке айналды. Сара сықылықтай күліп, Джонниді төмпештей бастады.

— Жіңішке сызат! — деді ол айқайлап. — Осыдан түсейік, сосын саған жіңішке сызаттың не екенін көрсетем, өтірікші!

— Мойын омыртқаң ауырып тұрған жоқ па? — деді ол жаны ашыған кейіппен.

— Өтірікші!

Платформа жылдамдығын одан сайын ұлғайтты, оныншы ма, он бесінші ме шеңбер жасалғаннан кейін жүзін Сараға бұрған Джонни оның ерніне ернін тигізді. Осы сәтте кабинка да зыр ете айналып, екеуі жылдамдық екпінімен бір-біріне жабыса түсіп, сүйісулері еріктерінен тыс ұзаққа созылды. Алайда бұған екеуі де еш өкінбеген болатын. Платформа біртіндеп жүрісін бәсеңдете берді, ақырында жаймен тербетіле, бір орында тұрып қалды.

Екеуі жерге түскен соң, Сара Джоннидің мойнына асыла кетті.

— «Жіңішке сызат»! Ұялмайсың ба?! — деп сыбырлады қыз.

Джонни қастарынан өтіп бара жатқан көк шалбарлы, арзанқол жеңіл туфли киген толықша әйелге бұрылып:

— Ханым, мына қыз маған тиісе береді. Егер жол-жөнекей полицияны жолықтырсаңыз, осылай қарай жіберіңізші, — деді.

— Бәріңнің ойындарың осылып тұрады екен! — Сөмкесін қолтығына қыса түскен әйел бинго дүңгіршегі тұрған жаққа асыға адымдады.

Сара мырс етті:

— Шығармайтының жоқ!

— Иә, мен түбі оңбайтын сияқтымын, — деп келісе кетті Джонни. — Анам үнемі солай дейді.

Екеуі аттракционнан кейін бастары айналып, бір-біріне соғыла теңселе басып, орталық саяжолмен қол ұстасып келеді. Аяқтарының астындағы жер қозғалып, айналаның бәрі тербеліп тұрғандай.

— Анаң өте діндар адам сияқты, солай ма? — деп сұрады Сара.

— Нағыз баптистің өзі. Дегенмен шектен шықпауға тырысады. Әрине, мен үйге келгенде ара-тұра түрлі брошюраларды тықпалайтыны бар, бірақ аса мазамды алмайды. Әкем екеуміз үйреніп кеттік. Бұрындары анаммен діни тақырыптарда дауласатынмын. Жер бетінде өзінің әке-шешесінен басқа ешкім болмаған болса, Каин кіммен бірге тұрды деген сынды әңгімелер айтушы ем. Алайда кейінірек мұным әдепсіздік деп шештім де, салғыласуымды доғардым. Екі жылдай уақыт бұрын өзім де Юджин Маккарти әлемді құтқарады дегенге сенетінмін. Ал баптистер ең болмағанда, Иисусты президенттікке ұсынбайды ғой.

— Ал әкеңнің дінге деген көзқарасы қандай?

Джонни күліп жіберді:

— Білмеймін, бірақ оның баптист емес екені анық.

Аз уақыт үнсіз қалған Джонни:

— Ол — ағаш шебері, — дегенді қосып қойды.

Күлімсіреген Сара:

— Түкке тұрғысыз католик қызбен кездесіп жүргеніңді естісе, анаң не дер екен? — деп сұрады.

— Сені қонаққа шақыруымды өтініп, кейін қолыңа бірнеше брошюра ұстатар еді.

Сара тоқтай қалды.

— Ал сен мені ата-анаңның үйіне қонаққа шақырар ма едің?

— Иә, сені олармен… ал оларды сенімен таныстырғым келеді.

— Не үшін?

— Түсініп тұрған жоқсың ба? — деп сұрады ол жұмсақ қана.

— Джонни, сен маған өте ұнайсың.

— Ал мен сені «ұнау» дегеннен де артық көрем.

— Мені «шайтан дөңгелегіне» мінгізші! — деді Сара кенеттен бұйыра сөйлеп. Іштей бәрін ой елегінен өткізіп, өз сезімдерін түсініп алмайынша, бұл тақырыпта әңгіме қозғамау керек деген байламға келген еді. — Барлығы алақандағыдай көрінетін ең биік қабатына шыққым келеді.

— Ол жерде өзіңді сүюге рұқсат бересің бе?

— Үлгере алсаң, екі рет.

Екеуі кассаға қайтып келіп, Джонни терезеден тағы бір доллар төледі. Билеттерді алып жатып, Сараға:

— Мектеп кезінде жәрмеңкеде жұмыс жасайтын жігітпен бірге оқыдым. Оның айтуынша, мынадай аттракциондарды құрастыру кезінде көптеген жұмысшылар араққа сылқия тойып, тетіктерін бір-біріне нығыздап беттестірмейтін көрінеді, кейде тіпті атүсті бұрап, дұрыс бекітпейді екен…, — деді.

— Сайтан алғыр екенсің! — деді Сара бейқамдық танытып. — Бәрібір ешкім мәңгі өмір сүрмейді!

— Дегенмен бәрі тырысады ғой, байқадың ба? — деді Джонни тербеліп тұрған кабинкаға оның соңынан мініп жатып.

Жоғарыда Джонни қызды бірнеше рет сүйді. Қазанның ойнақы желі екеуінің шаштарын ұйпалады. Ал аяқ астында жәрмеңкенің тарамдалған саяжолдары сағаттың циферблаты сияқтанып жарқырап тұрған.

4

«Сайтан дөңгелегінен» кейін олар балаларға арналған әткеншекте тербелді. Бұған дейін Джонни Сараға өзін мұндай әткеншекте нағыз ақымақ сияқты сезінетінін айтқан болатын, бірақ бас тартуға қыздың көңілін қимады. Гипстен жасалған ат титімдей еді, Джонни аяғын талтайта тұрғанда, ойыншық ат бұтының арасына сыйып кетті. Сара оған жүрегі әлсіз сыныптас қызы болғанын айтты, алайда оның ауыратынын ешкім білмепті, бір күні әлгі қыз жігітімен бірге әткеншекте тербелгенде…

— Байқа, кейін өкініп қалма, — деді байсалды кейіппен ескерту жасаған Джонни. — Қарым-қатынасты өтірікпен бастауға болмайды, Сара.

Жауап ретінде Сара оған әткеншекте тербеліп отырған күйі ишаратпен сүйісу ырымын жасады.

Әткеншектен кейін олар «айналы лабиринтке» барды. Аттракцион Джоннидің көңілінен шықты. Есіне Брэдберидің «Бізге қорқынышты біреу келе жатыр» деген әңгімесіндегі лабиринт ішінде адаса жаздаған кәрі мұғалима түсті. Сара Джоннидің айна бетіндегі ебедейсіз кейпін, оның өзіне қол бұлғағанын көрді. Ондаған Джоннилер ондаған Сараларға қолдарын бұлғайды. Олар бірінің үстіне бірі мінгесе, түрлі кейіпке түсіп, келесі сәтте жоқ болып кететін. Сара біресе оңға, біресе солға бұрылды, бірнеше мәрте кәдімгі мөлдір әйнектерге мұрнымен соғылып, дәрмені құри сықылықтады. Бір жағынан ол жабық кеңістіктен қорыққан да еді. Бір айнадан өзінің Толкин кітаптарындағы жүресінен отырған гномға айналғанын көрді. Екінші біреуінен Сара жасөспірім қыздардың қиялындағы ұзын аяқты иемденді. Жіліншігі мильдің төрттен бір бөлігіндей ұзарып кетіпті.

Лабиринтті аралап шыққан соң бұлар сыртқа шықты. Джонни екеуіне хот-дог және үлкен қағаз стақанға салынған, дәмі бала кездегідей тіл үйіретін фритюрда қуырылған картоп алды.

Әлдебір ғимараттың алдында жылтырақ төстартқыш пен белдемше ғана киген үш қыз тұр екен, олар Джерри Ли Льюистің бұрынғы хит әнінің ырғағымен бұлғаңдап билеген сыңай танытады. Қолындағы микрофонмен айналаға жар салып, бұларды жарнамалаған жігіт сырттарынан бақылап тұрған соң ғана амалсыз қозғалатындай.

— Кәнеки, сүйкімдім… — Джерри Ли қылғына айқайлайды. Бетіне жоңқа шашылған саяжолдар аспанында әншіні сүйемелдеген фортепианоның әуені қалықтайды. — Бас тартпа… кәне, сүйкімдім… уақытты босқа өткізбейік…

— «Плейбой-клуб»! — Джонни күліп жіберді. — Харрисон-Бичте осыған ұқсас орын бар болатын. Мынау сияқты жігіттер «қолдары артқа қайырылып байланған қыздар көзілдірігіңді шешіп алады» деп сендіретін.

— Небір жұқпалы ауруларды жұқтырудың ерекше тәсілі, — деді Сара, бұған Джонни ішегі қатқанша күлді.

Жар салушы жігіттің динамиктен зорая шыққан дауысы қызбаланған Джерри Ли пернелерін өршеленіп ұрған фортепианоның жер жарған дыбысынан да асып кетті. Артта қалған алаңдағы даңғаза шу бұлар алыстаған сайын бәсеңдей берді. Мына бір әуен заманы өтсе де, көштен қалғысы келмей, қозғалтқышын күшейткен ескі автоға ұқсайтын. Әріде қалған елуінші жылдардан сытылып шығып, жаңа кезеңді кезіп жүрген елес сынды еді.

— Кәне, жігіттер, кіріңдер, бет моншақтарың үзіліп тұр ма? Қыздардан кемсіңдер ме? Біздің сылқымдар ештеңеден қысылмайды! Бас сұғып, көздеріңді жеткізіңдер! «Плейбой-клубының» шоуын көрмей бәрін білем деп ойламаңыз!

— Қайта барып, біліміңді толықтырғың келмей ме? — деп сұрады Сара.

Джонни қулана жымиды:

— Бұл курс бойынша алғашқы білімім бар. Ал докторлық деңгейді әзірге қоя тұрам деп шештім.

Сара сағатына қарады.

— Уақыт біршама болды, Джонни. Ертең жұмысқа бару керек.

— Иә. Ертеңгі күннің жұма болғаны қандай жақсы.

Бесінші сабақта оқушылардың өз бетімен жұмыс жасайтынын, ал жетінші сабақ Жаңа заман әдебиеті екені есіне түскен Сара кеудесін кере демалды. Оның үстіне, екі сыныпта да төбе шашыңды тік тұрғызар сотқарлар көп болатын.

Бұлар негізгі саяжолға қарай беттеді. Халық сирей бастапты. Екеуі шыр айнала тербелген аттракцион жабылып қалыпты, езулеріне фильтрсіз темекілерін қыстырған екі жұмысшы «Дала тышқанына» брезент жауып жатыр, ал «Көңілді сақиналар» дүңгіршегінде жарық жоқ.

— Сенбі күні боссың ба? — деп сұрады Джонни аяқастынан имене. — Ертерек қамдануым керек еді, дегенмен…

— Әлдебір жоспарларым бар.

— Түсінікті.

Джоннидің салы суға кеткенін аңғарған Сара әзілдегеніне өкініп қалды, жігітті бұдан әрі әжуа қылғысы келмеді.

— Уақытымды сенімен өткізем деп жоспарлап қойдым.

— Рас па? Тамаша болар еді! — Джонни көңілдене жымиды.

Кей кездері шынайы дауыстан еш айырмашылығы білінбейтін ішкі дауысын Сара қайтадан естіді:

Көңілің жайланды, Сара. Қайтадан бақыттысың. Керемет емес пе?

— Әрине! — Өкшесін көтеріп Джонниді сүйген Сара айнып қаламын деп қорыққандай іле-шала: — Визиде кейде жалғызсыраймын. Мүмкін… сенде түнеп қалармын… — деді.

Жігіттің көзқарасындағы жылылық пен жалт ете қалған қуанышты байқаған қыздың іші-бауыры елжіреп кетті.

— Шын айтып тұрсың ба, Сара?

— Титімдей өтірігі жоқ.

— Тамаша! — Джонни қызды құшағына алды.

— Өзің ше, өзің сенімдісің бе?

— Керісінше сен бас тартып қала ма деп қорқып тұрмын.

— Мен бас тартпаймын, Джонни.

Жігіт қызды одан сайын қыса түсті.

— Бұл өмірімдегі ең бақытты түн болары сөзсіз.

Бұл кезде олар «Сәттілік дөңгелегінің» жанынан өтіп бара жатқан болатын. Кейін, уақыт өте келе Сара орталық саяжолдың сол бір бөлігінде тек осы павильонның ғана жұмыс жасап тұрғанын есіне алады. Ойын барабанынан кездейсоқ домалап кеткен тиындардан дәмеленген қожайын ойыншылар нығыздап басып тастаған еденді сыпырып жатыр. Жабылар алдындағы ең соңғы шаруасы шығар деп топшылады Сара. Қожайынның артқы жағында піспектері бар үлкен дөңгелек орнатылған, ол жарқыраған шамдармен безендіріліпті. Джоннидің айтқан соңғы сөздерін құлағы шалып қалған болу керек, түсіп қалуы кәдік тиындарды көзімен тіміскілей іздеуін тоқтатпаған дүңгіршек қожайыны бәрін тастай сала жұмыс орнына оралды.

— Эй, мырза, егер бүгін жолым оңғарылып тұр деп ойласаңыз, «Сәттілік дөңгелегін» айналдырыңыз да, центтеріңізден доллар жасаңыз. Бір тиын салсаңыз да дөңгелек шыр айналатын болады!

Джонни дауыс шыққан жаққа бұрылды.

— Джонни?

— Айтуы дұрыс, менің шынымен де жолым болып тұр! — деді ол күлімсіреп. — Алайда егер сен қарсы болсаң …

— Жо-жоқ, бағыңды сынап көр. Тек тезірек.

Джонни бұған іңкәрлікпен қарады, Сараның кенеттен буындары босап кетті, тұла бойы құштарлыққа толып, көз алдына екеуінің рахатқа бөленер шағы елестетеді. Құрсақ түсі қылп етіп, бар болмысының ләззат тілеп тұрғанын сезінген қыздың денесі дір етті.

— Әрине, ұзақ емес.

Ол аттракцион қожайынына қарады. Арттағы орталық саяжайда ешкім қалмаған сияқты, аспан бұлттан тазарып, күн едәуір суытыпты. Үшеуінің де ауыздарынан бу будақтайды.

— Сонымен? Бағыңызды сынап көресіз бе, жас жігіт?

— Иә.

Жәрмеңкеге келген кезде Джонни ақшасын төсқалтасына салып алған еді, содан қалған бір доллар сексен бес центті шығарды.

Ойын алаңы сандар жазылған сары пластик жолақтан тұратын. Рулетка алаңы да осыған ұқсас еді. Алайда ұтысты болуға берілген мынау сияқты мардымсыз мүмкіндік Лас-Вегастағы ойыншыларды бақ сынасам деген ниетінен айнытқан болар еді деп ойлады Джонни ішінен. Сандар сериясына тіккендегі ұтысың бар болғаны көнге салған ақшаңның екі еселенген сомасына тең екен. Қарапайым зеродан өзге қосарланған зеро дегені тағы бар, алайда мұндай жағдайда үнемі қожайын ұтатын. Джонни осыны айтқан кезде қожайын иығын қиқаң еткізіп:

— Егер сізге Лас-Вегас ұнайтын болса, сол жерге барыңыз. Басқа не айта аламын? — деді.

Бірақ Джоннидің көңілі судай тасып тұрған. Оғаш бетперденің кесірінен ұнамсыздау шыққан қалжыңынан кейін, басы қатты басталған кештің аяғы біртіндеп тәттіленіп келе жатқан. Бұл оның көп жылдардан бергі, бәлкім, тіпті бар өміріндегі ең керемет кеші еді. Ол Сараға қарады. Қыздың жүзі алабұртып, көздерінен шуақ төгіліп тұр екен.

— Қалай ойлайсың, Сара?

Қыз басын шайқады:

— Маған бұл қытай ережесі сияқты. Не істеу керек, шарты қандай?

— Қандай да бір санға ақша тігу керек. Қызылға немесе қараға. Таққа әлде жұпқа. Он саннан тұратын тізбекке де тігуге болады. Ұтыстары әр түрлі. — Джонни қожайынға көз салып еді, әлгі бұған немқұрайлы көзқараспен жауап берді. — Ереже бойынша әр түрлі болу керек.

— Қараға тік, — деп ақыл қосты Сара. — Жолың болады деп үміттенемін.

— Қара, — деп қайталаған Джонни, қара алаңға он цент тікті.

Қожайын ойын тақтасында жатқан жалғыз тиынға қоңылтақси қарады да, күрсініп:

— Айтатыны жоқ, ойдай ақша салдыңыз! — деп, дөңгелекке бұрылды.

Джонни әлденені есіне түсіре алмағандай, маңдайына саусақтарын тигізе, көзін бір нүктеге қадаған күйі тұрып қалды да, кенет:

— Тоқтай тұрыңызшы! — деді.

Сосын «11–20» алаңына