Бұл кітабымды зор ризашылықпен балаларыма арнаймын: он төрт жастағы Наоми Рейчел Кингке, он екі жастағы Джозеф Хиллстром Кингке және жеті жастағы Оуэн Филип Кингке.

Шешем мен әйелім мені еркек болуға баулыды, ал балаларым еркін жүруге үйретті. Балақайлар, ойдан шығару — жалғандыққа жасырылған шындық, ойдан шығару шындығы аса қарапайым: сиқыр деген бар.

С.К.

Бұл көне қала ес білгелі менің мекенім болған.
Мен кеткеннен кейін де өз орнында тұра береді.
Шығыс жағы, батысына көз жүгіртіңдерші.
Сені бұзып тастады, бірақ бәрібір менің жан
дүниемде өзің барсың.

«Майкл Стэнли Бэнд» [1]

Жат өлкеден келген досым,
Не іздедің, сен, тастардан қираған?
Сақтадың ба жадыңа сол,
Өткен күннің елестерін қимаған.

Георгос Сеферис [2]

Көгілдір әлемнен қараңғылыққа.

Нил Янг [3]

Олар бастайды!
Кемелділік күшейеді.
Гүл күнді қарсы алып,
Қызылды-жасыл гүлжапырақтарын ашады,
Бал арасының тұмсығы
Тимей өтіп кетеді.
Олар құйқалы жерге жылап қайтады,
Сіз оның солып, жоғалған сәтін жылады деуіңізге болады…

«Патерсон», Уильям Карлос Уильямс [4]

Өлі қалада туған [5].

Брюс Спрингстин

1-тарау

ТАСҚЫННАН СОҢ

(1957 жыл)

1

Жиырма сегіз жыл бойы аяқталмайтын, егер жалпы аяқталар болса, бұл сұмдықтың басы, менің білуімше, газеттен жасалған ойыншық қағаз кеменің нөсер жырасымен жүзуінен бастау алған еді.

Тұмсығымен су көсіп, бір жағына қисайып, бойын қайта тіктеген ойыншық кеме Джексон-стрит жолайрығындағы Уитчем-стрит бағдаршамына қарай жүзіп бара жатты. 1957 жылғы күздің әдеттегі күндерінің бірі еді. Түс ауып, күн еңкейген шақта бағдаршамның бірде-бір шамы жанбады, төңіректегі үйлердің бәрі тас қараңғыға қамалды. Толас таппай апта бойы шелектеп құйған нөсерге соңғы екі күнде өкпек жел кеп қосылды. Дерридің көптеген ауданы электр жарығынсыз қалды, оны қайта қалпына келтірудің еш сәті түспеді.

Үстіне сары сулық, аяғына қызыл галош киген кішкентай бала қағаздан жасалған ойыншық кеменің жанында қуаныштан жүзі бал-бұл жайнап, жүгіріп келе жатты. Жауын әлі тыйылған жоқ, әйткенмен сәл бәсеңдеген. Сулықтың күләпарасына тырс-тырс етіп соғылған тамшылар баланың құлағына бейне бір қора шатырын тырсылдатқан дыбыс тәрізді жайлы естіледі. Сары сулықты баланың жасы алтыда, есімі — Джордж Денбро. Дерридің бастауыш мектебіндегі балалардың көпшілігіне (бірақ өз көзінше олай атамайтын мұғалімдеріне де) Тұтықпа Билл атымен таныс ағасы Уильям үйінде қатты тұмауратып, ауырып жатқан. 1957 жылдың сол бір күзінде, Дерриге нағыз қасіреттің келуінен сегіз ай бұрын (оқиға түпкілікті шешімін тапқан жиырма сегіз жылға дейін) Биллдің жасы он бірде еді.

Джордж мәз-мейрам болып қуалап, қасында қатарласа жүгіріп келе жатқан ойыншық кемені Билл істеген. Шешелері қонақжайдағы күйсандықта «Элизаға» әуенін ойнап отырған, ал жаңбыр жатын бөлменің терезесін дамылсыз сабалап тұрған мезетте кереуеттегі үйілген жастықтарға шынтақтап жатқан Билл газет қағазынан бүктеп, оған осы ойыншық кемені жасап берген болатын.

Жақын жолайрық пен істен шыққан бағдаршамға ширек орам жерде Уитчемді бу шыққан бөшкелер мен отын кесуге арналған тұғырық тәрізді төрт қызғылт сары тосқауыл кес-кестеп жатты. Әр көлденең ағашта «Дерридің қоғамдық жұмыстар департаменті» деген трафарет жазулары қарауытады. Бөшкелер мен кедергілердің ар жағынан бұтақтар, тастар, жентектеліп қалған күзгі жапырақтармен кептелген нөсер жырасынан су жоғарыға шапшып жатыр. Бастапқыда жыраға жіңішке сыздықтаған саусағын салған су бұдан соң ашқарақ қолымен жанталаса жұлмалауға кіріскен — бұл нөсердің үшінші күні еді. Төртінші күні түске қарай жол төсемінің кесектері шағын жұқа мұз тәрізді Уитчем мен Джексон жолайрығы арқылы жосыла ағып бара жатты. Бұл уақытта Дерридің көптеген тұрғыны Нұқ кемесі хақында күйгелек әзілге кіріскен. Қоғамдық жұмыстар департаменті Джексон-стрит бойынша қозғалысты қамтамасыз еткенімен, бірақ әлгі кедергілерден бастап Уитчемнен қала орталығына дейінгі бағыт жабылды.

Әйткенмен енді, бұған көпшілігі келісер, қиындықтың бәрі артта қалды. Тақырдағы Кендускиг өзені жағамен бетпе-бет боп көтерілді, сөйтіп, Арнаның бетон қабырғалары — қаланың орталық бөлігіндегі түзетілген аңғары — судан бірнеше дюйм шығып тұрды. Тап қазір бір топ еркек, арасында Билл мен Джордждың әкесі Зак Денбро да бар, бір күн бұрын жанталаса лақтырған құм толы қаптарды жинай бастаған. Кеше өзеннің жағадан шығып кетуі мен тасқын әкелетін орасан зор шығыннан құтылу іс жүзінде мүмкін еместей көрінген еді. Құдай куә, мұндай жағдай бұрын да болған: 1931 жылғы апат миллиондаған доллардың шығынын әкеліп, жиырмаға тарта адамның өмірін жалмаған. Содан бері талай жыл өткенмен, басқалардың жүрегін шайлықтыруға сол оқиғаның куәгерлері жеткілікті еді. Құрбандықтың бірін шығысқа қарай жиырма бес миль жерден — Бакспорттан тауыпты. Бақытсыздың көзін, үш саусағын, жыныс мүшесін, тіпті сол аяғының табанын балықтар жеп қойған. Өзі қалған саусақтарымен «фордтың» рулін тас қып ұстап алған көрінеді.

Бірақ қазір су деңгейі төмендеді, ал Бангор электростансасының жаңа бөгені іске қосылған соң тасқын қатері мүлдем болмауға тиіс. Әйтеуір, «Бангор гидроэлектрикте» жұмыс істейтін Зак Денбро солай дейді. Ал қалғандарына келсек… шынын айтқанда, болашақ тасқын оларды пәлендей қызықтырмайтын. Тек осы сыннан аман өтіп, электр жарығын қалпына келтіріп, сосын болған жайтты біржолата ұмытып кетпек. Дерриде қайғылы оқиғалар мен бақытсыздықты естен шығаруға дағдыланған, уақыты келгенде бұған Билл Денброның көзі әбден жететін болады.

Джордж қоршаудың ар жағындағы Уитчем-стриттің қатқыл төсемін су тіліп кеткен терең жыраның шетіне келіп тоқтады. Жыра іс жүзінде көшені диагональ бойынша кесіп өтіп, Джордж тұрған жерден қырық фут төменге қарай созылған. Қағаз кемені шапшаң ағын су шайған гудронда пайда болған шағын толқындардың үстіне қарай ала жөнелгенде, ол сұрқай күнге жарқын реңк берген баланың сыңғырлаған үнімен сықылықтап күліп жіберді. Су тасқыны тікелей арнамен жосылып, кеме Уитчем-стритке қиғаштай қатты жылдамдықпен зымырағаны соншалық, одан қалып қоймас үшін Джордждың бар пәрменімен жүгіруіне тура келді. Галошының табанынан лас су жан-жаққа шашырап жатты. Аяқкиімінің айылбасы Джордж Денбро өзінің оғаш өліміне қарсы жүгіріп бара жатқанда сыңғыр қаққан. Осы сәтте баланың бойын ағасы Биллге деген кіршіксіз махаббат сезімі кернеп кеткен еді; сүйіспеншілігіне қоса осының бәрін Биллдің де бірге көріп, қасында бола алмағанына аздап өкініші де болды. Әрине, үйге оралған бойда ол бәрін ағасына айтып беруге тырысар, алайда мұның әңгімесі болған жайтты бүге-шігесіне дейін Биллдің көзіне елестеуіне мүмкіндік бере қоймас. Билл жақсы оқып, жаза білетін, бірақ тіпті осынша жастығына қарамастан, Джордж Биллдің табелінде тек қана бестік тұруының жалғыз себебі бұл еместігіне ақылы жететін. Ағасының шығармалары мұғалімдерге ұнайтын. Иә, Билл әңгіме айтуға шебер және көзі де өте өткір еді.

Ойыншық кеме диагональ арықтан оқша зулап өте шықты, бұл бар болғаны «Дерри ньюстің» жеке құлақтандырулары басылған бүктелген қағаз ғана болатын, бірақ дәл қазір Джорджға бұл кеме Билл екеуі қалалық кинотеатрда сенбінің таңғы сеанстарынан тамашалайтын әскери фильмдегі жүрдек катердей елестеді. Джон Уэйн япошкалармен айқасатын соғыс фильмдеріндегі сияқты. Қағаз кеменің тұмсығынан су екі жағына шашырап, сол зымыраған күйі зымырай отырып, Уитчем-стриттің сол жағындағы нөсер жырасына жеткен. Екі тасқын тоғысқан тұста (бірі — гудрон жарығымен аққан, екіншісі — нөсер жырасымен) біршама қуатты иірім пайда болған еді, Джорджға су кемені тартып әкетіп, аударып тастайтындай көрінді. Шынында да, ол қатты қисайып кеткенде, Джордж қуана айқайлап жіберді, өйткені ол кілт бұрылып, суайрыққа қарай төмен зымырады. Бала оны қуып жету үшін соңынан тұра ұмтылған. Қазан айының өкпек желі ағаштарды шайқады, талай күнге созылған нөсер (биылғы жылы өзін тым аяусыз көрсеткен) олардың сан алуан түсті жапырақтарын толығымен тонап алған еді.

2

Әлі де ыстығынан бет-жүзі талаурап (әйткенмен дене қызуы, ақырында, Кендускигтің су деңгейі секілді түсе бастаған), кереуетте отырған Билл қағаз кемені жасап болып, Джордждың созған қолын қағып жіберді.

— Ал енді маған па-а-арафин әкел.

— Неге? Ол қайда?

— Жертөледе сөреде тұр, төмен түссең болғаны, — деп жауап қатты Билл. — «Га-а-алф» деген жазуы бар қалбырда… «Галф». Маған сол қалбырды, сосын пышақ пен тегеш әкелші. Және бір қорап сіріңке.

Джордж Биллдің айтқандарын әкелуге жөнелді. Кетіп бара жатып шешесінің күйсандықта әлі де тапжылмай отырғанын көрді. Алайда бұл жолы күйсандықта «Элизаға» емес, басқа бір әуен ойналып жатқан. Әсерсіз әрі беймаза секілді мұндай музыка балаға ұнамайтын. Асүйдің терезесін үздіксіз тырсылдатқан жауынның дыбысын да анық естіді. Осы дыбыстар оны жертөле туралы ойдан сәл серпілткендей болды. Бала жертөлені де, сатымен оған түскенді де ұнатпайтын: әрдайым төменге түскенде қараңғыда бірдеңе бұғып жатқандай елестейді. Мұның ақымақтық дейтін әкесі, шешесі де солай дейді, ең бастысы, Билл де сондай ойда еді, әйткенмен…

Тіпті жарық жағу үшін есік ашуды да суқаны сүймейтін (бұл қылығының ақымақтық екені соншалық, өзі мұны ешкімге айтпайтын), өйткені ажыратқышты табу үшін қабырғаны алақанымен сипалап тұрғанында әлдебір сұмдық шеңгелді тұяқ білегіне жармаса кетіп… сосын лас, дымқыл, шіріген көкөніс иісі мүңкіген қараңғылыққа ала жөнелетіндей көрінетін.

Ақымақтық! Үсті-басын жүн басқан, кісі өлтіруге құмар, ондай шеңгелді құбыжықтар болмайды ғой. Тек анда-санда әлдекімдер ақылынан адасып талай адамның қанын жүктейді (кейде Чет Хантли кешкі жаңалықтарда бұл туралы айтатын да), әлбетте, коммиді [6] де естен шығаруға болмайды, дегенмен бұлардың жертөлесін ешқандай қорқынышты құбыжықтар мекендеген емес. Сонда да осы ой басына берік орнығып алған. Және оң қолымен ажыратқышты сипалап (сол қолымен есіктің тұтқасын тас қып ұстап) тұрған қатерлі сәттерде жертөленің иісі соншалықты қатты сезіліп, тіпті кең дүниеге жайылып кеткендей болушы еді. Лас, сыз және шіріген көкөніс иісі барша мақұлық атаулының жиынтығы тәрізді құбыжықтың қапысыз танылатын иісімен астасып кететін. Джордж атауын да білмейтін құбыжықтың иісі, жасырынып, секіруге әзір тұрған тап Соның — көрінгеннің бәрін жейтін, әсіресе бала етіне құмар мақұлықтың иісі.

Сол күні таңертең ол есікті ашып, бір қолымен ажыратқышты іздеп қабырғаны сипалап, екінші қолымен әдеттегіше есіктің тұтқасына жармасып алды, көзі қатты жұмулы, шөл даланың ортасында жұтым су көксеген өсімдік түбірі тәрізді тілінің ұшы аузынан салақтап кеткен.

Күлкілі ме? Әрине! Айтары жоқ! Джорджиге қараңдар! Джорджи қараңғыдан қорқады! Ол әлі кішкентай! Әкесі ортақ бөлме, ал шешесі қонақжай бөлме атаған жерден музыка үні естіліп жатты. Бейне алыс, тым жырақтағы басқа дүниеден шығатын тәрізді. Сірә, суасты ағысымен алысып әлі құрыған пенде адамға толы жағажайдағы жайбарақат сөздер мен риясыз күлкіні тап осылай қабылдайтын болар.

Оның саусағы ажыратқышты сипалап тапты. Уһ! Сырт етті… бірақ ештеңе жоқ. Ешқандай жарық жоқ. Шайтан алғыр! Электр!

Джордж қолын жылан салған себетке тигендей ажыратқыштан жұлып алды. Жертөленің ашық тұрған есігінен бір қадам кері шегінді, жүрегі тарсылдап тұр. Жарық жоқ, әрине… электрді ажыратып тастағаны есінен шығып кетіпті ғой. О, Жасаған! Енді қайтпек? Биллге қайта барып, жарықтың жоқтығынан үрейленіп, парафин әкеле алмадым демек пе? Ол саты баспалдағында әлдебіреу шап бере ме деп қорқады, комми де, маньяк-қанішер де емес, бірақ солардың бәрінен сұмпайы мақұлық. Сол баспалдақтың қуысынан сасық денесінің бір бөлігін сұғып жіберіп, мұны сирағынан шап беріп ұстай алса ше. Қорқынышты ғой, солай ма? Басқалар мұның сылтауына күлсе де, Билл күле қоймас. Биллдің жатып кеп ашуланары анық. Ол бұған: «Есейетін кезің болды ғой, Джор-джи… саған кеме керек пе, жоқ па?» — дер еді.

Тап осы сәтте Джордждың ойы өзін түртіп қалғандай, Билл жатын бөлмеден айқай салған:

— Сен тірімісің, Дж-Джорджи?

— Жоқ, әкеле жатырмын, Билл, — деп тіл қатты Джордж, тұла бойын түршіктірген қорқыныштан арылу үшін қолын ысқылап. — Су ішуге бөгеліп қалғаным.

— Бол енді, тез-дет!

Бала өзіне қажет сөреге төрт баспалдақ төмен түсіп жетті (жүрегі үлкен жұмсақ балға секілді дүрсілдеп, желке шашы тік тұрып, көзін от жаққандай күйдіріп, қолы суынып кеткен), енді кез келген сәтте жертөле есігі тарс жабылып, асүйден түсіп тұрған жарықты тасалап, мына әлемдегі барлық комми мен маньяк-қанішерлерден, япошка, Аттила, жүздеген қорқынышты фильмдердегі мақұлықтардан әлдеқайда сорақы Соның дауысын еститініне шүбәсі қалмаған. Зәрені ала ырылдаған Сол… құбыжықтардың құбыжығы бұған бір-ақ қарғып, қарнын тіліп жіберудің алдындағы төбе құйқаны шымырлатар сәттерде соның ырылдаған үнін еститіндей.

Тап сол күнгі дүниені су басып қалды дерлік қатты тасқыннан жертөленің иісі тіптен жүрек айнытарлық еді. Бұлардың үйі Уитчем-стритте әжептәуір биікте, төбенің басына қатар орналасқандықтан, жағдайы аса жаман емес-ті, әйткенмен іргетасы көне болғандықтан сол арқылы сіңген су жертөленің еденінде шылқып жатыр. Иісінің жағымсыз екендігі соншалық, тіпті тыныс алу мүмкін емес. Сол себепті оған терең дем алмай, жиілетіп жеңіл тыныстауға тура келген.

Джордж сөреде жатқан қоқыр-соқырды: «Киви» аяқкиім кремінің ескі сауыттарын, аяқкиім тазалайтын барқыт шүберек, сынған керосин шамы, бос қалған «Уиндекс» пластика шөлмегін, «Тэтл» полиролін құйған ескі канистрді тез-тез сапырылыстыра бастады. Әлдебір себеппен канистрдің қақпағындағы тасбақаға қызыға қарап, отыз секундтай уақытын жоғалтты. Канистрді былай тастап, ақырында, «Галф» деген жазуы бар қажетті қалбырды тапты-ау.

Соны шап берген ол сатымен жоғары қарай жүгірді, кенет көйлегінің етегі шалбарынан шығып кеткенін және сол етегінің қырсық боп жабысарын ойлап үлгерді: жертөледегі құбыжық жоғары өрлеуіне мүмкіндік берер-ау, бірақ көйлегінің етегіне жармаса кетеді де, кері қарай сүйреп әкетіп, сосын…

Асыға басып асүйге жетіп алды да, есікті тарс жапты. Қатты жапқаны сондай, сарт еткен дыбысы шықты. Қолында парафинді қалбыр, өзі қара терге түскен, көзін жұмды да, есікке сүйене берді.

Күйсандықтың үні семіп, шешесінің дауысы естілді:

— Джорджи, келесі жолы есікті бұдан гөрі қаттырақ жап. Бәлкім, серванттағы бірнеше тәрелкені қиратудың сәті түсер.

— Кешір, апа! — деп айқайлады бұл.

— Джорджи, боқкөтен, — деді Билл ұйқыжайдан. Шешесі естімес үшін сөзін бәсең айтқан. Джордж мырс етті. Қорқынышы заматта сап болған.

Жаман түс көріп, жүрегі атқақтап оянған адамның есін жиғаны тәрізді. Ол өз денесін ұстап көріп, өңінде ондай ештеңе жоғын білген бойда бәрін ұмыта бастайды ғой. Қорқынышты түстің жартысы есінде жоқ, аяғы еденге тиген бойда төрттен үшін ұмытады — душқа түсіп, сүртініп, ал таңғы астан кейін жаман түсі біржолата есінен шығып кетеді. Тек келесіге дейін… тағы жаман түс көргенде бар қорқынышы заматта қайта оралады.

«Мынау тасбақа ғой, — деп ойлады Джордж, тартпасында сіріңке жатқан үстелге беттей беріп. — Осындай тасбақаны қайдан көріп едім?»

Бірақ бұған жауап таппаған соң, ол жайында ойламағаным жөн болар деп түйді.

Суырмадан сіріңке қорабын, сөреден пышақ (әкесі үйреткендей жүзін әрі қаратып), асханадағы буфеттен кішкентай тегеш алып, Биллдің бөлмесіне қайтып келді.

— Нет-т-кен көт-тің тесігі едің, Дж-Джорджи. — Әйткенмен Биллдің дауысы бейбіт естілді. Ол кереует қасындағы үстелшедегі науқастың заттарын: бос стақан, су құйылған графин, қағаз сүлгілер мен кітаптарға қоса «Викс варораб» жақпа майының шөлмегін (оның иісі ылғи да Биллге жөтелі мен пышылдаған танауын еске түсіретін) бір шетке ысырды. Сол жерде Бах немесе Шопенді емес, тек қана Литтл Ричардтың әндерін тарататын ескі «Филко» радиоқабылдағышы да тұрған… бірақ Литтл Ричардтың дауысы тым баяу естілетіндіктен, өзіне тән бастапқы қуатынан мүлдем мақұрым еді. Джульярдте [7] рояльда ойнауды үйреніп жүрген шешелері рок-н-роллды жек көретін. Ұнатпағаны былай тұрсын, тіпті оның жүрегін айнытатын.

— Мен көттің тесігі емеспін, — деп жауап қатты Джордж әкелгендерін кереуеттің қасындағы үстелшеге қойып жатып.

— Тап соның өзісің, — деп тақымдады Билл. — Үл-к-е-ен, кір көттің тесігісің, міне, кімсің сен.

Джордж сондай баланы — аяғы бар көттің тесігін көз алдына елестетіп, күліп жіберді.

— Сен Огастан да үлкен көттің тесігісің. — Осы арада Билл де күле бастаған.

— Ал сен тұтас штаттан да үлкен көттің тесігісің, — деп жауап қатты Джордж. Осы арада бұлар екі минуттай саңқылдап күлді.

Бұдан соң әңгіме тек кішкентай ұлдар үшін ғана маңызды сыбырға көшкен: ең үлкен көттің тесігі кім, кімнің көтінің тесігі үлкен, кімнің көтінің тесігі тым лас және тағысын тағылар анықталды. Ақырында Билл тыйым салынған сөздің бірін айтып — Джорджды үлкен, кір, боқкөттің тесігі деп атады, бұдан соң екеуі де шиқылдап күлісті. Биллдің күлкісі жөтелге ұласты. Жөтелі тыйыла бергенде (бұл уақытта Биллдің түрі піскен қара өрікке ұқсап, Джордж қатты секем ап қалған), күйсандық та ойнауын доғарды. Екі бала қонақжайға бұрылып, отырған орындығын бір шетке ысырып, шешелерінің асығыс қадам басқан дыбысы естілмей ме деп құлақтарын тікті. Шынтағымен аузын басқан Билл екінші қолымен графинді нұсқады. Джордждың стақанға құйып берген суын Билл ішіп алды.

Күйсандыққа тағы тіл бітті — тағы да «Элизаға». Осы пьеса Тұтықпа Биллдің есінде біржолата қалып қойыпты, тіпті қаншама жылдар өткен соң да осы әуенді естігенде қарадай денесі түршігіп, жүрегі қысылып: «Шешем осы пьесаны Джордж өлген күні ойнаған» деп есіне алатын.

— Тағы жөтелемісің, Билл?

— Жоқ.

Билл қораптан қағаз сүлгіні алып, әлдебір құрылдаған дыбыс шығарып, сүлгіге қақырынды да, оны бүктеп, кереуетінің қасындағы тап сондай бүктесіндер жатқан қоқысқа арналған себетке тастай салды. Бұдан соң парафинді қалбырды ашып, төңкеріп, алақанына парафин текшесін түсірді. Ағасынан көз айырмай қарап тұрған Джордж дыбысын шығарған жоқ, ештеңе сұрамады. Бірдеңе істеп отырғанда Джордждың өзімен сөйлескенін Билл ұнатпайтын, егер бұл аузын ашпаса, Билл бәрін өзі түсіндіретініне Джордждың баяғыда көзі жеткен.

Билл пышақпен парафин текшесінен титтей кесіп алып, тегешке салды, сіріңке шағып, оны парафин кесегіне тигізді. Екі бала сары жалынға тесіле қарап тұр, ал бұл кезде бәсеңси бастаған жел анда-санда терезені жаңбырмен сабалап қояды.

— Кемені су өткізбейтін ету керек, әйтпесе ылғал тартып, батып кетеді. —Джордждың қасында жүргенде Биллдің тұтықпасы азаятын, кейде тіптен жоғалып та кететін. Алайда мектепте қатты тұтығып, кейде сөйлей алмай қалатын еді. Ондай кездері сөзін сап тыйып, партаның шетіне жармасып отыра қалады. Бет пішіні қызғылтым шашының түсінен аумай, талаурап кеткен ол көзін сығырайтып, тамағынан әлдебір сөз шығаруға тырысқан сәтінде сыныптастары қарадай аяп, Биллден көзін тайдырып әкететін.

Кейде кейбір сөздерді тұтықпай айтатын. Дегенмен мүлде дыбысы шықпай қалатын кездері де болады. Үш жыл бұрын мұны машина қағып, үйдің қабырғасына қарай ұшырып түсірген. Ол жеті сағат бойы ес-түссіз жатты. Шешесі оның тұтықпасын сол оқиғаның салдарынан дейтін. Бірақ Джордж әкесінің (тіпті Биллдің өзінің де) бұған аса сенбейтінін сезетін.

Тегештегі парафин кесегі түгелдей еріп кетті. Жалын бәсеңдеп, көгілдір реңкке түсіп барып сөнді. Балқыған парафинге саусағын тыққан Билл ыс етіп, лезде жұлып алды. Сосын Джорджға кінәлі кейіппен жымиып:

— Ыстық екен, — деді.

Бірнеше секундтан кейін саусағын қайта тығып, парафинді кеменің қағаз бортына жаға бастады, онысы тез қатып, сүт түстес қабықша пайда болды.

— Мен де істесем қайтеді? — деп өтінді Джордж.

— Мейлі. Тек көрпеге тамып кетпесін, әйтпесе шешем өлтіреді.

Джордж аса ыссы емес, бірақ жып-жылы парафинге саусағын тығып, кеменің екінші жағына жаға бастаған.

— Қалың ғып жақпа, көттің тесігі! — деді оған Билл. — Жүзбей жатып суға батып кетсін деймісің?

— Кешір.

— Оқасы жоқ. Істей бер.

Джордж өз жұмысын бітіріп, кемені көтерді. Сәл ауыр тартыпты, бірақ оншалықты емес.

— Керемет. Мен тысқа шығып, мұны суға жүзгізем.

— Сөйт, — деді Билл. Өзі шаршап отыр… шаршағаны — науқасынан әлі де толық айықпағанын білдіреді.

— Сенің де барғаның жөн еді, — деді Джордж. Шынымен оның да барғанын қалаған. Билл кейде өктемдікке салатын, бірақ ылғи да қызықты бірдеңелер ойлап табуға шебер әрі інісін көп ренжітпейтін. — Бұл сенің кемең ғой.

— Мен де барсам болар еді. — Билл тұнжырап қалды.

— Жарайды енді… — деді кемеге екі қолымен жармасқан Джордж аяғын бір көтеріп, бір түсіріп.

— Үстіңе сулық ки, — деп ескертті Билл, — әйтпесе мен сияқты тұмау-р-ратып қаларсың. — Әйткенмен менің ба-ациллімнен бәрібір ауырасың-ау.

— Рахмет, Билл. Тамаша кеме. — Осы арада Джордждың істеген қылығын Билл мәңгі есіне сақтап қалды: ол еңкейіп ағасының бетінен сүйген.

— Енді ауыратының айдан анық, көтеннің тесігі. — Аяқастынан көңілденген Билл Джорджға қарап жымиды. — Мына жерді жинастыр, жарай ма? Әйтпесе шешем шатақ шығарар.

— Әрине. — Ол кеменің бортына су өткізбеуді қамтамасыз еткен заттардың бәрін жинастырды да, әрі аттады: кеме тегештегі парафин қалбырының үстінде тұрған.

— Дж-Дж-Джорджи?

Джордж бұрылып ағасына қарады.

— С-са-қ бол.

— Әрине. — Бала сәл қасын керді. Мұндайды әдетте ағасы емес, шешесі ескертетін еді. Биллді сүйіп алғаны да қызық болды-ау. — Әрине, сақ болам.

Ол шығып кетті. Билл оны содан қайтып көрген емес.

3

Енді Джордж Уитчем-стриттің сол жағында төменге жүзіп бара жатқан кемені қуып келе жатты. Тез жүгірген, бірақ судың ағысы одан да қатты болып, кемемен арақашықтығы ұлғая берді. Ол күшейе түскен су сарынын естіді және жотадан елу ярдтай төмендегі нөсер жырасымен сарқыраған жаңбыр суы жиектастағы ұзынша жарты шеңберлі суағарға қарай жөңкілгенін көрді. Итбалықтың терісі тәрізді жапырақтарынан айырылған жылтыраған қара бұтақ Джордждың көз алдында суағардың көмейіне барып кептелді. Бұтақ қас қағым сәтке бөгеліп қалды да, сосын оны төменге тартып әкетті. Мұның кемесі де сол жаққа бағыт алды.

— Аһ, нәжіс пен «шинола» [8]! — деп айқайлап жіберді бала.

Жүрісін жылдамдатып, қазір кемені судан алып шығам деп ойлаған. Бірақ Джордждың аяғы тайып кетіп, ұшып түсіп, тізесін жарақаттап, ауру жанына батқаннан айқайлап жіберді. Сосын су иіріміне тап болған кемесі екі айналып барып, көзден ғайып болғанын байқады.

— Нәжіс және «шинола»! — деп тағы айқайлады бала жұдырығымен гудронды тоқпақтап. Қолы да ауырған Джордж жылап жіберді. Ақымақтықпен кемесінен айырылып қалғанын қарашы!

Ол орнынан тұрып, суағарға жақындады. Тізерлеп төменге көз тастаған. Қараңғы түнекке жөңкіле құлаған су гүр-гүр етеді. Осы сарыл-гүрілден тұла бойы түршігіп кетті. Осы мұның есіне…

— Аһ! — Жан дауысы шыққан ол серіппемен итергендей ыршып кетті.

Әлгі жерде сарғыш көз ұшқындап тұр еді. Оны үнемі көз алдына келтіретін, бірақ жертөледен ешқашан көрмеген. Басына бұл бір жануар ғой, бар болғаны әлдебір жануар болар деген шым-шытырық ой келген, бәлкім, осында су ағызып әкелген үйдің мысығы шығар.

Сөйтіп, зыта жөнелуге әзірленген… мына жанып тұрған сарғыш көзден есеңгіреп қалған ақыл-ойы дес бергенде қашып кетер еді. Ол саусағымен гудрон бетінің бұдырын, оның үстінен ағып жатқан суық су қабатын сезді, бірақ суағар жақтан өзіне бағытталған байыпты, тіпті жағымды дауыс естілді:

— Сәлем, Джорджи.

Джордж көзін жыпылықтатып, тағы төменге қарады. Алайда көзіне көрінген нәрсеге сене алар емес. Бұл бір ойдан шығарылған хикаяға немесе аңдар өзара тілдесіп, билейтін фильмге ұқсайтын-ды. Егер он жасқа үлкен болғанда, өзінің осы көргеніне сенбесі анық, әйтсе де ол он алтыда емес, небәрі алты жаста болатын.

Суағарда бір клоун тұр екен. Бұл жер онша жарық емес-ті, бірақ Джордж Денброның оны көруі үшін мұндағы алакөлеңкенің өзі әбден жеткілікті еді. Ал мынау циркте немесе теледидардан тамашалап жүрген клоуннан аумайды.

Бозо [9] мен Кларабель [10] арасындағы секілді бұл басқалармен де тілдесіп (әлде әйел заты ма?.. клоунның жынысын Джордж анықтай алмаған), сенбінің «Худи-Дуди» таңғы хабарында жәшігін үрлеп жүрген клоун. Кларабельдің не дегенін тек Буйвол Боб қана түсінетін, бұған Джордждың үнемі күлкісі келетін. Ол суағардан клоунның аппақ бетін, тақыр басының екі жағындағы ұйысқан сары шашын көрді, езуінің шетіне клоунның абажадай жымиысын салып қойыпты. Джордж бірнеше жасқа ересек болғанда, алдымен Рональд Макдональд [11] туралы, содан кейін ғана Бозо немесе Кларабель жөнінде ойлар еді.

Клоун бір қолына әлдебір піскен үлкен жеміс тәрізді шарлардың сан алуан түсті бумасын ұстап алыпты. Екінші қолында Джордждың кемесі тұр.

— Кемеңді алғың келе ме, Джорджи? — Клоун жымиып қойды.

Джордж да жымиды. Басқа амалы да жоқ. Мұндай жымиысқа жауап бермей болмайды ғой.

— Әрине, алғым келеді.

Клоун күлді.

— «Әрине, алғым келеді». Мұның жақсы! Өте жақсы! Ал шарға қалай қарайсың?

— Енді… әрине. — Ол ұмсына берді де… сосын дүдәмалдана қолын тартып алды. — Мен бейтаныс адамдардан ештеңе алмауға тиіспін. Әкем солай деген.

— Әкең ақылды екен, — деді суағарда тұрған клоун жымиып. Клоунның көзі сарғыш деп қалай ойлағам деді іштей Джордж. Көзі шешесі мен Биллдікі тәрізді ұшқын шашатын ашық көк екен ғой. — Рас айтам, ақылды екен. Сондықтан саған өзімді таныстырайын. Джорджи, мен Боб Греймін, сондай-ақ Пеннивайз, Биші клоун ретінде танымалмын. Пеннивайз, Джордж Денбромен танысып қой. Джордж Денбро, Пеннивайзбен таныс. Енді бір-бірімізді танимыз. Бұдан былай мен саған бейтаныс емеспін, сен маған бейтаныс емессің. Солай ма?

Джордж күлді:

— Солай шығар, — қолын кемеге соза беріп… қайта тартып алды. — Ал төменгі жақта жүргенің қалай?

— Мені осында жел мен жаңбыр қуып тықты, — деп жауап қатты Пеннивайз, Биші клоун. — Тіпті күллі циркті осыдан бір-ақ шығарды. Цирктің иісін сезіп тұрмысың, Джордж?

Джордж ілгері еңкейген. Кенет мұрнына жержаңғақтың иісі келді! Ыстық, қуырылған жержаңғақтың және сіркесуының! Қақпағындағы саңылауынан картоп-фриге құятын ақ сіркесуы. Сондай-ақ қант мақтасы мен қуырылған тоқаштың да иісі шығады. Тағы бұған қоса аңдардың нәжісінің өткір иісі келеді. Аренадағы ағаш ұнтағының иісін де жазбай таныды. Бірақ сөйте тұра…

Бірақ сөйте тұра лай тасқын мен шіріген жапырақтардың және қараңғы суағардың иісі де ешқайда кетпепті. Дымқыл, шіріген иіс. Жертөленің иісі.

Тек басқа иіс күштірек еді.

— Әрине, сеземін.

— Кемеңді алғың келе ме, Джорджи? — деп сұрады Пеннивайз. — Сұрағымды қайталап тұрғаным, ол саған тым қажет те емес сияқты ғой. — Ол кемені жымия жоғары көтерді. Клоунның үстінде үлкен қызғылт түймелі қолпылдаған жібек костюм, ашық көк галстук, қолында әдетте Микки Маус пен Дональд Дак киетін үлкен ақ биялайы болды.

— Иә, алғым келеді. — Джордж суағарға қарады.

— Шарларды да ма? Менде қызыл, жасыл, сары, көгі бар…

— Олар ұша ма?

— Ұша ма деймісің? — Клоунның көзі бақырайып кетті. — Иә, әрине, ұшады. Олар ұшады! Және қант мақтасы да бар.

Джордж суағарға жақындаған. Клоун оның қолынан шап берді.

Джордж клоунның бет бейнесінің заматта өзгеріп сала бергенін байқады.

Бала тап алдынан қорқынышты құбыжықты көрді, мұнымен салыстырғанда жертөледегі ең сұмдық деп ойлаған бейнелері бейкүнә секілді көрінді. Көргені шеңгелді табанымен бір ұрып, ақыл-есінен тандырды.

— Олар ұшады, — деп күбірледі суағардағы мақұлық мысқылдаған үнмен. Ол Джордждың қолынан тастай қылып қысып ұстап, ағызып әкеткен қоқысты мұхитқа апара жатқан күркіреп-сарқыраған су жөңкілген қорқынышты қараңғыға қарай сүйрей жөнелді. Мына тас қараңғылықты көрмеу үшін Джордж мойнын иіп алып, құйып тұрған жаңбырға, 1957 жылғы күздің сол күнгі ақшамында Дерридің үстіне доғадай иілген ақшыл аспанына қарап жанталаса айқайлады. Оның төбе құйқаны шымырлатқан ащы дауысын күллі Уитчем-стрит естіді: суағардан төмен, жоғары орналасқан үйлердегі жұрт терезелерден үңіліп немесе шығаберіске жүгіріп шыққан.

— Олар ұшады, — деп ырылдады Сол, — ұшады, Джорджи, менімен бірге төменге түскен соң, сен де ұшасың, ұш…

Джордждың иығын бетонның жиектас бордюрі қысып қалды. Сол күнгі тасқынның салдарынан өзі жұмыс істейтін «Аяқкиім кемесіндегі» жұмысына бармай, үйінде қалған Дэйв Гарденер лай суға малтығып, бет-аузын аяусыз соққылап жатқан судан дауысы зорға естіліп бақырған сары сулықты кішкентай баланы көрген.

— Төмендегінің бәрі ұшады, — деп күле күбірледі жексұрын дауыс, ал сосын бала бірдеңенің сырт етіп үзілгенін естіді де, жанына қатты батқан сұрапыл ауру тұла бойын тегіс жайлап, сонымен бірге Джордж Денброның демі де үзілген-ді.

Дэйв Гарденер бірінші болып жетті, баланың дауысын естіген бойда суағарға қырық бес секунд ішінде жүгіріп жеткенімен, Джордж Ден-бро өліп қалған болатын. Баланың арқасындағы сулықтан шап берген Гарденер оны сыртқа алып шықты… бірақ Джордждың мәйіті қолында аунап түскен мезетте өзі де бақырып жіберді. Сулықтың сол жағы қып-қызыл боп кетіпті. Бұрын баланың сол қолы тұрған иығындағы жарақаттан суағарға қан саулап ағып жатты. Дал-дұлы шыққан етінен иық сүйегі ырсиып шығып тұр.

Дэйв теңселе басып көшемен жүгіріп келе жатқан жұртқа қарсы жүргенде ақшыл аспан астында шалқасынан жатқан баланың көзі жаңбыр суына тола бастаған еді.

4

Аузы-мұрнынан шыға қоқысқа лық толған төмендегі суағармен («Ол жерде ешкім болуы мүмкін емес», — деп түсіндірген «Дерри ньюстің» тілшісіне аймақтың шерифі, дауысынан ашу мен наразылық аңғарылды: тіпті айқай салудан өзін зорға ұстап қалған. — Мына тасқын тіпті Геркулестің өзін де ағызып әкетер еді») Джордждың газет қағазынан жасалған кемесі арқыраған су тасқыны жосылған қараңғы қуыстар мен ұзын бетон туннельдер арқылы алға қарай зымырап бара жатты. Біраз уақыт кесірткенікі секілді арбиған тұяқты табанынан су тамшылаған өлі тауықпен қатар жүзді. Сосын қаладан шығысқа кететін жолайрықта су тасқыны тауықты сол жақтағы бағытқа қарай бұрып әкетті де, ал Джордждың ойыншық кемесі тура тартты.

Бір сағаттан кейін (Дерридің қалалық ауруханасындағы жедел емдеу палатасында жатқан Джордждың шешесіне тыныштандыратын дәрі берген, ал бет-жүзі қуарып, есі шығып кеткен Тұтықпа Билл Джордж үйден шыққан кезде шешесі күйсандықта «Элизаға» әуенін ойнап отырған қонақжайдан әкесінің өксіп жылаған дауысын естіп, кереуетінде мелшиіп отыр) кеме мылтық оқпанынан ұшқан оқ тәрізді бетон құбырдан атып шықты. Сосын суағармен белгісіз арна арқылы әрі қарай жүзіп кете барды.

Жиырма минуттан кейін ойыншық кеме кемерінен асып буырқанып жатқан Пенобскот өзеніне жеткенде, әуеде аспан ашылар кездегі көгілдір жолақ пайда болған. Жаңбыр да тыйылды.

Кеме тұмсығымен суға сүңгіді, шайқалды, кейде су көсіп алды, бірақ батып кеткен жоқ. Ағалы-інілі екеуі жақсы еңбектеніпті: ішіне су кірмеді. Мен оның жүзу сапарының қалай аяқталғанын білмеймін, аяқталды ма екен. Бәлкім, мұхитқа жетіп, ертегідегі сиқырлы кеме тәрізді соның шалқар кеңістігін әлі күнге кезіп жүрген шығар. Тек бар білетінім: жойқын тасқын жалдарымен Мэн штаты Дерри қаласының әкімшілік шекарасын кесіп өткенде су бетінде зулап бара жатқан, осылайша бұл хикаядан біржолата ғайып болды.

2-тарау

ФЕСТИВАЛЬДАН КЕЙІН

(1984 жыл)

1

Адриан бұл қалпағын тастамай алып жүрген себебі (кейіннен мұны полицейге бойфренді еңіреп жылап отырып айтқан еді) — өлерінен алты күн бұрын Бэсси-паркіндегі жәрмеңке кешенінде «Жеңіске жеткенше лақтыр» байқауында ұтып алған болатын. Және онысын мақтан тұтатын.

— Оны үнемі киіп жүрді, өйткені осы боқ қаланы жақсы көретін! — деп Адрианның бойфренді Дон Хагарти полицейлерге айқайлап жіберді.

— Жетер, жетер, мұндай сөздің қажеті жоқ, — деді оған Дэйв Гарденердің төрт ұлының бірі — шолғыншы Гарольд Гарденер. Мұның әкесі суағардан Джордж Денброның жалғыз қолды өлі денесін алып шыққан кезде Гарольд Гарденер бес жаста еді. Сол оқиғадан кейін арада жиырма жеті жыл уақыт өтті, бүгінде отыз екіге келіп, шашы сирей бастаған Гарольд Дон Хагартидің қайғысы мен жан азабының шынайы екенін түсінді, бірақ бұған жете мән беруге өзін мәжбүрлей алмады. Өйткені мына еркек (егер біреулер мұны еркек дейтін болса) ернін бояп, бұтына жабысқан атлас лосина киетін, одан жыныс мүшесіндегі әжімдерін санау пәлендей қиындық туғызбас еді. Қайғы — қайғы, жан азабы — жан азабы шығар, бірақ ол басына түскен қасіретке қарамастан, сол педик күйінде қалған. Марқұм досы Адриан Меллон тәрізді.

— Қане, тағы бір қайталайық, — деді Гарольдтің серіктесі Джеффри Ривз. — Екеуің «Сұңқардан» шығып, Арнаға бет алдыңдар. Содан кейін не болды?

— Сендерге неше рет айтуға болады, ақымақтар? — Хагарти тағы айқайға басты. — Әлгілер оны өлтірді! Суға итеріп жіберді. Өздерін Мачо-Ситидеміз деп есептеді! — Дон Хагарти жылап жіберді.

— Тағы айтшы, — дейді Ривз де өз дегенінен қайтпай. — Екеуің «Сұңқардан» шықтыңдар. Сосын не болды?

2

Дәліздің ар жағындағы жауап алатын бөлмеде Дерридің екі полицейі он жеті жасар Стив Дюбеймен әңгімелесіп отыр. Ал олардан бір қабат жоғарыда — шартты түрде сотталғандарды бақылау жөніндегі инспектордың кабинетінде тағы екеуі он сегіз жастағы лақап аты Өрмекші Джон Гартонды тергеп жатса, ақырында полиция бастығының кабинетінде шефтің өзі Эндрю Рейдмахер мен аймақтық прокурордың орынбасары Том Баутильер он бес жастағы Кристофер Ануиннен жауап алды. Бұтына джинсы шалбар, машина майына былғанған кеудеше, аяғына келте тұмсықты абажадай сапер етігін киген Кристофер жылап отыр. Ең осал тізбек осы деп пайымдаған Рейдмахер мен Баутильер осы баламен айналысуда.

— Қане, тағы қайталайық, — деді Баутильер Кристоферға бұл сөзді өздерінен екі қабат төменде отырған Джеффри Ривзбен бір мезгілде қайталап.

— Оны өлтіру ойымызда болған жоқ, — деп міңгірледі Ануин. — Бәрі ана қалпақтың кесірі. Өрмекші бірінші рет ескерткен соң… әлгі қалпақты қайта киер деп ойлаған жоқпыз. Оны жай қорқытайық дегенбіз.

— Айтқан сөзі үшін ғой, — деп қыстырылды шеф Рейдмахер.

— Иә.

— Джон Гартонға он жетінші шілдеде түстен кейін айтқан сөзі үшін ғой.

— Иә, Өрмекшіге. — Ануиннің көзінен жасы тағы бұрқ етті. — Бірақ ол қырсыққа тап болғанын көрген соң құтқаруға тырыстық… қалай болғанда да Стиви Дюбей екеуміз тырысып бақтық… өлтірейік деген жоқпыз!

— Қой, Крис, біздің басымызды қатырма, — деп қолын сілтеді Баутильер. — Сендер әлгі кішкентай гомикті Арнаға лақтырып жібердіңдер.

— Иә, бірақ…

— Сөйтіп, үшеуің бар шындықты мойындау үшін осында келдіңдер. Шеф Рейдмахер екеуміз мұны бағалаймыз, солай ма, Энди?

— Шүбәң болмасын. Тек шынайы еркек қана қолымен істегенін мойнымен көтереді, Крис.

— Сондықтан өтірік айтып әуре болма. Анау гомик досы екеуі «Сұңқардан» шыққанын көрген бойда Арнаға лақтырып жіберуге ұйғардыңдар, солай ма?

— Жоқ! — Крис Ануин жанталаса қарсылық білдірді.

Баутильер жейдесінің омырау қалтасынан «Мальборо» қорабын шығарып, шылымды аузына тықты да, қорапты Ануинге ұсынды:

— Бәлкім, темекіден аларсың.

Ануин алды. Жасөспірімнің ерні дірілдеп кеткендіктен Баутильер жанған сіріңкесін темекі ұшына зорға тигізген.

— Сонымен қатар ана қалпақты киіп жүргендіктен бе? — деп сұрады Рейдмахер.

Ануин шылымды құныға сорып, басын салбыратып еді, майланған шашы көзін жауып кетті. Сөйтіп, түтінді секпіл басқан танауынан шығарды.

— Иә, — деді естілер-естілмес.

Баутильер алға қарай еңкейді, қой көзі жалт етті. Бет пішіні құбыла қалғанымен, дауысы жұмсақ күйінде қала берді.

— Не дедің, Крис?

— Иә деймін, иә. Солай деп ойлаймын. Арнаға лақтырайық деп. Бірақ өлтіруге емес. — Ол үрей билеген аянышты кейіпте басын көтерді, Дерридегі «Арна күндері» фестивалінің соңғы кешінде екі досымен кешкі сағат жеті жарымда үйінен шыққан соң өмірінде болған аса күрделі өзгерісті әлі толық сезіне алмаған халде еді. — Өлтіруге емес! — деп қайталады. — Және көпірдің астындағы ана жігіттің… кім екенін әлі күнге білмеймін.

— Қандай жігіт? — Рейдмахер аса мән берместен сұрай салған. Әңгіменің бұл тұсын олар естіген және оған біреуі де сенген жоқ — кісі өлтіруге айыпталғандар ерте ме, кеш пе, ылғи да әлдебір бейтаныс біреуді нұсқайтыны белгілі. Баутильер тіпті бұл сылтауға ертеректе көрсетілген «Қашқын» телесериалындағы шолаққол еркектің синдромы деген атау да қойған.

— Клоун костюмін киген, — деп жауап қатқан Крис Ануиннің тұла бойы қалтырап кетті, — шар көтеріп жүрген жігіт.

3

Шілденің он бесінен жиырма біріне дейін созылған «Арна күндері» фестивалінің ойдағыдай өткеніне Дерри тұрғындарының көпшілігі шүбәсіз еді: ол қаланың өнегелік келбетіне және беделіне… әрі әмиянына да оң ықпалын тигізген.

Апталық фестиваль қала орталығын кесіп өтетін Арнаның жүз жылдығы құрметіне өткізілді. Осы Арна салынғаннан кейін Дерриде 1884–1910 жылдары ағаш саудасы қарқын алды. Арна Дерридің гүлденуіне бастау болды.

Қала шығысынан батысына, солтүстігінен оңтүстігіне қарай құлпырып кеткен. Кейбір тұрғындар қарғап-сілеп жататын, ондаған жылдар бойы жөндеу көрмеген шұңқырлар мен ойықтар да тегістеліп, жолға қатқыл табан төселген. Қаладағы ғимараттар ішінен жөнделіп, сыртынан сырланды. Бэсси-паркіндегі негізінен гомосексуалистерге бағытталған граффитилерінің көрер көзге ерсі дегендері («ПИДОРЛАРДЫҢ БӘРІН ӨЛТІРЕМІЗ» немесе «СПИДТІ СЕНДЕРГЕ ҚҰДАЙ ЖІБЕРГЕН, ШАЙТАН АЛҒЫР ГОМИКТЕР» деген сияқты), Сүйістер көпірі аталатын Арнаның шатырлы жаяу көпірінің тақтай жақтаулары төменгі орындықтарынан қырып тасталды.

Қала орталығындағы бір-бірімен жапсарлас бос қалған үш дүкенге Арна күндері мұражайын орналастырып, оны жергілікті кітапханашы әрі әуесқой тарихшы Майкл Хэнлон жинаған экспонаттармен толтырды. Ежелгі тұрғындардың әулеттері өздерінің баға жетпес қазыналарымен бөлісті, сөйтіп, фестиваль өткен бір апта ішінде мұражайға бас сұққан қырық мыңға жуық келуші 1880 жылдардағы ағаш кесушілердің балта, ара секілді құралдарын, асханадағы 1890 жылдардың ас мәзірін, сол сияқты 1920 жылдардағы балалар ойыншықтары мен екі мыңнан астам фотосуреттерді және соңғы жүз жылдағы Дерридің өмірі жайындағы әуесқой фильмдердің ондаған бобиндерін көру үшін жиырма бес доллардан төледі.

Мұражайға демеушілік жасаған «Дерридің әйелдер қоғамы» Хэнлон ұсынған кейбір экспонаттарды (атап айтқанда, 1930 ж. атақты жазалау орындығын) және фотосуреттерді (айталық, атақты атыстан кейінгі Брэдлидің қарақшыларын) көрсетуге тыйым салды. Бұған бәрі де келіскен: экспозиция онсыз да жақсы және шынын айтқанда, ешкім де әлгіндей сұмдықтарды көргісі келмеген. Ескі әуенде айтылғандай, негативті ысырып, позитивті дәріптеу әлдеқайда артық емес пе.

Дерри-паркіне үлкен жолақты шатыр қалқа орнатылып, оның астында жеңіл тағамдар, кондитерлік өнімдер мен салқындатылған сусындар сатылды. Әр кеш сайын онда оркестр ойнады. Бэсси-паркіне «Смоукис грейтер шоус» компаниясы аттракциондар жеткізді, ал жергілікті тұрғындар түрлі байқауларға арнап павильондар орнатқан. Арнаулы трамвай сағат сайын қаланың тарихи орамдарын айналып өтіп, ақырында жұрттың қалтасын қағумен айналысатын у-шулы да қызықты осы машинаның алдына келіп тоқтайтын.

Тап осы жерде Адриан Меллон өзінің ажалына себепкер болған, лентасында «I ♥︎ DERRY!» деген жазуы бар қағаз цилиндр қалпағын ұтып алған болатын.

4

— Мен шаршадым, — деді Джон Гартон. Екі досы тәрізді ол да Брюс Спрингстинге еліктеп, сол секілді киінетін, әйткенмен егер өзінен сұрай қалса, Спрингстинді ынжық немесе гомик деп атап, «Деф Леппард», «Твистед систер» немесе «Джудас Прист» секілді азулы металдық топтарға тәнті екенін білдірер еді. Қолының бұлшық еттерін әйгілеу үшін қарапайым көк кеудешесінің жеңін жұлып тастаған. Қалың қызғылт қоңыр түсті шашы бір көзін жауып тұр — мұнысымен ол Спрингстин емес, Джон Кугар Мелленкамптың [12] көшірмесі тәрізді. Екі қолын айшықтаған көкпеңбек татуында бейнеленген құпия рәміздер құдды балалар салған сурет секілді көрінеді. — Енді ештеңе де айтқым келмейді.

— Бізге жәрмеңкенің сейсенбі күнгі екінші жартысы жөнінде айтшы, — деді оған Пол Хьюз. Ол да шаршады, әрі осы берекесіз хикая әбден жынына тиіп, жүйкесін жұқартты. «Арна күндері» фестивалі жұрттың бәрі құлағдар болған оқиғамен аяқталғаны, бірақ оны «Күн бағдарламасында» ешкімнің хабарлауға тәуекелі жетпегені туралы ой оның басына тағы келген. Ал егер тәуекел ете қалса, ол былай айшықталар еді:

«Сенбі, 21:00. Дерри орта мектебі оркестрінің және «Барбер шоп меллоу-мэн» ансамблінің соңғы өнер көрсетуі.

Сенбі, 22:00. Үлкен мерекелік отшашу.

Сенбі, 22:35. Адриан Меллонды ғұрыптық құрбандыққа шалу, «Арна күндері» фестивалінің ресми жабылуы».

— Жәрмеңкесі құрысын, — деген жауап қатты Өрмекші.

— Тек Меллонға не дегеніңді және оның саған не айтқанын қайталашы.

— О, Құдайым… — Өрмекші көзін алартты.

— Қане, Өрмекші, — деді Хьюз серіктесін қостап.

Джон Гартон тағы көзін алартып, сөзін қайталауға кірісті.

5

Меллон мен Хагарти бірін-бірі белінен құшақтап, қыздар сияқты сықылықтай күліп серуен құрып жүргенін Гартон да көрген. Алғашында қыздар шығар деп қалған. Сосын Меллонды таныды. Оның кім екенін бұған бұрын да айтқан. Ал бұл оларға көз тастаған сәтте Меллон Хагартиге бұрылып… сосын екеуі сүйіскен.

— Шайтан, қазір құсып жіберемін, — Өрмекшінің дауысы жиіркенішті шыққан. Гартонның жанында Крис Ануин мен Стив Дюбей келе жатты. Өрмекші Меллонды көрсеткен кезде Дюбей екінші педикті танитын сияқтымын деген. Оның аты Дон, ататегі есінде жоқ, осы педик Дерридің орта мектебіндегі бір оқушы баланы үйіне жеткізіп салып, соған қырындауға әрекеттеніпті. Меллон мен Хагарти үш жігітке тағы жақындады. Олар «Жеңіске жеткенше лақтыр» байқауы өтіп жатқан павильоннан шығып, жәрмеңке кешенінің аумағынан шығар ауызға беттеген. Ана оңбаған педик пен қалпағының лентасына «I ♥︎ DERRY!» деп жазылған қасындағысының баскиімін көргенде өзімді «азаматтық намысым» тапталғандай сезіндім дейді Өрмекші Гартон өзінен жауап алған полицейлер Хьюз бен Конлиге. Қағаздан цилиндрді жобалап, төбесіне желімделген гүлі жан-жағына шайқалып тұрған осы қалпағы нағыз жарыместік бірдеңе еді. Сол ақымақ қалпағы Өрмекшінің азаматтық намысына одан бетер тиген көрінеді. Сондықтан бұрынғысынша бір-бірін белдерінен құшақтаған Меллон мен Хагарти қастарынан өте бергенде Өрмекші Гартон: «Мына қалпағыңды аузыңа тығып жіберсем қайтеді, оңбаған көталақ!» — деп айқай салыпты.

Меллон Гартонға бұрылып, қылымси көзін төңкерді.

— Егер бірдеңе жегің кеп тұрса, сүйіктім, қалпағымнан гөрі дәмдірек бірдеңе тауып берейін.

Өрмекші Гартон осы арада мына гомиктің бет-жүзін түзеп жіберуді ұйғарады. Арсыздың сықпытында жаңа таулар пайда болып, құрлықтар айтарлықтай орын алмастырар еді. Өйткені бұған әлі күнге дейін ешкім менікін сор деп айтқан емес. Ешкім де.

Ол Меллонға жақындай береді. Меллонның досы Хагарти қорыққанынан досын алып кетпек болған, бірақ анау аузын ырситып орнынан қозғала қоймайды. Кейіннен Гартон шолғыншы Хьюз бен Конлиге, өзінің ойынша, Меллон ләйліп жүрген секілді көрінді деген. Шолғыншылар Гарденер бен Ривз оған Гартонның болжамын айтқан кезде Хагарти: «егер жәрмеңке мен екі тоқаш және бір тамшы балдан ләйліді десеңдер, онда оның ләйлігені рас» деп қостады. Өрмекші Гартонның төндірген қатерін сондықтан қаперіне алмаса керек.

— Адриан сондай еді ғой. — Қағаз сүлгімен көзін сүрткен Дон қабағын бояумен айғыздап тастады. — Ол жалтаруды қажет деп таппады. Өзі бәрінің бір жөні болар дейтін ақымақтар тобына жататын.

Егер Гартон өзінің шынтағын бірдеңе түртіп тұрғанын байқамағанда, анау сол күні-ақ сыбағасын алар еді. Полицейдің таяғы екен. Бұрылып қарағанда, «Дерри мақтанышының» тағы бір өкілі — шолғыншы Фрэнк Мейкенді көреді.

— Бұған көңіл аудармай-ақ қой, досым, — деді Мейкен Гартонға. — Өз ісіңмен айналыс және мына көгершіндерді жайына қалдыр. Барып көңіліңді көтер.

— Оның маған не айтқанын естідіңіз бе? — деп ызалана тіл қатты Гартон. Ануин мен Дюбей де қасына келген (бір шатақты сезген екеуі мұны орталық саябаққа алып кетуге тырысқан, бірақ Гартон оларды итеріп жібереді, егер онысын қоймаса, жұдырық ала жүгіруге дайын еді). Қорланған еркектік намысы кек алуды көксейді. Бұған өмірі ешкім соруға ұсыныс жасаған емес. Ешкім де.

— Саған мұның тілі тигеніне сенбеймін, — деді Мейкен. — Және қателеспесем, бірінші боп ұрынған өзің ғой. Сондықтан тайып тұр, жігітім. Енді қайталай бергім келмейді.

— Ол маған гомиксің деді!

— Сонша шошығаныңа қарағанда, бәлкім, гомик шығарсың? — деді Мейкен шынымен білгісі келгендей кейіппен, Гартонның беті өрттей қызарып кеткен.

Осы әңгімеден кейін Хагарти бар күшін салып Адриан Меллонды алып кетуге тырысты. Ақырында Меллон да орнынан қозғалды.

— Сау бол, сау бол, сүйіктім менің! — дейді кері бұрылған Адриан айқайлап.

— Жап аузыңды, боркөтен, — дейді оған Мейкен. — Жоғал әрі. — Гартон Меллонға тап беруге ұмтылып еді, бірақ Мейкен ұстап қалды.

— Сені бөлімшеге алып баруыма болады, досым, мына қылығыңа қарағанда, сол дұрыс болар еді.

— Келесі кездескенде жаныңды шығарамын! — деп айқайлады Гартон алыстай берген жұптың соңынан, көп адам бұған бастарын бұрып қарады. — Ал егер тағы осы қалпақпен жүретін болсаң, ажалың менен. Бұл қалаға сен секілді гомиктердің қажеті жоқ!

Меллон артына бұрылып қарамастан сол қолын көтеріп, саусақтарын (шие түстес лакпен боялған тырнақты) ербеңдетіп, белін одан бетер қайқаңдатқан. Гартон оған тағы тап береді.

— Тағы бір сөз немесе әрекет жасасаң, бөлімшеге барасың, — деп жайбарақат қана ескертті Мейкен. — Және, балақай, мұны жай айтты екен деме.

— Жүрші, Өрмекші. — Крис Ануин оны жеңінен тартты. — Қой енді.

— Сіз осындайларды жақсы көремісіз? — деді Өрмекші Мейкенге, Крис пен Стивке назар аудармастан. — Солай ма?

— Мұндайларға мүлдем бейжай қараймын, — деп жауап қатты Мейкен. — Мен тыныштық пен тәртіпті жақсы көрем, ал сен соған нұқсан келтіріп тұрсың, безеубет. Ал енді менімен барғың келе ме, жоқ па?

— Кеттік, Өрмекші, — деп тіл қатты Стив Дюбей. — Барып бір-бір хот-дог жейікші.

Кеудешесін әдейі тартқылап, көзінен шашын серпіп тастаған Өрмекші әрі кете барды. Адриан Меллонның өлімінен кейін таңертең мәлімет берген Мейкен былай көрсетіпті: «Достарымен кетіп бара жатып оның соңғы айтқаны: «Келесі жолы жолықсаң, жаныңды шығарам», — деді.

6

— Мархабат, менің шешеммен сөйлесуім керек еді, — деп үшінші мәрте өтінді Стив Дюбей. — Шешеммен сөйлесуім керек, ол өгей әкеме басу айтсын, әйтпесе үйге барған соң сыбағамды берер.

— Сөйлесерсің әлі, — деді оған шолғыншы Чарльз Аварино. Аварино да, оның серіктесі Барни Моррисон да, бүгін Стив Дюбейдің үйіне қайтпайтынын, бәлкім, тіпті талай уақыт бойы бара алмасын білген. Шамасы, жігіт бұл қамаудың қаншалықты қатерлі екенін түсінбейтін сияқты, Дюбейдің он алты жасында оқуды тастап кеткенін біраз уақыттан кейін білген Аварино бұған аса таңданған жоқ. Оған дейін бала Уотер-стриттегі мектепте оқитын. Екінші жылға қалып қойған жетінші сыныпта өткен Векслер сынамасында оның ақыл-ой дамуының коэффициенті алпыс сегізбен шектелген.

— Сен «Сұңқардан» шыққан Меллонды көргенде не болғанын айтшы бізге, — деді Моррисон.

— Жоқ, соны айтпай-ақ қояйын.

— Неліктен? — деп сұрады Аварино.

— Мен онсыз да көп сөйлеп қойған сияқтымын.

— Сен мұнда сөйлесу үшін келген жоқпысың, — деп ескертті Аварино, — олай емес пе?

— Солайы солай, бірақ…

— Құлақ сал, — Моррисон Дюбейдің қасына отырып, оған темекі ұсынды, — сен Чик екеуміз педиктерді жақсы көреді деп ойлаймысың?

— Білмеймін…

— Біз педиктерді ұнататын секілді көрінеміз бе?

— Жоқ, бірақ…

— Біз сенің досыңбыз, Стиви, — деді Моррисон байсалды кейіппен. — Және саған, Крис пен Өрмекшіге қазіргі достарыңның бәрі қажет болады, өйткені ертең осы қаланың шындықсүйер қауымы сендердің қандарыңа жерік болары сөзсіз.

Стив Дюбейдің жүзінде үрей пайда болды. Шешесінің ерке-тотай ұлының ойын тап басқан Аварино оның өгей әкесін ойлап отырғанына шүбәсіз еді. Дерри қаласындағы қызтекелердің шағын қауымдастығын иттің етінен жек көре тұра, Аварино (іс жүзінде барлық коптар секілді егер «Сұңқар» біржолата жабылса, мұның да қуанары хақ) Дюбейді шын ықыласымен үйіне жеткізіп тастауға әзір-тін. Онымен қоймай егер өгей әкесі мына тышқақты сойып салар болса, Дюбейді қолынан ұстап тұруға бар. Аварино қызтекелерді ұнатпайтын, бірақ оларды тек қызтеке болғаны үшін ғана азаптау немесе өлтіру керек деп ойламайтын. Меллонды жауыздықпен аяусыз өлтірген. Арна көпірінің астынан оны қатты қорқыныштан көзі шарасынан шығып жатқан жерінен алып шыққан. Ал мына жігіт қандай іске шатылғанынан ешбір хабары жоқ секілді.

— Біз оған залал келтірмек болған жоқ едік, — деп қайталады Стив. Сөзінен шатаса бастағанда, ол үнемі осы айтқанын қайталайтын.

— Сондықтан да сен бізге ағыңнан жарылмақсың ғой, — деп басын изеді Аварино. — Егер біз ақиқатына жетер болсақ, бәлкім, осының бәрі түкке тұрғысыз бірдеңе боп шығар. Солай ма, Барни?

— Оған сөз бар ма, — деп қостады Моррисон.

— Сонымен, тағы не айтқың келеді? — шыдамсыздана тақымдады Аварино.

— Мақұл… — Сөйтіп, Стив ақырындап сөзін бастады.

7

1973 жылы «Сұңқар» бары ашылғанда, Элмер Керти өзіне келушілердің басым көпшілігі автобус жолаушылары болатын шығар деп пайымдаған: қасына орналасқан автостанса — «Трейлуэйз», «Грейхаунд» және «Арустук» компанияларының бағдарларына қызмет көрсететін. Бірақ әлгі автобустарда негізінен әйелдер мен кішкентай балалы отбасылар жүретіні қаперіне кірмепті. Ал олардың көпшілігі өздерімен бірге жолға қалың орама қағаз пакеттердегі шөлмектерін ала шығатын, сондықтан тіпті орындарынан көтерілмейтін де. Автобустан кейде бір-екі стақан сыра ішуге солдаттар немесе теңізшілердің бас сұққаны болмаса (бірақ он минуттық аялдамада қайдан жарытып іше қойсын), басқа ешкім төбе көрсетпеді.

Осы ащы шындықты Керти тек 1977 жылы ғана аңғарды, алайда енді ештеңені де өзгерте алмайтын еді. Бытысқан есептен басы қатып, қарыздан қалай құтыларын да білмеген. Барға өрт қойып, сақтандыру сомасын алу туралы ой да басына келген, бірақ өзі бірден қақпанға түсетіндіктен, оған тәжірибелі біреуді жалдау керек дейтін… ал маманданған өрт салушыларды қалай жалдау керегін тағы білмейтін.

Сол жылдың ақпан айында Төртінші шілдеге [13] дейін шыдап, сосын жағдайы жақсармаса, осы есіктен шыққан бойда автобусқа мініп, Флоридада жұрт қалай тұрып жатқанын көру үшін тайып тұруға ұйғарады.

Бірақ келесі бес айда ештеңе өзгермесе де, аяқастынан бардың тасы өрге домалай жөнеледі. Қара түс пен алтын реңкті ішкі жағы да және оған айтарлықтай сән беріп тұрған құстардың тұлыбы да бұрынғы күйінде қалған (Элмердің ағасы Керти құстарға маманданған әуесқой таксидермист болатын, ол өлген соң әлгі тұлыптарына Элмер ие болды).

Егер бұрын ол кеш бойы алпыс саптыаяқ сыра құйып және жиырма сусын араластырса, енді өзі де күтпеген жерден Элмер сексен саптыаяқ сыра құйып және жүз… жүз жиырма… кейде жүз алпыс сусын араластыратын болды.

Енді мұнда келушілер көбінесе сыпайы, жас адамдар болды. Олардың көпшілігі, жұмсартып айтқанда, әдеттен тыс оғаштау киінетін, бірақ ол кезде жастардың оғаш киінуі іс жүзінде қалыпты көрініске айналған еді, сөйтіп, Элмер Керти өзінің барына келушілердің бәрінің дерлік қызтекелер екенін 1981 жылы бір-ақ біледі. Егер Дерри тұрғындары оның бұл айтқанын естісе, Элмер Керти, шамасы, оларды тек кеше ғана пайда болған деп есептейтін шығар деп жапа-тармағай күлер еді. Бірақ оның мұнысында титтей де жалғандық жоқ болатын. Көлденең жүрісті әйелдің күйеуі секілді ол бәрін соңынан білді. Ал білген кезінде бұған пәлендей қобалжыған да жоқ. Өйткені Дерридегі басқа барлар секілді бұл да әжептәуір табыс әкелетін. Алайда, айта ету керек, «Сұңқар» бұзақы келушілері әлсін-әлсін астын үстіне шығарып, қиратып кетпейтін жалғыз дәмхана боп қалды. Біріншіден, барға әйелдер бас сұқпайтын, әдетте төбелес солар үшін шығады ғой, екіншіден, мына еркектер қызтекелер ме, жоқ па, өздерінің гетеросексуалды ағайындарымен салыстырғанда бір-бірімен бейбіт қарым-қатынас жасасудың құпиясын толығынан меңгергендер еді.

Керти келушілердің дәстүрлі емес жыныстық байланыстары жайында білген бойда «Сұңқардағы» сұмдық оқиғалар туралы құлағына тұс-тұстан небір қаңқу сөздер жетіп жатты. Мұндай хикаялар талай жылдар бойы қала кезген, бірақ 1981 жылға дейін Керти олар туралы тіпті естімепті де. Ол мұндай әңгімелерді таратушылардың қолы немесе тағы бірдеңесі солып қалады деген қорқыныштан «Сұңқарға» арқанмен сүйреп келтіре алмайтын еркектер екендігін шамалады. Әйткенмен ондағы жайттардың барлығын бүге-шігесіне дейін білетін солар болып шықты.

Осындай хикаяларға сенер болсақ, сен кез келген кеште барға кіріп, еркектердің бір-бірімен жабысып билеп жүргенін; бар сөресінің қасында олардың құшырлана сүйіскендерін; әжетханада еркектердің бір-бірінің жыныс мүшелерін сорып тұрғанын көре алады екенсің. Егер аз-кем уақытыңды Күш мұнарасында өткізгің келсе, тағы бір бөлме бар көрінеді: сол жерде нацист униформасын киген қолына май жаққан алпамсадай біреу қалаған кісіні жан рақатына батырып жібереді деседі.

Шын мәнінде, мұның бірі де болған емес. Егер автобустың әлдебір жолаушылары сыра немесе бір стақан виски ішуге «Сұңқарға» кірсе, оғаш ештеңені байқамас еді: иә, барда тек еркектер отыратын, бірақ күллі елде әйел заты өмірі бас сұқпайтын жұмысшыларға арналған мыңдаған барлар жұмыс істеп тұр емес пе. Барға қызтекелер де кіретін, бірақ қызтеке мен ақымақ — егіз ұғым емес. Біраз көңіл көтергілері келсе, олар Портлендке кететін. Егер тіпті соған аңсары ауып, сүмбі немесе Пектің үлкен баласын шынайы сезінгілері келсе, Нью-Йорк немесе Бостонға тартып отыратын. Дерри шет аймақтық шағын қала болғандықтан, мұндағы шағын қызтекелер қауымдастығы басына қандай қатер төнгенін түсінетін.

Дон Хагарти 1984 жылдың наурызындағы Адриан Меллонмен алғаш жолыққан кешке дейін «Сұңқарға» екі-үш рет барған. Бұрындары өзін еркін сайыпқыран санайтын Хагарти бір серіктесімен бес немесе алты реттен артық кездеспейтін. Әйткенмен сәуірдің соңына қарай әдетте мұндай нәрсеге көңіл аудармайтын Элмер Кертидің өзіне Хагарти мен Меллонның шынайы қарым-қатынасқа көшкені айдан айқын болды.

Хагарти Бангордағы конструкторлық бюрода сызбашы болып істейтін. Ешбір мекеменің штатында жоқ штаттан тыс журналист Адриан Меллон өзін жариялайтын басылымдардың бәріне — авиакомпания журналдарына, мінәжат журналдарына, аймақтық, жексенбілік қосымшаларға, эротикалық хаттар журналына мақалалар жазатын. Арасында тиіп-қашып роман да шимайлаған: онысын он екі жыл бұрын колледждің үшінші курсында жүргенде бастапты.

Адриан Дерриге Конкордта екі айда бір шығатын «Нью-Ингленд байуэйз» жылтыр журналынан тапсырыс алып, Арна жайында үлкен мақала жазу үшін келген. «Байуэйздан» үш апталық іссапар ақшасын, оның үстіне материал жинауға небәрі бес күн қажет болғанына қарамастан, «Дерри таун-хаустың» бөлмесінің үш апталық жамбаспұлын қоса қымқырған Адриан Меллон осы мақаланы жазуға келісім берген. Қалған екі аптада тағы төрт аймақтық басылымға материал жинай алатын еді.

Осы үш апталық уақытта ол Дон Хагартиді жолықтырды, іссапарын аяқтаған бойда Портлендке қайтып кетудің орнына, Коссат-лейннен шағын пәтер тапты. Онда алты апта тұрған соң Дон Хагартидің қасына көшіп барды.

8

Гарольд Гарденер мен Джефф Ривзге баяндағанындай, осы жаз Хагартидің өміріндегі ең бақытты кезең болыпты… өзі айтқандай, бұдан секем алуы керек еді; өйткені Құдай мұндайларға кейін аяғының астынан тартып қалу үшін ғана кілем жаятынын бұл жақсы білетін.

Хагартидің сөзіне қарағанда, Адрианның Дерриге тым құмартып қалғаны бұған біртүрлі оғаш көрініпті. Өзі кеудесіне «МЭН тым жаман емес, бірақ ДЕРРИ тіптен ғажап» деген жазуы бар кеудеше сатып алыпты. «Дерри жолбарыстары» мектеп командасының свитерін және алған. Сосын әлгі қалпақты. Ол бұл жердің ауасы қанды қыздырып, шабыт сыйлайды дейтін көрінеді. Онысы, бәлкім, рас та болар: талай жылдан кейін шабаданынан шаң басқан романын шығарыпты.

— Шынымен романын жаза бастады ма? — деп сұрады Гарденер. Онысына, расында да, қызыққанынан емес, Дон көбірек сөйлей түссе деген оймен.

— Иә… бұрқыратып парақтан параққа көшті. Бірақ нашар роман болады дейтін, тек өтіп кеткен жылдары секілді аяқталмаған нашар роман болмаса игі. Қазан айындағы туған күніне қарай соңғы нүктесін қоймақ еді. Әрине, ол Дерридің, шын мәнінде, не екенін білген жоқ. Білем деп ойлады, дегенмен нағыз Дерриді сезіну үшін мұнда жеткілікті уақыт тұрған жоқ қой. Мен оған ескертуге тырысқам, бірақ құлақ аспады.

— Ал, сеніңше, нағыз Дерри қандай, Дон? — деп сұрады Ривз.

— Денесінен құрттары өріп шығып жатқан өлі жезөкшеге көбірек ұқсайды.

Екі коп бұған таңдана қарады.

— Бұл — жаман жер, — деп қосып қойды Хагарти. — Бұл — нәжіс ағатын орын. Өздерің соны білмейтіндей-ақ. Өмір бойы осында тұрып, соны сезбеймісіңдер?

Бұған ешқайсысы ләм-мим деп жауап қатқан жоқ, аз-кем үзілістен кейін Хагарти сөзін жалғады.

9

Адриан Меллонмен танысқанға дейін Дон Дерриден біржолата кетуді ойлап жүрген екен. Ол мұнда үш жыл тұрған, терезесінен өзеннің ғаламат көрінісі көзіне тосылғандықтан, осынша ұзақ мерзімге пәтер жалдаған, бірақ келісімнің мерзімі аяқталып қалғандықтан, Дон соған қуаныпты. Енді оған әр жұмыс күні Бангорға барып-қайтудың қажеті жоқ. Дерриде үнемі еріксіз зәре-құтыңды ұшыратын қорқыныштан да құтылады. Адрианға салса Дерриден артық мекен жоқ секілді, ал Донның бұл қаладан жүрегі шайлығатын. Жергілікті уағызшылар айқын білдіретін гомофобтық мінездер және Дон заттай айғақ ретінде келтіретін Бэсси-паркіндегі граффитилер. Адриан бұған тек күлетін де қоятын.

— Дон, Американың кез келген қаласында гейлерді (қызтекелерді) жек көретін адамдар бар. Және маған оны білмеймін деме. Сайып келгенде, біздегі ақылы кеміс Ронни мен Филлис Хаусфлайдың [14] дәуірі емес пе?! — дейтін.

— Екеуміз Бэсси паркіне барайық, — деген ұсыныс жасайды Дон, Адрианның өз айтқанынан қайтпайтынына көзі жеткен соң. Ондағы мақсаты — түкпірде орналасқан Дерри тұрғындарының да кез келген басқа қаладан ешқандай айырмашылығының жоқ екенін көрсету. — Саған бірдеңе көрсеткім келеді, сүйіктім.

Коптарға Хагарти айтып бергендей, бұлар Бэсси паркіне кеткен. Бұл маусымның орта кезінде, шамамен Адрианның өлімінен бір ай бұрын болған еді. Ол досын Сүйістер Көпірінің астындағы қараңғы, жаман иіс шығатын жерге бастап барып, граффитидің бірін көрсетеді. Оны оқып шығу үшін Адрианның сіріңке шағып, шырпы жақындатуына тура келген.

«Маған жыныс мүшеңді көрсетші, ГОМИК, кесіп тастайын».

— Мен жұрттың гейлерге қалай қарайтынын білем. — Дон байыпты үнмен сөзін жалғайды. — Жасөспірім кезімде мені Дейтондағы жүк машиналарының тұрағында таяқтап кеткен. Портлендте әлдебір жігіттер дәмхананың қасында шалбарымды күйдірді, ал шолғыншылар машинасында отырған жуан құйрық кәрі коп мәз боп күлді. Мен де талайды көрдім, бірақ мұндайды ғұмыры жолықтырмаппын. Бері қарашы. Оқышы.

Екінші сіріңкенің жарығы мынаны көрсеткен:

«Барлық ПЕДИКтердің көзіне шеге тығамыз (Құдайдың атынан)!»

— Осы қысқа тіркестерді кім жазса да, басы істейді деп ойламаймын. Егер бұл жазбалардың бәрі бір кісінің қолы, жалғыз жарыместің жазғаны деп ойласам, бойым анағұрлым жеңілдеп қалар еді, бірақ… — Дон Сүйістер Көпірінің күмбезін қолымен нұсқады. — Бұл жерде осындай жазбалар көп. Және бір кісінің жазбағанына сенімім кәміл. Дерриден кеткім келетіні де сондықтан ғой, Ади. Бұл маңайда мұндай орындар және осындаймен ақыл-есінен адасқандар көп.

— Мен романымды бітіргенше күте тұр, жарай ма? Сөйтші? Қазан айынан кешіктірмеймін, сөз берейін. Бұл жердің ауасы ғажап.

— Ол судан сақтану керегін білмеді ғой, — деген сөзін күйіне айтты Дон Хагарти.

10

Алға қарай ұмсынған Том Баутильер мен шеф Рейдмахер екеуі де үнсіз. Басын салбыратып жіберген Крис Ануин еденнен көз алмай сөйлеп отыр. Олар мына үш боқтың кем дегенде екеуін Томастон түрмесіне тығатын әңгіменің тап осы бөлігін естігілері келген.

— Жәрмеңке онша болған жоқ, — деді бір сарынмен міңгірлеген Ануин. — Әлгі «Шайтан табағы» немесе «Парашют әткеншегі» секілді қызықты аттракциондарды жинап тастапты. Тек балалар автомобильдері жүріп жатыр екен. Біз павильондарға беттедік. «Жеңгенше лақтыр» конкурсы жүріп жатқанын көрген Өрмекші елу цент төледі де, анау гомик киіп жүрген қалпақты ұтып алуға тырысқан, бірақ лақтырғандарының сәті түспей, мүлт кеткен сайын көңіл күйі нашарлай берген, түсінесіздер ғой. Және Стив те… ол ылғи да лақтыр деймін, шайтан, анаған лақтыр, мынаған лақтыр, анаған неге лақтырмайсың деп тақымдай беретін жігіттің бірі ғой, түсінемісіздер? Тек сол күні өзі тіпті құтырынып кетті, өйткені ана бір таблетканы ішкен, түсінемісіздер? Қызыл таблетканы. Бәлкім, тыйым салынбаған да болар. Өрмекшіге жабысып қоймады, мен тіпті қазір оны Өрмекші салып жіберетін шығар деп ойлағам. Бірақ ол қыстырылуын қоймай: «Сен тіпті мына пидор қалпағын да ұта алмаймысың? Ана пидордың қалпағын да ұта алмағаныңа қарағанда, әбден шаруаң біткен-ау, шамасы» дей береді. Ақырында сол жерде істейтін әйел тіпті сақина лақтырған жеріне ілініп қалмағанына қарамастан жүлде ұсынды, сірә, бізден құтылғысы келді-ау деймін. Білмеймін, мүмкін, олай ойламаған да болар. Бірақ бізден құтылғысы келген секілді. Бізге сондай ысқырық берді, түсінемісіздер. Сен оны үрлейсің, жаныңды саласың. Ал ол осырған секілді дыбыс шығарады, түсінемісіз? Ондай менде де болған. Мен оны Хэллоуинде алғам немесе жаңа жылда ма екен, болмаса басқа бір шайтан алғыр мерекеде ме, тамаша зат, тек өзін жоғалтып алдым. Әлде мектептің ойын алаңында біреу қалтамнан суырып әкетті ме? Сөйтіп, жәрмеңке аяқталып, біз ол жерден кеткен кезде де Стив бұрынғысынша пидор қалпағын ұтып алмадың деп Өрмекшіні қажай берген, Өрмекші көбіне тіл қатпады, мұның жамандық белгісі екенін білдім, алайда солармен жүре беруіме тура келді, түсінемісіздер? Бірдеңемен айналысуға бару керегін білгем, тек ештеңе ойлап таппадым. Сондықтан автомобиль тұрағына келген кезде Стив: «Қайда барамыз? Үйге ме?» дегенде, Өрмекші: «Алдымен «Сұңқарға» кіріп, әлгі педик бар ма екен, көрейікші» дейді.

Баутильер мен Рейдмахер бір-біріне қараған. Баутильер саусағын көтеріп, бетін соққылады: сапер етігін киген мына нақұрыс заң жағынан ешқандай хабары болмағандықтан, алдын ала келісім бойынша кісі өлтіру жайында көйітіп отыр еді.

— Менің үйге қайтуым керек десем, Өрмекші сен ана пидор барына кіруге қорқамысың деді. Мен барамын, шайтан алғыр. Ал Стив болса әлі ләйліп жүр ғой, қандай да болмасын гомиктің әкесін танытайық, қай гомик болса да көкесін көрсетейік… — дей береді.

11

Ақырында іс барлығы үшін аса жамандықпен аяқталды. Екі стақаннан сыра ішіп, «Сұңқар» барынан шыққан Адриан Меллон мен Дон Хагарти автобус стансасының қасынан өткен соң тағы қол ұстасып алған. Бұл жөнінде біреуі де ойламаған, кейде өздері мұны түйсігімен істейтін еді. Сағат оннан жиырма минут өткен. Бұрышта олар солға қарай бұрылды.

Сүйістер Көпірі ағыстан жарты мильдей жоғары еді. Бұлар граффитимен аса жағалданбаған Бас көшенің көпірі арқылы өзеннен өтіп кетпек болған. Әдетте жаз кезінде мүлдем таяздап кететін Кендускигтің тереңдігі төрт футтан аспайтын. Су көпірдің бетон ұстындарын айналып баяу ағып жатты.

«Дастер» бұларды қуып жеткен кезде (Стив Дюбей «Сұңқардан» шыққан екеудің өздерін көрсеткенін байқап қалған) олар көпірге енді ғана көтерілген еді.

— Жолдарын кесіңдер! Жолдарын кесіңдер! — деп айқайлады Өрмекші Гартон. Адриан мен Дон көше бойында жанып тұрған шамның астынан енді ғана өткен, екеуінің қол ұстасып келе жатқанын бұл анық көреді. Қол ұстасқан екеуі мұның да жүйкесіне тиген — бірақ екі жағына кезек-кезек бұлғақтаған гүлі бар қағаз қалпақтай жынын қатты қоздырмаған-ды. — Шық алдарынан, шайтанның!

Стив солай істеді.

Крис Ануин бұдан әрі болған оқиғаға белсенді қатысқанын жоққа шығарғанымен, алайда Дон Хагарти басқалай хикая айтқан. Оның сөзіне қарағанда, Гартон автомобиль тоқтап үлгергенше, ішінен атып шыққан, ал қалған екеуі жедел соңынан ілесіпті. Бұдан кейін әңгіме басталған. Аса жайсыз әңгіме. Бұл кеште Адрианның сөзшеңдігі де немесе жорта қылымсуы да жайына қалыпты: ол Дон екеуінің үлкен шатаққа тап болғанын түсінген.

— Ана қалпағыңды әкел. — Гартон қолын созды. — Қалпағыңды бері әкел, гомик.

— Егер берсем, бізді жайымызға қалдырамысың? — Қорқыныштан дауысы дірілдеп кеткен Адриан Дюбей мен Гартонға жалтақ-жалтақ қарап, жылап жіберуге шақ қалған.

— Мына пәлекетіңді әкел деймін!

Адриан оған қалпағын ұсынды. Гартон шалбарының алдыңғы қалтасынан серіппелі пышағын шығарып, қалпақты екіге бөліп тастады. Сосын осы екі бөлікпен тырсиып тұрған джинсы шалбарының артын сүртті. Бұдан соң аяғының астына тастап, таптады.

Бұл уақытта үшеуі Адриан мен қалпаққа назар аударғанын пайдаланған Дон Хагарти кейін шегінген, өз сөзіне қарағанда, сол маңайдан полицей іздепті.

— Ал енді мүмкін болса бізге… — деп сөз бастаған Адриан Меллонды осы сәтте Гартон бетінен оңдырмай ұрып жібереді. Анау биіктігі белінен келетін көпір жақтауына барып соғылған. Қолымен аузын басқан күйі айқайлап жіберген Адрианның саусағының арасынан қан бұрқ етеді.

— Ади! — дауысы шығып кеткен Хагарти досына тұра ұмтылады. Дюбей оның аяғынан шалып қалып, Гартон ішінен тебеді. Хагарти жаяужолдан жүріс бөлігіне ұшып түскен. Қастарынан машина өтіп бара жатқан еді. Тізерлеп жерден көтерілген Хагарти назар аударту үшін ойбайын салған. Машина жылдамдығын азайтпай, жандарынан өте шыққан.

— Тіпті әлгі жүргізуші, — дейді ол Гарденер мен Ривзге, — бұрылып та қараған жоқ.

— Жап аузыңды, гомик! — деп ақырған Дюбей Хагартиді бетінен соққылап тастайды. Есінен танып қалған ол, бүйірімен нөсер жырасына аунап түседі.

Сәл кейінірек «егер досыңның алатын сыбағасын бөліскің келмесе, тайып тұр» деген Крис Ануиннің дауысын естіген. Өзінің түсінігінде Хагартиге ескерту жасағанын Ануин де растаған.

Хагарти қатты соққылардың және досының ойбайлап бақырған дауысын естіпті.

— Адриан торға түскен қояндай бақырды, — дейді ол полицияға берген жауабында. Сөйтіп, Хагарти жолайрыққа және автостансаның самсаған жарығына қарай жылжыған, сәлден кейін артына бұрылып қарапты.

Бойы бес фут, бес дюйм, ал салмағы киімдері мен бәтеңкесін қосқанда жүз отыз бес қадақ Адриан Меллон қақпақыл ойынындағы секілді Гартон, Дюбей мен Ануиннің арасында зыр қағады. Денесі біресе ана жаққа, біресе мына жаққа құлаған матадан жасалған жұмсақ қуыршақты елестететін еді. Бірақ үш жақтан жауған соққылар оның жерге жығылуына мүмкіндік бермеді. Олар құмардан шыққанша ұрып, Адрианның киімдерін дал-дұлын шығарып, жыртып тастайды. Хагарти Гартон оны қалай ішінен соғып жатқандарын көріпті. Адрианның шашы бетіне түсіп, ал аузынан аққан қаны жейдесіне тамып жатты. Өрмекші Гартон оң қолына екі ауыр сақина салып жүретін: біреуі — Дерри мектебін бітірушілерге берілетін, екіншісі — өзіне айрықша ұнайтын «Дэд Багз» қысқарған атаулы «Д» мен «Б» әріптері айқасқан металл тобынікі. Сақиналардың арасы үш дюймнен еді. Солар Адрианның үстіңгі ернін жырып, үш маңдай тісін қағып түсірген.

— Көмектесіңдер! — деп бажылдайды Хагарти. — Көмектесіңдер! Көмектесіңдер! Олар өлтіргелі жатыр! Көмектесіңдер! — Бас көшедегі үйлер қараңғы, іштен тынғандай. Ешкім көмектесуге асықпайды, тіпті жап-жарық автостанса да үнсіз, мына жайтты Хагарти мүлдем түсінбеген. Ол жерде адамдар бар ғой. Ади екеуінің қасынан өткендерін де көрген. Шынымен ешкім қол ұшын бермей ме? Ешкім де?

— Көмектесіңдер! Көмектесіңдер! Олар өлтіргелі жатыр! Құдай үшін! Көмектесіңдер!

— Көмектесіңдер, — Хагартидің сол жағынан сыбырлай шыққан дауыс қиқылдаған күлкіге ұласқан.

— Лақтырып жіберейік! — деді әрі айқайлап, әрі күлген Гартон. — Лақтырып жіберейік! Жақтаудан асырып!

— Лақтырайық! — деп іліп әкетті Дюбей. — Лақтырайық! Лақтырайық!

— Көмектесіңдер, — деп қайталады баяу дауыс, бұл сөзін байсалды айтты, бірақ артынша бала секілді сақылдап күлген… және сол күлкісін тыя алмады.

Хагарти төменге қарап клоунды көреді — бұл уақытта Гарденер мен Ривз Хагартидің айтқанына мән беруді қойған, өйткені қалғанының бәрі жарыместің сандырағына ұқсайтын. Рас, сосын Гарольд Гарденерде әлдебір күдік пайда болып еді. Бұдан кейін Ануиннің де клоунды көргені (әлде көрдім деп жаңа айтты ма) анықталып, Гарденер, шынында да, сандырақ емес пе деп ойланып қалған. Серіктесі ешқандай күдікке бой алдырмады, әлде мойындағысы келмеді ме?

Хагартидің айтуынша, әлгі клоун, Рональд Макдональд пен ескі телебағдарламалардағы клоунның ортасынан шыққан Бозоға… ұқсас көрінеді. Дегенмен одан кейін Хагарти клоунның түсі басқаша болып еді дегенді айтты. Аппақ бетіне қызыл түспен (қызыл сары емес) жымиыс бейнеленген және көзі күміс секілді жылтырап тұрыпты. Бәлкім, жанаспалы линза болар, бірақ Хагарти сол кезде де, қазір де клоунның көзі күміске ұқсайды деген байлам жасаған. Үстіне домалақ шашақты үлкен қызғылт сары түймелі олпы-солпы костюм, қолында ойыншық тәріздес биялай.

— Дон, егер саған көмек қажет болса, — депті клоун Хагартиге, — шарды ала ғой. — Ол әуе шарының тізбегін ұстаған қолын ұсыныпты.

— Бұлар ұшады, — деп сөзін жалғайды клоун. — Мұнда, төменде біз ұшып жүреміз. Ұзамай сенің досың да ұшатын болады.

12

— Әлгі клоун сіздің атыңызды атады ма? — деп тәптіштеді Джефф Ривз жайбарақат үнмен. Басын салбыратып отырған Хагартидің үстінен Гарденерге қарап көзін қысты.

— Иә, — деп жауап қатты Хагарти басын көтерместен. — Өзі көрмеген кісіге мұның сандырақ секілді естілерін білем.

13

— Сөйтіп, оны өзенге лақтырып жібердіңдер ғой, — бірінші боп Баутильер тіл қатты. — «Лақтырайық мұны» дедіңдер, солай ма?

— Мен емес. — Ануин басын көтерді. Бір қолымен көзіне түскен шашын серпіп тастап, бұларға жалынышты қараған.

— Бұлардың шынымен солай істегелі жүргенін көрген соң Стивті алып кетуге тырыстым, өйткені ана жігіт майып болуы мүмкін еді… Ол жерде суға дейін он фут…

Судың беті мен көпір жақтауының арасы жиырма үш фут шамасы. Шеф Рейдмахердің шолғыншыларының бірі оны өлшеп те қойған.

— Бірақ мынау жынданып кеткендей көрінгені. Ана екеуі «Лақтырайық мұны! Лақтырайық!» деп айқайлап, сосын оны көтеріп алды. Өрмекші қолтығынан ұстап, ал Стив шалбарынан, сөйтіп… артқы жағынан…

14

Олардың не істегелі жатқанын көрген Хагарти бар дауысымен: «Жоқ! Жоқ! Жоқ!» деп айқайлап, тұра ұмтылған.

Крис Ануин оны итеріп жібереді, қатты итергені сондай, жаяужолға шалқасынан түскен Хагартидің тісі сақ ете қалады.

— Сенің де сонда барғың келе ме? — деп ысылдады ол. — Қане, тайып тұр, бэби.

Олар Адриан Меллонды көпірден ағып жатқан суға лақтырып жібереді. Хагарти судың шолп ете қалған дыбысын естиді.

— Кеттік, — дейді Стив Дюбей. Сөйтіп, Өрмекші екеуі автомобильге беттейді.

Крис Ануин көпір жақтауына келіп, төменге қарайды. Алдымен Хагартиді көреді. Ол қолына ілікеннің бәріне жармаса сырғанып, арамшөп қаулап, қоқыс шашылған беткеймен суға таянған екен. Бұдан соң оның клоунға көзі түседі. Клоун бір қолымен Адрианды судан арғы жағалауға әкетіп бара жатты; екінші қолына әуе шарының тізбегін ұстапты. Адрианның бойынан су сорғалап, жөтеліп, ыңырсып қояды. Клоун басын бұрып, Криске қарап жымияды. Кристің айтуынша, ол клоунның ұшқындаған күміс түстес көзін және ақсиған үлкен тісін көріпті.

— Цирктегі арыстандікі тәрізді. Сондай үлкен екен дегенім ғой.

Сосын оның сөзіне қарағанда, клоун Адрианның бір қолын мойнына артып алыпты.

— Бұдан кейін не болды, Крис? — деп сұрады Баутильер. Әңгіменің осы тұсы өзін зеріктіріп жіберген. Ертегі атаулы оны сегіз жасынан бастап жалықтыра бастайтын.

— Білмедім, — деп жауап қатты Крис. — Тап осы сәтте Стив маған жармасып алып, машинаға сүйреген. Бірақ… меніңше, ол ананың қолтығының астына аузын салған секілді көрінді. — Ол тағы отырғандарға қарады, көзінен дүдәмалдығы көрініп тұрған. — Меніңше, тап солай еткен сияқты. Қолтығының астына азуын сұқты. Тап оны жегісі келгендей. Оның жүрегін жегісі келгендей көрінді.

15

— Жоқ, — деді Хагарти, өзін сұрақ-жауап түріндегі Крис Ануиннің мәліметімен таныстырған кезде. Клоун Адиді арғы жағалауға алып кеткен жоқ, қалай болғанда да онысын көрген жоқ… тап осы сәтте өзінің әділ куәгер бола алмайтынын мойындады. Сол сәтте ақыл-есінен айырылыпты.

Оның айтуынша, клоун үстінен суы сорғалап жатқан Адрианның денесін ұстап, арғы жағада тұрған. Адидің оң қолы клоунның мойнында екен, клоун шынымен Адидің оң қолтығына басын сұққан, бірақ азуын салған жоқ. Клоун жымиыпты. Адидің қолтығының астынан оның жымиып тұрғанын Хагарти да көрген екен.

Клоунның бұлшық еті ширығып, сосын Хагарти қабырғалардың сытырлап сынғанын естіген. Ади жан дауысы шыға бақырыпты.

— Бізбен бірге ұшсаңшы, Дон. — Клоунның жымиған қызыл ернінен шыққан сөзі мұның құлағына жеткен, содан соң анау ақ биялай киген қолымен көпірдің астын нұсқапты.

Ұшқан шарлар көпірдің астына соғылып, бірінен кейін бірі жарылып жатты — ондаған емес, жүздеген емес, мыңдаған қызыл, көк, жасыл және сары шарлар, әрқайсысында «I ♥︎ DERRY!» деген жазуы бар.

16

— Өте жақсы, бірақ бұл енді нағыз сандырақ секілді. — Ривз Гарденерге тағы көзін қысты.

— Солай көрінетінін білемін, — деп жауап қатты Хагарти сол бейжай үнмен.

— Сіз сол шарлардың бәрін көрдіңіз бе? — деп сұрады Гарденер. Дон Хагарти жаймен қолын көрсетті.

— Қазір саусақтарымды қалай көріп тұрсам, оларды да солай көрдім. Мыңдаған шарларды. Көпірдің үстінен оларды көре алмадым, өздері тым көп болатын. Шарлар ырғалып, бір түсіп, бір көтерілді. Және бір дыбыстар естілді. Шықырлаған дыбыс. Олар бір-біріне сүйкенеді ғой. Және жіптері. Көптеген ақ жіптер төменге салақтап тұрған. Бейне өрмекшінің салбыраған торы секілді. Клоун Адиді көпірдің астына сүйреп әкетті. Әлгі ақ жіптердің арасынан өтіп бара жатқанын көрдім. Ади қатты қырылдады. Соңдарынан ілесіп едім… клоун жалт қарады. Оның көзін көрген бойда кіммен істес боп тұрғанымды бірден түсіндім.

— Немен, Дон? — деп сұрады Гарольд Гарденер ақырын ғана.

— Ол Дерри еді, — деп жауап қатты Дон Хагарти. — Сол қаланың өзі болатын...

— Сосын не істедіңіз? — деп, бұл жолғы сауалды Ривз берген.

— Қаштым, топас тышқақ. — Сөйтті де, Хагарти еңіреп қоя берді.

17

Гарольд Гарденер ішкі дүдәмалын он үшінші қарашаға дейін ішінде ұстаған. Келесі күні Дерридің аймақтық сотында Адриан Меллонды өлтірді деген айыппен Джон Гартон мен Стивен Дюбейдің соты басталды. Он үшінші қарашада ол клоун жайында сөйлесуге Том Баутильерге барған. Баутильердің оған зауқы жоқ еді, бірақ қажетті нұсқаулықсыз Гарденер әлдебір ақымақтық жасар деген қауіппен сөйлесуге келісті.

— Ешқандай клоун болған жоқ, Гарольд. Сол түні клоунның рөлін үш жігіт ойнаған. Оны мен сияқты өзің де жақсы білесің.

— Екі куә бар ғой.

— Бұл — барып тұрған сандырақ. Ануин бұл хикаяға «Бейшара гомикті өлтірген біз емес, оны істеген шолақ қол еркек» дегенді айту үшін ойлап тапқан айласы. Өз көрсетпесімен достарын да ұстап бергенін түсінген бойда жасаған әрекеті. Хагартидің есірігі ұстады. Ол қасында тұрып ең жақын досын ана жігіттер өлтіріп жатқанына бейжай қараған.

Мұндай жағдайда ол ұшатын табақша көрдім десе де таң қалмас едім.

Бірақ Баутильер олай емесін білген. Гарденер мұны оның көзінен көріп тұр, сондықтан аймақтық прокурор орынбасарының сылтауы тек жынына тиді.

— Қойсаңызшы. Біз тәуелсіз куәлар жайында айтып тұрмыз. Мені бүйтіп алдаусыратудың қажеті жоқ.

— Алдаусырату деймісің? Маған Бас көпірдің астындағы вампир-клоунға сенемісің дегің келе ме?

Меніңше, нағыз алдаусырату деген осы емес пе.

— Сенбеймін, бірақ…

— Немесе Хагарти нақсүйерінің қалпағындағы жазуы бар миллиондаған әуе шарын көпір астынан көрдім дегенін ше? Сондықтан нағыз алдаусырату…

— Жоға. Әлбетте, ж…

— Онда бұл сені неге сонша қобалжытады?

— Мына тергеуіңізді тоқтатыңыз! — деп бұрқ етті Гарденер. — Екеуі де клоунды бірдей сипаттады, біреуінің не айтқанын екіншісі білген жоқ қой.

Баутильер үстелде қарындашын айналдырып отырған. Осы арада қарындашын тастап, орнынан тұрып, Гарольд Гарденерге жақындады. Коптың бойы аймақтық прокурор орынбасарынан бес дюйм ұзын еді, бірақ ол жыны қозған Баутильерден бір қадам кейін шегінген.

— Саған бұл істе жеңіліп қалғанымыз керек пе, Гарольд?

— Жо-о-қ. Әлбетте, ж…

— Әлде осы екіаяқты шіріктер еркіндікте жүргенін қалаймысың?

— Жоқ!

— Жарайды. Жақсы. Ақыры бұл жағынан толық келіскен екенбіз, саған өз ойымды айтайын. Иә, шамасы, сол түні көпір астында біреу жүрген болуы мүмкін. Бәлкім, клоун костюмін киген шығар, әйткенмен саны жеткілікті куәгерлермен істес болғандықтан, қоқыстан тапқан киімдер киген әлдебір қаңғыбас деп болжауға болады. Ол түсіріп алған тиынын немесе көпірден төмен тасталған тамақ қалдығын, шала желінген бургер, «Фрито» чипсі пакетіндегі қоқымдарды іздеген шығар. Қалғанын аналардың қиялы толықтырған. Солай болуы мүмкін бе?

— Білмедім, — деп жауап қатты Гарольд. Ол Баутильердің дәлелдерімен келіскісі бар, тек екі сипаттаманың маңызын ескергенде… жоқ. Жобаға келмейді.

— Енді қорытынды шығарайық. Маған салсаң, ондағы Кинки-Клоун [15] ба, Сэм ағай немесе Хуберттің костюмін киген бақытты гомик [16] жігіт пе, бәрібір. Егер сол бейнені сот процесіне кіргізсек, көзіңді ашып-жұмғанша олардың адвокаты соған тас кенедей жабысады. Ол мыналарды момын қозылар деп мәлімдейді де, шаштарын қысқартып, жаңа костюм киген бұлар ештеңе де істеген жоқпыз, тек қалжыңдап қызтеке Меллонды көпірден лақтырып жібергенбіз дейді. Меллон өзенге құлаған соң да тірі болатын дейді. Мұны Хагарти мен Ануиннің мәліметтері растайды. Оның клиенттері кісі өлтірген жоқ, жоқ, жоқ! Бұл — клоун костюмін киген жарыместің ісі. Егер әлгіні процеске кіргізсек, солай болары айдан анық, мұны өзің де білесің.

— Ануин бәрібір өз мәліметін айтады ғой.

— Бірақ Хагарти жақ ашпайды, — деді аймақтық прокурордың орынбасары. — Өйткені ол мәселенің мәнін түсінеді. Ал Хагартидің көрсетуінсіз Ануинге кім сенеді?

— Сосын біз бармыз, — Гарденердің сөзіндегі өкінішке өзі де таңғалған, — дегенмен біз де үндемейміз ғой.

— Қойсаңшы енді! — қолдарын созған Баутильердің дауысы қатты шығып кетті. — Олар оны өлтірді! Тек көпірден лақтырып қана қойған жоқ! Гартонның шаппа пышағы болған. Меллонның денесінің жеті жерінен пышақ жарақатын таптық, оның бірі сол жақ өкпесінен кірген, екеуі — жұмыртқасына. Жарақат мөлшері Гартонның пышағының жүзіне сәйкес келеді.

Меллонның төрт қабырғасын сындырған — бұл күші аюдікіндей Дюбейдің ісі. Денесін шайнап тастаған, бәрі де рас. Қолынан, сол жақ бетінен, мойнынан тістің ізі табылып отыр. Мен бұлар Ануин мен Гартонның қылығы деп ойлаймын, әйткенмен біз тістің ізін анықтадық, онымен сотқа шығуға тым нақты емес. Шынында, оң жақ қолтығынан үлкен кесек етін жұлып алыпты, өйтсе ше? Әлгі үшеудің бірі тістегенді ұнататын сияқты. Бәлкім, солай істесе онікі жақсы тұратын секілді. Мен оның Гартон екендігіне бәстесуге бармын, дегенмен ештеңені дәлелдей алмаймыз. Сөйтіп, Меллон құлағының сырғалығынан айырылған. — Гарольдты көзімен тескен Баутильер үнсіз қалды. — Егер бұл хикаяға клоун кеп киліксе, оларды айыптау үкіміне еш уақытта қол жеткізе алмаймыз. Саған керегі осы ма?

— Жоқ деп айттым ғой.

— Ана жігіт, әрине, гомик болған, бірақ ешкімге залалын тигізген жоқ, — деп сөзін жалғады Баутильер. — Енді келіп, бац! — сапер етігін киген әлгі үш тышқақ пайда болып, оның өмірін үзеді. Мен ол үшеуін түрмеге тыққым келеді, егер Томастонда оларды көтендерінен қылыпты дегенді естісем, оларға «сендерді істегеннің СПИД ауруы бар» деп ашықхат жолдаймын.

«Ашуыңның әділдігінде дау жоқ, — деп ойлады Гарденер. — Екі жылдан кейін бұдан жоғарырақ қызметке дауысқа түссең, осы айыптау үкімі сенің қызметтік тізіміңде жарқырап тұрары хақ».

Әйткенмен ол бұдан әрі ләм-мим деместен кете барды, өйткені аналарды отырғызуды өзі де қалаған болатын.

18

Джон Уэббер Гартон алдын ала келісіммен кісі өлтіруге айыпты деп танылып, он жылдан жиырма жылға дейін бас бостандығынан айырылып, штаттың Томастон түрмесінде жазасын өтеу үкімі шығарылды.

Стивен Бишофф Дюбей алдын ала келісіммен кісі өлтіруге айыпты деп танылып, он бес жылға дейін бас бостандығынан айырылып, штаттың Шоушенк түрмесінде жазасын өтеу үкімі шығарылды.

Ал Кристофер Филипп Ануин жасы кәмелетке толмаған кісі өлтіруге айыпты жасөспірім ретінде сотталды. Оны алты айға бас бостандығынан айырып, Саут-Уиндэмдегі жасөспірімдерге арналған түзету колониясында жазасын өтеуге үкім шығарды.

Үш үкімге де қайта қарау жөнінде шағым берілді, осы кітап жазылып жатқанда Гартон мен Дюбей күн сайын дерлік Бэсси-паркіне барып, қыздарға көз сұғын қадап, «Монетканы лақтыр» [17] ойынына қатысып жүрді. Бұл Бас көше көпірі ұстындарының бірінің түбіндегі суда парша-паршасы шыққан Адриан Меллонның мәйіті табылған жерден аса қашық емес еді.

Дон Хагарти мен Крис Ануин қаладан мүлдем кетіп қалды.

Сот процесінде (әңгіме Гартон мен Дюбей туралы) ешкім клоун жөнінде ләм-мим деген жоқ.

3-тарау

АЛТЫ ТЕЛЕФОН ҚОҢЫРАУЫ

(1985 жыл)

1

Стэнли Урис ванна қабылдайды

Соңынан Патрисия Уристің шешесіне айтқанындай, оның бірдеңе болғанын түсінуі керек еді. Иә, түсінуі керек еді, өйткені Стэнли Урис ешқашан да кешкілік тым ерте ванна қабылдамайтын. Ол әр таң сайын душқа жуынатын және кейде түнге қарай (бір қолында журналы екінші қолына суық сыра сауытын ұстап) ваннада жатқанды ұнататын, бірақ кешкі жетіде ваннаға түсу… оның әдетінде жоқ болатын.

Сондай-ақ мына кітапқа байланысты оқиға оны қуантуға тиіс еді. Оның орнына бірдеңеге ренжіген секілді ұнжырғасы түсіп жүргенін бұл мүлдем ұқпады. Сол сұмдық кештен үш ай бұрын Стэнли бала күнгі досының жазушы болғанын білген… шынайы жазушы да емес деп түсіндірген Патрисия шешесіне, романшыға айналыпты. Кітап авторы Уильям Денбро депті, бірақ Стэнли кейде оны Тұтықпа Билл деп атайтын. Ол Денброның барлық кітаптарын оқып шыққан, егер турасын айтсақ, соңғы кітабын 1985 жылдың 28 мамырында кешке әлгі ваннаны қабылдап отырған кезінде оқып еді. Денброның алғашқы кітаптарының бірін әуесқойлықпен Паттидің өзі де қолына алған, бірақ үш тарауын зорға тауысып, былай ысырып тастапты.

Кейін шешесіне өзі айтқандай, бұл жай роман емес, қорқынышты кітап екен. Тап осылай деді, бір сөзбен айтқанда, жыныстық қатынас туралы кітап көрінеді. Сүйкімді де қайырымды әйелі Патти өз ойын айқын да нақты жеткізе алмайтын… бұл кітап жайында шешесіне көп нәрсе айтқысы келген еді… оның өзін шошытқанын, неге ренжігенін… бірақ айта алмады. «Кітабының ішінде толған құбыжық, жас балалардың ізіне түсетін мақұлықтар толып жүр. Және кісі өлтіру, тіпті білмедім… толып жатқан жан ауыртатын жаман нәрселер (оған порнографиялық кітап боп көрінгенін айта кеткен жөн; осы сөз оның аузына түспеді, оның нені білдіретінінен хабардар болса да, күнделікті өмірде ондайды еш уақытта аузына алмайтын). Бірақ Стэн бала күнгі достарының бірін басқа қырынан таныпты… Оған хат жазамын деген, бірақ олай істемейтінін білгем… Әлгіндей кітаптардан оның да құты қашатынын біліп едім… және… және… және…»

Осы арада Патти Урис жылай бастады.

Сол күні кеште (1957 жылы Джордж Денбро клоун Пеннивайзды жолықтырған күннен кейін шамамен жиырма жеті жылдан астам уақыт өткен соң) Стэнли мен Патти Атланта қаласының сыртындағы үйдің шағын қонақжайында отырған. Теледидар көрсетіп тұрды. Екі кісілік креслоға жайлы жайғасқан Пенни тоқымамен айналысып әрі сүйікті «Бақталас әулеттер» [18] телевикторинасын тамашалаған. Өзі Ричард Доусонды жақсы көретін және оның қалта сағатының шынжыры сұмдық сексуалды деп есептейтін, бірақ мұнысын ешкім еш уақытта мойындата алмас еді. Оған осы шоу ұнайтын, өйткені үнемі ең ұтымды жауапты іс жүзінде тауып отыратын («Бәсекелес әулеттерде» дұрыс жауаптар болмайтын — тек ұтымдылары ғана). Бірде ол Стэннен өзіне сондай оңай көрінетін сұрақтар шоуға қатысатын отбасыларына әдетте түрлі қиындықтар туғызатыны несі деп сұраған. «Бәлкім, ана прожекторлардың астында отырғанда бәрі күрделі секілді көрінетін шығар, — деп жауап қатқан Стэнли, бұған күйеуінің жүзінен көлеңке жүгіріп өткендей көрінгені. — Барша жұрттың көз алдында отырғанда бәрі анағұрлым қиын ғой. Ондайда өзіңнің де тынысың тарылып кетпей ме».

Шындығында бәрі солай болар деп түйген ол. Стэн кейде адам табиғатының мәніне терең бойлайтын. Байырғы досы Уильям Денбродан да тереңге кетеді деп пайымдайтын бұл. Анау адамдардың түйсігіне жармасатын бірнеше қорқынышты кітап шығарып, байып кетіпті. Уристердің де жағдайы жаман емес-ті. Қаланың көрікті шетінде тұратын. 1979 жылы 87 мың долларға алған үйлерін қазір 165 мыңға жылдам әрі еш қиындықсыз сатуға болар еді. Жоқ, олай етпек ойы жоқ, бірақ өздері осында тұрған жылдары үйдің айтарлықтай қымбаттап кеткенін сезінудің өзі жанына жайлы тиетін. Кейде «вольвосымен» «Фокс Ран» сауда орталығынан қайтып келе жатып (Стэнли дизель қозғалтқышты «мерседеспен» жүретін — бұл күйеуін қағытқанда автомобилін седанли деп атайтын) аласа шілік қоршаудың ар жағында асқақтап тұрған өз үйіне көз тастап: «Сөйтіп, мұнда кім тұрады? Ой, мен тұрамын ғой! Мұнда миссис Стэнли Урис тұрады!» деп масаттанатын. Осы ой толық бақытты етіп қана қоймай, оған айрықша мақтаныш араласып, кейде тіпті Паттидің басы айналатын. Көрдіңіз бе, кезінде жалғызбасты он сегіз жастағы Патрисия Блюм атты қыз болды, мұны өзі тұратын Нью-Йорк штатының Глойнтон түбіндегі өзі оқыған мектептегі түлектердің бітіру кешіне кіргізбей қойған. Паттиді әлгі кешке кіргізбеуі, оның ататегінің плюм [19] сөзімен ұйқасуында екен. Мұның басынан осындай да өтті, бұл оқиға қу сүйек, кішкентай жид алхорысының басынан 1967 жылы өткен және мұндай алалау заң бұзушылық екені түсінікті жайт (ха-ха-ха-ха), оның үстіне баяғыда-ақ ұмытылды ғой. Тек ақыл-санасынан тегіс өшпепті. Паттидің жадында өмірінің ақырғы күніне дейін Майкл Розенблатпен автомобильге қайтып бару, биік өкшелі туфлиі және жігіттің прокатқа алған қара бәтеңкесінің табанындағы қиыршық тастардың сықырлағанын есту, Майкл бір кешке сұрап алып, түстен кейін жылтыратып сүртумен болған әкесінің автомобиліне қайтып келуі жадында таңбаланып қалыпты. Есінде тағы бір қалғаны ақ смокинг киген (көктемнің сол бір жылы кешінде қалай жарқ-жұрқ етті десеңізші!) Майклдың қасында жүргені… Ол кешке өзі ашық жасыл түсті кешкі көйлекпен барған, шешесі мұнымен су перісінен аумайсың деп еді, жид-су перісі идеясының өзі қызықты ғой, ха-ха-ха-ха. Олар еңсесін тік ұстап автомобильге қайтып келген, қыз тіпті жылаған да жоқ (тап сол сәтте жыламады), бірақ кері қайтып бармайтындарын білді, әрине, қайтып барған да жоқ. Олар, шын мәнінде, немен айналысты, ол енді өткеннің ісі. Бұлар өмірде өздерінің еврей екендіктерін дәл осылай өткір аңдаған емес, өздерін өсімқорлар, мал тиейтін вагонның жолаушылары, ұзын тұмсықты, аурушаң, сарғыш терілі, жеккөрінішті жидтер ретінде сезінді. Қатты ашу қысты, бірақ ашулана алмады. Ашыну соңынан, енді оның ешбір маңызы қалмаған кезде келді. Тап сол сәтте тек ұятты, жан азабын ғана сезінді. Ал сосын біреу дарақылана күліп жіберген. Шыңғырған ащы сықылықтаған күлкі фортепьяноға арналған айбынды пьесаның соңғы аккордтарын еске түсірді де, сөйтіп, бұл машинаның ішінде еңіреп жылауға кірісті, ататегі «плюм» сөзімен ұйқасатын жид-су перісі жынданған кісіше зар жылады. Майк Розенблатт жұбату үшін ебедейсіз қимылмен мойнынан құшақтаған, бірақ өзін лас еврей қызы сезініп, оның қолының астынан жұлқынып шыққан.

Мәңгі жасыл шілік дуалының ар жағында асқақтап тұрған әдемі үйі көңіл күйін көтеретін, бірақ біржолата емес. Жан азабы мен ұят ешқайда кетпеді, осы жайбарақат, бақуатты ауданда өздерін ешкім өзекке теппегенімен, сол бір мәнсіз серуенде аяқкиімдерінің табанында қиыршық тастардың сықырлаған дыбысын ештеңе өшіре алмаған. Сол сықырды қала сыртындағы клубқа мүшелігі, метрдотелінің «Қайырлы кеш, мистер және миссис Урис» деп ылғи да сыпайылықпен сәлемдесуі де ұмыттыра алмады. Жұмысынан қайтып оралғанда машинадан шықпай, 1984 жылғы модельді «вольвоның» руліне еңкейіп, үлкен жасыл көкорай қоршаған үйіне көз тігіп отырғанда сол бір ащы күлкіні жиі (тіпті төтенше жиі) есіне алатын. Сосын соншалықты ащы күлкімен сықылықтаған қыз қазір басынан таяқ айырмайтын күйеуімен жаман ағаш үйде тұрады, өзі үш рет жүкті болып, үшеуінде де түсік тастаған, күйеуі соз ауруымен ауырған әйелдермен әуейі болып, мұның көзіне шөп салған, омыртқа сүйегі орнынан тайып, буындары ісіп кеткен, ал күлкіге бейім лас тіліне жарақат шыққан болар деп өзін алдарқататын.

Осындай жаман ойы үшін, осындай рақымсыз пиғылына бола өзін жек көретін, сөйтіп, өзім жақсы адам болам, ығыр қылған ащы коктейльдерді де ішпеймін деген уәде беретін. Айлар өткен, мұндай ойлар басына келуін қойған. Өзі іштей ақыры бәрі артта қалған шығар деп ойлап еді. Енді он сегіздегі қыз емеспін. Мен — отыз алтыдағы әйелмін. Аяғының астынан қиыршық тастардың сықырын естіген қыздан, өзін жұбату үшін мұны құшақтауға тырысқан Майк Розенблаттың қолынан (еврейдің қолы болғандықтан) сытылып шыққан қыздан Паттиді жарты өмірі бөліп тұр еді. Әлгі ақымақ кішкентай су перісі өлген. Енді оны ұмытып, өзіммен өзім болуым керек. Жарайды. Жақсы. Өте жақсы. Ал сосын бір жерде, бір уақытта, айталық, супермаркетте, ол күтпеген жерден көрші өткелден тап сол құлақ тұндырған күлкіні естіген, тұла бойы түршігіп, омырауы ауырғанша қатайып, қолдары қоларба тұтқасын немесе құлыпты қатты қысып, өзі іштей: кім де болса біреу тап осы жаңа ғана мені — еврей әйел, мені — небәрі ұзын тұмсықты сұмпайы жид әйелі, ал Стэнлиді жуан тұмсықты сұмпайы жид деп айтты деп ойлаған. Ол — бухгалтер, ал еврейлер, өз-өзінен математикаға жүйрік, біз оларды қала сыртындағы клубқа қабылдадық, сөйтуге тура келді, өйткені 1981 жылы жуан тұмсықты жид гинекологы талап арыз беріп, сот отырысында жеңіп шықты, бірақ біз оларды келекелеп күлеміз, күлеміз, күлеміз, күлеміз. Немесе ол қиыршық тас сықырын ойша естіп, іштей: «Су перісі! Су перісі!» деп ойлайтын.

Содан кейін жеккөрушілік пен ұят бастың сақинасы ұстаған кездегідей тасқындай жөңкіліп, ол тек өзі үшін ғана емес, күллі адамзат үшін шошынған. Құбылғыш бейне. Денброның ана кітабында (оқуға тырысып, сосын ысырып қойған) құбылғыш бейнелер жайында айтылған. Құбылғыш бейне, сөзіңе болайын. Сол өзі құбылғыш бейнелер туралы не білер екен?

Бірақ уақытының басым бөлігінде ол мұндай жаман көңіл күйде болған емес… болған жоқ. Ол күйеуін сүйетін, өз үйін жақсы көретін және әдетте өмірді де, өзін де жақсы көрер еді. Бәрі ойдағыдай келе жатқан. Солай болған, әлбетте, ылғи да емес, — үнемі жақсы бола бермейді ғой, солай ма? Бұл Стэнлидің неке жүзігін қабыл алғанда әке-шешесін ашу кернеп, көңіл күйлері пәс болып қалған-ды. Олар әйелдер клубының кешінде танысқан еді. Жігіт мемлекет шәкіртақысын алып оқып жүрген Нью-Йорк университетінен бұлардың институтына ауысып келіпті. Бұл екеуін ортақ дос қызы таныстырды, кештің соңында Патти жігітті ұнатып қалғанын сезді. Ал каникулға қарай оны ұнатқандығына шүбәсіз сенді. Жазғытұрым Стэнли бұған кішкентай гауһар тасы бар әдемі жүзік ұсынды (жүзіктің тесігінен дәстүргүл өткізіп, ерекшелеп беруді де ұмытпады), қыз оны қабыл алды.

Ақырында дүдәмал көңілдеріне қарамастан, әке-шешесі қызының таңдауына келісімдерін берген. Олар ештеңе істей алмады, ұзамай Стэнли Уриске жас есепшілерден аяқ сүрінетін нарықтық экономиканың толқынына еркін жүзу сапарына аттануына тура келді. Әрі бұл сапарында ол әулет қаржысына арқа сүйей алмады, сөйтіп, бұлардың жалғыз қызы күйеуінің табысының кепілдігіне айналды. Паттидің жасы жиырма екіге толды, ұзамай гуманитарлық білім бакалавры болу мүмкіндігі тұрды.

— Ана шайтан алғыр көзілдіріктіні көзім жұмылғанша асырауыма тура келетін шығар. — Бір кеште Патти әкесінің ашулы үнін құлағы шалды. Ата-анасы біреудің түстігіне барып, әкесі артығырақ сілтеп қойған сияқты.

— Тс-с-с, қызың естіп қояды, — Рут Блюмнің дауысы мұның құлағына шалынған.

Екеуін де жек көріп кеткен Патти денесі біресе ысып, біресе суып, түн ортасына дейін көз ілмеді. Кейінгі екі жылда ол осы жеккөрушіліктен арылуға тырысқан; жеккөрушілігі онсыз да жеткілікті еді. Кейде айнаға қарап қалғанда осы өшпенділіктің өзінің бет-жүзіне істеген қылығын, әжім торлап жатқанын байқайтын. Осы айқаста бұл жеңіп шықты. Бұған да Стэнли көмектесті.

Бұлардың үйленуі жігіттің әке-шешесінің де мазасын кетірген. Әлбетте, олар жоқшылықта өмір сүру Стэнлидің маңдайына жазылған дегенге сенбейтін, бірақ «балалар тым асығып отыр» деп ойлапты. Өздері де жиырмадан аса бере үйленгендерін Дональд Урис пен Андреа Бертоли мүлдем ұмытып кеткен еді.

Тек Стэнли ғана өзіне және өзінің болашағына қалтқысыз сенді, әке-шешелерінің сөзімен айтқанда, «балаларына» төнген қиындықтардың біріне де мойыған жоқ. Ақыр аяғында, ата-ананың қорқынышы емес, мұның сенімі үстем шықты. 1972 жылдың шілдесінде Паттидің дипломының сиясы кеуіп үлгерместен, Атлантаның оңтүстігіне қарай қырық миль жердегі шағын қаладан стенография және Трейнордан іскерлік ағылшын тілі оқытушысының жұмысын тапты. Осы қызметін қалай тауып алғанын ойлаған кезде бір тылсым күштің көмегі болған секілді көрінген. Ол журналдардан мұғалімдерге арналған бос жұмыс орындарының тізімін жасады. Жасаған тізімінің ұзын-ырғасы қырыққа дейін жетті. Сосын бес күн бойына әр кеш сайын (бір кеште сегіз мекемеге) түйіндемесіне қоса жұмыс жөнінде егжей-тегжейлі ақпарат беруін өтініп, қырық жерге хат жазды. Жөнелтілген хаттарға кейбір мекемелер жауап та жолдаған. Кері хат жіберген жиырма екі жұмыс орны қажет адамды алып қойғандарын хабарласа, қайсыбір мекемелердегі сипатталған талаптардың өзіне тура келмейтінін аңғарды. Тізімнен осылай сызыла келе, ақырында он екі бос жұмыс орны қалған. Және әрқайсысы бірінен бірі тым жақсы да, жаман да емес-ті. Жұмысқа қабылдау жөніндегі өтініштерді (он екі өтініш) жындануға шақ қалып, қалай толтырарын білмей басы қатып отырғанда, қасына Стэнли келген. Ол үстелде ыбырсып жатқан қағаздарға көз тастап, сырттай қарағанда басқалармен бірдей көрінетін Трейнор мектебі директорының хатын саусағымен шерткен.

— Міне, мынаны.

Күйеуінің үнінен байқалған берік сенімге таңданған Патти басын көтеріп, оның бетіне бажырая қараған.

— Сен Джорджия жайында мен білмейтін бірдеңені білемісің?

— Жоға. Ол жерде бір-ақ рет болғам, онда да кино арқылы.

Әйелі қабағын керіп тағы қарады.

— «Тағдыр желі қуғандар». Вивьен Ли. Кларк Гейбл. «Мен бұл жайында ертең ойланам, өйткені ертең басқа күн келеді». Қалай, сөйлеген сөзім оңтүстіктің тумасынікі секілді ме, Патти?

— Иә. Оңтүстік Бронкстікі. Егер Джорджия туралы ештеңе білмесең, ол жаққа бармасаң, сонда қалайша…

— Өйткені бәрі де реттеледі.

— Бұған көзің жетпейді ғой, Стэнли.

— Әрине, көзім жетеді, — деп қарсылық білдірді күйеуі. — Білемін. — Оған қараған Патти мұнысы әзіл емесін түсінген. Анау бейне өз ішіне үңіліп, сыртылдап жүріп тұрған әлдебір ішкі тетігімен ақылдасқан секілді көзі қарауытып кетіпті, тек қол сағаты қайтіп жұмыс істейтінін қарапайым адам қалай түсінсе, бұл тетіктің мән-жайының мағынасын да Стэнли солай түсінетін шығар.

— Тасбақа бізге көмектесе алмады, — деді ол күтпеген жерден. Нақты әрі анық солай деді. Оның өз ішіне қадалған көзі, аң-таң болмысы бет-пішінінен көрініп тұрды. Мұны естіген әйелі шошынып қалды.

— Стэнли? Нені айтасың? Стэнли?

Күйеуі селк етті. Бұл жазған өтініштеріне көз жүгіртіп, шабдалы жеп отырған. Жігіттің қолы шабдалы салынып тұрған ыдысқа тиіп кетті. Еденге құлаған табақшаның быт-шыты шықты. Күйеуі сол себепті есін жиып алғандай көрінді.

— Оһ, шайтан! Кешір.

— Оқасы жоқ. Стэнли… сен не дедің?

— Ұмытып қалдым, — деп жауап қатты ол. — Әйткенмен Джорджияға сенім артуымыз керек сияқты, сүйіктім.

— Бірақ…

— Маған сенші, — сөзін бөліп жіберді, сөйтіп, Патти оған имандай сенді.

Әңгімелесу ойдағыдай өткен. Нью-Йоркке қайту үшін пойызға отырғанда ол әлгі жұмысқа тұрғанын білді. Бизнес кафедрасының меңгерушісіне бұл бірден ұнаған, ол да мұның көңілінен шықты.

Бәрі де сәтімен болды. Осыны растаған хат бір аптадан кейін жеткен. Трейнордың біріктірілген мектебі бұған жылына 9 200 доллар және сынақ мерзіміне келісімшарт ұсыныпты.

— Ашығуыңа тура келеді, — деген Герберт Блюм осы шартқа келісім бергелі отырғанын айтқан қызына. — Ыстықта аш жүретін боласың.

— Атасының басы, Скарлетт, — деп күлді Стэнли бұл оған әкесінің сөзін айтқан кезінде. Әйелдің жыны келіп, жылауға шақ қалған, бірақ күле бастады да, Стэнли мұны құшағына қысты.

Ыстықтан мазасы кеткенмен, олар аштық азабын тартқан жоқ. Бұлар 1972 жылдың 19 тамызында бас қосты. Алғашқы неке түніне Патти Блюм балиғаты бұзылмай жеткен. Поконос курортты мейманханасындағы салқын жайманың астына тырдай жалаңаш сүңгіп кеткенде қыздың басында ессіз құштарлық пен қорқыныштың қара бұлты найзағайдай ойнақ салды. Шатындағы сарғыш жүннің арасынан жыныс мүшесі таяқ секілді қақшиған Стэнли жанына кеп жатқанда, бұл: «Ауырта көрмеші, қымбаттым», — деп сыбырлаған.

— Еш уақытта еш жеріңді ауыртпаймын, — деп жауап қатты ол әйелін аймалап жатып және кешкілік ванна қабылдаған — 1985 жылдың 28 мамырына дейін сол уәдесінде тұрды.

Мұның оқытушылық жұмысы бірден жақсы жүріп кетті. Стэнли де жұмыс тапты — аптасына жүз доллар алатын наубайханаға жүк машинасының жүргізушісі боп орналасты. Сол жылдың қараша айында «Трейнор Флетс» сауда орталығы ашылған кезде «Эйч-энд-Ар Блок» [20] бөлімшесіне ауысып, аптасына жүз елу доллар жалақы алатын болды. Екеуінің жылдық табысы 17 мың долларды құрады, ол заманда жанармайдың галлоны — отыз бес цент, ал ақ нанның батоны он центке арзан болғандықтан, бұлардың тұрмысы патшаның жағдайымен парапар еді. 1973 жылдың наурызында Патти ешқандай у-шу дабырасыз жүктілікке қарсы қабылдайтын дәрісін доғарды.

1975 жылы Стэнли «Эйч-энд-Ар Блоктан» кетіп, жеке фирмасын ашты. Екі жақтың әке-шешелері де мұнысын қолдамай, ақымақтық шешім деген ойларын білдірген. Олардың қарсылығы, әрине, Стэнли жеке фирма ашпасын деген сөзі емес, о, құдайым, ешкім де оған «неге дербес фирма аштың?» деп сөккен жоқ қой! Бірақ ол мұны тым ерте ашты, бұған төртеуі де келіскен және Паттидің мойнына үлкен қаржылық ауыртпалық түсті. «Ана неме қызымның ішін томпайтқанға дейін қоя тұрса нетті, — деген бір кеште артығырақ сілтеп жіберген Герберт Блюм асүйде өз бауырына, — сірә, ұзамай оларды менің асырауыма тура келер». Блюмдер мен Уристердің үлкендері ақыл тоқтатқан кемелдік жасқа, айталық, жетпіс сегізге жеткенше, жеке бизнес жөнінде ойлауға болмайды деген бәтуаға келген.

Сөйтіп, Стэнли тағы да өзіне деген шектен тыс сенімін дәлелдеген. Иә, ол жас та, ақылды әрі жұртпен ортақ тіл табыса алатын. «Эйч-энд-Ар Блокта» істеп жүргенінде пайдалы таныстар таба білді. Осының бәрі өзінен-өзі болған секілді көрінген. Алайда ол жаңа пайда болған бейнетаспалар нарығындағы бастамашы «Корридор видео» компаниясының 1979 жылы Уристер көшіп келген қала сыртынан ондаған миль орасан зор бос жатқан аймаққа қоныс тепкелі жүргенін білген жоқ еді. Трейнорға орналасқаннан кейін бір жылға жетпейтін уақытта тәуелсіз маркетингтік зерттеулер қажет боларын да білмеген болатын. Бірақ Стэнли осы мәліметтерді қандай жолмен болса да біліп алған жағдайда олар өз тапсырысын көзілдірікті жас еврейге, оның үстіне езуінен күлкі кетпейтін, ширақ жүрісті, жұмыстан бос уақытында кең балақ джинсы шалбар киетін, бетінде жасөспірім кезіндегі безеудің дағы қалған янки-еврейге ұсынатынын біле қоюы екіталай еді. Әйткенмен осыған ұсынған. Берген. Және Стэнге мұны әу бастан білген секілді көрінді.

«Корридор видео» тапсырысын ойдағыдай орындаудың нәтижесінде бұған жылына бастапқы жалақысын 30 мың долларға белгілеп, компанияға жұмысқа шақырды.

— Бұл әлі тек бастамасы ғана, — деді Стэнли Паттиге сол түні төсекте жатқанда. — Олар тамыз айындағы жүгері секілді өсетін болады, сүйіктім. Егер таяу он жылда ешкім жарып жібермесе, бұл «Кодак», «Сони» және «Эр-си-эймен» бір қатарда тұрады.

— Сөйтіп, енді не істемексің? — деп сұрады Патти, жауабын біле тұрып.

— Олармен істес болу жақсы екен деймін, — ол күліп, әйелін өзіне қарай тартып, сүйді. Сәлден кейін үстіне қарғып мінді де, сөйтіп, оргазм басталды… түнгі аспанға жарқырай сүңгіген зымырандар сияқты бірінші, екінші, үшіншісі… бәрібір оларда бала болмады.

«Корридор видеодағы» жұмыс бабымен оған Атлантаның ең дәулетті және ықпалды адамдарымен байланыста болуына тура келген, сөйтіп, Уристер, олардың көпшілігі сый-құрметке лайық адамдар екенін біліп таңғалды. Мұндай парасатты, қайырымды және ашық көңілді жандармен араласу солтүстік жақта тіптен мүмкін емес-ті. Стэнли бірде әкесі мен шешесіне: «Американың ең дәулетті адамдары Атлантада, Джорджия штатында тұрады. Мен солардың кейбіреуінің одан әрі баюына көмектесем, сөйтіп, олар менің баюыма қол ұшын береді, бірақ әйелім Патрисиядан басқа ешкім де маған қожайын бола алмайды, мен соның ғана иелігіндемін және осынымды дұрыс деп есептеймін», — деп жазғаны Паттидің есінде.

Бұлар Трейнордан кетер алдында Стэнли өз компаниясының акционеріне айналып, қарауында алты адам жұмыс істейтін. 1983 жылы табыс деңгейі жөнінен беймәлім аумаққа шыққан — Паттидің құлағына жаңғырығы ғана жететін аумаққа. Бұл алты таңбалы соманың ертегі елі болатын. Және ол сенбі күні таңертеңгілік аяғына кроссовкиін сұға салғандай оп-оңай бола салды. Кейде бұдан өзі де шошынатын. Бірде ол шайтанмен мәміле жөнінде қалжыңдағаны да бар. Стэнлидің күлгені соншалықты, шашалып та қалған, әйтсе де одан күлкілі ештеңе көрмеді, тіпті де күлетін нәрсе емес деп пайымдаған.

Тасбақа көмектесе алмады.

Кейде ешқандай себепсіз ұмытылған түсінің соңғы бөлігіндей басына орнығып қалған осы ойдан ұйқысы шайдай ашылған Патти бұрынғысынша қасында жатқанына көз жеткізу үшін Стэнлиге бұрылып, қолын тигізетін.

Ешқандай бетімен кеткен маскүнемдік, көлденең жүріс, есірткісіз, іш пысу мен әрі қарай не істейміз деген қызу талассыз — жақсы өмір еді бұл. Тек бір бұлт қана көңіліне қаяу түсірген. Онда да ол жайында алғаш сөз қозғаған шешесі. Егер ойланып көрсе, мұны алғаш ескерткен шешесі екендігі шүбәсіз еді. Бұл ескерту Рут Блюмнің хаттарының біріне сұрақ түрінде түсті. Ол Паттиге аптасына бір рет хат жазатын, әлгі хат 1979 жылдың ерте күзінде, бұрынғы Трейнордағы мекенжайынан келіпті. Патти оны жалғыз өзі оңаша қалғанда, бейне бір барлық тамырлары мен құқықтарынан айырылғандай сезініп, әртүрлі заттарға лық толып, тіпті ішіне сыймай сыртқа шығып жатқан шараптың картон қораптары тұрған жаңа үйдің қонақжайында оқыған.

Негізінен бұл хаттың да Рут Блюмнің үйден жолдайтын әдеттегі хаттарынан айырмасы шамалы болды: әрқайсысы «Руттан бірнеше жол» деген айдармен басталатын төрт бетке түгел жазылған. Қолтаңбасын тану да қиын еді, бірде Стэнлидің бір сөзін де ұға алмадым деген шағымына Патти: «саған соның қажеті не?» — деп тыйып тастаған.

Хат шешесінің маңызды жаңалықтарымен толтырылған: Рут Блюм туыстарының барлық қарым-қатынастарын кеңінен сипаттапты. Шешесі жазып отырған адамдардың көпшілігі ескі альбомдағы суреттер секілді Паттидің есінде күңгірт тартса, бірақ Руттың жадында бәрі айқын да жақсы сақталыпты. Олардың денсаулықтарына және айналысып жүрген түрлі істеріне қызығушылығы тіпті де азаймаған, бірақ жасаған болжамдары тым сұрқай еді. Паттидің әкесінің бұрынғысынша іші ауыратын. Өзі бұл асқазаны дұрыс қорытпағандықтан дейтін, ал асқазан жарасы болуы мүмкін екендігі оның басына тек қан түкіре бастаған кезде ғана келді деп жазыпты Рут. «Сен әкеңді білесің ғой, қымбаттым, ол жұмысты өгізше қопарады, бірақ кейде ой өрісі де өгіздікі секілді, бұл сөзімді өзің кеше гөр, Құдайым. Рэнди Харленген түтігін байлатып тастады, оның жұмыртқалығынан өлі еттерін кесіп тастапты, олары гольфтің добындай үлкен көрінеді, Құдайға шүкір, қатерлі ісіктен аман, бірақ жиырма жеті кесек өлі ет алыпты, осыны көзге елестете аламысың?! Мұның бәрі Нью-Йорктің суынан, бұған ешқандай шүбә жоқ…» Иә, әрине, лас ауа да бар, бірақ Рут денсаулыққа басты қатер жаман судан деп пайымдайтын. Сумен бірге адамның ағзасына не тап болмайды дейсің. Сендер ауасы мен суы (әсіресе суы) таза әрі пайдалы ауылдық жерде (Рутқа Атланта және Бирмингеммен қоса күллі Оңтүстік ауылдық жерлер боп есептелетін) тұратындарың үшін Құдайға үнемі құлшылық қылатынымды сенің білетініңе шүбәм бар депті Рут. Маргарет апай энергетикалық компаниямен тағы соттасыпты. Стела Фланагэн тағы тұрмысқа шығыпты, кейбіреулерге тіпті жеке басының тәжірибесі де сабақ болмайды екен. Ричи Хуберді тағы жұмыстан шығарып жіберіпті.

Шелектен лақылдатып құйған тәрізді (көбінесе зәрлі) мылжыңның орта шенінде алдыңғы жазғанына да, соңғысына да қатыссыз бұған немқұрайды ғана Сұмдық сауал тастайды: «Сөйтіп, Стэн екеуің бізді қашан ата мен әже етпексіңдер? Біз немеремізді еркелетуге әрқашан да дайынбыз. Егер сен әлі аңғармай жүрсең, айтайық, біз де жасарып келе жатқан жоқпыз, Патти». Бұдан әрі шешесі көрші тұратын Бракнердің қызын мектепке төстартқышсыз және денесі айдан анық көрініп тұрған ішкөйлекпен барғаны үшін үйіне қуып жібергенін жазыпты.

Трейнордағы ескі үйін сағынған жабырқау көңілмен бүгінгі күнге де сенімсіздік және алда не күтіп тұрғаннан үрей пайда болған Патти ұйқыжай қыламыз деген бөлмеге кіріп, төсенішке жата кетті. Кереуеттің серіппелі қаңқасы әлі құрылмаған, сыртта, гаражда тұрған болатын, кілем төселмеген жалаңаш еденде жатқан төсеніш бейтаныс құмды жағалауға шығып қалған беймәлім бірдеңе сияқты елестеді. Ол басын қолына сүйеп жиырма минуттай жылады. Көз жасы бәрібір төгілерін өзі де сезген. Шешесінің хаты тек мұрынға кіріп кетіп түшкіртетін тозаң секілді көз жасының келуін тездеткен еді.

Стэнлидің балалы болғысы келген. Өзі де балалы болғандарын қалады. Бұл мәселеде олардың пікірлері толығымен үйлесетін. Сондай-ақ басқа да үлкен-кішілі істерде: Вуди Алленнің фильмдеріне тәнті болатын, мүмкіндігінше синагогаға барып тұру керек деп есептейтін, бір партияға дауыс беретін, марихуананы жек көретін… Трейнордағы үйлерінің бір бос бөлмесін екіге бөлген. Сол бөлігіне Стэнли үйдегі жұмысы үшін үстел және оқу үшін кресло қойды. Оң жағында тігін машинкасы мен Паттидің паззл дестелейтін карта үстелшесі тұрды. Бұл бөлме хақында бұлжымас келісім бар еді, ол жайында бұлар сирек еске алатын. Қашан болса да, әйтеуір түбінде бұл бөлмені Энди немесе Дженниге береді ғой. Бірақ қайда сол балалар? Тігін машинкасы, мата салынған себет, карта үстелшесі және жазу үстелі, оқуға арналған кресло бұл бөлмеде тұру заңдылығын сақтап, ай сайын өздерінің құқықтарын нығайтып, сол тұрған орындарында қала берді. Ол осылай ойлаған, әйткенмен бұл пайымы «порнографиялық» деген сөз тәрізді көңілінде тұрақтамады. Өзінің ойын бір сөзбен түпкілікті түйіндей алмаған. Бірде етеккірі келген кезде гигиеналық төсем алу үшін раковинаның астындағы шкафтың есігін жылжытқан. Сосын «Стейфри» төсемесінің бумасына көзі түскенде, әлгі бума бұған тоқмейілсіген кейіппен: «Сәлем, Патти! Біз сенің балаларыңбыз. Сенің балаларың тек біз ғанамыз. Бізді тамақтандыр. Өз қаныңмен қоректендір», — деген секілді елестегені есінде.

1976 жылы жүктілікке қарсы таблеткасын тастаған соң бұлар Атлантаға, Харкавей дәрігерге барған.

— Біз неге бұлай болғанын білгіміз келеді, — деген Стэнли, — осыған бірдеңе істеу мүмкіндігіміз бар ма, соны білейік деп келдік.

Бұлар барлық талдауларын тапсырды. Ақырында Стэнлидің сперматозоидтары қозғалыссыз, ал Паттидің жұмыртқа жасушалары ұрықтануға қабілетті, ашық тұруға тиіс түтіктерінің бәрі ашық екендігі анықталған.

Саусағына неке жүзігін тақпаған, өзі Колорадоның тау шаңғысына арналған беткейінде каникулдан енді ғана оралған диплом жазып жүрген студенттен аумайтын жарқын жүзді, қызылшырайлы Харкавей бұларға, бәлкім, мұның себебі жүйкеден болар дегенді айтты. Мұндай қиындық көп адамдарда болады деді. Табиғи импотенцияға ұқсас осындай жағдайларда психологиялық оңалту қажет, өйткені неғұрлым көбірек қаласаң, соғұрлым мардымсыз болатын көрінеді. Бұлар бойын бос ұстауы керек екен. Егер мүмкін болса, тән жақындығы кезінде бала туралы мүлдем ұмытулары қажет.

Үйге қайтып келе жатқанда Стэн жол бойы түнеріп отырады. Патти неге бүйткенін сұрағанда:

— Мен еш уақытта олай етпеймін, — деген.

— Не етпеймін дейсің?

— Ондай сәтте бала туғызу жайында ойламаймын.

Бір секунд бұрын жалғыздық пен қорқынышты сезінген әйел енді күле бастады. Ал сол түні төсекте Стэнлидің әлдеқашан ұйықтап қалғанына шүбәсі болмаса да, қараңғыда сөйлеген сөздерін естіп, шошып кеткен. Дауысы анық шығады, бірақ көз жасына булығып жатқаны сезіліп тұр.

— Мәселе менде. Бұған мен кінәлімін.

Әйел күйеуіне жақындап, иығынан сипалап құшақтай алған.

— Қайдағыны айтпашы.

Бірақ жүрегі қатты соқты, тым қатты соғып кетті. Оның себебі күйеуінің күтпеген жерден сөйлеп, содан қорыққанынан емес еді. Ол күйеуінің ойына үңіліп, сол минуттан бастап өзі де түсінбестен шығарған құпия үкімін оқып қойған тәрізді. Патти енді ешқандай себепсіз күйеуінің айтқан сөзінің дұрыс екенін сезді, әйтеуір бірдеңенің дұрыс емес екендігін білді және кінә мұның өзінде емес, күйеуінде. Сонда.

— Ақымақ болмасаңшы, — деп ызалана сыбырлады Патти оның иығына. Күйеуі сәл терлепті, кенет оның бірдеңеден қорқып жатқанын сезді. Одан қорқыныштың суық толқыны есіп жатыр. Бейне өзі тыр жалаңаш күйеуінің жанында емес, ашық тоңазытқыштың алдында жатқан секілді.

— Мен ақымақ емеспін және ақымақтық та айтып жатқан жоқпын, — деп жауап қатты күйеуі байсалды әрі жан толғанысы аралас үнмен. — Мұны өзің де білесің. Себебі менде. Бірақ қандай екенін өзім де білмеймін.

— Сен оны біле алмайсың. — Бірдеңеден қорыққандағы шешесінікі секілді мұның да үні қатал әрі ашулы шыққан. Патти күйеуін жазғырып жатқанымен, тұла бойы дірілдеп, шыбыртқыдан жасқанған секілді жұлқынып қалды. Мұны сезген Стэнли әйелін қаттырақ құшақтай түскен.

— Кейде… кейде, неге екенін білемін, кейде мен түс көрем, жаман түс, сосын оянып кетіп: «Енді білдім. Дұрыс емесін білдім», — деп ойлаймын. Сенің жүкті бола алмай жүргенің емес, барлығы жайында. Менің өмірімде бәрі де дұрыс емес.

— Стэнли, сенің өміріңде дұрыс емес ештеңе жоқ!

— Мен ішкі дүнием жайында айтпаймын, — деп жауап қатты ол. — Ішкі жағым бәрі де тамаша. Сыртқы жағымды айтам. Бірдеңе бітуге тиіс еді, бірақ сол жоқ. Әлгіндей ұйқыдан оянып кетіп: «Менің керемет өмірім — өзім түсінбейтін небәрі әлдебір тайфунның көзі болар» деп ойлаймын. Содан қорқам. Ал сосын бәрі… ғайып болады. Барлық көрген түстерім секілді.

Патти кейде оны қорқынышты түстер қинайтынын білетін. Күйеуінің ыңырсып, жанын қоярға жер таппай жатқанынан өзі де бес-алты рет оянып кеткен. Шамасы, бұл оянбаған кездерде де сондай болғаны ғой. Күйеуіне жақындап, түсінде не көргенін сұраса, ол ылғи да: «Есіме түспейді» дей салатын. Сосын кереует жанындағы үстелшеден сипалап шылымын алып, қорқынышты түсі санасынан шығып кеткенше шегіп отырады.

Бұл ақыры жүкті бола алмады. 1985 жылдың 28 мамырының кешінде (ол ванна қабылдағысы келген күні) әке-шешелері қашан ата-әже атанамыз деп күтіп жүрген. Бос бөлме қаңыраған күйде тұр. «Стейфри макси» мен «Стейфри мини» төсемелері ваннадағы раковинаның астындағы шкафта үйреншікті орнында жатқан. Етеккірі де тура уақытында келетін. Негізінен өз шаруаларымен айналысатын, бірақ қызының жанына тиетін әңгімені түгелдей ұмытып кетпегенімен, ондай сұрақты өз хаттарында да, Патти мен Стэнли Нью-Йоркке келген кездерінде де (бұлар жылына екі рет баратын) қоюын тоқтатқан.

Бұлар «Е» дәруменін қабылдап жүр ме деген әзіл сауалдар да айтылмайтын болған. Стэнли де бала жайында ештеңе демейтін, бірақ кейде әйелі өзіне қарап тұрғанын байқамаған кезде Патти күйеуінің бет-жүзінен әлдебір көлеңкені көретін. Әлдебір көлеңке. Өзі жанын салып әлденені есіне түсіргісі кеп тұрған секілді.

Егер осы бір көңіл бұлтын есепке алмаса, бұлар 28 мамырдың кешіне дейін ештеңеге мазасызданбай, ешбір алабөтен қам-қарекетсіз өмір сүрді, тура «Бәсекелес әулеттер» бағдарламасы жүріп жатқан кезде телефон шырылдап қоя бергені. Паттидің жанында Стэннің алты жейдесі, өзінің екі ішкөйлегі, ине-жіп, түймелер салынған қорапша тұрған. Стэннің қолында әлі қойын кітапша пішімімен шықпаған Уильям Денброның жаңа романы. Кітап мұқабасының жылтыр қабатына тісін ақситқан әлдебір құбыжық бейнеленген. Арт жағында көзілдірікті тақырбас еркектің фотосуреті.

Телефонға ең жақын отырған Стэн тұтқаны көтерді.

— Алло… Уристердің резиденциясы. — Ана жақтың сөзін тыңдап, қабағын түйді.

— Кім дейсің?

Әп-сәтте Паттидің бойын қорқыныш жайлап алды. Кейінірек қысылғаннан әке-шешесіне өтірік айтуға мәжбүр болған: телефон соғылған бойда ол бірдеңе боп қалғанын түсініпті. Шындап келгенде, бұл іс тігуден бас көтерген қас қағым сәт болатын. Бәлкім, бірақ шындықты айтқан шығар. Мүмкін, осы телефон қоңырауы соғылғанға дейін бірдеңе боларын екеуі де білген болар, — осы үнемі көгеріп тұратын аласа дуалдың ар жағында асқақтап тұратын әдемі жайлы қонысқа тіпті сәйкес келмейтін бірдеңені, талайдан өз-өзінен қабылданған, сондықтан арнаулы құлақтандыруды қажет етпеген… мұз уатуға арналған пышақты сұғып алғандай мына қас қағым сәттік қорқыныш әбден жеткілікті еді.

«Шешем бе?» — деп әйелі жаймен ғана сұрақ қойған, қажетті салмағынан жиырма қадақ артық әрі өзі айтқандай көптен бері «іш ауруынан» азап шегіп жүрген әкесі инфаркт боп қалды ма екен деген оймен.

Стэн басын шайқады да, сосын тұтқадан естіген сөзге жымиып күлді. — Сен… сенбісің! Шайтан алғыр! Майк! Сен қалай…

Тыңдап тұрып, тағы үнсіз қалды. Жымиысы солғын тартты, оның орнын егер әлдекім әлдебір есепті тұжырымдау немесе ағымдағы жағдайдың тұтқиыл өзгерісін баян еткенде болмаса әлдебір оғаш және қызықты жайт туралы әңгімелеген кезде Стэннің жүзінде пайда болатын өзгеріс алмастырды. Әйел осы соңғысы шығар деген байлам жасаған. Жаңа клиент пе? Байырғы досы ма? Мүмкін. Өзі назарын теледидарға бұрды. Экрандағы әйелдің Ричард Доусонды аймалап, құшырлана сүйіп жатқанын көрді. Басына Ричард Доусонды Шешендік тасынан [21] да жиі сүйеді екен-ау деген ой келген. Сосын өзі де оны сүюге кетәрі емесін ойлап үлгерді.

Стэннің көк джинсы көйлегіне жарамды қара түйме іздей отырып Патти телефондағы әңгіменің жайбарақат арнаға көшкенін аңғарды. Ара-арасында міңгірлеп сөйлеген Стэнли кенет: «Бұған анық көзің жете ме, Майк?» — деп сұраған. Ақыры ұзаққа созылған үнсіздіктен кейін Паттидің естігені: «Жақсы, түсіндім. Иә, мен… Иә, иә, болды. Жалпы жағдайды шамалап тұрмын. Мен… не? Жоқ, жүз пайыз деп уәде бере алмаспын, бірақ мұқият ойланайын. Сен білесің ғой… Рас айтамысың?.. Иә, шүбәң болмасын! Әлбетте, сөйтемін. Иә… рас… рахмет… иә. Сау бол». Ол тұтқаны орнына қойды.

Күйеуіне бұрылып қараған Патти оның теледидар алдындағы кеңістіктен көз алмай тұрғанын көрді. Экранда жұртшылық үлес қорын жаңа ғана екі жүз сексенге өсірген Райанның отбасына қол соғып отырған.

Соңғы ұпайды олар «Мектепте баланың ең жек көретін пәні қандай» деген сұраққа — көрермендер залының көпшілігі «математика» деп жауап береді дегенді дұрыс болжаған еді. Райандар секіріп, құшақтасып, масаттана айқайлаған. Әйткенмен Стэнли қабағын түйіп алыпты.

Сосын ол әке-шешесіне Стэнлидің бет-жүзі сәл бозарған секілді өзгергенін (оған, шынында да, солай көрінген еді), алайда сол сәтте бәрін жасыл абажурлы үстел шамының әсерінен шығар деп ойлағанын айтпаған еді.

— Телефон соққан кім, Стэн?

— Гм-м-м-м? — Ол әйеліне бұрылған. Күйеуінің түрінен сәл енжарлық пен аздаған абыржу нышанын көргендей болды. Және тек артынан ғана осы көріністі ойша тағы елестете отырып, Патти өзін нақты өмірден біртіндеп алыстата бастаған адамның бетіне қараған екенмін-ау деген ойға тоқтаған. Көгілдір әлемнен қараңғы түнекке беттеген жанның ұсқыны.

— Телефон соққан кім?

— Ешкім, — деп жауап қатты ол. — Шынында да, ешкім емес. Барып ванна қабылдайын. — Ол орнынан көтерілді.

— Не? Кешкі жетіде ме?

Күйеуі ештеңе деместен бөлмеден шығып кетті. Не болғанын білуіне болар еді, тіпті соңынан ере барып, ішің ауырды ма деп сұраса қайтер еді — күйеуі секс жайында сөйлесуге қысылмайтын, есесіне өзге физиологиялық жағдайларда өзін басқаша ұстайтын, ванна қабылдауға кеттім дегенімен, бірақ шын мәнінде аяқастынан іші ауырып немесе үлкен дәретке отыру қажеттігі туып қалуы да мүмкін еді. Теледидар экранына жаңа отбасы — Пискаполар шыққан, Ричард Доусон бұлардың ататегін әзілге айналдыру үшін бірдеңе ойлап табарын Патти іштей сезді, оның үстіне, қораптың ішінде ондайлар толып жатқанын білгенімен, қажетті қара түймені таба алмай отыр. Сірә, тығылып қалса керек — басқадай себебін білер емес.

Сондықтан Стэннің шығып кеткеніне мән бермеген және экранда титрлар жүре бастағанға дейін ол жайында ойламаған да. Тек сол кезде ғана басын көтеріп, оның бос тұрған креслосына көзі түсті. Ол жоғарыда ваннаны толтырған су сарылын, бес немесе он минуттан кейін оның тоқтағанын естіген… бірақ тоңазытқыштың есігінің ашылып-жабылғаны құлағына шалынбағаны санасына енді жетіп отыр, яғни ол жоғарыға сыра сауытын алмай кеткен-ау. Оған телефон соққан бейтаныс күйеуін түйінді мәселемен тығырыққа тіреп, бұл болса көңілін аулайтын бірауыз сөз айта алмағаны ма? Өйтпеді. Қиындығын бөлісетіндей сөзге тартуға әрекеттенді ме бұл? Жоқ. Бірдеңе болғанын біле тұра елемеді. Осының бәрі — әлгі ақымақ телешоудың кесірі. Бұл тіпті түймені де кінәлай алмаған — ол тек сылтау ғана болар еді.

Жарайды, қазір оған «Дикси» сыра сауытын апарып, ваннаның шетінде отырып, арқасын ысып, гейшаның міндетін атқарып, басын жуып, егер өзі қаласа, нендей қиындығы болғанын… немесе әлгінің кім екенін анықтаса қайтеді.

Әйел тоңазытқыштан сыра сауытын алып, жоғары көтерілді. Ваннаның есігі жабық тұрғанын көргенде секем алып қалған. Оны жай тарта салмай, қатты жауып алыпты. Стэнли ванна қабылдағанда еш уақытта есігін жаппайтын. Бұлардың осыған қатысты қалжыңы да бар еді: есік жабық тұрса, демек, ол шешесі үйреткен бірдеңені істеп жатқаны, ашық тұрса — ол ештеңеден именбестен үйретуді шешесі басқаларға қалдырған бірдеңемен айналысып отыр деген сөз.

Патти есікті тырнағымен тықылдатты да, кенет бұл бауырымен жорғалаушының тұяғы тигеніндей жағымсыз дыбыс секілді естілетін шығар деп ойлаған. Енді, әрине, ваннаның есігін бөтен біреу секілді қағу… өздерінің отбасылық өмірінде бұл еш уақытта олай еткен емес… үйдегі ваннаны да, басқа есікті де қағып көрмепті.

Кішкентай қыз кезінде үнемі барып жүзетін Карсон көлі жайында ойлауы мұң екен, тұтқиылдан бір мазасыздық пайда болды. Бірінші тамызға қарай көлдің суы ваннадағы сияқты жылы болатын… бірақ содан кейін аяқастынан салқын қабатқа тап болып, таңданған және рахаттанған күйде дір-дір қағасың. Жаңа ғана жылы еді, ендігі сәтте беліңнен төменгі су қабаты бірден он градусқа төмендегенін сезесің. Егер рахатын алып тастасақ, қазір сондай салқын қабатқа тап болғандай күй кешті.

Бұл жолы салқын қабат жүрегінің тұсында пайда болған.

— Стэнли? Стэн?

Ол енді есікті тырнағымен шерткен жоқ. Жұдырығымен ұрды. Жауап болмаған соң есікті тарсылдатып қаққан.

— Стэнли?

Жүрегі кеудесінен шығып кете жаздады. Тыныс алуы қиындап, жүрегі аузына тығылды.

— Стэнли!

Мұның айқайынан кейінгі тыныштықта (және арасы отыз футқа да жетпейтін әр түн сайын жатып ұйықтап жүрген жерден айқайлап тұрғаны өзін тіпті шошытқан) әлдебір дыбыс естілді, осыдан санасының төменгі сатысында тұрған үрей шақырылмаған қонақ тәрізді жоғары көтеріліп келе жатты. Әлдебір баяу дыбыс. Тамшылаған судың тырсылы. Тырс… тыныштық. Тырс… тыныштық. Тырс… тыныштық. Тырс…

Әйел тамшының шүмек аузында жиналғанын, сосын үлкейіп, ауырлап барып, сосын… тырс… тамғанын көзімен көріп тұрғандай болған.

Тек осы дыбыс қана. Басқа ешқандай емес. Кенет ол осы кеште инфаркт әкесін емес, Стэнлиді жалпасынан түсіргенін айқын сезді, басқалай дүдәмалдың бәрі бірден ғайып болған.

Дауысы ыңырси шыққан әйел хрусталь тұтқаны шап беріп бұрады. Әйткенмен есік бәрібір ашылмады: оны іштен бекітіп алыпты. Енді Патрисия Уристің басынан үш бірдей «еш уақытта» құйғытып өте шықты: Стэнли еш уақытта кешкісін ерте ванна қабылдаған емес, Стэнли унитазға отырған жағдайдан басқа, еш уақытта ваннаның есігін жаппайтын және Стэнли еш уақытта есігін іштен бекітіп алған емес.

«Сірә, инфаркқа, — өзіне оғаш сұрақ қойған, — әзірлену мүмкін бе?». Патти ернін жалады (зімпара қағазбен тақтайды егегендей дыбыс шыққан) сөйтіп, күйеуіне тағы айқайлады.

Жауап орнына біркелкі тырс... тырс... тырс... деген дыбыс естілген.

Төменге қарап, бір қолына әлі «Диксидің» сауытын ұстап тұрғанын көрді. Соған қарай берді, қарай берген. Жүрегі аузына сыймай атқақтап тұр. Осы сәтке дейін мұны өмірі көрмегендей сыраның сауытына бақырайып қарап қалыпты. Иә, шынында да, еш уақытта көрмеген секілді, қалай болғанда да сыраның мұндай сауытын көрмеген, өйткені бұл кірпігін қаққанда мына сауыт қатерлі жылан секілді қап-қара телефон тұтқасына айналып кетіпті.

— Сізге қандай да болмасын көмегім қажет пе, мэм? Әлдебір сұрағыңыз бар ма? — дейді жылан. Патти тұтқаны тұғырына тастай салып, тұтқа ұстаған қолын ысқылап, кері шегінді. Жан-жағына қарап, теледидар жұмыс істеп тұрған бөлмеге қайтып келгенін көрді, сатымен көтерілген шақырылмаған қонақтан пайда болған үрей көзі мен санасын тұмшалап тастапты. Сыра сауытын ванна есігінің алдына түсіріп алғаны енді есіне түсіп, төмен құлдилап бара жатып: бұл әлдебір жаңсақтық болар, кейін бірге күлерміз деп ойлаған. Күйеуі ваннаны суға толтырған соң, темекісінің жоғы есіне түсіп, шешінуге үлгерместен, соны алуға кеткен шығар.

Иә. Тек ол ванна есігін ішінен жапқан, сосын ашқысы келмеген, сондықтан ванна үстіндегі терезені ашып, үйдің қабырғасы арқылы төменге түскен ғой. Тап солай, әрине, тап солай…

Санасындағы үрей шыныаяқтың ернеуінен төгілгелі тұрған ащы қара кофе сияқты қайта көтеріле бастады. Көзін жұмып алған Патти сонымен айқасқа түскен. Мойнындағы тамыры лүп-лүп соғып, қуқыл жүзді мүсін тәрізді қалшиып тұр.

Шәркейі баспалдақпен тарсылдап төменге жүгіре жетіп, телефонды шап бергені енді есіне түскен, иә, дұрыс, сонда кіммен сөйлеспек болды екен?

«Тасбақаға телефон соққым келген, бірақ тасбақа бізге көмектесе алмады ғой» деген есірік ой санасында жылт етті.

Оның ешқандай маңызы жоқ еді. Әйткенмен бұл нөлді теріп, бірдеңе айтқан секілді, өйткені телефондағы қыз әлдебір мәселеңіз бар ма деп сұраған. Ондайдың бары рас еді, бірақ әлгі бейжай дауысқа ваннаға бекініп алған Стэнли өзіне жауап бермегенін, ваннаға тамшылаған біркелкі су дыбысы жүрегін паршалап жатқанын айта алмайды ғой. Біреудің көмегі керек. Кімнің…

Ол алақанының сыртын аузына апарып тістеледі. Ойлануға тырысты, өзін ойлануға мәжбүр етпек болды.

Артық кілт. Артық кілттер асүйдегі сөреде болуға тиіс.

Ол есікке қарай беттеген, шәркей киген аяғы орындықтың қасында тұрған түйме салынған қорапқа тиді. Біразы қораптан шашылып, үстел шамының жарығымен шыныланған көз тәрізді жылтырайды. Әйел кем дегенде алты қара түйме көрді.

Қосарлы раковинаның үстіндегі ыдыс тұратын сөреде кілт түріндегі лакпен сырланған тақтайша тұрған. Стэннің клиенттерінің бірі оған екі жыл бұрын осындай рождестволық сыйлық әкеліп еді. Тақтайшадан шығып тұрған ілгектерде үйде пайдаланып жүрген барлық кілттердің екі-екіден сыңары ілінген. Кілт тұрған әрбір ілгектің астына Стэн төртбұрышты жабысқақ «Мистик» лентасын жапсырып және өзінің маржандай жазуымен: «ГАРАЖ», «ШАТЫР», «ТӨМЕНГІ ВАННА», «ЖОҒАРҒЫ ВАННА», «КІРЕБЕРІС ЕСІК», «АРТҚЫ ЕСІК» деп жазып қойыпты.

Тиісінше «М–С» және «ВОЛЬВО» деп жазылған автомобиль кілттерінің сыңары бөлек ілінген. «ЖОҒАРҒЫ ВАННА» таңбалы кілтті шап беріп, баспалдаққа қарай жүгіре жөнелген Патти сосын жүрісін баяулатты.

Жүгіру — қайта үрей шақыру деген сөз, ал үрей онсыз да тым жақын еді. Сосын егер ол жай жүрсе, бәлкім, жаман ештеңе болмас та. Немесе Құдай төменге көз тастап мұның асып-саспай, жай басып бара жатқанын көрсе: «Дұрыс болды-ау, мен сұмдық қателік істеп едім, енді оны түзетуге уақытым бар», — деп ойлауы мүмкін ғой.

Әйелдердің кітап клубының мәжілісіне бара жатқан ханым секілді асықпай сатымен көтерілген Патти ваннаның жабық тұрған есігіне келген.

— Стэнли? — деп үн қатқан әйел бір мезетте есікті ашуға тырысқан, кенет бұрынғысынан да шошынып, кілтті пайдаланғысы келмеді, өйткені кілт қатерлі, үзілді-кесілді жамандық әкеле жатқандай көрінді. Егер бұл кілтін бұрағанша Құдай өз қателігін түземесе, ол оны еш уақытта түзей алмайды. Сайып келгенде, ғажайыптар заманы кейінде қалып қойды емес пе.

Бірақ есік бұрынғысынша жабық қала берген, әйел тек манағы дыбысты ғана естіді: тырс... тыныштық… Ваннаға су тамшылап жатты.

Кілт құлып саңылауының түбіне кіргенше қолы дірілдеуін қоймады. Кілтті бұраған Патти құлыптың сырт еткен дыбысын естіді. Қолынан қайта-қайта шығып кеткен хрусталь тұтқаны да бірден ұстай алмады. Есік жабық тұрғандықтан емес, алақаны мен саусақтары терден ылғалданып кетіпті. Әйткенмен Патти барын салып, тұтқаны бұрап, есікті итерген.

— Стэнли? Стэнли? Стэ…?

Ваннаға, ең шетіне дейін ысырылған көк пердеге қараған әйел күйеуінің атын толық атай алмаған. Ол ваннаға мектеп есігін алғаш ашқан бала секілді екіұшты кейіппен қарап еді. Сәлден кейін айқайға басып, дауысын көрші үйде тұратын Анита Маккензи естиді. Уристердің үйіне біреу басып кіріп, ондағы адамдарын өлтіріп жатыр деп ойлаған Анита Маккензи дереу полиция шақырады. Бұл мезетте Патти Урис байсалды кейіппен көзі бақырайып, мақта матадан тігілген белдемшесін саусағымен умаждап тұрған. Бақырайған көзі шарасынан шығып кеткен. Мына сұмдықтан аузы икемге келмей, айқайламақ болса да, дыбысы шықпай қалды.

Ваннаға флуоресцентті түтіктер жарық беретін. Ешқандай көлеңке атаулы жоқ. Қаласын-қаламасын, бәрі бірден кісінің көзіне шалынатын. Ваннадағы су қызыл түске боялыпты. Стэнли арқасымен жақын қабырғаға сүйеніпті. Басының артқа шалқайып кеткені соншалық, желкесіндегі қара шашы жауырынының арасына жабысып қалған. Егер ашық қалған көзі жазатайым көре қалса, қазір әйелі басында тұр еді. Аузы аңқайып ашық қалыпты. Бет-жүзінде шектен тыс үрей ұялаған. Ваннаның шетінде «Жиллет платинум плюс» ұстара жүздерінің қаптамасы жатыр.

Күйеуі екі қолының көктамырын білегінен шынтағының бүгілісіне дейін қиып жіберіпті. Сосын ұзынша тілікті «тағдыр білезігінен» [22] сәл төмен көлденең тілікпен қосып, екі «Т» бас әрпін айшықтаған. Бұл тіліктер жарқыраған ақ жарықпен қоңыр қызыл боп көрінеді. Паттидің басына еріксіз ашық қалған сіңір байламы арзан сиыр еті кесегіне ұқсайды екен деген оқыс ой келген.

Су тамшылары шүмектің жылтыраған хромының қиығына жиналып қалыпты. Өзі ұлғайып барады. Жылтырайды. Құлады. Тырс-тырс.

Күйеуі оң қолының шынашағын өз қанына батырып ваннаның үстіңгі жағындағы көк шынытасқа бір сөз жазып кетіпті. Осы сөздің соңғы әрпінен төмен қарай сызық түсіпті. Патти суға құлап бара жатқан Стэнлидің саусағы не сызып кеткенін көрді. Стэнли бұл сызығын (бұл пәниде істеген соңғы ісін) есінен танып бара жатып түсірген-ау деп ойлады әйел. Қабырғаға бадырайып жазылған сөз мынау еді:

СОЛ

Ваннаға тағы бір тамшы үзіліп түсті. Тырс-тырс.

Осы дыбыс сілейіп қалған күйінен Паттидің есін жиғызғандай болды. Аузы қайтадан икемге келген. Күйеуінің өлі көзіне шағылысқан жарыққа қарап бар дауысымен бақырып жіберді.

2

Ричард Тозиер «тайып тұрады»

Рич лоқси бастағанша өзін өте жақсы сезінген.

Ол Майк Хэнлонның сөзінің бәрін тыңдады, айтуға тиіс дүниелерді айтты, Майктің сұрақтарына жауап беріп, тіпті өзі де бірнеше сауал қойған. Майкпен оның кейде радиода пайдаланатыны сияқты сабырсыз әрі немқұрайды Дауыстарының бірі сөйлескенін еміс-еміс түсінген (Кинки Брифкейс, секс-бухгалтер, қалай болғанда да, біраз уақыт оның сүйіктісі болатын және тыңдармандарға бар замандардың сүйіктісі — полковник Бафорд Киссдривел секілді Кинки де ұнайтын), бірақ жылы, жуан, өзіне сенімді Дауыс. Басқа да барлық Дауыстар сияқты жақсы шықты, алайда жалған сөйлеген.

— Сенің есіңде қалған не бар, Рич? — деп сұрады Майк.

— Тым аз, — деп жауап қатты Рич, сәл үнсіздіктен кейін: — Сол да жеткілікті шығар деп ойлаймын.

— Өзің келемісің?

— Барамын, — деген Рич тұтқаны орнына қойды.

Ол өз кабинетіндегі үстелінде Тынық мұхитқа қарап, орындығының арқалығына шалқайды. Сол жақта екі жасөспірім серфингке арналған тақтайшада жатқан. Толқыннан толқын қуып ұшып жүрудің орнына көсіліп жатыр, өйткені бүгін толқын дейтін толқын жоқ.

Дыбыс жазу компаниясының өкілі сыйлаған қымбат кварц сағаты 17:09-ды көрсетті. Бұл 1985 жылдың 28 мамырында болған еді. Әлбетте, Майк телефон соққан жерде уақыт үш сағатқа кештеу болатын. Ол жақта қараңғы түскен. Осы ойдан тұла бойы түршігіп, орнынан тұрып кетті. Бірдеңемен айналыспақ болған. Алдымен әдеттегіше күйтабақ қойды, оны да таңдап жатпай, сөреде тұрған мыңдаған күйтабақтың бірін ала салды. Дауыстар секілді Рок-н-ролл да оның өмірінің ажырамас бөлігі іспетті еді, сондықтан музыкасыз бірдеңе істеу қиын және дауысы неғұрлым қатты шықса, соғұрлым жақсы болатын. Ретроспективті мотаун [23] күйтабағына шап берген. Жаңа мүшелерінің бірі Марвин Гэй [24], кейде Рич оларды Марқұмдар оркестрі деп атайтын, «Құлағыма сыбырлады» деп әндете жөнелді.

«О-оһ, қайдан білгеніме бал ашып отырмысың…»

— Жаман емес, — деп міңгірледі Рич. Тіпті сәл жымиып та қойған. Әрине, бәрі жаманға айналып, мойнындағы тұзақ тарыла түскен, әйткенмен бірдеңе ғып құтыларын сезді. Ештеңе бола қоймас. Ол үйге қайтудың қамына кірісті. Және бір сәтте, бір сағат кейіндеу басына келген ойы: жағдай бейне бір бұл өліп қалған секілді, әйткенмен бұған… әлбетте, өзін жерлеуге қатысты барлық қажетті іскерлік өкімін айтып кетуіне кеңшілік етілген. Және бәрі тіпті өте жақсы боларын сезген еді.

Ол өзіне автожолмен үйге қайтып келе жатырмын, бірақ арым таза болуы үшін хабарласуым керек қой деген оймен қызметін пайдаланып жүретін турагенттік қызметкеріне телефон соққан. Бір қызығы, оны орнынан тапты. Не қажетін түсіндіріп еді, қызметкер әйел он бес минут күте тұруын өтінді.

— Мен саған қарыздармын, Кэрол, — деді бұл. Соңғы үш жыл әлпетінде бұлар мистер Тозиер мен мисс Финиден Рич және Кэролға көшкен — өздерінің еш уақытта кездеспегенін ескергенде, бұлары айтарлықтай ілгерілеу еді.

— Жақсы, есеп айырыса бер, — деді әйел. — Кинки Брифкейсті тыңдағым келеді.

Ешқандай іркіліс жасамастан (дауысты табу үшін үзіліс жасасаң, әдетте орайы келмей қалады), Рич сөйлеп кетті:

— Сіздермен Кинки Брифкейс, секс-бухгалтер… таяу күндерде маған бір жігіт келіп, егер СПИД дертіне шалдықса, ең сорақысы не екенін білмек болыпты. — Ол сәл баяу үнмен шапшаңдатып, шешіле сөйлеген; мұның америкалық дауыс екеніне шүбә жоқ және сонымен қатар сүйкімді, бірақ топастау дәулетті ағылшын плантаторының дауыс ырғағы білінеді. Рич, шын мәнінде, Кинки Брифкейстің кім екенінен хабары жоқ еді, әрине, ақ костюм киіп, «Эсквайрды» оқиды, о, әрине, сорайған стақандармен әкелгендерін ішеді, ал мұндай сусындардан кокос пен сусабын иісі шығатын.

— Мен оған бірден жауап бердім — шешесіне бұл індетті гаитянкадан жұқтырғанын түсіндіруге тырыстым. Келесі кездескенше, бұл Кинки Брифкейс, секс-бухгалтер, және де айтарым: «Егер жезөкшемен әлдебір қиындық туа қалса, маған хабарлас, әрдайым қасыңда болам».

Кэрол Фини күлкіден шыңғырып жіберді.

— Керемет. Керемет. Менің бойфрендім осы дауыстардың бәрімен сөйлеп тұратын сен емес, дауысты өзгертетін арнаулы машинка бар деп болмайды…

— Қарапайым қабілет қой. — Кинки кетіп оның орнын цилиндрлі, қызыл танау, гольф таяғын және басқа заттар салған сөмкелі Даблъю-Си Филдс басты. — Тұла бойым дарынға толы, солар менен ағып кетпес үшін… бір жаққа шығып кетпес үшін денемдегі бар тесіктерімді тығындап қоюға мәжбүрмін.

Қыз тағы күле бастады да, Рич көзін жұмған. Басы ауыра бастағанын сезді.

— Жарайды, енді өзің не істей алатыныңды байқашы, — деген ол әлі сол Даблъю-Си Филдс күйінде, қыздың күлкісі аяқталмастан тұтқаны қоя салды.

Енді мұның, өзіне айналуы керек, қиынға түсетіні де осы, және жыл сайын қиындай берген. Өзге біреу болғанда батыл болу да оңайырақ.

Ол екі тәуір былғары туфлиінің бірін таңдауға тырысқан, ақыры кроссовкаға тоқталғанда, телефон тағы шырылдады. Кэрол Фини тапсырмасын рекордтық қысқа мерзімде орындапты. Енді Бафорд Киссдривелдің Дауысына айналуға бір оқталып, бірақ өзін тежеген. Қыз билетті Лос-Анджелестен Бостонға тіке ұшатын «Американ эйрлайнс» рейсінің бірінші класына алыпты. Ұшақ 21:03-те көтеріліп, Логан әуежайына таңғы бесте жететін. Бостоннан 7:30-да ұшып, «Дельта» рейсімен Мэн штатындағы Бангорға 8:20-да қонады. Қыз бұған «Авис» компаниясынан «седан» жалдапты, ал Бангордағы «Авис» халықаралық әуежайы мен Дерридің әкімшілік шекарасын небәрі жиырма алты миль бөліп жатыр.

«Небәрі жиырма алты миль ме? — деп ойлады Рич. — Солай ма, Кэрол? Несі бар, егер мильмен есептесек, бәлкім, солай шығар. Бірақ, сен, шын мәнінде, Дерридің қаншалықты алыс екенін білмейсің, мен де сондаймын. Бірақ, о, Құдайым, енді соны анықтауым керек.

— Саған қонақүйге тапсырыс бермедім, өйткені онда қанша болатыныңды білмеймін ғой. Сен…

— Жоқ… ол жағын өзім реттермін. — Бұл жерде тізгінді Бафорд Киссдривел қолына алған. — Сен — тәтті шабдалысың, қымбаттым. Әлбетте, Джорджияның шабдалысы [25], — деді ол оңтүстіктің диалектісімен.

Тұтқаны қойып (тыңдарманды үнемі күлген күйде қалдырған ләзім), Мэн штатының 207–555–1212 анықтама нөмірін терді. Ол «Дерри таун-хаус» мейманханасының телефонын білгісі келген. О, Құдайым, өткеннің атауы ғой. «Дерри таун-хаусты» есіне алмағалы қанша уақыт болды?.. Он жыл ма? Жиырма ма? Әлде жиырма бес пе екен? Әйткенмен, тіпті сенуге қиын болса да, кем дегенде жиырма бес жыл ойына алмапты, егер Майк телефон соқпағанда, көзі жұмылғанша есіне түспес пе еді? Дегенмен мұның өмірінде күн сайын үйілген қызыл кірпіштің қасынан Генри Бауэрс, Кекіргіш Хаггинс және тағы бір үлкен жігіт, Виктор… тегі кім еді: «Сені қазір ұстаймыз, көтенбас» немесе «қазір қолға түсесің, ақылдысымақ неме» немесе «қазір ұсталасың, төрткөз пидор» деп айқайлап, артынан қуғанда талай мәрте жүгіріп өткен кезең болған. Солар өзін бір рет ұстап па еді?

Рич соны есіне түсіріп үлгергенше, оператор қай қала керектігін сұраған.

— Дерри, мүмкін болса…

Дерри! О, Құдайым! Тіпті осы сөздің өзі біртүрлі оғаш та ұмытылған секілді сезілді. Оны ауызға алу көне жәдігермен қауышу секілді екен-ау.

— …Сізде «Дерри таун-хаустың» нөмірі бар ма?

— Күте тұрыңыз, сэр.

Әрине, жоқ шығар. Талайдан бері мейманхана да жоқ. Қалалық жаңарту бағдарламасы аясында бұзып тастаған. Оның орнына әкімшілік кешен, спорт аренасын, сауда орталығын тұрғызған болар. Бәлкім, бірде түн ортасында төсегінде шылым тартатын мас аяқкиім саудагерінің ықтималдық теориясы іске қосылып, өртеніп кеткен шығар. Генри Бауэрс ылғи да ұрына беретін көзілдірігің секілді бәрі өтіп кеткен, Ричи. Спрингстиннің әнінде қалай дейтін еді? «Қыз кірпігін қаққанша өте шыққан алтын күндер-ай». Қайдағы қыз? Әрине, Бев. Бев…

«Таун-хаус», бәлкім, өзгерген болар, бірақ құрып кетпепті, өйткені тұтқадан біркелкі механикалық дауыс естілді: «Нөмірі… тоғыз… төрт… бір… сегіз… екі… сегіз… екі. Қайталаймын, нөмірі…»

Рич бәрін алғаш айтқанда-ақ жазып алған. Сосын бірсарынды дауысты ортасынан үзіп, тұтқаны тастай салды. Терең жер астына жасырынған, тұла бойы тойтарма темірмен шегенделіп, мыңдаған ирелеңдеген хромды қармауыштармен мыңдаған телефон тұтқаларын ұстап жатқан орасан зор жаһандық анықтама құбыжығын көзге тек осылай елестетуге болар. Доктор Сегізаяқтың телефондық нұсқасы, Өрмекші-адамның сазайы тәрізді. Әр жыл өткен сайын Рич өмір сүрген әлем цифрлы елестер және шошынған адамдар тұрақты үрей құшағында бір-бірлерімен көрші тұратын орасан зор электронды үйге ұқсап бара жатыр.

Пол Саймонның [26] сөзімен айтқанда, осыншама жылдардан кейін [27] де өз орнында. Ол соңғы рет балалық шағының мүйіз көзілдірігі арқылы қараған мейманхана нөмірін терді. 1–207–941–8282 нөмірін теру ешқандай қиындық туғызған жоқ. Рич кабинетінің абажадай үлкен терезесіне қарап, тұтқаны құлағына қысып тұрды. Серферлер кетіп қалыпты. Олардың орнында жағалауда бір-бірінің қолынан ұстаған жас жігіт пен қыз серуендеп жүр. Өздерінің жарасымы соншалықты, Кэрол Фини жұмыс істейтін турагенттік қабырғасының көркін келтіретін жарнамалық плакатқа сұранып-ақ тұр. Тек суретке түсірер алдында, бәлкім, көзілдіріктерін шешуге тура келер ме еді.

«Қазір ұсталасың, теке! Көзілдірігіңді сындырамыз!»

Крисс, күтпеген жерден соны есіне түсіргені. Оның тегі —Крисс. Виктор Крисс.

Құдайым Иисус, мұндай ештеңені білгісі келмеген, қанша жыл өтті, оның ешқандай маңызы жоқ еді. Рич Тозиер өзінің жеке «Байырғы алтын әндер» топтамасы сақталған қойманың тереңінде бірдеңе болғаны хақ. Есіктері ашылған…

Тек онда күйтабақтар сақталмайды ғой, солай ма? Ол тереңде сен, лақап аты Пластинкин, ҚОЙМА радиостансасының танымал диджейі Рич Тозиер және мыңдаған дауыстың Иесісің, солай ғой? Және ашылатын да есік емес қой, рас па?

Ол мұндай ойларды санасынан ысырып тастауға тырысты.

Ең бастысы, менде бәрі дұрыс деуім керек. Бәрі де ойдағыдай. Сенде бәрі де ойдағыдай, Рич Тозиер.

Бір тал темекі тартуыңа болады, бар болғаны сол.

Төрт жыл бұрын темекі тартуды қойған, бірақ қазір бір шылым шегуіңе болады, бұл анық.

Олар — күйтабақтар емес, мәйіттер. Сен оларды терең қазып, тепкілеп көмдің, бірақ қазір сұмдық жер сілкініп, зілзала әлгілерді жер бетіне шығарып тастап жатыр. Анда, тереңдегі лақап аты Пластинкин, Рич Тозиер емес, сенсің. Онда, тереңдегі Төрткөз атанған Ричи Тозиер, сенсің және сен өз достарыңмен, жұмыртқаң сілікпеге айналып жатқандықтан, қатты қорқасың. Бұл есік емес және олар ашылмайды. Бұл — ұңғылдар. Олар жарылады, сөйтіп, сен өлдіге санаған вампирлер сыртқа ұшып шығады.

Шылым, тек біреуін ғана. Құдай үшін, тіпті «Карлтон» да жарар еді.

«Қолға түсерсің, Төрткөз! Кітап салатын боқ сөмкеңді өзіңе жегіземіз!».

— «Таун-хаус», — деді еркек дауысы янки диалектісімен. Бұл сөз Ричтің құлағына жеткенше, ол Жаңа Англия, Орта Батысты кесіп, Лас-Вегас казиносынан өтіп, ұзаққа саяхат жасаған.

Рич әлгі дауыстан ертеңнен бастап «Таун-хаустан» «люкс» жалдауға бола ма деп сұрады.

— Болады, — деп жауап қатқан дауыс, — қанша уақытқа, — деген.

— Нақты айта алмаймын. Менде…

Мұнда не еді? Ой көзімен ол жаман жігіттерден қашып келе жатқан кітап салынған сөмкелі баланы көрді; арық, қуаң жүзді, көзілдірікті қасынан өтіп жатқан әрбір бұзақы жасөспірімге: «Ал, ұр мені! Кел де, мені ұр! Міне, менің аузым! Тісімді қаусатып түсір! Міне, танауым! Соны қан қыл, керек десең, мұрнымды бұз! Ұр құлағымнан, гүлді қырыққабаттың түбірі секілді ісіп кетсін! Қабағымды жар! Міне, иегім, нокаутқа түсір мені! Міне, құрып кеткір линзалы көк көзім, бір құлағын жабысқақ лентамен ұстатқан мүйіз жиекті көзілдірігім. Көзілдірігімді сындыр! Әр көзіме сынған әйнек тығып, оларды мәңгіге суқараңғы қыл! Не қарап тұрсың?!» — деп айқайлап жүрген баланы көрген.

Ол көзін жұмып, сосын сөзін жалғады.

— Дерриге бір жұмыспен баратын едім. Сол мәмілені аяқтауға қанша уақыт керегін білмедім. Үш күнге опционмен созуға болар ма екен?

— Опционмен созуға деймісіз? — деп дүдәмалдана қайталады еркек, анау не екенін түсініп болғанша Рич шыдамдылықпен күткен. — О, түсіндім сізді! Өте жақсы!

— Рахмет сізге, және мен… е… қараша айында бізге дауыс берерсіз деп үміттенем, — деді Джон Ф. Кеннеди. — Джеки… е… Сопақша кабинетті қайта жасақтағысы келеді… және өзім менің… е… інім Боббиге жұмыс таптым.

— Мистер Тозиермісіз?

— Иә.

— Жақсы… тағы біреу бірер секундқа әңгімеге қыстырылды.

«Иә, Бэ-ө-п мүшелерінің бірі, — деп ойлаған Рич. — Егер сізге түсіндіру қажет болса, Баяғыда өлгендер партиясы. Ол жайында мазасызданбаңыз». Денесінен бір діріл жүгіріп өтті, ол тағы да торыққан көңілін демеп: «Бәрі де ойдағыдай, Рич», — деді.

— Мен де біреудің дауысын естідім. Сірә, желілер тоғысып қалған болар. Сөйтіп, «люкс» не болды?

— Еш қиындығы жоқ, — деп жауап қатты еркек. — Дерри — іскер қала, әйткенмен абыр-сабыр жұмыс басталғанша әзірге ертерек.

— Солай ма?

— Оһ, аха, — деп растады еркек, Ричтің бойы тағы дір етті. Жаңа Англиядағы қарапайым «иә» мұнда «оһ, аха» екенін де есінен шығарыпты.

«Қазір ұсталасың, сұмырай», — деп айқайлады Генри Бауэрстің дауыс-елесі, Рич іш жағынан жаңа ұңғылдың шытынағанын сезді; өзі сезінген сасық иіс шіріген ағзалардан емес, шіріген естеліктерден шыққан, ал ол анағұрлым сорақы еді.

Бұл өзінің «Американ экспресс» кредиттік карточкасының нөмірін айтып, тұтқаны қойған. Бұдан соң ҚАЗЫНА бағдарламалық директоры Стив Коваллға телефон соқты.

— Не боп қалды, Рич? — деп сұрады Стив. «Арбитронның» соңғы рейтингтері — қысқа толқынды диапазонды екі иығын жұлып жейтін лос-анджелестік радиостансалар нарығында ҚАЗЫНАНЫҢ көш басында тұрғанын көрсеткен, сөйтіп, осындай аз-кем қуаныш үшін Құдайға шүкірлік еткен Стивтің көңіл күйі аса жоғары еді.

— Бәлкім, бұл сұрағыңа өзің өкінерсің. Мен тайып тұрмақпын.

— Тайып дейді… — Дауысынан Стивтің қабағын түйгені сезілді. — Сөзіңді түсінбей қалған секілдімін, Рич.

— Желаяқтың етігін киюім керек. Кетіп барам.

— Кеткені қалай? Менің алдымда жатқан кестеге қарағанда, сен ертең түстен кейін сағат екіден кешкі алтыға дейін әдеттегідей эфирде отыратын сияқтысың ғой. Қысқасы, ертең сағат төртте Кларенс Клемонспен сұхбат жүргізесің. Кларенс Клемонсты [28] білесің ғой, Рич. «Кір де ойна, Шымыр» [29] деп тек сол жайында ғана айтуға болады.

— Клемонспен О’Хараның да сөйлесуіне болады ғой.

— Клемонстың Майкпен сөйлескісі келмейді, Рич. Клемонстың Бобби Расселлмен сөйлесуге де құлқы жоқ. Оның менімен де сөйлескісі келмейді. Кларенс — бумалаушы-қанішер Бафорд Киссдривел мен Уайатқа бас июші. Оның сенімен ғана сөйлескісі келеді, досым. Кезінде кәсіби футбол командасына кіруге шақ қалған салмағы екі жүз елу қадақ тартатын саксофонистің менің студиямда шатақ шығарғанын көруге ешбір құлқым жоқ.

— Қашан да болмасын соның бір жерде шатақ шығарыпты дегенін естімеппін, — деген Рич. — Біз Кейт Мун [30] емес, Кларенс Клемонс жайында айтып тұрған жоқпыз ба?

Тыныштық орнады. Рич сабырмен күтті.

— Рас айтып тұрмысың? — деп сұрады ақырында Стив. Дауысы көңілсіздеу шыққан. — Айтайын дегенім, егер шешең қайтыс болса немесе миыңнан ісік табылса, болмаса тағы бірдеңе, онда…

— Менің кетуім керек, Стив.

— Шешең ауырып қалды ма? Әйтпесе, Құдай сақтасын, өлген жоқ па?

— Он жыл бұрын қайтыс болған.

— Миыңда ісік бар ма?

— Тіпті тік ішегімде түймешік те жоқ.

— Онда мұның күлкілі емес, Рич.

— Күлкілі емес.

— Өзіңді дәлдүріш бірдеңе сияқты ұстағаның ұнамайды маған.

— Маған да ұнамайды, бірақ кетуге тиіспін.

— Қайда? Неге? Не боп қалды? Айтсаңшы енді, Рич!

— Маған біреу телефон соқты. Өзім баяғыдан танитын адам. Ол басқа жерде тұрады. Баяғыда бір оқиға болған. Мен сөз бергем. Егер тағы бірдеңе басталса, қайтып баруға уәделескенбіз. Сол басталды-ау деймін.

— Біз осы не жайында айтып тұрмыз, Рич?

— Ол жағын қозғамай-ақ қояйын. Мені жынданған шығар деп ойларсың, егер шынын айтсам: есімде жоқ.

— Сонда әлгі уәдеңді қашан беріп жүрсің?

— Баяғыда. Мың тоғыз жүз елу сегізінші жылы.

Тағы ұзақ тыныштық орнады, бұл Стив Коваллдың лақап аты Пластинкин, Рич Тозиер, тағы лақап аты Бафорд Киссдривел, әрі Уайатт, ораушы-қанішер және т.т. және т.т. өзін ақымақ қылғаны ма немесе әлдебір психикалық дертке шалдықты ма, соны аңғара алмай тұрғанын түсінді.

— Сен онда бала емес пе едің, — ақырында Стивтің дауысы шықты.

— Он бірді толтырып, он екіге кеткем.

Тағы тыныштық. Рич сабырлық танытып күтіп тұр.

— Мақұл. — Стив көнген сыңай танытты. — Ротацияны өзгертермін — сенің орныңа Майкті қоям. Егер сол жүрген қытай мейрамханасын тапсам, Чак Фостерге бірнеше ауысымға шығып бер дермін. Екеуміз ұзақ жолдан өткендіктен, солай істермін. Бірақ бұл қылығыңды еш уақытта ұмытпаспын, Рич.

— Жә, қойшы енді! — Басының ауырғаны күшейе түскен. Радиостансаға кесірі тиетінін түсінді. Әлде Стив осыны түсінбейді деп ойлай ма екен? — Менің небәрі бірнеше күнге барып қайтуым керек. Сен болсаң мені біздің Эф-ка-эске [31] берілген лицензиямызға түкіргендей сөйлейсің.

— Ал бірнеше күнге — не үшін сонда? Солтүстік Дакота штаты Мухосрань-Фоллздің скаут тізбегін қалпына келтіруге ме? Әлде Батыс Виргинияның Козевдуй-Ситиіндегісін бе?

— Жалпы мен Мухосрань-Фоллз — Арканзаста деп ойлаушы едім, досым, — деп Бафорд Киссдривел гүжілдегенмен, бірақ Стивтің жүзі жылымады.

— Сонда он бір жасыңда сөз бердім демекпісің? Кешір, әрине, бірақ он бірдегі балалар ондай байсалды уәде бермейді! Тіпті әңгіме онда да еместігін түсінесің ғой, Рич. Біздікі сақтандыру компаниясы емес, заңгерлік фирма да емес. Ауқымды шағын болса да, бұл шоу-бизнес, мұны да жақсы білесің. Егер бір апта бұрын ескерткеніңде, мен бір қолыма телефон тұтқасын, екінші қолыма миланта [32] сауытын ұстап тұрмас едім. Мені тығырыққа тіреп тұрсың, оны да білесің, сондықтан жоқтан өзгені айтпа маған!

Стив айқайға көшкен, Рич көзін жұмды. Стив мұны еш уақытта ұмытпаймын деді, Рич те онысы жөн деп пайымдаған. Стив он бір жастағы балалар байсалды уәде бермейді деді, бірақ қателеседі. Рич қандай уәде бергенін есіне түсіре алмаған (есіне түсіргісі келді ме, оны да білмеді), бірақ оңай уәде емес еді.

— Стив, менің уақытым бітті.

— Иә. Бірдеңе етіп ретін табам дедім ғой. Бара бер, дәлдүріш.

— Стив, бұл енді…

Бірақ Стив тұтқаны тастай салған. Рич те өз тұтқасын тұғырына қондырды. Қолын ала бергені сол еді, телефон қайта шырылдады, бұл тұтқаны көтермеді, сірә, одан бетер жынданған Стив шығар деп ойлаған. Ондай жағдайда сөйлесудің ешбір маңызы жоқ, тіпті қатты ұрысып қалулары да мүмкін. Сондықтан телефон аппаратының оң жағындағы тетікті жылжытып, қоңырауды мүлдем үзіп тастады.

Ол жоғарыға көтеріліп, шоланнан екі шабадан шығарып, джинсы шалбар, жейделер, ішкиім мен шұлықтарды аса мән берместен сала бастады. Тек кейін ғана балалар киетін киімдерден басқа ештеңе алмағанын бір-ақ аңғарған. Шабадандарын көтеріп төменге түсті.

Кабинет қабырғасында Ансель Адамстың [33] Биг-Сурды [34] түсірген үлкен ақ-қара түсті фотосуреті ілулі тұрған. Рич оның жасырын топсасын бұрап, сейфтің есігін ашты. Кодын теріп, қақпағын ашып, ішіндегі құжаттарды: геологиялық жарылған жер қыртысы мен өртке қауіпті аймақ арасында орналасқан жайлы үйге, Айдаходағы жиырма акр орманға меншіктілік құқығын растайтын куәлікті, акция сертификаттарын ала бастады. Акцияларды кездейсоқ жағдайға үміт артып алған және сол кезде Ричпен кездескен брокер шарасыз кейіппен басын ұстап еді, бірақ сатып алған акцияларының бәрі жыл сайын қымбаттай берді. Кейде өзін дәулетті адаммын (толық болмағанмен, жетеғабыл) деген ой қайран қалдыратын. Бәрі рок-н-роллдың және… әлбетте, Дауыстың арқасы.

Үй, жер акры, сақтандыру полисі, тіпті соңғы жазған өсиетнамасының көшірмесі... Өзін өмір картасына мықтап байлаған жіптер дейтін іштей.

Күтпеген жерден «Зиппосын» шырт еткізіп, осы құжаттарды, куәліктерді, сертификаттарды өртеп жібергісі келген әлдебір құштарлық пайда болды. Және солай істер де еді. Сейфінде жатқан қағаздардың бұл үшін енді ешбір мәні қалмаған.

Осы арада өзін алғаш рет үрей буып алды және мұнда ешқандай шектен шыққан ештеңе жоқ-ты. Тек өз өмірін құрдымға жіберудің оңайлығы туралы ғана ой келген. Осыдан шошынды. Сен тек қана жылдар бойы жинақтағаныңның бәрін желдеткішке жақындатасың да, соны іске қосасың. Оп-оңай. Өртейсің немесе желмен ұшырып жібересің, содан соң тайып тұрасың.

Немере інілері және қарындастарының құжаттарының арт жағында қолда бар ақшасы жатыр. Төрт мың: ондық, жиырмалық, елулік купюр және жүз долларлар. Алған ақшасын джинсы шалбарының қалтасына тығып жатып, Рич өзіне сауал қойған: ақшаны бір айда елу, келесіде жүз жиырма, бұдан соң ондық қып сейфке салғанда, бәлкім, бірдеңені сезген шығар. Тайып тұрған жағдайға деді ме екен…

— Мынау қорқынышты ғой. — Ол естіртіп сөйлеп тұрғанын байқамады. Үлкен терезеден жағалауға бейжай көз тастады. Жағажай босаған, серферлерден кейін жас жұбайлар да (егер олар жас жұбайлар болса) кетіп қалыпты.

Аһ, иә, док… жадыма бірдеңелер орала бастады. Мәселен, Стэнли Урис есіңізде ме? Өз жонарқамның терісімен бәстесуге бармын, есімде… Біз солай атап, келістіріп айттық деп ойлағанбыз. Үлкен жігіттер оны Стэнли Урин [35] деп атаған. «Ей, Урин! Ей, сен, христөлтіруші сүмелек. Қайда барасың? Гомик-достарыңның бірі сорам деп сөз беріп пе еді?»

Рич сейфтің есігін тарс жауып, фотосуретті орнына жылжытты. Стэнли Урис туралы соңғы рет қашан ойлап еді? Бес жыл бұрын ба? Он? Жиырма? Ричтің отбасы Дерриден 1960 жылдың көктемінде көшкен, сөйтіп, Тақыр атаулы (бұта-өсімдіктер жайқалып тұрғанымен, ежелден солай аталған) жердегі шағын клуб үйімен бірге олардың бандысы, талайсыз тобы бет-пішіндері санадан қалай жылдам өшкен десеңізші. Бұлар өздерін джунгли зерттеушілері немесе жапондардың шабуылын тойтара отырып, сонымен бір мезгілде тынық мұхит атоллында ұшақ қонатын алаң жасаушы «Теңіз аралары» [36] ретінде сезінетін.

Олар өздерін бөген құрылысшылары, ковбойлар, джунгли қаулап өскен планетаға қонған астронавтармыз деп дәріптегенмен, бірақ қалай атаса да, мұның шын мәнінде бассауға баспана екендігін ешқайсысы да ұмытқан емес. Үлкен жігіттерден бассауға. Генри Бауэрс, Виктор Крисс, Кекіргіш Хаггинс және басқалардан бой тасалайтын баспана. Бұлардың тобына жиналғандар: қолақпандай еврей танаулы Стэн Урис, қарадай жыныңа тиіп, тұтықпай тек «Хай-йо, Сильвер!» [37] — дегенге ғана тілі келетін Билл Денбро, көйлегінің жеңін қайырып алып, көзі көгеріп, шылым шегетін Беверли Марш, Моби Диктің адами нұсқасы іспетті алпамсадай Бен Хэнском және қалың шынылы көзілдірікті, өткір тілді, сықпыты жаңа пішінге келтіруді сұранып тұратын Ричи Тазиер. Бұларды қандай баламамен атауға болар еді? Иә. Ондай сөз бар еді. Le mot juste [38]. Қазіргі нақты жағдайда le mot juste «ынжықтар» дегенді білдіретін.

Бұл қалай қайтып оралды, бәрі қалай қайта оралды… енді қазір күн шатырлай күркіреп жатқан кездегі панасыз күшік сияқты бүкіл денем жын соққандай қалтырап кабинетімде тұрмын, иә, дір-дір қағам, өйткені есіме тек дос болғандар ғана түскен жоқ. Ұзақ жылдар бойы ойламаған басқа да бірдеңелер болған, бірақ есімдегілер сана түкпірінде емес, тым беріде жатқан.

Қан.

Қараңғылық. Қорқынышты қараңғылық.

Нейболт-стриттегі үй және «Сен менің інімді өлтірдің, га-га-гандон!» деп айқайлаған Билл.

Бұл есінде ме? Әбден есінде, тағы бірдеңелерді есіне түсірмес үшін жонарқасының терісімен бәстесуге бар.

Қоқыс иісі, нәжіс иісі және тағы бірдеңенің иістері. Алдыңғы екеуінен де сорақы. Машиналар салдырлаған Дерридің түбіндегі қараңғыда мүңкіген Құбыжықтың иісі, Соның иісі. Мұның есіне Джордж түскен…

Бұдан әрі шыдамады. Ваннаға тұра ұмтылған ол Имс [39] орындығына соқтығысып, құлап қала жаздады. Әйтеуір, соңғы сәтте үлгерді-ау. Ванна бөлмесіндегі шынытас плиткасымен брейк билеп жүргендей тізерлей сырғанап, унитазға жетіп, шетінен шап берді де, асқазандағысының бәрін ақтара салды. Естеліктер тасқынын бұл да тоқтата алмаған; кенеттен тап кеше ғана айырылысқан секілді Джорджи Денброны көрді, 1957 жылдың күзінде қазаға ұшыраған Джорджиды, әрі-беріден кейін бар оқиғалар содан басталған балақайды. Бір қолы иық буынынан жұлынып кеткен Джорджи тасқыннан кейін бірден өліп қалған, Рич осы естеліктердің бәрін ұмытып кетуге тырысып баққан еді. Бірақ сол естеліктер қайтып оралатын, иә, шынында да, оралатын, кейде ойына түсетін.

Лоқсығаны басылғандай болды, Рич сипалап жүріп, түймені басқан. Су сарылдап қоя берді. Аузынан жылы кесектер түрінде шыққан кешкі асы сумен шайылып кетті. Оны кәріз жүйесіне айдап әкеткен. Сарылдаған кәріз жүйесінің сасығы мен түнегіне.

Бұл қақпағын жауып, соған маңдайын сүйеп, жылап жіберді. 1975 жылы шешесі өлгеннен бері жылағаны осы шығар. Не істеп отырғанына ой жіберместен, алақанын қайықша төңкеріп, қолын көзіне апарды. Өзі тағып жүретін қабағының астынан сырғып түскен жанаспа линзалар алақанында жылт-жылт етеді.

Қырық минуттан кейін артық дүниенің бәрінен арылдым деген сезіммен екі шабаданын «MG» [40] жүк салғышына тастап, артқа қарай жүріп гараждан шықты. Күн кешкіре бастаған. Ол жуырда отырғызған ағаштар мен бұталардың қоршауындағы үйіне көз тастады, жарқыраған зүбәржат түсті сулы жағаға батып бара жатқан күннің жүргізген алтын жолақтарына назар аударды. Тап осы сәтте осының бәрін енді қайтып көрмейтінін, өзінің құр сүлдері жүрген өлік екенін айқын сезінген.

— Енді үйге кеттім, — деп сыбырлады Рич Тозиер өзіне-өзі. — Үйге кеттім, өзің қол ұшын бере гөр, Құдайым, мен үйге кеттім.

Ол жылдамдықты қосып жүріп кетті, берік те тұрақты деп пайымдаған өмірдегі аяқастынан пайда болған жарықтың арасынан өте шығудың оп-оңайын… көгілдір дүниеден қараңғылыққа сүңгіп, қараңғы түнекке тап болудың тіпті жеңілдігін тағы айқын сезінген еді.

Көгілдір әлемнен қараңғылыққа, иә, тап солай. Ол жерден бәрін күтуге болады.

3

Бен Хэнском виски ішеді

Егер 1985 жылғы 28 мамырының кешінде «Тайм» журналы «бәлкім, Американың ең көп үміт күттіретін жас сәулеткері» («Қалада энергияны сақтау және жас түркілер» «Тайм», 15 қазан 1984 ж.) атаған кісіні тапқыңыз келсе, 80 автодаңғылымен Омахадан батысқа қарай сапар шегуіңізге тура келер еді. Бұдан кейін «Шведхолм» көрсеткіші бойынша 81-тасжолға бұрылып, Шведхолм орталығына (алып бара жатқан ештеңесі жоқ) жетесіз. Сол жерден «Бакидікінде: Жейсің де ерніңді жалайсың» («Біздің маманданғанымыз — тауық еті») мейрамханасының алдынан 92-тасжолға бұрылып, 63-тасжолға дейін тағы да құладүзбен зымырайсыз. Сосын оңға бұрылып, 63-тасжолына түсесіз. Ол жол қараусыз қалған шағын ғана Гатлин қалашығын көктей өтіп, Хеминг-форд-Хоумға бастап барады.

Хемингфорд-Хоум орталығымен салыстырғанда Шведхолм орталығы Нью-Йорк секілді көрінеді. Хемингфорд-Хоумның іскерлік ауданы сегіз ғимараттан тұрады, оның бесеуі көшенің бір бетінде болса, қалған үшеуі — екінші жағында. Маңдайшасына «ЕГЕР ХИППИ БОЛСАҢ, ШАШЫҢДЫ БАСҚА ЖЕРДЕ ҚИДЫР» деп он бес жыл бұрын қолдан жазылып ілінген, уақыт өткен сайын сарғайған хабарландыруы бар «Шашты таза қию» шаштаразы, тек ескі фильмдер көрсететін кинотеатр мен әмбебап дүкен. Бұған «Небраска үй қожайындары» банкісінің бөлімшесін, жанармай құю стансасын, «Рексолла дәріханасын» және ауылшаруашылығы техникалары мен темірден жасалған тауарлар дүкенін қосыңыз. Тек соңғы мекеменің ғана тасы азды-көпті өрге домалап тұрған.

Орамның ақырында бос жатқан алаңқайдан басқа ғимараттардан бейне санатқа кірмеген іспетті «Қызыл доңғалақ» бар-мейрамханасын табасыз. Егер, шынымен де, тағдыр айдап осы түкпірге келген болсаңыз, онда міндетті түрде топырақты шұңқырдағы автотұрақтан жүк салғышының үстінде қос СБ-антеннасы [41] алдыңғы бамперінде «КЭДДИ БЕН» тапсырысты нөмір таңбалы 1968 жылғы ескі модельді «кадиллак-кабриолетін» көрер едіңіз.

Ал залдан бар тұғырына бет алған — шамбре жейделі, оңып кеткен джинсы шалбар, сапер етігін киген ұзынтұра, бет-пішіні күнге күйіп қарайған өзіңізге қажет кісіні ұшыратасыз. Көзінің төңірегін әжім торлаған. Қазіргі отыз сегізінен он жылдай жас көрінеді.

— Сәлем, мистер Хэнском. — Рикки Ли отырғалы жатқан Беннің алдына қағаз сүлгі қойды. Рикки Лидің дауысынан таңырқау сарыны байқалды, ол шынымен таңғалған, өйткені жұмыс күні қарсаңында Хэнскомды өмірі «Қызыл доңғалақтан» көрген емес. Ол мұнда әр жұманың кешінде екі саптыаяқ сыра ішуге келетін, ал әр сенбі сайын төрт немесе бес саптыаяғын саңғытатын. Ылғи да Рикки Лидің үш ұлын сұрайтын және қайтып бара жатып босаған саптыаяқтың астына шайпұлға бес доллар тастайтын еді. Өмір жайында әңгіме шерту немесе жеке сый-құрметі тұрғысынан Рикки Лидің ең сүйікті клиенті саналатын. Аптасына он доллар (соңғы бес жылда әр Рождество сайын елу), әрине, жаман табыс емес, бірақ жақсы сұхбаттас одан да қымбат бағаланады ғой. Әсіресе көбі екі сөздің басын құрай алмайтын мынадай түкпірде тәуір сұхбаттас деген тауықтың тісінен де сирек ұшырасады.

Хэнском Жаңа Англияда туып-өскенімен, Калифорния колледжінде оқыды, өзінің бойында әдеттен тыс техастық бірдеңе байқалатын. Бен Хэнскомның үнемі жұма, сенбі күндері ғана келетініне үйренгендіктен, Рикки Ли оны бүгін күтпеп еді. Мистер Хэнском Нью-Йоркте зәулім үй (ол жерде неғұрлым көбірек талқыланған үш ғимаратты), Редондо-Бичте көркемөнер галереясын немесе Солт-Лейк-Ситиде әкімшілік корпусын тұрғызуы мүмкін, бірақ әр жұма күнгі кеште міндетті түрде осында келетін. Кешкі сағат сегіз бен тоғыз жарым шамасында автотұрақтың есігі ашылатын да, бейне қаланың басқа шетінде тұрып, теледидардан қызықты ештеңе көрсетпегендіктен, «Қызыл доңғалаққа» сыра ішуге келген тәрізді залға кіреді. Джанкинстегі өзінің фермасына ол ұшып-қону алаңын жасақтап, жекеменшік «лирджетімен» ұшып келген.

Екі жыл бұрын Лондонда жұмыс істеді, алдымен Би-би-сидің жаңа коммуникациялық орталығының жобасын сызып, содан кейін оның құрылысына бақылау жасады, осыған байланысты ағылшын баспасөзінде әлі күнге қызу айтыстар жалғасуда («Гардиан»: «Бәлкім, бұл соңғы жиырма жылда Лондонда тұрғызылған ең керемет ғимарат болар»; «Миррор»: «Пабтағы ішістен кейінгі менің енемнің сықпытын айтпасақ, мұндай жүрек айнытарлық пәлекетті бұрын-соңды көрмеппін».) Мистер Хэнском осы тапсырысты алған кезде Рикки Ли: «Несі бар, мүмкін, әйтеуір бір кездері онымен кездесермін немесе бізді мүлдем ұмытып кетуі де ғажап емес», — деп ойлаған-ды. Сөйтіп, Бен Хэнском Англияға кеткен күні-ақ кешкі сағат сегіз бен тоғыз жарым арасында Рикки Ли автотұрақтың есігі ашылған сайын сол жаққа жалтақтап қараумен болды. Алайда Рикки Ли қаншалықты жалтақтағанымен, жұманың кеші онсыз өтті. Жарайды, әйтеуір бір көретін шығармын, мүмкін. Дегенмен оның «әйтеуір бірі» келесі кешке тап келіпті. Сағат тоғыз он бесте есік айқара ашылып, түсі оңып кеткен джинсы шалбар мен «АЛҒА, АЛАБАМА» жазуы бар кеудеше және сапер етігін киген ол барға кірді. Түрі қаланың басқа шетінен келген кісіге ұқсайды. Ал Рикки Лидің: «Ей, мистер Хэнском! О, Құдайым! Мұнда неғып жүрсіз?» — деген қуанышты дауысын естігенде, өзінің осында келгенінде әдеттен тыс ештеңе жоқ секілді сәл таңдана қараған. Және тек осы кеште ғана емес. Би-би-сидің коммуникациялық орталығындағы жұмысқа белсене қатысқан екі жыл ішінде ол «Қызыл доңғалаққа» әр сенбі сайын келіп жүрді. Сағат 11:00-де «Конкордпен» Лондоннан ұшып шығып, Кеннеди әуежайына 10:15-те келетін, Лондонға ұшардан қырық бес минут бұрын. («О, Құдайым, мұнысы уақыт бойынша саяхаттан аумайды ғой», — дейтін қайран қалған Рикки Ли). Дайын тұрған лимузин оны Нью-Джерсидегі Тетерборо әуежайына жеткізеді. Сенбі күні таңертең бұл сапар әдетте бір сағаттан аспайтын. Ол аспай-саспай өз «лирджетінің» кабинасына отырып, сағат екі жарым кезінде Джанкинске қонатын. Егер батысқа жылдам ұшқан жағдайда күн шексіз ұзарар еді. Екі сағаттай ұйықтап, бір сағат ферма басқарушысымен және жарты сағат өзінің хатшысымен уақыт өткізеді. Бұдан кейін кешкі тамағын ішіп, бір жарым сағатқа «Қызыл доңғалаққа» келеді. Ылғи жалғыз, ылғи үстелшеге отырады және ылғи жалғыз кететін, әйтпесе, Құдай куә, Небрасканың бұл бөлігінде шын ықыласымен оның астына жата кететін әйел заты жеткілікті еді. Фермада алты сағат ұйықтайтын, ал сосын тап сол бағдармен енді керісінше, Лондонға қайтады. Осы хикая барға келушілердің барлығына өшпес әсер қалдырды. Бәлкім, өзі гей шығар деген болжам айтты бір әйел. Әлгіге заматта көз жүгіртіп мұқият жинақталған шашын, әлбетте, дизайнерлік тәсілмен денесіне құйып қойғандай тігілген киімін, гауһар сырғасын, өзіне деген сенімді көзқарасын байқаған Рикки Ли — сірә, шығыстан, шамасы, Нью-Йорктен болар, ал мұнда санаулы ғана күнге туыстарына, не байырғы мектептес досына келген-ау, енді қайта қайтуға асығып жүрген болар деп түйген. «Жоқ, — деп жауап қатты бұл, — мистер Хэнском гомик емес». Әйел сөмкесінен «Дорал» шылымының қорабын шығарып, біреуін жылтыраған қып-қызыл ерніне қыстырып, бұл қашан сіріңкесін ұсынғанша күтіп тұрды. «Оны қайдан білесіз?» — деп сұрады сәл ғана жымиып. «Білемін», — деді бұл. Және білетіні рас еді. «Ол – өз өмірімде кездескен жалғызбасты еркек», — дегісі кеп, аз-кем ойланып қалды.

Бірақ бұған алдынан қызықты бір тіршілік иесін көргендей менсінбей қараған нью-йорктік әйелге ештеңе айтқысы келмеді.

Бүгін мистер Хэнскомның өңі қашып, сәл абыржып тұрғандай көрінді.

— Сәлем, Рикки Ли, — деп амандасты да, өз қолынан көз алмай отырды.

Мистер Хэнскомның тау беткейін «ойып салған» алты ғимараттан тұратын таулы штаттар Мәдени орталығы құрылысының басталуын бақылап алты немесе сегіз ай бойы Колорадо-Спрингсте болуы тиіс екенін Рикки Ли жақсы білетін. «Оны тұрғызған кезде жұрт бұл кешен баспалдақ аралығына алып бала ойыншықтарын шашып тастаған секілді көрінеді дейтін болады, — деп түсіндіретін ол Рикки Лиге. — Кейбіреулердің солай дейтіні анық, бір жағынан онысы рас та. Әйткенмен мәселе басқада. Бұл өзім қолға алған жобалардың ішіндегі ең ірісі және оны іске асыру — аса күрделі жұмыс, бірақ қолымнан келеді деп ойлаймын».

Рикки Ли актерлер сахнаға шығарда бойында сәл жүрексіну сезімі пайда болатыны секілді, мистер Хэнском да сәл қобалжитын болар деп пайымдаған. Таңғалатын түгі жоқ, сірә, солай болуы заңды шығар. Осындай заңғар биікке көтерілгенде алып тұлғаға айналып, жұрттың көзі сенде болады да, сын садағының жебесіне оңай ілігесің. Әлде науқастанып жүр ме екен? Қазірде жұқпалы дерт атаулы жеткілікті ғой.

Рикки Ли айна астындағы үстелшеден сыра саптыаяғын алып, «Олимпия» шүмегіне жақындай беріп еді.

— Керегі жоқ, Рикки Ли.

Рикки Ли оған таңдана қараған — ал Бен Хэнском қолына үңілгенін қойып, басын көтергенде бұл шошып кетті. Өйткені мистер Хэнскомдікі сахнаға шығар алдындағы жүрексіну де немесе әлдебір вирус жұқтырып, болмаса тағы бірдеңе болған кісі секілді де емес. Оның кейіп-кеспірі жаңа ғана сұмдық соққы тиіп, содан есін жия алмай отырған адамға ұқсайды.

Біреуі өлген шығар. Әрине, ол кісінің әйелі жоқ, әйткенмен әр адамның отбасы болады, сондай жақын туыстарының бірі қайтыс болған тәрізді. Бұл енді айдан анық.

Біреу музыка автоматына ширек доллар тастап, Барбара Мандрелл маскүнем мен жалғызбасты әйел жөніндегі әнге басқан.

— Әйтеуір, бәрі ойдағыдай ма, мистер Хэнском?

Бен Хэнском Рикки Лиге қарап еді, оның көзі бет-жүзімен салыстырғанда он, жоқ, тіпті жиырма жылға қартайып кеткендей көрінген және тап осы арада бармен мистер Хэнскомның шашы ағара бастағанын да байқап, қайран қалды. Бұрын оның шашын ақ шалғанын еш уақытта көрмепті.

Хэнском жымиды. Елестің немесе өліктің зәре құтыңды ұшыратын жымиысы секілді.

— Ойдағыдай емес-ау, Рикки Ли. Жоқ, сэр. Бүгін емес. Бүгін хал-жағдайым онша емес. — Сыра саптыаяғын орнына қойған Рикки Ли Хэнском отырған жерге келді. Бар-мейрамхана бос тұрған, футбол маусымы баяғыда аяқталғандықтан, әдетте дүйсенбіде мейрамхана қаңырап қалады ғой. Залда отырғандардың саны жиырмаға да жетпейтін. Асүй есігінің алдына қарай жайғасқан Энни жедел тағам әзірлейтін аспазбен криббидж ойнап отыр.

— Жаман хабар алдыңыз ба, мистер Хэнском?

— Жаман хабар, дұрыс айтасың. Үйден жаман хабар алдым. — Өзі Рикки Лиге қарады. Бірақ көзін Рикки Лиден әрірек алысқа қадаған секілді.

— Қайғыңызға ортақпын, мистер Хэнском.

— Рахмет, Рикки Ли.

Ол үнсіз қалды, енді Рикки Ли ешқандай көмегім қажет емес пе деп сұрамақ болғанда, Хэнскомның өзі тіл қатқан:

— Сенің барыңда қандай виски сатылады, Рикки Ли?

— Бұл қуыстағы жұрттың бәріне ұсынатыным — «Төрт райхан гүлі», — деді Рикки Ли. — Бірақ сізге «Жабайы күркетауық» дұрыс шығар.

Бұған Хэнском сәл жымиып қойды.

— Оның жақсы екен, Рикки Ли. Әйткенмен сыраның стақанын алғаның жөн болар. Соған «Жабайы күркетауықты» толтырып құюға қалайсың?

— Толтырып деймісіз? — шынайы таңданыспен қайталап сұрады Рикки Ли. — О, Құдайым, сізді бұл жерден көтеріп әкетуге тура келеді ғой. — «Немесе «жедел жәрдем» шақырып жүрмейік», деп ойлады іштей.

— Бүгін емес, — басын шайқады Хэнском. — Бүгін ондай болмайды.

Рикки мына кісі әзілдеп тұрған жоқ па деп мистер Хэнскомның көзіне тесіле қарады, жоқ, қалжың емесін сезді. Сондықтан сөреден сыраның үлкен стақанын, үстелшенің астынан «Жабайы күркетауықтың» шөлмегін шығарды. Рикки Ли виски құйып жатқанда, шөлмектің ауызы стақанның ернеуін тықылдатқан. Стақанға вискидің қалай құйылғанына қарап тұрған бармен мистер Хэнскомның бойында техастың қаны анағұрлым молырақ екен деген шешімге келген. Рикки Ли өмірі біреуге осыншама виски құйып көрген емес, бұдан былай да сөйтетініне шүбәлі еді.

«Жедел жәрдем» шақырып жүрер ме екем?! Егер ол мына стақанды ішсе, катафалкпен келіңдер деп Шведхолмдағы Паркер мен Уотерске хабарласуға тура келер!»

Әйткенмен ол толы стақанды Хэнскомның алдына қойған. Рикки Лидің марқұм әкесі: «Егер адамның есі дұрыс болса және ақшасын төлесе, сен оған зәр бола ма, у бола ма, бәрін әкеп беруге міндеттісің», дейтін. Рикки Ли бұл жақсы ақыл ма, болмаса жаман ба, онысын білмейтін, бірақ есесіне: егер бар үстелшесінің ар жағында табыс тауып жүр екенсің, демек, мұндай ақыл-кеңес ар-ұятың өзіңді қырыққабатша турап тастауына жол бермейтінін жақсы түсінетін.

Біраз уақыт ойлы жүзбен виски толы стақанға қараған Хэнском:

— Мына стақаныңа қанша төлеуім керек, Рикки Ли? — деп сұрады.

Виски толған стақаннан көз алмай тұрған Рикки Ли жаймен басын шайқады. — төлемей-ақ қойыңыз. Бұл мекеме есебінен.

Хэнском тағы жымиған, бұл жолы онысы табиғи көрінді.

— Жарайды, рахмет саған, Рикки Ли. Енді саған 1978 жылы Перуде не үйренгенімді көрсетейін. Мен Фрэнк Биллингс атты кісімен қызметтес болдым, тіпті содан үйрендім деуіме болады. Фрэнк Биллингс әлемнің таңдаулы сәулеткерлерінің бірі болды деп ойлаймын. Сол жерден әлдебір безгек жұқтырып алып, дәрігерлер түрлі антибиотиктер еккенімен, жанына арашашы бола алмады. Биллингс екі апта ауырып, қайтыс болды. Енді саған сол жобаға қатысқан үндістерден үйренгенімді көрсеткім келеді. Жергілікті самогон сұмдық күшті еді. Бір жұтым ішсең, ол кеңірдегіңнен төмен кетіп бара жатқанда қандай керемет деп ойлайсың, сол арада біреу аузыңа алау жағып соны өңешіңе тығуға тырысқандай сезінесің. Әйткенмен үндістер әлгіні «кока-кола» сияқты сіміретін, бірақ біреуінің мас болғанын немесе ертеңіне ауырғанын көрген емеспін. Бірақ солар секілді ішуге жүрегім дауаламады. Соны бүгін байқап көрмекпін. Маған бір кесек лимон әкелші.

Рикки Ли лимонның төрт кесегін әкеліп, виски толы стақанның қасындағы қағаз сүлгінің үстіне қойды. Хэнском бір кесегін алып, басын көзіне дәрі тамызғалы тұрған кісіше шалқайтып, танауының бір тесігіне лимон шырынын сығып ағыза бастады.

— О, Құдайым Иисус! — таңданған Рикки Лидің дауысы шығып кеткен.

Хэнскомның тамағы бүлк-бүлк етеді. Бет-жүзі қызыл күреңденіп кетті. Содан соң көзінің қиығынан құлағына қарай жас аға бастады. Музыка автоматында күйтабақ алмасты. Күйтабақта «Спиннерстің» [42] адам резеңке лента туралы әні әуеледі. «О, Құдайым, енді қанша төзерімді білмеймін», — деп құйқылжытады «Спиннерс».

Хэнском сипалап үстелшеден лимонның екінші кесегін алып, шырынын келесі танауына тамызды.

— Мұныңыз не, өзіңізді өлтіресіз ғой, — деп күбірледі Рикки Ли.

Хэнском шырыны сығылған екі қабықты үстелшеге тастай салды. Екі көзі қызарып, ауыр да жиі тыныстайды. Қос танауынан лимон шырыны ағып жатыр. Хэнском виски толы стақанды шап беріп, үштен бірін тартып жіберді. Тастай қатқан Рикки Ли мистер Хэнскомның жұтқыншағының жоғары-төмен қозғалғанына қарап тұр.

Стақанды үстелшеге қойған сәулетшінің тұла бойы екі мәрте дір етіп, сосын басын изеді. Рикки Лиге қарап сәл жымиып қойды. Көзінің қызарғаны кетіпті.

— Солар айтқандай көмегі тиеді екен. Сен танауыңмен әуре боп жатқаныңда, кеңірдегіңнен өткенді сезбей қаласың.

— Жынданған шығарсыз, мистер Хэнском, — деді Рикки Ли қырылдап.

— Жон арқаңның терісімен бәстесуіңе болады. Осы тіркесті білемісің, Рикки Ли? Біздің бала кезімізде «Жон арқаңның терісімен бәстесу» дегенді жиі айтатын. Бұрын семіз болғанымды саған айтып па едім?

— Жоқ, сэр, еш уақытта айтқан емессіз, — деп сыбырлады Рикки Ли. Ол мистер Хэнскомның сұмдық жаман хабар алғаны соншалықты, аз уақытқа болса да ақылынан адасқанына күмәні қалмаған.

— Мен қатты семіз болдым. Өмірі бейсбол немесе баскетбол ойнап көрген емеспін. Қуғандар мені бірден ұстап алатын, өйткені жүгіріп жарытпайтынмын. Иә, тым толық едім. Менің туған қаламда соңымнан қалмайтын бұзақы жігіттер болған. Жұрттың бәрі Кекіргіш Хаггинс деп атайтын — Реджинальд Хаггинс, Виктор Крисс дегендер. Басқалары да бар. Сол топтың басында Генри Бауэрс жүретін. Егер осы жер бетінде өмір сүрген ең сұмпайы бала кім десең, сол Генри Бауэрс дер едім, Рикки Ли. Және ол тек менің соңымнан ғана қумайтын. Менің қырсығым — басқалар секілді тез жүгіре алмайтындығым болды.

Хэнском жейдесінің түймесін шешіп, ашып тастады. Алға қарай еңкейген Рикки Ли әдеттен тыс пішінді тыртықты көрді. Мистер Хэнскомның ішінен, кіндігінен сәл жоғарырақ ағарған, тегістеліп кеткен… Әріп! Біреу мұның ішіне «Эйч» бас әрпін («Н») тіліп жазыпты, сірә, мистер Хэнскомның әлі үлкен жігіт болмай тұрған кезінде істелген сияқты.

— Мұны істеген — Генри Бауэрс. Осыдан мың жыл бұрын. Қайта ол өзінің бүкіл шайтани есімін [43] түгел жазып қоймағанына шүкір.

— Мистер Хэнском…

Хэнском тағы екі лимон кесегін қолына бір-бірден алып, басын шалқайтып, мұрнының тесігіне лимон шырынын тамызды. Тұла бойы дір етіп, сығылған қабықтарды үстелшеге тастап, стақаннан тағы екі мәрте жұтты. Сосын бойы дір етіп, бір жұтты да, үстелшенің шетінен ұстай алып, көзін жұмды. Осы сәтте долданған теңізде жүзіп келе жатқан яхтада борттан құлап кетпес үшін арқанға жармасқан адам тәрізді үстелшенің шетінен ұстап қатып қалды. Бір кезде көзін ашып, Рикки Лиге қарап жымиып қойды:

— Мұндай ойынды түнімен ойнауға бармын.

— Мистер Хэнском, сіздің мұны тоқтатқаныңызды қалар едім, — жүйкесі жұқара тіл қатты Рикки Ли.

Поднос ұстаған Энни келіп, екі «Миллер» құюын сұрады. Рикки Ли екі саптыаяқ толтырып, әйелге ұсынды. Қарадай аяғының әлі құрыпты.

— Мистер Хэнскомның халі жақсы ма, Рикки Ли? — деп сұрады Энни. Көзі мұны жанап өтті, әйелдің қай жаққа назар салғанын білу үшін Рикки Ли де бұрылып қараған. Мистер Хэнском үстелшеге еңкейіп, Лидің сусындарға деп арнап туралған жемістер салып қойған пластик қорабынан ақырын ғана екі лимон кесегін алды.

— Білмедім. Онша емес сияқты.

— Онда қарап тұра бермей, бірдеңе істесеңші. — Әйел затының басым көпшілігі сияқты Энни де Бен Хэнскомға іш тартатын.

— Болмайды. Менің әкем ылғи да егер адамның есі дұрыс болса…

— Сенің әкеңе Құдай саршұнақтікіндей ғана ми беріпті. Әкеңді қоя тұрсаңшы. Мынаған тоқтау салуың керек, Рикки Ли. Анау өзін өлтіргелі тұрған жоқ па.

Осындай нұсқау алған Рикки Ли Бен Хэнском отырған жерге қайтып барды.

— Мистер Хэнском, шынында да, менің ойымша…

Хэнском басын шалқайтты. Лимонның екі кесегінің де шырынын сықты. Бейне кокаин секілді шырынды танауымен сорып алды. Әлгі вискиді су секілді жұта салды. Бұдан соң қатал кейіппен Рикки Лиге көз тастаған.

— Бух-бах, билейміз, ән саламыз, әр күнді шаттықпенен қарсы аламыз, — ол Рикки Лидің сөзін бөліп, қарқылдап күлді.

Виски стақанның түбінде ғана қалыпты.

— Осы да жетер. — Рикки Ли стақанға қол созып еді, Хэнском оны әрірек жылжытып қойды.

— Жаман ештеңе болмайды, Рикки Ли. Бұдан сорақы ештеңе болмайды, досым.

— Мистер Хэнском, өтінемін…

— Сенің ұлдарыңа бірдеңем бар еді, Рикки Ли. Шайтан алғыр, ұмытып кете жаздаппын!

Ол жейдесінің үстінен кие салған матасы оңып кеткен джинсы кеудешесінің қалтасына қолын сұқты.

Баяу ғана бірдеңенің сыңғырын Рикки Лидің құлағы шалды.

— Әкем төрт жасымда қайтыс болды, — деп сөзін жалғады Хэнском. Тілі мүлдем күрмелген жоқ. — Бізге өзінің көп қарызымен қоса мынаны да қалдырды. Осыны сенің ұлдарыңа берсем деймін, Рикки Ли. — Ол үстелшеге үш күміс доллар қойды, шамның жұмсақ жарығымен мәнеттер жылт-жылт етеді.

Рикки Лидің тынысы тарылып кетті.

— Мистер Хэнском, аса қайырымды жансыз, бірақ мен…

— Бұл төртеу еді, бірақ біреуін Тұтықпа Билл және басқаларына бердім. Оның шын аты Билл Денбро болатын. Оны Тұтықпа Билл деп жүрген өзіміз ғой… сондай-ақ «Жон арқаңның терісімен бәстесемісің» дейтін едік. Ол ең жақсы досымның бірі еді… бірнеше жақсы достарымның. Қазір Тұтықпа Билл — жазушы. — Мистер Хэнскомның бірде-бір сөзін естуді қойған Рикки Ли дуаланып қалғандай «фургон доңғалағы» аталатын үлкен күміс мәнеттерден көз айырмайды. Сірә, 1921, 1923 және 1924 жылдары соғылған болуға тиіс. Таза күмістен жасалғанын айтпағанның өзінде қазір бұлардың қаншаға бағаланатыны бір Құдайға ғана аян.

— Алмаймын, — деп қайталады бұл.

— Бірақ мен аласың деймін. — Мистер Хэнском стақанды көтеріп, қалған вискиді ішіп қойды. Көзін Рикки Лидің бетінен айырмайды. Осы көздер сәл жасаурап, қан толып кеткенімен, кісіге сап-сау адамша тесіліп қарағанына Рикки Ли қолын Інжілге қойып ант беруге даяр еді.

— Мені аздап қорқытып тұрсыз, мистер Хэнском, — деді оған Рикки Ли. Бұдан екі жыл бұрын Грешэм Арнольд, белгілі мөлшерде жергілікті танымал маскүнем қолына мұқият шиыршықталған ширек доллар тізбесін және қалпағының лентасының астына қыстырған жиырмалықтармен «Қызыл доңғалаққа» келген. Ақша тізбегін Энниге ұсынып, музыка автоматына бірден төрт реттен салуды бұйырды. Ал Рикки Лиге жұрттың бәрін суар деп үстелшеге жиырма доллар тастады. Осы маскүнем Грешэм Арнольд кезінде жергілікті мектептің «Хемингфорд тараны» деген баскетбол командасының жұлдызы болған. Сөйтіп, оларға орта мектептер арасындағы чемпионатта алғашқы (және соңғысы да болуы керек) жеңісін алып берген. Бұл 1961 жылы еді. Ол кезде алдынан жарқын болашақ қол бұлғаған, бірақ бірінші семестрден кейін оны Луизиана университетінен шығарып жіберді — ішкілікке салынып, есірткі мен түнгі сайранның құрбандығы болды. Үйіне қайтып оралған Грешэм мектеп бітіруіне орай әке-шешесі сыйлаған сары «кабриолетті» қиратты, әкесінің трактор сататын «Джон Дир» деп аталатын дилер орталығына аға сатушы болып барды. Арада бес жыл өткен. Ұлын жұмыстан шығарып жіберуге дәті бармаған әкесі дилер орталығын сатып, Аризонаға көшті, ұлының осыншалық кері кетуінің салдарынан уақытынан ерте қартайды. Дилерлік орталыққа әкесі қожалық еткен кезде кіші Арнольд жұрт қатарлы жұмысқа барып, бір сәт көңілін жұмысқа аударып, ішкілікті ұмыту үшін біраз әрекет те жасап көрген. Бірақ дилерлік орталық басқа біреудің қолына өткеннен кейін оны ол жақта ұстайтын ештеңе қалмады. Өзі қарадай ызалы еді, бірақ «Қызыл доңғалаққа» ақшамен келіп, жұрттың бәрін ішкілікпен сыйлаған сол күні мысықтың баласы секілді иі жұмсақ, тым сыпайы көрінді. Жұрттың бәрі оған алғыс айтып, ал Энни Грешэм Арнольд Мо Бэндиді жақсы көретіндіктен, Мо Бэндидің әндерін қойған. Барда отырған ол (кенет оның да тап мистер Хэнском жайғасқан орындықта болғаны есіне түсіп, Рикки Лидің қорқынышы күшейе түскен) ащы тұнбалы үш-төрт стақан бурбон ішкен, музыка автоматымен қосылып ән шырқап, содан кейін ешкімге зиянын тигізбестен, Рикки Ли «Доңғалағын» жапқан соң, ол да тып-тыныш үйіне қайтқан болатын. Бірақ барғаннан кейін жоғарғы шоланда белдікке асылып өліп қалыпты. Осы кештегі Бен Хэнскомның көзі де тура сол бір кештегі Грешэм Арнольдтікіне ұқсайтын тәрізді.

— Сені аздап қорқыттым ба? — деп сұрады Хэнском Рикки Лиден көз айырмастан. Сөйтіп, сыра стақанын жылжытты да, қолдарын жаймен үш күміс доллардың алдына қойды. — Бірақ сен тап мендей қорыққан жоқсың, Рикки Ли. Мендей қорқынышқа ұшырамау үшін Құдайға құлшылық қыл.

— Не болып еді? — деп сұрады Рикки Ли. — Мүмкін… — Ол ернін жалады. — Мүмкін, менің көмегім тиер!

— Не болды деймісің? — Бен Хэнском күлді. — Пәлендей ештеңе болған жоқ. Бүгін кешке байырғы досым телефон соқты. Оның аты Майк Хэнлон еді. Мен ол жайында бәрін ұмытып қалыппын, Рикки Ли, бірақ бұдан қатты қорыққан жоқпын. Әрі-беріден кейін оны бала кезімде таныдым ғой, ал балалар ұмытшақ келеді, солай ма? Әрине, ұмытшақ келеді. Бұған жон арқаңның терісімен бәстесуіңе болады. Менің шошығаным басқа. Осында келе жатқанда тек Майкті ғана ұмытпағаным есіме түсті. Өзімнің бала болғаным да жадымнан шығып кетіпті.

Рикки Ли оған мелшие қарап қалды. Мистер Хэнскомның не дегенін түсінген де жоқ… алайда оның бір нәрседен шошынғаны хақ. Қорқыныш Бен Хэнскомға ерекше әсер етіпті, бірақ мұнысы шынайы үрей еді.

— Айтайын дегенім, бәрін ұмытыппын. — Оң қолының сүйегімен әр сөзін нақтылағандай үстелшені жаймен тықылдатты. — Сен, Рикки Ли, әйтеуір бір амнезия жөнінде естіп пе едің, өзің амнезия дегеннің не екенін білемісің?

Рикки Ли басын шайқады.

— Мен де. Бірақ бүгін кешкілік «кэддимен» келе жатқанда, күтпеген жерден естеліктер тасқынының астында қалдым. Майк Хэнлон есіме түсті, өйткені өзі маған телефон соққандықтан жадыма оралды. Ол сол жерден хабарласқандықтан, Дерриді есіме түсірдім.

— Дерри?

— Бәрі ол да емес. Қайран қалдырғаны, бала болғаным туралы ойлаған да жоқпын… тіпті қай кезден екенін де білмеймін. Ал сосын естелік дегенің тасқындап бір берсін. Солармен бірге төртінші күміс долларды не істегеніміз де ойыма келді.

— Онымен не істеп едіңіз, мистер Хэнском?

Хэнском сағатына қарады да, аяқастынан орындығынан сырғып түсті. Сәл ғана теңселді. Бар болғаны осы.

— Бұдан әрі уақытымды шығындай алмаймын. Бүгін ұшып кетем.

Рикки Лидің түрінен мазасыздық байқаған Хэнском күлді:

— Ұшамын, бірақ штурвалға отырмаймын. Бүгін — жоқ. «Юнайтед эйрлайнс» рейсімен, Рикки Ли.

— Оһ. — Шамасы, өңіндегі үрей басылып, оған бәрібір болғанымен, бойы сәл жеңілдеп қалғандай еді. — Сонда қайда ұшасыз?

Хэнскомның жейдесі ашық тұр еді. Ол ішіндегі айқыш-ұйқыш ескі тыртыққа бір қарап, түймелене бастады.

— Саған айттым ғой, Рикки Ли. Үйге. Үйге ұшамын. Мына долларды ұлдарыңа апарып бер. — Ол есікке беттеді, оның жүрісі де, тіпті шалбарын көтергендегі қимылы да Рикки Лидің зәресін алған. Грешэм Арнольдтың өлімімен де, көпшіліктің жаппай аза тұтпауы да өте ұқсас құбылыс.

— Мистер Хэнском! — деп шошына дауысы шығып кетті.

Хэнском артына бұрылып еді, Рикки Ли жылдам бір қадам кері шегінді. Арт жағындағы айна астындағы үстелге тірелді. Стақандар сыңғырлап, қатар тұрған шөлмектер бір-біріне соғылды. Оның артқа шегінгені — Бен Хэнскомның өлік екенін айқын ұғынған еді. Иә, Бен Хэнском бір жерде — өліп жатыр, шұңқырда ма, шатырда ма, әлде шоланда мойнына салған белдігіне асылып, төрт жүз долларлық ковбой етігінің ұшы еденге бір-екі дюйм жетпестен салбырап тұр ма екен, ал музыка автоматының қасында тұрған оның елесі ғана. Қас қағым сәтте (тек қас қағым сәт, қатты соғып тұрған жүрегінің мұздап кетуіне осы мезет әбден жеткілікті еді) ол ана кісінің арт жағындағы үстел-орындықтарды көріп тұрғанына кәміл сенімді болатын.

— Не болды, Рикки Ли?

— Е-е…ештеңе.

Бен Хэнском Рикки Лиге қарады. Көзінің астында қызылкөк түспен қалталанып, ішкен вискиден бет-жүзі алаулап тұр, танауы тұмау тигендей қызарып кеткен.

— Ештеңе, — деп күбірледі Рикки Ли, бірақ ол күнәға батып өліп, енді тозақтың түтіні шығып жатқан бүйір есігінің алдында тұрған пенденің жүзінен көзін айырар емес.

— Мен семіз, ал біздің отбасымыз жарлы еді, — деп сөзін жалғады Бен Хэнском. — Енді есіме түсті. Есімде, әлгі Беверли деген қыз ба, әлде Тұтықпа Билл ме, күміс доллардың арқасында менің өмірімді сақтап қалған. Осы күн аяқталғанша тағы есіме түсетіндерден зәрем ұшып қорқам, бірақ менің қорқынышымның ешбір мәні жоқ, өйткені бәрін де міндетті түрде есіме түсіретін болам. Барлық естеліктер менің санамда үлкен көпіршік секілді ұлғайып барады. Мен бір ғана себепті жол жүрмекпін: менде кезінде болған және қазір де қолымда бар дүниенің бәріне соны бірге істегендерге қарыздармын, ал бұл әлемде алғаныңның ақысын төлеуің керек. Бәлкім, сондықтан да Құдай бізді жерге жақын болуымыз үшін алдымен бала ғып жаратқан шығар. Осы бір қарапайым сабақты жете ұғыну үшін жиі құлап, ағзаңды қанатуыңа тура келетінін Жасаған да біледі ғой. Алғаныңның құнын төлейсің, құнын төлегенің саған тиесілі болады… және ерте ме, кеш пе, саған тиесілі дүние өзіңе қайтып оралады.

— Уик-эндте қайтып келетін шығарсыз, ә? — деп сұрады тілі байланған Рикки Ли. Ішкі үрейі тіптен күшейіп, суға кеткен тал қармайдының керімен: — Осы уик-эндте әдеттегідей келетін боларсыз? — деді.

— Білмеймін, — деп жауап қатты мистер Хэнском зәрені алар жымиыспен. — Бұл жолы Лондоннан әлдеқайда алысқа аттанамын, Рикки Ли.

— Мистер Хэнском!..

— Мына мәнеттерді ұлдарыңа бер, — деп тағы қайталаған Хэнском түн қараңғылығына сүңгіп кетті.

— Мұнысы несі? — деп сұраған Энни, бірақ Рикки Ли оған көңіл аударған жоқ. Қалқа тақтайды ашып тастап, бар үстелшесінің артынан атып шыққан ол автомобиль тұрағы көрінетін терезенің біріне жүгіріп барды. Мистер Хэнскомның «кэддиінің» шамы жарқ етіп, қозғалтқышының дүрілдеп жұмыс істегенін естіді. Ол шаңды бұрқ еткізіп, тұрақтан шықты. «Кэдди» 63-тасжолмен әрі қарай алыстаған сайын машинаның артындағы қызыл шамдары қызғылт нүктеге айналып, Небрасканың түнгі желі көтерілген тозаңды қоса қуып әкетті.

— Ол соншалықты көп ішті, ал сен оның үлкен автомобиль руліне отырып, кетіп қалуына кедергі жасамадың, — деп Энни Рикки Лиге тап берді. — Нағыз жарымессің-ау, Рикки Ли.

— Қорықпай-ақ қой.

— Өліп қалады ғой.

Бес минут бұрын Рикки Ли де тап солай ойлаған, «кэддидің» арт жағындағы қызарған оттары көзден таса болысымен, Энниге бұрылып басын шайқады:

— Шүбәм бар. Әйткенмен оның кейіп-кеспіріне қарағанда, өліп қалғаны дұрыс болар ма еді.

— Өзі саған не деді?

Рикки Ли тағы басын шайқады. Мистер Хэнскомның айтқанының бәрі шым-шытырық араласып, ақырында сандыраққа айналып кеткен тәрізді.

— Маңызды ештеңе емес. Бірақ енді оны қайтып көре алмаспыз деп қорқам.

4

Эдди Каспбрэк дәрі жинайды

Егер екі мың жылдықтың аяғында өмір сүретін және орта тапқа жататын американ еркегі немесе американ әйелі жөнінде бәрін білгіңіз келсе, оның дәрі салатын шкаф-сөресіне көз жүгіртсеңіз болғаны — әйтеуір, солай деседі. Сөйтіп, Иисус Құдайым, Эдди Каспбрэктің айна-есігін ысырғанда қуаң жүзі мен бақырайған көзі бірге жоғалып кететін жәшігіне зер салыңызшы.

Жоғарғы сөреде — анацин, экседрин, экседрин ПМ, контак, гелусил, тайленол, денеге жағуға арналған «Викстің» үлкен көк қалбыры (шынының ар жағындағы қою зат), виварин шөлмегі, серутан шөлмегі (серутан — табиғи, тек керісінше делінетін Лоуренс Уэлк [44] Эдди Каспбрэктің бала кезінде), сұйық борға ұқсас әрі жалбыз дәмді, тап сондай сұйық бор, бірақ жалбыздың дәмі бар Филлипс магнезийінің екі шөлмегі, «Ролэйдстің» үлкен құтысы «Тамстың» [45] құтысымен қатар тұр. «Тамстан» кейін апельсин дәмі бар дигель таблеткаларының үлкен құтысы және бар. Үшеуі де мәнет орнына таблеткалар толтырған жинақ сандықшасына ұқсайды.

Екінші сөрені дәрумендер иеленген: Е дәрумені, С дәрумені, итмұрын жемісімен С дәрумені. Қарапайым В дәрумені, В дәруменінің жиынтығы және В-12 дәрумені. Тері ісінгенде көмектесетін лизин, үлкен сорғының ішіне және төңірегінде холестериннің көбеюіне жол бермейтін лецитин. Темір, кальций препараттары мен балық майы және «Күнде біреуден» деп аталатын мультижиынтығы бар. Оның қасында «Миадекс» және «Центрум» жиынтықтары тұр. Ал дәріхана-қорабында — геритолдың толық жинақтамалық жуан шөлмегі.

Үшінші сөреге түскенде патенттелген дәрілердің өкілдер әлеміне тап боламыз. Экс-лакс. Картердің кішкентай пилюлиі. Мына екі препарат Эдди Каспбрэктің ішегіндегі «поштаның» жылжуына септігін тигізеді. Егер «пошта» тым жылдам немесе ауыртып қозғалған жағдайда каопектат, пептобисмол мен преперейшнэйч көмекке келеді. Бұранда қақпақты сауыттағы «Такс» гигиеналық сүлгілері шағын ғана бір-екі жарнамалық парақтар ма немесе үлкен сәлемдеме ме, әйтеуір жеткізілген «поштаның» көлеміне қарамастан, оның артын жинастыру үшін қажет. Сондай-ақ 44-формуласы — жөтелге, ал найкуил мен драйстан салқын тигенге пайдалы. Кастор майының шөлмегі де бар. Тамақ қызарғанға қаңылтыр қораптағы «Сукретс» көмектеседі. Ауыз шаюға Эдди: хлорасептик, цепакол, цепестат (спрей) және, әлбетте, сыналған листерин секілді төрт ерітінді алып қойған. Көзге тамызуға — визин мен мюрин, ал кортейд пен неоспорин майы тері ісінгенде (егер лизин үмітті ақтамаса, бұл екінші қорғаныс шебі) жақсы көмектеседі. Окси-5 сықпасы пластикалық шөлмектегі окси-уошпен көрші орналасқан (Эдди дәріге ақшасын аямайтын). Осы арада тетрациклин капсулалары да бар. Ал ең түпкі бұрышта жеке әлдебір конспираторлар тәрізді — көмірдей қара сусабынның үш шөлмегі тұр.

Төменгі сөре іс жүзінде бос, бірақ ондағы дәрілер — анағұрлым қажеттілері. Мақұл, ондағылармен өздеріңіз танысыңыздар. Бұл таблеткалармен Бен Хэнскомның реактивті ұшағынан да биік самғауға және Турман Мансоннан [46] бетер қирап қалуға болады. Мұнда валиум, перкодан, элавил мен дарвон-жиынтығы жатыр. Осы сөреде «Сукретс» пастилінің қаңылтыр қорабы тұр, бірақ онда пастилдің өзі жоқ. Қорапта — куаалюданың алты таблеткасы сақталған.

Эдди Каспбрэк бойскауттардың [47] ұранына сенетін.

Ол үлкен шаруашылық сөмкесін бұлғаңдатып ваннаға кірді. Онысын раковинаның үстіне қойып, ысырмасын ағытып, сосын дір-дір еткен қолдарымен құтылар, шөлмектер мен шөлмекшелер, қалбырлар, сықпалар, пластика шөлмектері мен спрейлерді тыққыштай бастады. Басқа жағдайда бірінен соң бірін мұқият орналастырар еді, бірақ қазір ондай жайбарақаттыққа уақыт жоқ. Сол себепті Эддидің алдында қарапайым да қатаң таңдау тұрған: ол қозғалыс және қозғалысты жалғастыру немесе ойға берілу үшін бір орында ұзақ тұрып қалу, ал бұл қорқыныштан өлуді білдіретін.

— Эдди? — деді төменнен Майра. — Эдди, сен анда не істеп жү-ү-ү-р-сің?

Эдди сөмкесіне куаалюда таблеткалары жатқан пастил қалбырын тастай салды. Дәріхана қорабы түгелдей дерлік босады. Онда тек Майраның мидолы мен блистекстің толық сығылмаған тюбигі ғана қалған. Сәл бөгелген Эдди блистекске шап берді. Ысырмасын жауып жатып, өзімен іштей кеңесіп, мидолды да сөмкесіне тоғытты. Майра оны қашан болса да сатып алады ғой.

— Эдди? — Майра сатының жартысына шығып үлгерген.

Ысырманы толық жапқан Эдди сөмкесін бұлғаңдатып ваннадан шықты. Бет әлпеті болбыраған аласа бойлы еркектің жүзінде қоянға ұқсас бірдеңе бар еді. Шашы түсе-түсе сиреген, шоқ-шоқ тоғай секілді әр жерден бір өскені біртіндеп азайып барады. Сөмкенің салмағы өзін бір жағына қарай қисайтып тұр.

Бес биенің сабасындай үлкен толықша келген әйел ақырын екінші қабатқа көтерілді. Аяғының астындағы сатының сықырлағанын Эдди де естіп тұр.

— Не істеп жү-ү-ү-р-сің?

Белгілі мөлшерде өзінің шешесі секілді әйелге үйленгенін ұғыну үшін Эддиге психоаналитиктің қажеті жоқ еді. Майраның алпамсадай тұлғасы қайран қалдыратын. Бес жыл бұрын Эдди бұған үйленгенде ол небәрі ірі әйел еді, бірақ бұл іштей (кейде осындай ойлар келетін) зайыбы салмағын қосқан үстіне қоса берер деп түйген. Түнгі ақ көйлегі кеудесі мен белінен толқын тәрізді көтеріліп, басылады. Екінші қабаттың алаңқайына шыққан Майра бұрынғыдан бетер зорайып кеткен секілді. Бояу тимеген құп-қу жүзі жылтырап тұр. Түрі қатты қорыққан адамға ұқсайды.

— Менің біраз уақытқа кетуім керек, — деп түсіндірді Эдди.

— «Кеткені» қалай? Саған телефон соққан кім?

— Оның маңызы шамалы. — Ол дәлізден өтіп киім ілетін жерге жеткен. Шаруашылық сөмкесін еденге қойып, шкафтың есігін ашты да, ашық түсті киімдерден оқшауланып қатар ілінген бірдей қара костюмдерді бір жағына ысырды. Өзі жұмысқа ылғи қара костюм киетін. Сосын шаң мен жүн иісі шыққан шкафтың түкпір жағына еңкейіп, қабырғаға жақын тұрған шабаданның бірін алып шықты. Қақпағын ашып, киімдерін сонда сала бастады.

Бұған Майраның көлеңкесі түсті.

— Бұл не дегенің, Эдди? Қайда жиналдың? Айтшы маған!

— Айта алмаймын!

Күйеуінен көз айырмай қарап қалған Майра не істерін білмей дағдарып тұр. Оны шкафқа тығып жіберіп, есін жинағанша денесімен басып отыру туралы ой да қылаң берген, бірақ бұл қолынан келгенмен, ондайға баруға өзін мәжбүрлей алмады; әйтпесе бойы Эддиден үш дюйм биік, салмағы жүз қадақтан артық. Әйел тіпті не айтып, не істерін де білмеді, өйткені ері еш уақытта мұндай оғаш мінез көрсеткен емес. Қонақжайға кіргенде үлкен экранды жаңа теледидары ауада қалықтап ұшып жүрсе, тап мынадай шошымас еді.

— Сен ешқайда кетпейсің, — деді әйелі. — Маған Аль Пачиноның қолтаңбасын әкеп беруге уәде еткенсің. — Сандырақ, әрине. Құдай куә, мұндай сәтте үнсіз қалудан гөрі сандырақтың өзі артық.

— Оның қолтаңбасын менсіз де аласың. Ертең оны қалада өзің таситын боласың.

Оһ, мұның бейшара басындағы сұмдыққа тағы бірдеңе қосылды. Әйел айқайлап жіберді.

— Мен өйте алмаймын. Еш уақытта да…

— Сөйтуіңе тура келеді. — Енді ол аяқкиімін іріктеуге кіріскен. — Басқа ешкім жоқ.

— Маған бірде-бір униформа жараспайды — менің денеме симайды.

— Долорестен біреуін кеңейтіп беруін сұра, — деп қатқыл сөйледі Эдди. Шабаданға екі қара туфлиін салды, бос қорап тауып алып, оған үшінші жұбын тықты.

Жақсы қара туфли, әлі талай киюге жарар, бірақ жұмысқа сүйретуге тым тозығы жеткен секілді. Егер Нью-Йоркте дәулетті адамдарды, көбінесе атақты байларды тасумен табыс тапсаң, үстіңдегінің бәрі көрер көзге тәуір болуы шарт. Мына туфли керемет болмағанымен, өзі бара жатқан жерде әбден кәдеге асуы мүмкін. Және ол жаққа жеткен соң айналысатын шаруасына да жарап қалар. Мүмкін, Ричи Тозиер…

Тап осы сәтте көзі қарауытып, кеңірдегінің қыса бастағанын сезді. Эддиді үрей биледі — күллі дәріханасын сөмкесіне тоғытып алғанымен, ең маңызды затын — ингаляторын бірінші қабаттағы стереожүйенің үстіне тастап кеткені есіне енді түскен.

Ол шабаданның қақпағын жауып, құлыбын бекітті. Демікпеден өзі азап шегетіндей қолын қысқа жуан мойнына қысып алып дәлізде тұрған Майраға бұрылған. Жүзінен таңдану мен қорқыныш қатар білінген әйел бұдан көз алмай бақырайып қалыпты, егер өз бойын үрей билемегенде, қазір әйеліне аяныш білдірер еді.

— Не боп қалды, Эдди? Саған телефон соққан кім? Жайсыз бірдеңе болды ма? Оқыс бір нәрсе ме? Жайсыз бірдеңе болды ма деймін?

Бір қолында шаруашылық сөмкесі, екінші қолына шабаданын ұстаған бұл әйеліне қарай жүрді. Енді сөмке мен шабадан теңесіп, бұл бір жағына қисаюын қойған. Сатыға барар жолды жауып әйелі кесе-көлденең тұрып алыпты. Алғашында анау орнынан қозғалмай қоя ма деп қорыққан. Бірақ соңғы сәтте мұның беті оның жұмсақ кеудесіне тиер-тиместе шошып кеткен Майра кері шегінді. Ал күйеуі жүрісін баяулатпастан қасынан өте шыққанда, еңіреп жылап жіберген.

— Мен Аль Пачиноны алып жүре алмаймын! — деп бажылдады ол. — Мен «Тоқта» белгісіне немесе тағы бірдеңеге барып соғылам ғой. Соғылатыным айдан анық, Эдди. Мен қор-қа-мын!

Күйеуі саты түбіндегі үстелшеде тұрған «Сет Томас» [48] сағатына қарады. Тоғыздан жиырма минут кетіпті. «Дельтеде» әлдебір ханым ресми дауыспен Ла-Гуардиядан 20:25-те Мэнге ұшатын соңғы ұшақтан кешіккенін айтып еді. Бұл «Амтракқа» телефон соғып, Бостонға баратын соңғы пойыз Пеннстейшннен он бір отызда аттанатынын білді.

Бұл пойызбен Саут-стейшнге жетіп, сол арадан таксиге мініп, Арлингтон-авенюдегі «Кейп-Код лимузин» офисіне барады. «Кейп-Код» пен Эддидің «Ройал крест» компаниясы көп жылдан бері жемісті қызметтес болып келеді. Бостондағы Бутч Кэррингтонға бір телефон соғылса, солтүстікке баратын көлік мәселесі шешілді дей бер: Бутч бұған жанармай құюлы, жолға дайын «кадиллак» күтіп тұр деген болатын. Сондықтан артқы орындыққа жайғасқан клиент сасық сигарын сорғылап, қыз немесе бірнеше грамм кокаин немесе тағы бірдеңелерді қайдан табуға болатынын сұрап мазамды алар деп қорықпастан, жайбарақат тарта берер еді.

«Жайбарақат баратыным хақ» деп ойлады ол. Егер өзін катафалкпен әкетпесе, жайбарақаттылық деген сол емес пе. Әйткенмен алаң болма, Эдди. Бәлкім, қайтар жолда солай әкелуі ғажап емес. Әрине, әкелетін бірдеңең қалса…

— Эдди?

Тоғыздан жиырма минут кетті. Әйеліне жылылық танытып, шүйіркелесетін уақыты бар. Түу, осы кеште әйелі вист ойнап отырғанда тым жақсы болар еді. Тоңазытқыштың есігіндегі магниттің астына қағаз қалдырып, үйден зып беріп шығып кететін (Майраға ылғи да тоңазытқышқа хат қалдыратын, өйткені тап сол жерден зайыбының байқамауы мүмкін емес). Олай кеткенде де, қашқанда дейік, оңып тұрған ештеңе жоқ, бірақ қазір іс тым қиынға айналды. Бәрібір үйін тағы да тастап кеткелі тұр, бұл жолы да алғашқы үш рет кеткеніндей ауыр соқты.

«Жүрегің қайда болса, үйің сонда, — деп ойлады кенет Эдди. — Өзім бұған сенем. Бобби Фрост [49] қарт айтқандай, үйің — ыстық ұяң, ол сені қайтып оралғаныңда қабыл алатын жалғыз орның. Өкінішке қарай, ақыры келген екенсің, енді сені қайтып шығарғысы келмейтін орын екенін де есіңнен шығарма».

Уақытша қозғалыс мүмкіндігінен айырылып, тұла бойын үрей билеген ол баспалдақтың жоғарғы сатысында тыныс алатын кеңірдегі ауа ысқыра кіріп-шыққан иненің жасуындай саңылауға айналған, жылап тұрған әйеліне қарады.

— Менімен төменге түсші, саған мән-жайды түсіндірейін, — деді бұл.

Эдди кіреберіс есік алдына заттар салған шабаданын және дәрі-дәрмек тыққан шаруашылық сөмкесін қойды. Осы арада оның есіне тағы бірдеңе түскен — әлде бұл баяғыда қайтыс болған, бірақ санасында мұнымен ылғи да сөйлесіп жүретін шешесінің елесі болар, соның ескеруі еді.

«Аяғың дымқыл тартса, бірден салқын тиеді, Эдди… басқалармен салыстырғанда сенің иммундық жүйең өте әлсіз, сондықтан аса сақ болғаның жөн. Міне, сол себепті жаңбыр жауа қалса, міндетті түрде галош киюге тиіссің».

Дерриде жаңбыр жиі жауатын. Кіреберістегі қабырға шкафтың есігін ашқан Эдди пластик қапшыққа мұқият салынып, ілгекте тұрған галошты шабаданына тықты. «Жақсы баласың ғой, Эдди».

Күн күркіреген кезде Майра екеуі теледидар көріп отырған. Эдди «Мюралвижн» теледидары тұрған қонақжайға қайтып барып, түймесін басып, экранын түсірді; телеайнаның үлкендігі соншалық, жексенбі күні Фримен Макнил [50] Бробдингнегадан келген қонақ секілді көрінетін. Сосын телефон аппаратының тұтқасын көтеріп, такси шақырды. Диспетчер машина он бес минуттан кейін келеді деген. Эдди бұған әбден разы екенін айтып жауап қатты.

Ол тұтқаны қойды да, қымбат «Сони» компакт-дискі ойнатқышының үстінде жатқан ингаляторына шап берді. Бірде ол Майраға: «Сенің Барри Манилоу мен «Супримстің ғажайып хиттері» жазбаларын тыңдап, бірде-бір алтын нотадан құр қалмауың үшін бірінші сыныпты стереожүйеге бір жарым мың доллар жұмсадым» деген еді. Енді сол айтқанына қысылып, өз ұяты мазалағанын сезді. Әйелін ол бекерге жазғырады — өйткені Майраның жаңа қырықбестік [51] мөлшерлі, лазерлік дискілермен қатар ескі сызылып қалған күйтабақтарды да шын ықыласымен тыңдайтынын өзі жақсы білетін; сондай-ақ екеуі де қартайып, шаштары ағарғанша (шынында да, Эдди Каспбрэктің басын ақ шала бастаған) Куинстегі төрт бөлмелі шағын үйінде тұра беруге де қарсы емес-ті. Ал «люкс» сыныпты стереожүйені алуының себебі, Лонг-Айлендтегі тақтатастан тұрғызылған үйінде екеуі консерві қалбырында қалған қос бұршақты еске түсіретін, үнемі үрейленіп, жоқтан өзгеге байбаламдап, ылғи да өзіне рақымсыз шығатын шешесінің аптығын басып: «Менің қолым осыған жетті ғой, шеше! Қарашы! Мен алдым! Ал енді Құдай үшін, аз уақытқа болса да тыныштық берші!» деу үшін ғана алған болатын.

Эдди ингаляторын аузына тығып, қақпағын басты. Жүрек айнытарлық мия дәмі кеңірдегіне қарай құлдилаған Эдди терең тыныс алды. Толықтай жабылып қалған тыныс жолының ашылғанын сезді. Кеудесін қысқаны жоғалды да, күтпеген жерден әлдебір елес-дауыстар естілген болды:

«Менің жіберген жазбаларымды алмағанбысыз?»

«Алғам, миссис Каспбрэк, бірақ…»

«Егер алда-жалда оқымасаңыз, ауызша-ақ айтайын, жаттықтырушы Блэк. Дайынбысыз?»

«Миссис Каспбрэк…»

«Жақсы. Тыңдаңыз онда. Мұқият құлақ қойыңыз. Дайынбысыз? Менің Эддиім дене тәрбиесімен айналыса алмайды. Қайталаймын: Ол дене тәрбиесімен АЙНАЛЫСА АЛМАЙДЫ. Эдди тым әлсіз, егер ол жүгірсе… немесе секірсе…»

«Миссис Каспбрэк, менің кабинетімде Эддидің соңғы медициналық бақылауының қорытындылары жатыр. Бұл — штаттың білім департаментінің талабы. Онда Эддидің бойы өз жасы үшін қалыптағыдан сәл аласарақ, бірақ негізінен денсаулығы дұрыс деп көрсетілген. Мен көңілдегі күдікті сейілту үшін отбасылық дәрігеріңізге телефон соқтым, ол бәрін де растады…»

«Сонда мені өтірікшісің демекпісіз, жаттықтырушы Блэк? Солай ма? Міне, ол, Эдди, қасымда тұр! Қалай тыныс алатынын естіп тұрмысыз? ЕСТИМІСІЗ?»

«Апа… қойсаңшы… мен сап-саумын…»

«Эдди, сен қоя тұршы. Әлде менің айтқанымды ұмыттың ба? Үлкеннің сөзін бөлме».

«Естіп тұрмын, миссис Каспбрэк, бірақ…»

«Естіп тұрмысыз? Жақсы! Саңырау боп қалған шығар десем! Бұл төменгі жылдамдықпен өрге көтеріліп бара жатқан жүк машинасы секілді тыныс алады, солай ма? Егер бұл демікпе…»

«Апа, жоқ, мен…»

«Сабыр, Эдди, сөзімді бөлме. Егер бұл демікпе болмаса, жаттықтырушы Блэк, онда мен королева Елизаветамын!»

«Миссис Каспбрэк, Эдди дене тәрбиесімен айналысқанды жақсы көреді. Ол ойындарды ұнатады және өте жылдам жүгіреді. Менің доктор Бейнспен әңгімемде «психосоматикалық» деген термин айтылды ғой. Меніңше, сіз соның ықтималдығын…»

«…сонда менің ұлымды жынды дегіңіз келе ме? Маған соны айтқыңыз келе ме? СОНДА МЕНІҢ ҰЛЫМДЫ ЖЫНДЫ ДЕМЕКПІСІЗ?

«Жоға, бірақ…»

«Ол әлжуаз».

«Миссис Каспбрэк…»

«Менің ұлым тым әлсіз».

«Миссис Каспбрэк, доктор Бейнстің айтуынша, Эддидің денсаулығы…»

— …денсаулығы жақсы, — деп аяқтаған Эдди. Өзін қорлаған осы оқиға (Дерри бастауыш мектебінің спорт залында жаттықтырушы Блэкке мұның шешесі айқайлап жатқанда бұл бүрісіп қасында тұрған, ал баскетбол шеңберінің түбіне жиналған өзге балалар бұларды бақылаумен болды) ұзақ жылдардан кейін есіне алғаш рет түсті. Майк Хэнлонның телефон қоңырауы оятып жіберген естеліктері тек бұл ғана емес-ті.

Улап-шулап арзан заттар сатқалы жатқан әмбебап дүкеннің тар есігіне тап берген тұтынушылар секілді жаман немесе одан да сорақы есінде қалған естеліктері санасының кірер есігінде топырлап тұрғанын сезді. Бұған титтей де шүбә келтірген жоқ. Және бұл сатылымнан олар не табар екен? Мұның ақыл-есін бе? Мүмкін. Жарты бағасына. Түтін мен судан бүлінгенін. Бәрі кетуге тиіс.

— Денсаулығы әбден жақсы, — деп қайталады да, өксікпен терең демін алды, сосын ингаляторын қалтасына тықты.

— Эдди, — деп жалынды Майра, — бұл не қылығың, не болғанын айтшы?

Көзінен аққан жасының айғызы томпайған бетінде жылтырап тұр. Айқастырып алған қолы түксіз қызғылт кішкентай аң тәрізді тынымсыз жыбырлады. Бірде, Майраға өзіне тұрмысқа шығу туралы ұсыныс жасар алдында қыздың сыйлаған фотосуретін алпыс төрт жасында жедел жүрек жеткіліксіздігінен қайтыс болған анасының суретінің қасына қойғаны бар. Өлер алдында Эддидің шешесінің салмағы төрт жүз қадақтан асып еді, — дәлірек айтсақ, төрт жүз алтыға жеткен. Түр-тұлғасы адам шошырлық, кеудесі, бөксесі мен іші қампиып, ісініп кеткен жүзіне үнемі үрей ұялап тұратын. Майраның суретінің қасына қойған фотосуретте шешесінің жастау кезі — бұл дүниеге келерден екі жыл бұрын 1944 жылы түсіпті. («Сәби кезіңде үнемі ауыратынсың, — деп сыбырлады құлағына шешесінің елесі. — Сенің өміріңе бола ылғи қорқып жүретінбіз…»). 1944 жылы шешесі сымбатты әйел болыпты, салмағы небәрі жүз сексен қадақ екен.

Ол өзін соңғы психологиялық инцестен тоқтату үшін жанталасқан кезінде осылай салыстырған сияқты. Көзін шешесінен Майраға, сосын кері қарай жүгірткен.

Олар апалы-сіңілі болуы әбден мүмкін еді — бір-біріне сондай ұқсайтын.

Эдди өте ұқсас екі фотосуретке қарап, іштей еш уақытта мұндай есуастық жасамаспын деген. Ол жұмыстағы жігіттердің Джек Спрат пен оның зайыбы [52] хақында айтқан әзілдерін естіген, бірақ олар мұның шешесі туралы тіпті білген емес. Қалжың мен күлкіні бұл көтерер, бірақ осы фрейдтік циркке клоун болғысы келер ме еді? Жоқ. Болғысы келмейтін. Сондықтан Майрадан біржола кетуді ұйғарды. Және мұны қыздың нәзік жан дүниесіне жара түсірмей істейді, өйткені мұның әйелдер жағынан тәжірибесінен гөрі қыздың еркектер хақындағы тәжірибесі анағұрлым аз болатын. Ал қыз мұның өмір көкжиегінен ғайып болысымен, өзі көптен армандайтын теннис ойынының сабағын алуды (Эддиге дене тәрбиесімен айналысу ұнайтын), Үшінші авенюдегі гаражға қарсы орналасқан денсаулық клубын айтпағанның өзінде… «Плаза» мейманханасының бассейніне (ол ойындарды ұнататын), абонемент сатып алсам деп жоспарлаған (Эдди қасында өзінің әлжуаз

екенін есіне салатын ешкім жоқта жылдам жүгіретін, тіпті тоғыз жасында ол бұл дүниеде өзіне ең таңдаулы сыйлық миссис Каспбрэк рұқсат етпейтін кез келген бағытқа қашып кету екенін жақсы білетін).

Дегенмен, ақырында, ол бәрібір Майраға үйленді. Қалыптасқан өмір салты мен ескі дағдылар бәрінен басым түсті. Сөйтіп, өз үйі келгенде өзін шынжырлап қоятын орынға айналған. Иә, әрине, шешесінің елесін тепкілеп қуып шығуына болар еді. Бұл да оңай емес-ті, бірақ егер ең қажеті осы болса, ол қолынан келерін білген. Оның еркіндікке шығып, тәуелсіздігін алуына Майра кедергі жасап отыр. Өзінің қамқорлығымен бұған жаңа мерзімге үкім шығарып, үреймен құндақтап, мейіріммен шынжырлап тастаған. Майра да өзінің шешесі сияқты мұның мінезінің құпиясын ашқан: Эддиді айрықша аурушаң, әлжуаз көреді, кейде ол өзінде қандай да болсын дерттің барына күмәнданатын; алайда әйелі бойынан батылдық пен ерлік нышанын байқатудың бар талабынан Эддиді мейлінше қорғаштап бағатын.

Жауынды күндері Майра міндетті түрде қабырғадағы шкафтан пластик қапшықтағы галошты шығарып, есіктің қасындағы киімілгіштің қасына қоятын. Бидай ұнынан пісірілген кептірген наннан (майсыз) басқа Эддидің алдындағы дастарханға әр таң сайын бір қарағанда сұлы ұнынан жасалып тәттілеген пішінді (балаларға беретін) табақша қойылатын.

Ал, шын мәнінде, табақшада (Эдди шаруашылық сөмкесіне тоғытып алған шөлмектердегі) дәрумендер жататын. Мұның бәрін шешесі секілді Майраның да түйсігімен түсінгеніне жігіттің еш күмәні жоқ еді. Әлі үйленбеген жас кезінде ол шешесінен үш мәрте қашып кетіп, үш рет қайтып оралған. Сосын төрт жылдан кейін шешесі Куинстегі пәтерінің кіреберісінде есікті өзінің денесімен басып қалып өлгеннен кейін жедел жәрдем бригадасы (оларды миссис Каспбрэктің еденге гүрс етіп құлаған дыбысын естіген төмендегі көршілері шақырыпты) артқы есіктің сатысы арқылы кіріп, жабық есікті сындыруға мәжбүр болған. Міне, сол кезде жігіт өз үйіне төртінші, яғни соңғы рет қайта оралған-ды. Қалай болғанда да, өзі мұның соңғы рет екендігіне сенген. Енді тағы үйдемін, тағы үйдемін, шапағатты Құдайым, тағы үйдемін, тағы үйдемін, бірақ бұл жолы Майра-шошқамен біргемін. Әйелі шошқа еді, тек семіз ғана емес, оның үстіне қымбат шошқа болды: мұны жақсы көретін, сондықтан одан құтылатын еш үміті болмаған. Әйелі Эддиді жылан арбағандай өзіне теліп алған. «Тағы үйдемін, енді біржолата» деп түйген сонда.

«Бәлкім, қателескен шығармын, — деп ойлады енді. — Мүмкін, бұл үй еш уақытта менің үйім болмаған шығар… бәлкім, бүгін бара жатқан жерім — шын үйім сол болар. Үй дегенің, шын мәнінде, сен болуға тиіс орын ғой, барған кезіңде қараңғыда құбыжықпен бетпе-бет ұшырасатын жер».

Көшеге галошсыз шығып, қатты суық тиіп қалғандай тұла бойы қалтырап кетті.

— Эдди, өтінемін!

Әйелі тағы да жылап жіберді. Оның көз жасы (шешесінің көз жасы сияқты) қорғанысының соңғы шебі болатын: параличке душар ететін сұйық қару, қайырымдылық пен нәзіктікті құрыш сауыт бұзатын күшке айналдыру. Оның үстіне мұның киген құрыш сауыты да жоқ — сауыт атаулы бұған жараспайтын.

Мұның шешесі көз жасын тек қорғаныс құралы ғана емес, шабуыл қаруы деп білетін. Майра көз жасын мұндайға сирек пайдаланады… бірақ қалай болғанда да Эдди жылауын осы мақсатқа жұмсағысы келетінін түсінді және бұл тәсілі көбіне табысқа да жеткізетін.

Ол зайыбының жеңуіне жол бергісі келмеді. Жоғарғы сөреде шабаданы, аяғының арасында дәрі-дәрмек салған сөмкесі, «Викс» ащы жақпа майының сауыты секілді кеудесін қысқан қорқынышпен қараңғыны қақ жарып солтүстікке, Бостонға жүйткіп бара жатқан пойыз вагонында жападан-жалғыз отыру да былай ойлағанда жеп-жеңіл ғой. Өзін Майраның жоғарыға алып кетіп, екі аспирин таблеткасын ішкізіп мәпелегеніне жол беру тіпті оңай. Ал содан кейін төсекке жатқызып, тағы да шынайы рахатқа батыруы… әлде қажет емес пе.

Алайда бұл уәде берді ғой. Сөз берген.

— Майра, құлақ салшы маған, — ол іскерлік үнмен жорта салқын тіл қатты. Әйел бұған жасқа шыланған, қорғансыз, қорқынышты жанарымен телміріп қалыпты.

Ол шамасы келгенше бәрін түсіндіруге тырысамын деп ойлаған; Майк Хэнлонның өзіне телефон соғып бәрі қайта басталғаны жайында айтқанын және басқалар да бара жатыр деп ойлайтынын әйеліне баян еткісі келген.

Бірақ аузынан әлдеқайда қауіпсіз басқа сөз шықты.

— Таңертең алдымен офиске бар. Филмен сөйлес. Оған менің кетіп қалғанымды, сондықтан Аль Пачиноны өзің алып жүретініңді айт…

— Эдди, өйте алмаймын! — деп бажылдады әйелі. — Ол — сондай үлкен жұлдыз! Егер адасатын болсам, маған айқайлайды, айқайлайтынын білем, жүргізуші жолды білмесе, бәрі де айқайлайды… сосын… мен жылаймын… сөйтіп, апатқа ұшырауым мүмкін… Эдди… Эдди, сенің үйде қалуың керек…

— Құдай үшін! Тоқтат!

Әйел оның дауысынан теңселіп кетті; Эдди қолына ингалятор ұстап тұрғанымен, оны пайдаланбады. Әйел мұны өзіне қарсы істелген әлсіздік деп ойлауы мүмкін еді.

«Шапағатты Құдайым, егер бар болсаң, Майраны ренжіткім келмейді дегеніме сене көрші. Оның жүрегін жаралағым келмейді. Бірақ мен уәде бергем, бәріміз де сөз бергенбіз, қан шығарып уәде бергенбіз, жәрдем бере гөр, Құдайым, өйткені мен солай етуге тиіспін…»

— Сенің айқайлағаныңа төзе алмаймын, Эдди, — деп күбірледі әйел.

— Майра, ал менің саған айқайлауыма тура келгеніне жыным қозады, — деді күйеуі, Майра жұлқынып қалды. «Эдди, сен тағы да оның жүрегін ауыртқаныңды көрмеймісің? Одан да оны үйдің ішінде қуып жүріп жұдырықтап алғаның артық еді. Сенің тарапыңнан қайырымдылық сол болар еді».

Күтпеген жерден (сірә, біреуді жұдырықтап, бөлмеде қуып жүру жайындағы ойдың өзі жадынан соның елесін шақырды ма екен) Генри Бауэрстің бейнесі келе қалды. Генри Бауэрс туралы көп жылдан бері ойлағаны осы, бірақ бұл жанын жай тапқызған жоқ. Қайта керісінше…

Ол бір сәтке көзін жұмып, ашқан соң Майраға:

— Сен қателесесің, ол саған айқайламайды. Мистер Пачино — түсінігі мол, өте мейірімді адам. — Өзі өмірі Пачиноны қалада алып жүрген емес, бұл арада ықтималдық теориясына жүгінген: өнер жұлдыздарының басым көпшілігі барып тұрған оңбағандар дейтін жұртшылықтың ұғымы теріс екенін Эдди өз тәжірибесінен жақсы білетін. Әрине, бұл ережеден ауытқулар да болатын және олардың көпшілігі барып тұрған жабайылар еді. Бұл Майраның бағына Пачино ондай адам болмас деп үміттенді.

— Рас па? — деп мойынсұна сұрады Майра.

— Иә. Рас.

— Оны қайдан білесің?

— «Манхэттен лимузинде» жұмыс істегенде Деметриос оны екі-үш рет алып жүрген, — деп қысылмастан өтірікті соғып жіберді Эдди. — Мистер Пачино шай-пұлға ылғи да елу доллардан кем бермейтін деген.

— Маған елу цент берсе де қарсы емеспін, тек айқайламаса болғаны.

— Майра, бұл бір-екі-үш деген секілді оп-оңай ғой. Бірінші, сен оны кешкі сағат жетіде «Сент-Реджис» мейрамханасынан алып, «Эй-би-си-билдингке» жеткізесің. Олар Пачино ойнайтын пьесаның соңғы көрінісін қайта жазады. Қателеспесем, «Америкалық бизон» деп аталады. Екінші, сағат он бір жарым шамасында қайтадан «Сент-Реджиске» апарасың. Үшінші, гаражға қайтып барып, автомобильді өткізесің де, атқарған жұмысың жөнінде қол қоясың.

— Бары осы ма?

— Бары осы. Мұны тіпті төбеңнен тік тұрып та істейсің ғой, Марти.

Күйеуі өзін еркелетіп осылай атағанда күлетін еді, ал қазір бұған бала сияқты бұртия қарады:

— Ал мейманханаға қайтудың орнына бір жерге түстенуге барғысы келсе ше?

Ішкісі немесе билегісі келсе қайтем?

— Олай ете қоймас деп ойлаймын, ондай тілегі болса, апарасың. Егер түнімен сайран салғысы келетінін сезсең, түн ортасынан ауа радиотелефон арқылы Фил Томасқа хабарлас. Ол уақытқа дейін бос шопыр болса, сені ауыстырады. Егер басқа жүргізушілер болса, саған жалынбас едім, екеуі де ауырып жатыр, Деметриос демалыста, ал қалғандарының кешке қолы бос емес. Сағат түнгі бірде төсегіңде шалқаңнан түсіп рахаттанып жатасың, Марти… ең кеш дегенде осы. Бұған толықтай кепілдік берем.

Әйелі толықтай дегеніне күлген жоқ.

Күйеуі жөтеліп, алға қарай еңкейіп, шынтағын тізесіне қойды. Осы арада шешесінің елесі: «Бұлай отырма, Эдди, мұның ыңғайсыз, өкпең қысылады. Сенің өкпең сондай нашар емес пе», — деп сыбырлаған.

Осы қимылын өзі де байқамастан, орындықтан тұрмай бойын тіктеді.

— Рульге отырғанымның соңы осы болсын. — Әйел ыңырси тіл қатты. — Соңғы екі жылда семіріп кеткенім сонша, тіпті униформа да жараспайтын болды.

— Осы соңғысы болсын, ант етейін.

— Саған телефон соққан кім, Эдди?

Тап осы сөзді күтіп тұрғандай қабырғаға жарық түсіп, жалғыз автомобиль гудогы естілді: кіреберіс жолына такси бұрылды. Эддидің бойы жеңілдеп сала берген. Бұлар Дерри, Майк Хэнлон, Генри Бауэрс жөнінде емес, Пачино жайында сөйлесіп, он бес минутын өткізді, бұдан артық не керек? Майра үшін де, өзі үшін де тиімдісі осы болды. Ана мәселе туралы аса қажеттілік тумаса, ойлағысы да, айтқысы да келмеген.

Эдди орнынан көтерілді.

— Менің таксиім.

Майраның орнынан жылдам тұрғаны соншалықты, түнгі көйлегінің етегін басып, сүрініп кетті. Эдди оны ұстай алды, бірақ құлатпай демеп қалуы тым күмәнді еді: салмағы күйеуінен жүздеген қадақ ауыр болатын.

Майра тақымдап қояр емес:

— Эдди, маған бәрін айтуға тиіссің.

— Өйте алмаймын. Әрі уақытым да жоқ.

— Менен ештеңені жасырмаушы едің ғой, Эдди. — Зайыбы жылап жіберді.

— Қазір де жасырып тұрған жоқпын. Ештеңені де жасырмаймын. Жадымнан шығып кетіпті, болғаны сол. Қалай болғанда да қазір есімде жоқ. Маған телефон соққан кісі, ол… ежелгі досым. Ол…

— Сен ауырып қаласың, — деп торыға қыңқылдады әйелі шығаберіске бет алған мұның соңынан қалмастан. — Ауырып қалатыныңды біліп тұрмын. Сенімен бірге баруыма рұқсат етші, Эдди, сенің қамыңды ойластырам ғой. Пачино такси алар немесе тағы бірдеңе ғып жетер, жаяу қалмас, осыған келісесің ғой, солай ма? — Дауысы қатайып, қорқынышы да көбейіп барады және Эддидің зәресін алғаны бұл да өлер алдындағы шешесі секілді қартайып, жуандап, ақылы азайып кеткендей көрінді. — Сенің арқаңды уқалаймын, уақытында дәрі ішуіңді қадағалаймын… мен… мен саған көмек көрсетем… егер қаламасаң, сөйлесіп мазаламаймын, бірақ маған бәрін айтып беруің керек… Эдди… Эдди, жалынамын, кетпеші! Эдди, өтінемін! Өті-не-мін!

Ол кіреберістен өтіп, қатты желге қарсы жүрген кісі секілді басын иіп алып, шығар есікке бет алған. Тыныс алуы қиындай түсті. Шабаданы мен шаруашылық сөмкесін көтергенде әрқайсысы жүз қадақ тартқан шығар. Және арқасынан сипалап, шұқылап, күшпен болмаса да, дәрменсіз тілекпен кейін тартқылаған жуан қызғылт қолды да сезініп келеді. Әйел мұны алып қалу үшін көз жасын аяған жоқ.

«Кете алмаймын-ау!» — деп торыға ойлады ақыры. Демікпесі қатты ұстады, бала кезінен бері тап осылай қыспаған шығар. Есіктің тұтқасына қолын созып еді, бірақ ол алақанынан тайғанақтап шыға берді.

— Егер қаласаң, саған қаймақпен кофе балкүлшесін пісіріп берем, — деп күбірледі Майра. — Попкорн қуырамыз… Күркетауық етінен сүйікті асыңды даярлаймын… Егер қаласаң, таңғы асқа… тіпті қазір бастайын… қаздың ішек-қарнын бұқтырып… Эдди, өтінемін, қорқамын, қорқытпашы мені!

Қашқалы тұрған кісіні қапсыра ұстаған алпамсадай коп сияқты Майра да мұны жағасынан алып кейін тартты. Барын салған Эдди есікке жақындауға тырысты, ақыры күші мен қарсыласу қайраты сарқыла бергенде, әйелінің қолы жазылып кеткенін сезген.

Майраның кеудесінен тағы аяныш зары шықты.

Эдди тұтқаға жармасқан — салқын тұтқаны бас салды. Есікті ашып, дені дұрыс әлемнің жаушысы секілді үй алдында күткен таксиді көрді. Тымық кеш екен. Аспанда жұлдыздар жымыңдайды.

Кеудесі сырылдап, ысқырған ол Майраға бұрылды.

— Менің осыны жан-тәніммен қалап тұрмағанымды түсінуің керек. Егер сәл мүмкіндігім болса… титтей ғана мүмкіндігім… кетпес едім. Осыны түсінші, Марти. Кеткенмен, қайтып келем ғой.

Оһ, мұнысы жалған сөз секілді естілді.

— Қашан? Ұзақ уақыт болмаймысың?

— Бір апта. Бәлкім, он күн болар. Одан көп емес енді.

— Бір апта! — деп айқайлады әйел, нашар операдағы примадонна секілді көкірегіне жармасып. — Бір апта! Он күн! Өтінемін, Эдди! Өті-не-мін!

— Тоқтат, Марти. Келістік пе? Тоқтат.

Сөйтіп, әлдебір ғайыптың күшімен тоқтады: аузын жауып, дымқыл, ренішті көзбен бұл үшін де, өзі үшін де зәресі кетіп, Эддиге қараған. Өздерінің таныс болған жылдары ішінде алғаш рет ол әйелін сүйетінін сезінді. Өзін босатқаны үшін бе? Солай да шығар. Жоқ… «Солай да шығар» болмас та. Бейне телескоптың басқа жағынан қарап тұрғандай сезінді.

Бәлкім, бәрі жақсы болған шығар. Сонда бұл ретте түсінгені не? Әйелін сүйеді екенмін деген қорытындысы ма? Түр-тұлғасы шешесінің жастау кезіндегідей көрінсе де, «Хардкастл», Маккормика немесе «Фалькон крест» көре отырып, кереуетінде печенье күйсеп, ұнтағы ылғи да күйеуі жаққа түсіп жатқанына қарамастан, тіпті ақылы аздау болса да, өз дәрілерін тоңазытқышта сақтап, ал мұнікін дәріхана-қорапта ұмытып кеткеніне қарамай оны сүйетін.

Мүмкін… Солай болуы да…

Ол осы және басқа да ойлардың барлығын ана жағынан да, мына жағынан да, қалай болғанда да өзінің ұл, нақсүйер, күйеуі тұрғысынан қатты шырмаласып кеткен тағдыры барысында қарастырды: енді үйінен кетіп бара жатқан сәтте, өзіне мұнысы, шынымен де, соңғы рет секілді көрінді — басында жаңа ой жылт етіп, әлдебір үлкен құстың қанаты шарпыған тәрізді нұрға бөккендей күй кешкен.

Ал егер Майра өзінен де көбірек қорықса ше? Шешесі де сөйтсе?

Дерри жайындағы тағы бір естелік түпсанасынан ысылдаған отшашу секілді қылаң берді. Орталық көшеде аяқкиім дүкені бар еді. «Аяқкиім кемесі» аталатын. Шешесі бірде мұны сонда ертіп барып (сол кезде бес немесе алты жаста болармын деп ойлаған), үйлену тойына екі жұп ақ туфли таңдап алғанша жақсы бала болып, тыныш отыруын тапсырды. Шешесі сатушылардың бірі мистер Гарденермен сөйлесіп тұрған, шешесіне мистер Гарденер әкелген ақ туфлидің үшінші жұбы да сыймағандықтан, іші пысқан бес-алты жас шамасындағы Эдди орнынан тұрып, дүкен түкпіріндегі өзін қызықтырған әлдебір құралды көру үшін сонда беттеді. Алғашында мұны осында қойылған үлкен жәшік шығар деп шамалаған. Жақындап келіп, үстел болар деп ойлады. Әлбетте, мұндай қызық үстелді бұрын-соңды көрмепті. Өзі сондай жіңішке екен! Кереметтей жылтыраған ағаштан жасап, ою-өрнекпен айшықтаған. Өзіне үш баспалдақты қысқа сатылы өткел қойылыпты — Эдди сатылы үстелді еш уақытта көрмеген еді. Әдеттен тыс үстелге жақындап келген ол әлгінің табанында тесігі, бүйір жағында батырма, ал жоғарғы жағындағы (осы мұны сиқырлап тастағандай болған) бейнеден капитанның космоскопынан аумайтын бір нәрсенің тұрғанын байқады.

Эдди үстелді айналып өтіп, бір жазуға көзі түсті. Алты жасқа толғандықтан әр сөзді ежелеп әрең оқып шықты:

«АЯҚКИІМІҢІЗ СІЗГЕ ДӘЛ КЕЛЕ МЕ? ТЕКСЕРСЕҢІЗ, БІЛЕСІЗ!»

Ол үстелді тағы айналып өтті, сатымен көтеріліп, аяғын тексеру құрылғысының табанындағы тесікке сұқты. «Аяқкиіміңіз дәл келе ме?» Эдди онысын білмеген, бірақ тексеріп көрмек болды. Ол бетін резеңке тұмылдырыққа тығып, батырманы басты. Көзіне жасыл жарық құйылды. Сосын жасыл түтінге толған бәтеңкесінің ішінде қалқып жүрген өз табанына көзі түскен. Аяғының башпайларын қимылдатып еді, башпайларының қимылдағанын анық көрді — өзі ойлағанындай, өз башпайы, бәрі де ап-анық. Осы арада ол тек башпайларын ғана емес, сүйектерін де көруге болатынын байқады. Табан сүйектерін! Ол үлкен башпайы мен екіншісін айқастырып еді, сүйектері «Х» әрпін көрсетті, тек ақ әріп емес, жасыл түсті. Ол енді…

Тап осы сәтте шешесі шыңғырып жіберген, осы байбалам салған дауыс шөп шабатын машинаның ұшып түскен жүзінің шықыры, өрт қоңырауы, кернейдің ащы үні секілді аяқкиім дүкенінің тыныштығын бұзды. Басын шошына объективтен жұлып алған Эдди шешесінің кебіссіз, құр шұлықпен көйлегінің етегі желпілдеп, дүкеннің ана басынан өзіне қарай ұшып келе жатқанын көрген. Өзі орындықты және аяқ мөлшерін өлшеуге арналған ылғи да табанды қытықтайтын бұйымның бірін қағып кетті.

Кеудесі көріктей көтеріліп кеткен. Ал аузы айрықша қорқынышты білдіретін қызарған «О» әрпіне айналыпты.

Сатушылар және басқа тұтынушылар бастарын мұның шешесі жаққа бұрған.

— Эдди, түс ана жерден! — деп айқайлады ол. — Түс деймін. Мына машинадан обыр ауруына шалдығасың. Түс деймін! Эдди! Эдди-и-и-и-и…

Бала кенет машина әбден қызып кеткендей шегіне берген. Бойын үрей билегеннен саты есінен шығып кетіпті. Табаны жоғарыдан сырғанап, төменге құлай беріп, тепе-теңдігін сақтай алмай қолын жанталаса сермеді. Ол сонда қайдағы бір есірік қуанышпен: «Мен құлаймын! Құлап, баспен жерге соғылуды өз тәжірибемнен білетін болдым! Керемет емес пе!» деп ойлаған еді. Санасына сондай ой келмеп пе еді? Әлде бұл күнде есейіп кеткен үлкендер өз мақсатына қызмет ететін ойларын жаңсақ болжамдар мен бұлдыр бейнелер (дәлдікке ие болысымен мәнін жоғалтатын бейнелер) сапырылысып жүретін баланың басына сала ма екен?

Қалай болғанда да бұл сұрақ ақыры жауапсыз қалған. Бұл құлаған жоқ. Дер кезінде жеткен шешесі мұны қағып алды. Бұл жылап жіберген. Барлығы бұларға қарап қалыпты. Сол оқиға мұның есінде. Мистер Гарденер еденнен аяқ мөлшерін өлшейтін айлабұйымды алып, оның жұмыс істеп тұрғанын тексеру үшін кішкентай сырғанақ бірдеңесін қарады, ал екінші сатушы орындықты көтеріп, бет-пішіні қайтадан немқұрайды күйге айналғанша таңданған кейіппен қолдарын соққылап қойғанын да есіне сақтапты. Бәрінен бұрын шешесінің дымқыл бет-жүзі және жиі тыныс алғаны Эддидің жадында. Ол қайта-қайта мұның құлағына: «Еш уақытта бұлай істеме, еш уақытта бұлай істеме, енді олай істеме!» дегені де есінде. Анасы қауіп-қатердің бетін қайыратын дұғасын оқып тұрғандай болған. Бір жыл бұрын күтушісі Эддиді жаздың қапырық күндерінің бірінде Дерри-парктегі қоғамдық бассейнге әкеткенін білген кезде де тап осылай дұға қайырған болатын. Бұл 1950 жылдардың басында полиомиелиттен қорқынышы енді-енді сап бола бастаған шақ еді. Әйел енді бұлай істеуші болма, істеме деп баланы бассейннен алып шыққанда да, қазіргі сатушылар мен тұтынушылар сияқты барлық бала осылардан көз алмаған, ал шешесінің демінен ащы бірдеңенің иісі сезілген.

Осыдан балам бірдеңеге ұшыраса, бәріңді сотқа берем деп айқайлаған әйел мұны «Аяқкиім кемесінен» алып кетті. Біресе жылап, біресе қойып зәресі кеткен Эддиді бір жағынан күні бойы демікпесі қинады. Обыр деген не, ол полиомиелиттен де жаман ба, одан өле ме, оған қанша уақыт қажет болады, өлер алдында қатты ауырта ма деген ойлардан түнімен көз ілмеген-ді. Одан кейін тозаққа бара ма деген ойдан да шақшадай басы шарадай болды.

Бұл қиын қатер еді, оны анық білген.

Шешесінің зәре-құты қалмады ғой. Оны содан білді. Тұла бойын қорқыныш меңдеді.

— Марти, — деді әйеліне мең-зең кейіппен, — мені сүйемісің?

Әйелі мұны кеудесіне қатты қысып, сүйгенде арқа сүйегі күтірлеп кетті. «Егер суда болсақ, — деп ойлады Эдди, — бұл екеумізді де өзенге батырып жіберер еді».

— Қорықпа, — деді әйелінің құлағына сыбырлап.

— Көңілім орнына түсер емес! — деп боздады әйел.

— Оны білем, — деп жауап қатты бұл, Марти қатты қысып тұрғанымен демікпенің кері серпілгенін сезді. Тынысының ысқырып тұрғаны басылды. — Білемін, Марти.

Жүргізуші тағы клаксонды басқан.

— Телефон соғамысың? — деп сұрады әйел дауысы дірілдеп.

— Мүмкіндігім болса.

— Эдди, не болғанын айтпаймысың?

Ал егер айтса ше? Әйелінің көңілі орнына түсер ме еді?

Жарайды, кешке маған Майк Хэнлон телефон соққан, екеуміз біраз әңгімелестік, сосын бар сөзіміз екі нүктеге тоғысты. «Бәрі қайта басталды», — деді Майк. «Сен келемісің?» — деп сұрады. Содан менің қызуым көтерілді, Марти, тек мұны аспиринмен түсіре алмайсың, мына шайтан алғыр ингалятордан да көмек жоқ, өйткені тынысымның ендігі тарылуы өкпеме немесе тамағыма байланысты емес, оның себебі жүрек жағымда. Егер мүмкіндігім болса, саған қайтып ораламын, Марти, бірақ өзімді төбесі кез келген сәтте опырылып түсуі мүмкін ұңғыманың кірер аузында тұрғандай сезінем, сондықтан осы жерде жарық дүниемен қоштасқан артық болмас.

Иә… әрине, иә! Мұндай әңгімеден соң әйелінің көңілі бірден орнына түсер-ақ!

— Жоқ, — деп жауап қатты бұл. — Саған мұның мән-жайын