ӘЗІРЕТ СҰЛТАН
АҢЫЗДАРЫ

Алматы – 2023

ӘОЖ 1/14

КБЖ 87.3

Ә 29

Қазақстан Республикасы Қоғамдық даму министрлігі Қоғамдық Келісім комитетінің 2018 жылғы 16 қарашадағы

№16-05-12/577 хатына сәйкес «дінтану»

сараптамасынан өткен.

Тұтас кітапты немесе кітаптың қандай да бір бөлімін кез

келген форматта авторлардың рұқсатынсыз көшіріп басуға

болмайды. Барлық құқықтары сақталған.

Ә 29 ӘЗІРЕТ СҰЛТАН АҢЫЗДАРЫ: Отбасы хрестоматиясы/ – Алматы: «Отбасы» Баспа үйі, 2023. – 144 б.

ISBN 978-601-06-7114-0

Бұл кітаптағы аңыздар Отбасы хрестоматиясы сериясымен шыққан «Яссауи феномені» кітабынан ықшамдалып алынды. Кітапта Қожа Ахмет Яссауи мен оның шәкірттері жайлы аңыздар берілген.

Кітап Қожа Ахмет Яссауидің өмірі мен хикметі-

не қызығатын оқырманға арналады.

© «Отбасы» Баспа үйі, 2023

Киелі қазақ сахарасы

Озалда Адам ата мен Хауа ана пейіште өмір сү-ретін. Тыйым еткен жемісті жеп, жазықты болды. Тәңірі жазалады. Жұмақтан шығарып, Жерге түсірді. Жаза ретінде екеуін әлемнің екі бұрышына тентіретіп қойды. Қырық жыл бірін бірі іздеп жер-жаһанды шарлады.

Адам атаның табаны тиген топырақ жолға, қонған мекені қалаға, құлшылық еткен жері қасиетті орынға айналыпты. Әлемді кезіп жүріп бір күні қазақ саха-расына келді. Қазығұрт тауынан өтіп бара жатқанда Хауа ананың сазға түскен ізін көрді. Бұған дейін жан-жарынан тырс еткен хабар болмаған еді. Ғашығының ізін көргенде еңкілдеп қоя берді. Сағыныштың жасы көзінен бұршақтай домалады. Тәңірсіне зікір айтып, сайын далада жеті жерде мінәжат етеді:

– Уа, Тәңірім, мен қарабеттің күнәсін кешіре гөр. Жан-жарым Хауа ана менің ар-намысым еді. Бір бәлеге ұрынса сүйегіме таңба болар. Оған қорған болғым келеді. Ғашығыммен тезірек табыстыра гөр. Бүкіл сынағың мен қиындығыңды бірге көтеруге әзір-міз. Дұғамды пайғамбарлар патшасы Мұхамбеттің құрметіне қабыл еткейсің! – деді. Мұхамбеттің аты аталғанда Тәңірінің мейрімі түсті. Тілегін қабыл алды. Көк қарғаны жолбасшы қылды. Құстың ұшқан бағы-тымен жүріп отырып, Хауа ананы ақыры тапты.

Адам атаның мінәжат еткен жеті жер – қазіргі Түркістан, Сайрам, Қазығұрт, Отырар, Қаратау, Қараспан, Сыр өңірлері екен. Содан бастап бұл жерлерге кие дарыды. Көкірек көзі ашылған әулие, ғұ-ламалар көптеп шықты. Қос ғашықтың көз жасы көп тамғандықтан мөлдір махаббатты аялайтын сезімтал жандар мол болыпты. Хауа ананың табаны тигендік-тен еріне адал қызмет етіп, ұлағатты ұл мен әдепті қыз өсіретін асыл текті әйелдер Түркі топырағынан көп шығыпты деседі.

Сайрам шаһарының аңызы

Адам атаның Ағнұх деген немересі болыпты. Ілім-білімді жер бетінде алғаш меңгерген сол екен деседі. Қаншама қауымның көзін ашты. Жұрт оны Ыдырыс деп атады. Ыдырыс – мұғалім деген сөз екен. Ел кезіп ілім тарататын дәруіштік Ыдырыстан қалыпты. Бірде ол ел аралап жүріп қу медиен далаға аялдайды. Түнде Жебірейіл бастаған бір топ періштені көреді. Олар Тәңірді ұлықтап, ұлы даланы нұрға бөлеп, зікір айтып отыр екен. Ыдырыс қосыла кетті. Зікір аяқталып, бата жасалды. Ыдырыс:

– Ау, досым Жебірейіл мұнда қайдан жүрсің? – деді.

– Әлем жаралып, су аққалы осы мекенге келіп зікір айтып, құлшылық қыламыз, – деді.

– Құлшылыққа сонша құмар қылатындай бұл жер-дің не қасиеті бар?

– Мұны Тәңір әлемінде «Мадина әл-Байза» не-месе Бозқала деп атайды. Бұл мекенде Адам ата на-маз оқыған. Тілегі қабыл болып құт дарыған киелі жердің бірі. Сайрамнан Құдайдың достары көп шы-ғады. Мұнда жетпіс бас намаз оқылса жетпіс жылдық құлшылықпен тең. Тәңірдің дидарын талап қылған шын ғашықтар мекені. Түркінің пірі – Әзірет Сұлтан да осы өңірде дүние есігін ашады, – деді Жебірейіл. Әзірет Сұлтанның атын естігенде Ыдырыс таңғалады.

– Тәңірі сүйетіндей не қылығы бар? – деп сұрады.

– Айрықша екі қасиеті болады. Бірі – Тәңірдің есімін хикметке қосып сан мақамда зікір айтады. Кө-мейіне жәннаттың жасыл құсы ұялайды. Зікір айтқан-да он сегіз мың ғаламды тербетеді. Тастай қатты жүректі қорғасындай ерітеді. Тас қараңғы көңілге Хақтың нұрын салады. Зікірі өлген жүректі тірілтіп, махаббат отын жағады. Жұрттың көкірегі кектен та-зарып, ізгілікке тоймайтын құмар болады. Көңілдегі ойдың құлағы, хикметтің бұлағы ашылады. Құранның мәнін түркі тілінде сөйлетеді, – деді Жебірейіл.

– Екінші даралығы қандай?

– Көркем мінезі. Пақырлықта Мұхамбет пайғам-барды үлгі тұтады. Досына адал, жауына қатал. Әдебіне періштелер сүйсінеді, дұшпаны күйінеді. Мұхамбеттің сүйікті үмбетінен болады. Миғражда рухын көріп, пайғамбар «перзентім» деп еміренген. Хикмет ілімін құрмаға жасырып, Әзірет Сұлтанға аманат етіп жолдайды. Қожа Ахмет ұлан ғайыр түркі даласына пайғамбардың сүндетін үйретеді.

– Бұл жерде не қала жоқ, қала салар дала жоқ. Шеңгел басқан қу медиен. Жерінің құнарынан құмы көп, топырағынан тасы көп. Ілім қалай тарамақ?

– Ыдырыс, ілімнің дәні жер талғамайды, шарапа-ты ел талғамайды, – деп Жебірейіл сөзден тосты. Ыдырыс үнсіз қалды. Періштелер көкке ұшып кетті.

Ертесіне Ыдырыс пайғамбар жолға шықты. Талас өзені бойында Бірқаған деген қалаға тоқтады. Оның Мәліктегін деген патшасы бар еді. Тоқсаннан асса да бір перзентке зар екен. Сәби сұрап бармаған тауы, баспаған жері, түнемеген әулиесі қалмапты. Патша сол күні түс көреді. Түсінде ғажап іс көреді. Шаһарға бір қонақ келіп, ордасына ағаш егіп жатады. Патша ұйқыдан тұра сала мұнараға шығады. Көкжиекке көз тастайды. Алыстан дәруіштің сұлбасын көреді. Жо-лына қызыл кілем төсеп, салтанатпен күтіп алды. Қы-рық күн қонақ етіп жібермейді. Қырық бірінші күн дегенде Ыдырыс:

– Мен ел кезген дәруіш едім. Бір жерде қырық күннен артық түнеу бізге қол емес. Ілімнің жолы ол емес. Дінде жүріп дос ізде, дұшпан өзі-ақ табылар деген. Мен Құдайдың достарын іздеп бара жатқан жолаушы едім. Сапарға кететін мезгілім болды. Жолыма дұға етіңіз, тақсыр, – деді. Патша:

– Сен келерде түс көрдім, түсімде ғажап іс көрдім. Бақшама еккен көшетің көзді ашып-жұмғанша алып бәйтерекке айналды. Бәйтерек гүлдеп, тұқым шашты. Жер-жаһанды орман басты. Соған қарап «жалғыз ұлдан тарайтын ұрпағым көп болар» деп ырым еттім. Қырықтың бірі – Қызыр, мыңның бірі – уәли деген. Әсілінде тегін адам емессің. Шаңырағыма бата қыл. Құдай бір ұлмен сүйіншілесін, – деді. Ыдырыс қолын жайып бата берді.

Ұзамай патшаның бәйбішесі толғатты. Елін-жұр-тын қуантты. Шекесі торсықтай ұл туды. Ұл туғанға күн туды. Патша перзентінің атын Ағнұж деп қойды. Бала он беске келгенде әкесі дүние салды. Таққа ұлы отырады. Бір күні уәзірлеріне:

– Не үшін менің атымды «Ағнұж» қойды? – деп сұрады. Уәзірлері:

– Тоқсанға келгенше әкеңіз бір балаға зар еді. Ыдырыс пайғамбарды қонақ қылып, батасын алды. Ұзамай дүниеге сіз келдіңіз. Оның құрметіне атыңыз-ды Ағнұж қойды. Бұл «құтты қонақ» деген сөз, – деді.

– Ендеше Ыдырысты табайық. Сый-сияпат көр-сетіп, шапан жабайық, – деді патша. Төрт тарапқа ат шаптырып іздеді. Ыдырыс Ақсу өзенінің жағасында лашық тігіп жатыр екен. Патша оны көріп «е, бұл тойып тамақ ішпеген жарлы екен ғой. Сый-құрметке қарық қылайын» деп мүсіркеді. Тонның қамқасын, ат-тың жүйрігін, табақтың алтынын, құманның күмісін, белдіктің кемерін алдына тастады. Ыдырыс қуану-дың орнына көңілі пәс тартып:

– Шапаныма қарап кедей деп ойладың-ау, балам. Бұл жыртық шапанның ішіне он сегіз мың ғаламның байлығы сыйып жатыр. Ол қазынаны көкірек көзі барлар ғана көреді. Нағыз байлық тыста емес, іште бо-лады. Іштегі байлық тасиды, сырттағы байлық тона-лады. Мал бір жұттық. Ал алтын, күміс ұры шақы-рады. Елі байдың өзі бай деген. Ең бірінші жұртым тоқ болсын. Ауылда болса ауызға тиеді, елде болса ерінге тиеді. Халқым тоқ болса мен аш қалмаспын. Мені қуантқың келсе осы жерге қала салып бер, – деді. Патша пайғамбарды мүсіркегеніне ұялып, қалай ақталарын білмей тұр еді.

– Дегеніңіз болсын! – деді. Қазынадан мол ақша бөліп Ақсу мен Бадам өзенінің ортасынан төрт жүз зәулім сарай тұрғызды. Оны қоршап қамал салды. Төрт тарапына төрт қақпа орнатты. Әр қақпаға алты қабат қарауыл-мұнара соқты. Әр жүз үйден соң құдық қаздырды. Қамал әп-сәтте үлкен шаһарға айналып шыға келді. Ыдырыс оған Сайрам деп ат қойды. Сайрам деген «тасты, тастақты жер» дегенді білдіреді.

Алланың нәбилері ел билеп, таққа да отыратын. Ыдырыстың тұсында Сайрам әлемдегі ілімі озық ел болыпты. Ол қалада жиырма жеті жыл патша болып, пайғамбарлық міндетін аяқтады. Бірде оған Жебірейіл, Мәкәйіл, Ысрапыл, Әзірейіл періштелер қонаққа келіп, білім сайысында жеңіледі. Жұмаққа тірідей кірген жалғыз пайғамбар. Әлі күнге дейін сонда мекен етеді екен.

Топан суда Нұх кемесі Қазығұртқа тоқтаған соң пайғамбар Ыдырыс соққан қаланы іздеді. Сайрам топан суға қарқ болса да үйлері мен сарайы құламапты. Бүкіл ғимарат саламат сақталыпты. Нұх өмірінің соңғы күндерін осында өткізді. Оның үш баласы болды: Сам, Хам, Жаппас. Сам мен Хам жаңа мекен іздеп батысқа жол тартты. Кенжесі Жаппас қарашаңырақта қалды. Одан түркі халықтары өсіп шығыпты. Түркілер Сайрамды кейде Бозқала немесе Ақсукент деп те атады. Сырттан келген саудагерлер Испиджаб дейтін болды. Мағынасы екі өзеннің арасы дегенді білдіре-ді.

Ыдырыстың жұмақта қалып қоюы

Бір күні Тәңірі тағала періштелерге «Ыдырыстан асқан білімді жоқ» деп мақтанды. Періштелер Ыдырысты қонаққа шақырып сынамақ болды. Сұхбат үстінде Ыдырыс Әзірейілге:

– Жан тапсырып көргім келеді. Жанымды алып, қайта салшы. Өлім хәлін бастан кешіп көрейін, – деді. Әзірейіл жанын табанынан тартып, мұрнынан суырғанда, Ыдырыстың жан дауысы шықты. Жанын қайта кіргізгенде:

– Жан шіркін тәтті екен! Қатты қиналдым. Адам-ның өлімнен не үшін қорқатынын енді түсіндім. Ысрапыл сүр үрлегенде, дүние астаң-кестең болады екен. Сол құдіретті көргім келеді. Сүр үрлеші, – деді Ысрапылға. Құдай досының көңілін қимай, ол кер-нейін тартты. Керней тартқанда Ыдырыстың зәресі қалмады.

– Сүрдің дауысы зәрлі екен. Айбатынан он сегіз мың ғалам дірілдеді. Зәрем зәр түбіне кетті. Енді қыл көпірден өтіп, жеті тозақты көргім келеді, – деді. Мәкайыл оны қыл көпірден алып өтіп, тозақты көр-сетеді. Тамұқтағы сұмдықты көріп, жаны шошиды.

– Тозақ қорқынышты екен. Алла пендесін тозаққа тастаудан сақтасын! Енді жұмақты аралап көрейін, – деп Жебірейілге қолқа салды. Ол да Құдай досының көңілін қимай, келісіп:

– Жарайды, бірақ екі түрлі шартым бар. Жәннатқа кірген адам қайтып шыққысы келмейді. Қайта шығам деп уәде бер, – деді. Ыдырыс сөз берді.

– Екінші шартым жұмаққа бұ дүниенің шапанымен кіруге болмайды. Бөз оранып бару керек. Шапаныңды шешіп қалдырып кет. Келген соң қайта киесің, – деді.

– Келістік, – деді де Ыдырыс киімін шешіп, бөз матаны кебін сияқты оранып алды. Жебірейіл оны ертіп, жұмақтың сегіз қабатын түгел аралатып көрсетті. Ыдырыс сәмбі талдың жанына келгенде бір кебісін әдейі ұмыт қалдырды. Аралап болған соң пейіштен шықты. Пейіштен ұзай бергенде:

– Жәннатта бір кебісім қалып қойды. Тез барып, алып келейін, – деп Жебірейілден рұқсат сұрады. Жебірейіл:

– Жарайды, тек тез кел, – деді. Пайғамбар сол кеткеннен мол кетті. Кешіккен сайын Жебірейіл маза-сызданып тұрды. Шыдамы таусылып, Ыдырысты із-деп қайта кірді. Қараса, пайғамбар әлгі сәмбі талдың саясында дамылдап жатыр екен.

– Әй, Ыдырыс, бұл не жатыс? Мен сені күтіп тұр-мын ғой. Шық сыртқа, – деді. Пайғамбар таңданып:

– Шыққаны қалай? «Жұмаққа бір кірген адам қайта шықпайды» деп өзің айттың ғой? – деді.

– Иә, бірақ сен қайта шығамын деп уәде бергенсің?

– Мен уәдемде тұрып, пейіштен шықтым. Екін-шісінде кебісімді алу үшін кірдім. Ол кезде уәде бер-генім жоқ.

– Адам жұмаққа кіру үшін алдымен өліп, қайта тірілуі керек.

– Оны білемін. Әлгінде Әзірейіл жанымды алған-да бір өліп, тірілгенмін.

– Адам қайта тірілу үшін қиямет болуы керек.

– Әлгінде Ысрапыл сүр үрледі. Мен қияметтің дауысын естідім ғой, – деді. Сөзден жеңіліп бара жатқан Жебірейіл сасқалақтап:

– Жұмаққа кірер алдын қылкөпірден өту керек, – деді. Сонда Ыдырыс:

– Мәкайылмен бірге қылкөпірден өтіп, тозақты аралап шыққаным есіңнен шығып кетті ме? – деп сұ-рады. Періште сөзден жеңілді. Сол кезде Тәңірі:

– Әй, Жебірейіл, сөз тапқанға қолқа жоқ! Оны білімді деп айттым ғой сендерге. Ыдырыс айласын асырды. Енді жұмақта мәңгі бақи қалуына рұқсат, – деді. Ыдырыс содан бері пейіште екен. Ал шапаны Сайрамда сол күйі сақталып қалыпты. Кейде бала-шаға ауырып, көз тиіп қалса Ыдырыстың шапанымен аластайтын. Қасиетті шапаны кейінгі жұртқа құт болып қалыпты деседі.

Зұлқарнайынның Бозқалаға келуі

Ескендір Зұлқарнайын әлемді жаулап Тұран дала-сына келді. Әскері Сайрамға жеткенде «бұл Ыдырыс пайғамбардың қаласы. Шаһардың бір тасын да қира-тушы болмаңдар» деп әмір етті. Бұл кезде Бозқала-ның патшасы Жәмшид деген жасы тоқсаннан асқан қария еді. Ескендірдің алдынан шығып сый-құрмет көрсетті. Ескендір:

– Самарқан деген шаһар салуды ойға алдым, жәр-дем беріңіз, – деп көмек сұрады. Жәмшид патша Бозқаладан жетпіс ұста шығарып, Самарқан өңіріне жіберді. Самарқанның құрлысы бітуге тақағанда Жәмшидтің дәм-тұзы таусылып, о дүние сапар шекті. Артында тұяқ жоқ еді. Тақ бос қалды. Бозқала халқы Ескендірден әділ патша жіберуді өтінді. Ескендірдің жанында Қызыр мен Ұлықпан деген екі досы бар еді. Ескендір екеуін сонда жіберді. Қызыр таққа отырды. Ұлықпан оған уәзір болды. Ұлықпан түркілердің ас-тарлап сөйлейтін шешендігін көргенде таңғалды. Қария-лардың көкірегі толған хикмет екен. Ауыздарын ашса гүл төгілді. Ұлықпан хикмет іліміне қатты қызықты. Қазыналы қарттардан көп нақыл үйреніп, хәкімдікке жетті. Ел оны Ұлықпан Хәкім деп атады.

Қызыр әділ патша болды. Жұрттың мұң-мұқтажын елеп-ескеретін. Алдына келген жанның қолын қайтар-майтын жомарт еді. Әділдікте қара қылды қақ жарды. Әулие-әнбиелердің моласын түзеп, мешіт-медресе соқ-ты. Құдайға осы қылығы жағып оны пайғамбар етіп таңдады. Кейін Қызыр әбілқаят суын ішіп, мәңгілік өлмейтін дәреже тапты. Анасының моласы күні бү-гінге дейін Сайрам қаласында тұр. Қызыр ата әліге дейін дүйсенбі мен бейсенбінің ақшамында анасы Бибі Ғиястың қабіріне барып Құран бағыштайды екен деседі.

Әбілқаятты іздеу

Бір күні Ескендір Зұлқарнайын өлместің суын із-деп жолға шықты. Қызырды атқосшы, Ұлықпанды аспазшы етіп ерітті. Қызыр жолға жиналып жатқанда әкесі:

– Ұлым, қайда шықтың? – деді.

– Ескендір өлместің суын іздемекші. Мені де ертіп алды, – деді әкей. Зәкәрия көпті көрген, терең білімді кісі еді.

– Балам, «қырықтан өткен жас жоқ, ұйқыдан өткен нас жоқ, қымыздан өткен ас жоқ» деген. Сапарың алыс екен. Жолда аштық пен шөл қинайды. Құлынды биені мін. Биенің сүті әрі тамақ, әрі сусын. Өлместің суы Қап тауында үңгірде жатыр.Тауға жақындағанда үңгірдің аузына құлынды байлап кет. Адаса қалсаң, енесі құлынын тауып алады, – деді де, ұлына батасын берді.

Қызыр сапарға құлынды биесін мініп шықты. Бұлар ұзақ жүріп, шөл далаға тап болады. Шөл қысып, қарындары қатты ашты. Сол кезде Қызыр биенің сүтіп сауып, Ескендір мен Ұлықпанға берді. Бәрі саумал ішіп, ес жиып әлденді. Ескендір Қызырға қатты риза болды. Осылайша Қап тауына жеткенше қымызды азық етті.

Тауға жеткенде Қызыр әкесі айтқандай, құлынды тұсаулап үңгірдің аузына қалдырды. Үңгірде үш айы-рық жол шықты. Үшеуі әр тарапқа бөлініп, әбілқаят суын іздеп кетті.

Қызыр үңгір ішімен келе жатып, бір бұлақты көрді. Шөлдеп келіп, бас қойды. Мейірін қандырған соң достарын іздеді. Оларды әлгі бұлақ аққан бастауға әкелсе су лезде тартылып қалыпты. Ескендір әбілқаят суының өзіне нәсіп болмағанын бірден білді. Шарасыз хәлде сұлқ отыра кетіп:

– Сайрамда әділ патша болдың. Онда Ыдырыс пайғамбардың шарапаты бар еді. Сол саған дарыпты, Қызыр. Қияметке дейін тірі жүру бақыты саған нәсіп болды, – деді.

Үңгірден кері шығарда жолды таппай үшеуі әбден адасты. Қызыр аттың басын жібергенде, бие құлынның иісімен жол тауып далаға алып шықты.

Үшеуі елге қайтты. Жолда құмырсқаның патшасына кезікті. Ол Ескендірді қонақ етті. Зұлқарнайын әбіл-қаят суын іздеп шыққанын, судың өзіне бұйырмаға-нын айтты. Құмырсқа оны аяп:

– Ұзақ шарлапсың. Еңбегің еш кетпесін. Менде Сүлеймен пайғамбардан қалған бір уыс ұн бар. Соны пісіріп же. Ұзақ ғұмыр кешпесең де, мың жыл өмір сүресің, – деді.

Ескендір ұнды орамалға түйіп, Ұлықпанға берді:

– Нанды күйдірмей пісір. Мен сәл мызғып алайын, – деп ұйқыға кетті.

Ұлықпан нан пісіріп жатып, байқамай астын күй-діріп алды. Патшаға күйген нанды беруге ұялып, жеп қойды. Орнына басқа ұннан нан пісірді.

Ескендір ұйқыдан тұрып, нан сұрады. Ұлықпан әкеліп берді. Патша нан жеп отырып:

– Мынау мен әкелген ұн емес қой, – деді.

– Иә, тақсыр, ол емес. Нанды күйдіріп алдым. Күйген нанды сізге беруге ұялып, өзім жедім. Мынаны басқа ұннан пісірдім, – деді Ұлықпан. Ескендір бұл жолы да аһ ұрып өкінді:

– Бұл сапарым Қызырдың әулие, Ұлықпанның хәкім болуына себеп болған екен. Бірінің аты, бірінің заты ұзақ жасайды. Құдай маған патшалықты берді. Соған шүкіршілік етуім керек екен. Қуған жетпес, бұйырған кетпес деген. Кең Құдай сендерді молынан жарылқапты. Сапарда адал серік болдыңдар. Қиын-дықтан қашпадыңдар, сендерге ризамын, – деп, Тәңірдің қалауына мойын ұсыныпты. Содан бастап Қызыр мәңгі өлмейтін болыпты, Ұлықпан мың жа-сапты.

Ыбырайымның Тұранға көшуі

Бабыл шаһарында Намрұт деген патша болды. Ыбырайым пайғамбардың замандасы еді. Тақтың буымен көңілі әбден семірген соң өзін «Құдаймын» деп жариялады. Ыбырайым оның шаш ал десе, бас алатын жандайшаптарын ілім сайысында әбден ақы-мақ қылды. Ызаға булыққан Намрұт оны ұстап алып, отқа өртеймін деп қаһарланды. «Тұранның даласында жыңғыл, сексеуіл көп өседі. Маған отыз мың арба отын жеткізіп берсін» деп Ақсукент жұртына әмір ет-ті. Халық не істерін білмей қатты састы. Қариялар ақылдаса келе «Бәрібір өзекті жанға бір өлім. Өлім барда ер жігітке қорлық жоқ. Намрұт әрі кетсе елді жермен-жексен қылар. Орнында бар оңалар деген. «Құдайдың досын өртеуге отын берді» деген сөз сүйекке таңба түсіреді. Кейінгі ұрпақ біздің кесіріміз-ден қарабет атанар. Құрсын, онан да ешнәрсе бермей-міз» деп келісті. Елшіге осыны естіртті.

Бұл хабарды естігенде Намрұт қалшылдап кетті. «Ыбырайымды өлтірген соң ісім сендермен болсын. Сайрамның күлін көкке ұшырамын» деп ант су ішті.

Намрұт қанша өртесе де Ыбырайым отқа жанбады. Амалы құрыған соң қалың әскері сап түзеп Сайрамға бет түзеді. «Ит ашуын тырнадан алады демекші» мақсаты айқын. Тұран даласын ойрандап, қыздарын күң, ұлдарын құл қылмақшы. Ұлы далаға жеткенде алыстан қара бұлт көрінді. Әскеріне «Қалың нөсер келе жатыр. Қосын құрыңдар» деп әмір етті. Қара бұлт дегені қалың шыбын-шіркей екен. Қисапсыз жәндік ағылып келді де қалың әскерге қойып кетті. Шыбын-шіркей, маса-сонаға таланған әскер қосындарын тастап, бытырай жөнелді. Намрұттың мұрнына екі шіркей кіріп алды. Онымен қоймай миына қарай үңги берді. Қорлыққа шыдай алмай залым патша басын тасқа ұрып жарды. Өлігін Ұлы даланың ит құсы жем етті.

Ыбырайым пайғамбар Сайрам жұртының адал пейіліне риза болды. Тұран даласына келіп отыз жыл ғұмыр кешті. Қалада мешіт салды. Төрт түлік ма-лына береке дарып, ұлы далаға сыймай кетті. Кейін Құдайдың әмірімен қағба салу үшін Меккеге көшті.

Ыбырайымның Меккеге көшуі

Оқиға былай болды. Ыбырайымның мыңғырған малы Тұран даласына сыймай кетті. «Ойпырмай, тым байып кеттім. Ақиретте байлықтың сұрауы қатты болады деуші еді. Өлген соң қалай болар екен? Малға не ұры түспеді, не қасқыр шаппады, не ауру жоламады. Мұның не хикметі бар?» деп жиі толғанатын.

Бір күні Тәңірден әуез келді: «Әй, Ыбырайым, бері қара! Мен кие мен құтты құпия ұстайтын құдіретті Алламын. Қадір түнін үш жүз алпыс бес күннің ішіне, Қызырды қарттардың арасына, ырыс-берекені нан ұнтағына жасырғам. Нан қор болғанда үйдің ырысы шашылады. Елге жұт келеді. Малға қасқыр шабады. Мүлкіңе ұры түседі. Сен нанды жегенде қиқымын да жерге түсірмейсің. Дастарқанға түскен қоқымды теріп жейсің. Сондықтан ырысың шашылмайды. Осы байығаның байыған» деді. Ыбырайым бір шетінен қуанып, бір шетінен қамығып қалды.

Ертесіне үйіне төрт дәруіш сәлем беріп кіріп келді.

– Оу, неғылған жансыңдар? – деді Ыбырайым.