Тағылым ТАРАЗЫСЫ

 

 

Құдайберді Бағашар

 

 

Алматы, 2020

УДК 297

ББК 86.38

Б 13

Қазақстан Республикасының

Мәдениет және спорт министрлігі,

Дін істері комитетінің дінтану

сараптамасының оң қорытындысы берілген

Бағашар Қ.

Б 13 Тағылым таразысы – Алматы: “Таным” баспасы,

2020. – 208 бет.

ISBN 978-601-7495-37-4

Араб, түрік тіліндегі кітаптардан тәржімалап құрастыр-ған Құдайберді Бағашардың бұл еңбегі пайғамбарлар мен сахабалар, тақуа, пірәдар әулиелердің өмірінен алынған мазмұнды оқиғалар мен ғибратты хикаяттарды әңгімелейді. Рухани тәлім-тәрбиелік, тағылымдық астары мол әңгімелер оқырманды бей-жай қалдырмайды деген сенімдеміз.

Кітап жалпы оқырман қауымға арналған.

УДК 28

ББК 86.38

ISBN 978-601-7495-37-4

© “Таным” баспасы, 2020

Аңдатпа

Қазақ – ежелден даналыққа, шешендікке, әңгіме, жыр-дастандарға жақын халық. Ауылына қонақ келсе айтқан әңгімесіне ұйып, таңды таңға ұрып батырлық дастандар мен ғашықтық жырларды жалықпай тыңдайтындығы да соның айғағы. Ауыз әдебиеті бай, қызыл тілдің қасиетін таныған жұртымыздың осы бір қасиеті – оның ақынжанды, әңгімеге ұста ұлыс екендігін дәлелдей түскендей. Ата-бабаларымыз – жүйелі жауапқа тоқтай білген, сөз салмағын бағамдай білген, бір ауыз тапқыр шешіммен жауласқан екі руды татуластырған, бір ауыз сөзбен адасқан тентегін жөнге салған ел. Ұтымдық пен даналыққа, шешендікке негізделген айтыс өнері де күні бүгінге дейін өзінің ғажап болмысын жоймай қазақтың сөзден түйін түйген дара тума екендігін дәлелдеп, ел ішінде тәрбиелеу дәстүрін сақтаған. «Ақылды қария – ағып жатқан дария» деп бір ауыл елді дуалы ауызды бір төбе биге билетіп, мәнді ой мен қисынды уәжге тоқтап, Төле, Әйтеке, Қазыбек сынды дала даналарынан ғибрат көрген халқымыз даналыққа, татымды ой мен тартымды әңгіме-қиссаларға деген қадір-құрметін әлі күнге сақтап келеді. Тәуелсіз ел болғалы бері рухани, танымдық, тәлімдік жәдігерлердің қайта зерделеніп, қордасы молайып келе жатқаны шындық. Кезінде Абай, Ыбырай, Ахмет сынды алыптар шетелдік ақын-жазушылардың мысалдары мен шағын әңгімелерін қазақ тіліне көптеп аудару арқылы халықтың санасына сәуле құйып, өскелең ұрпақтың тәлім-тәрбиесін қалыптастыруда үлкен үлгі-өнеге ошағының кірпішін қалаған болатын. Сол бір сара жол дамып, күні бүгінге дейін әр түрлі жанрда көптеген аудармалар жарық көрді. Ал мына көзі қарақты, көкірегі ояу оқырман қауымға енді ғана жол тартып отырған еңбектің бірқатар өзіндік ерекшелігі, бөлекше бет-бедері бар.

Біріншіден, бұл жай ғана аударма емес, кітап маз-мұны терең дидактикалық әрі ойшылдық (пәлсапалық) һәм тақуалық тәмсілдерге құрылған.

Екіншіден, жетпіс жылдық соцреалистік жаттанды тәрбиешілдік пен жасанды көркемдікке құрылған дүние-лерден жалыққан жаңа заманның рухани сұранысынан туындауымен ерекшеленеді. Жай ғана кітапқұмарлық емес, бүгінгі қоғамдық ахуалдағы шын мағынасындағы сұраныстан пайда болған рухани серпілістің бастауы десек те болғандай. Бұл ғибратты тәмсілдерді таңдауда, аударып, құрастыру барысында шығарманың атынан гөрі затына, сыртқы пішінінен гөрі ішкі мазмұн байлығының тереңдігіне (идеясына) назар аударылды. Тілге оралымды, берер даналығы мол шағын әңгімелердің халық танымында алар орны ерекше десек, рухани құндылықтарымыздың қатарын толықтыру ниетімен түрік тілінен аударылған жинақ Хақ тағала-ның сүйікті құлдары пайғамбарлардан бастап, саңлақ сахабалар мен бес күндік тіршілікте ешкімнің ала жібін аттамай адал ғұмыр кешкен әулие, абыз, дана кісілердің өмірлерін өнеге етіп, оқырманды адамгершілік пен сүйіспеншілікке, имандылық пен адалдыққа, ізгілік пен ізеттілікке, әділдік пен жанашырлыққа, парасаттылық пен қанағатшылдыққа шақырады.

Кітаптың тілі жеңіл болғанмен мазмұны терең, салмақты. Көңіл бөліп оқыған жанның көкірек сарайын ашар, руханиятын кемелдендіріп, ойына-ой, ақылына-ақыл, нақылына-нақыл қосар деген сенімдеміз.

Баспадан

І Бөлім
ПАЙҒАМБАРЛАР ПАРАСАТЫ

Мәңгілік қарғыс

Хақ тағала шексіз құдіретімен Адамды жаратып, мұнан соң періштелеріне: «Адамға сәжде етіңдер!» – деп әмір етті. Барлық періштелер адам баласының кемел жаратылыс екенін мойындап, бұл бұйрықты екі етпеді. Тек Ібіліс қана бас тартты. Аллаһ тағала қаһарланып: «Ей, Ібіліс! Менің бұйрығымды тыңдамайтын сен кімсің?! Адамға неге сәжде жасамайсың?» – деді. Ол: «Мені оттан, оны топырақтан жараттың. Ендеше, мен, әлбетте, одан артықпын», – деп қарсы жауап қатты. Өз қатесін түсініп, тәубеге келудің орнына ішін өрт шалған Ібіліс: «Мен одан артықпын. Мені оттан, оны балшықтан жараттың», «Балшықтан жаратқаныңа сәжде қыламын ба?» – деп тәкаппарлығын байқатты, өйткені ол өзін ең ардақты жаратылыспын деп санайтын.

Осылайша Ібіліс өз бағын өзі байлап, өз жолын өзі кесті. Іле-шала Жаратушының қарғысына ұшырады.

Әй, Адам!

Адам ата (а.с.) жұмақтағы әрекетіне қынжылып, тәубе етіп жалынғанда, Аллаһ тағала оны кешірді. Бұны Жәбірейіл мен Микайыл періште:

– Әй, Адам! Саған қуанышты хабарымыз бар, Аллаһ тағала тәубаңды қабыл алды, – деп жеткізді. Періштелердің барлығы оны құттықтады.

Адам ата бұны естігенде, «Әй, Жәбірейіл, тәубамның қабыл болғанына шүкіршілігім шексіз, дегенмен бұдан кейінгі жағдайымды да білгім келеді», – деді.

Осы кезде Аллаһ тағала мынадай уахи түсірді:

«Әй, Адам! Кейінгі ұрпақтарыңа сен қиындық пен ауыртпалық мирас еттің. Мен болсам, оларға тәубаны мирас еттім. Олардан кім маған жалбарынып дұға етсе, сенің дұғаңды қабылдағанымдай олардың да дұғасын қабыл алатын боламын. Кім менен күнәсіне кешірім тілесе, кешірімімді одан аямаймын, өйткені Мен – маған қол жайғандардың ең жақынымын әрі тілектерін қабыл алушымын. Күнәсіне тәуба еткендердің дұғаларын қабыл алып, оларды қабірден қуанышты кейіпте шығарып, Махшарға жолаушы ететін боламын».

Адам атаның өсиеті

Адам ата (а.с.) баласы Шит пайғамбарға (а.с.) мынадай бес насихатын айтып, оны кейінгі ұрпағына жеткізуді табыстаған екен:

1. Ұрпақтарыма өткінші дүниеге сеніп қалмауды айт, өйткені мен «мәңгілік қой» деп жұмаққа сеніп едім. Алайда Аллаһ тағала мені ол жерден шығарды.

2. Ұрпақтарыма әйелдері құмартқан әр іске бара бермеуін айт, өйткені мен әйелімнің қалауымен тыйым салынған жемісті жегеніме кейін өкіндім.

3. Ұрпақтарыма бір істі бастамай тұрып, бас-аяғын толық мөлшерлеп алуын айт, өйткені мен ол істің бас-аяғын алдын-ала ойлағанымда бәлкім мұндай болмас еді.

4. Қандай да бір іске ниет еткенде, егер сәл күмән туса, шегініс жасай білген жөн. Өйткені мен тыйым салынған жемісті жерде іштей күмәндандым, бірақ бас тарта алмағандықтан, пұшайман күй кештім.

5. Бір істі бастамай тұрып, білетіндермен ақыл-дасыңдар. Егер мен алдын-ала періштелермен ақыл-дасқанда, мұндай жағдайға ұшырамас едім.

Нұх пайғамбар мен әзәзіл

Нұх пайғамбар (а.с.) әлемді топан су баспай тұрып, Аллаһтың әмірімен жер бетіндегі әр тіршілік иелерінен бір-бір жұп алып кемеге орналастырып жатқанда, кеменің бір бұрышына ешкімге байқатпай бір шалдың кіріп алғанын байқайды. Нұх (а.с.) одан: «Кемеге неге міндің?» деп сұрағанда, бейтаныс: «Мінгендердің жүрегін өзіме байлап, саған тек денелерін қалдыру үшін», – деп жауап қатты. Бұны естігенде, оның Ібіліс екенін дереу сезген Нұх (а.с.): «Әй, малғұн, кет, бұл жерден», – деп оны қуады. Сол кезде Ібіліс оған: «Мен адамдарды бес түрлі нәрсемен азғырамын. Үшеуін айтайын, бірақ қалған екеуін айтпаймын», – дейді. Сол сәт Аллаһ тағала Нұхқа (а.с.) уахи түсіріп: «Алдыңғы үшеуі аса маңызды емес, қалған екеуін саған білдірсін», – дейді. Осыдан кейін Нұх (а.с.) Ібіліске: «Сен маған сол екеуін айт, жеткілікті», – дейді. Сонда шайтан оған: «Ол екі нәрсе мені ешқашан жерге қаратқан емес. Сол екеуін қолданғанда, мен ешқашан мақсатыма жетпей қойған емеспін. Адамдардың түбіне жетуде олардың көп көмегін көрем. Ол – құмарлық пен қызғаныш. Өз басым қызғанғандықтан қарғысқа ұшырадым. Ал құмарлыққа келсек, жұмақта хазірет Адамға бір ағаштан басқаның барлығы адал қылынған еді. Мен оның құмарлығын қоздыру арқылы сол ағаштың жемісін бәрібір жегіздім», – деді.

Нұх пайғамбардың қоштасуы

Жер бетіндегі тіршілігі тамамдалып, өзіне бұйырылған дәм-тұздың таусылуға тақағанын сезген Нұх пайғамбар (а.с.) ұрпағына ақыл айту арқылы адамзат өмірінің даңғыл жолында шатаспауын ескерткендей. Бұл дүниемен қоштасарда екі ұлын шақырып, оларға: «Сендерге екі нәрсені істеуді бұйырып, екі нәрседен аулақ болуды өсиет етемін, – деді, – Тыйым салатыным: Жаратушыдан басқаға табынбаңдар, әрі ешқашан астамсымаңдар. Аманатпен тапсыратын екі нәрсемнің біріншісі – «лә иләһа иллаллаһ» (Аллаһтан басқа тәңір жоқ. Авт.) дегенді ауыздан тастамау, өйткені жеті қабат көк пен жеті қат жерді, тұтас тіршілік иелерінің бәрінің басын қосып таразының бір табағына, ал жаңағы құдіретті сөзді екінші табағына қойса, «лә иләһа иллаллаһ» деген сөйлем ауыр салмақ басар еді.

Ұрпағыма ұлықтап тапсырар екінші өтінішім: «Сүбханаллаһи уәл-хамду лиллаһи» (Ешбір кемістігі жоқтығын айтып Аллаһты пәктеймін, әрі мақтау жаудырамын. Авт.) деп жүруді ұмытпаңдар. Бұл екеуі – жанды-жансыз тіршілік иелерінің барлығының дұғасы. Осы екі сөздің арқасында барлық тіршілік иелері рызықтандырылуда».

Сен кімсің?

Ибраһим пайғамбардың (а.с.) құлшылық жасайтын өзіне тән жеке бөлмесі бар еді. Бұл мінәжат етіп, Жаратушының құдіретіне мың мәрте шүкір етер жайлы да тыныштық салтанат құрған орын болатын. Әлдебір шаруа уақытында кілттеп кететін. Бір күні ішке кіргенде, бөлме ортасында тұрған бөтен біреуді көреді. Босағасы бекітулі шаңыраққа қалай кірді деген оймен таңырқап: «Сені кім кіргізді?!» – деп сұрайды. Бейтаныс адам: «Мені осы үйдің иесі кіргізді», – дейді. Ибраһим (а.с.): «Бұл үйдің иесі менмін», – дейді. Әлгі кісі: «Сенен де, менен де бұрынғы осы мекеннің иесі кіргізді», – деп, Жаратушыны меңзеді. Хазірет Ибраһим (а.с.) оның Әзірейіл періште екенін біліп: «Әй, Әзірейіл, маған мүмин құлдардың жанын алардағы бейнеңді көрсетші?» – деп өтінді. Әзірейіл: «Онда артыңа бұрыл», – дейді. Ибраһим (а.с.) артына бұрылып, аз уақыттан кейін қайта қарағанда, тым келбетті, тартымды, киімі сәнді, хош иісті, жап-жас жігіттің тұрғанын көреді. Сол кезде хазірет Ибраһим (а.с.): «Мүмин кісіге өлер алдында сені осындай келбетте көрудің өзі жеткілікті марапат қой», – деген екен.

Құдірет

Бірде Ибраһим пайғамбар (а.с.) теңіз жағасында жатқан бір өлексені көреді. Оны құстар да, толқынмен келген балықтар да жалтап жеп кетіп жатыр екен. Қызықтап тұрып, бір мезетте жырымдалып, тістегеннің аузында кеткен бұл өлексені Аллаһ тағаланың ақыретте қалай бүтін күйде тірілтетінін ойлайды.

Сөйтеді де: «Уа, Раббым, ақыретте өлілерді қалай тірілтетініңді маwған көрсетші», – деп дұға жасайды.

Аллаһ тағала жауап қатып, төрт құсты қолға үйреткеннен кейін төртеуін де сойып, еттерін араластырып, әр тауға апарып тастауын, содан соң оларды өзіне шақыруын тапсырады.

Ибраһим (а.с.) айтылған әмірді орындағанда, Ұлы Жаратушының құдіретіне таңғалады, өйткені әлгінде ғана өз қолымен сойған еттер құралып, бүтінделіп, құстарға жан бітіп жанына ұшып келген еді.

Аллаһ тағала үшін қайта тірілтудің еш қиын еместігіне куә болған Ибраһим пайғамбар (а.с.) Жаратушыға мақтауын айтады.

Зәкәрияның (а.с.) сабыры

Пайғамбарларға жаулық көрсетуші, оларға қарсы кезеген кездігін төмен түсірмейтін қаскөйлер қай қоғамда да ұшырасады. Зәкәрия пайғамбар (а.с.) бірде өзін өлтірмекші болған осындай бір топ яһудилерден қашып келе жатты. Қуғыншылардың тықыры таяғанда пайғамбар сасқанынан алдынан кезіге кеткен бір ағашқа: «Әй, ағаш, құтқар, мені жасыр?!» – дейді. Сол жерде ағаш қақ жарылып, Зәкәрия (а.с.) оның ішіне кіріп жасырынады. Ізімен қуып келе жатқан яһудилер көз алдарында ағаштың жарылып, қайта жабылып қалғанын көреді. Зәкәрияны (а.с.) өлтіру үшін шайтан оларға әлгі ағашты арамен екіге бөліп тастау керектігін айтады. Яһудилер бұл азғыруға еріп, ара әкеліп жуан діңді кесе бастайды. Араның жүзі денесіне жетіп, қаната бастағанда, Зәкәрияның (а.с.) қиналғаннан жан даусы шығады.

Сол кезде Жаратушыдан «Әй, Зәкәрия! Неге сабыр етпейсің?! Егер тағы үнің шықса, сені пайғамбарлар тізімінен шығарып тастаймын» деген уахи түседі.

Бұны естігенді Зәкәрия (а.с.) бар күшін жинап, шыдап тұрады. Дұшпандары оны осылай аралай берді. Асыл пайғамбар Жаратушының бұйрығына мойынсұнып, сұмдық азапты ажалын мен аралап өлтіреді.

Ал, адамдар оның өлімінен Жаратушының құдіретін таниды. Оның мұндай өлімге бұйырылу себебі – қаскөйлерден бас сауғалап, жаны қысылғанда Зәкәрия пайғамбардың (а.с.) Аллаһтан емес, алдынан шыққан әлгі ағаштан көмек сұрағаны себеп болған деседі.

Сырымды айтпас едім

Бір күні Яхия пайғамбар (а.с.) Ібіліспен кезігіп, одан: «Ей, Ібіліс! Айтшы, дүниеде ең көп кімді жақсы көресің, кімді жек көресің?» – деп сұрайды. Ібіліс оған: «Ең көп жақсы көретінім – мұсылманның сараңы, ал ең қатты жек көретінім – пасық бола тұра жомарт адам», – деп жауап береді. Яхия (а.с.) «Бұның себебі не?» – деп сұрағанда, шайтан: «Өйткені сараңның сараңдығының өзі маған жеткілікті, ал пасық бола тұра жомартқа келсек, Аллаһ оны сол жомарттығы үшін-ақ кешіруі мүмкін», – деп түсіндіреді.

Сөйтеді де артынан шайтан: «Егер сен Яхия болмағаныңда, бұл сырымды айтпас едім», – деп кетіп қалады.

Сүлеймен пайғамбар

Әр пайғамбардың өзіне тән артықшылықтары болғандығы белгілі. Сан алуан мүмкіндікке ие пайғамбар ретінде Сүлейменді (а.с.) атауға болады. Ол өз заманында пайғамбарлығымен қоса патша, он сегіз мың ғаламмен тілдескен кемеңгер еді. Ұлы Аллаһ оған құстың да, аңның да, жәндік біткеннің тілін түсіну қабілетін дарытқан.

Бірде Сүлеймен (а.с.) қалың әскерін ертіп, Аллаһтың әмірімен кезекті бір жорыққа шығады. Көп жүргеннен кейін алдынан үлкен бір құмырсқа илеуі кездеседі. Осы кезде құмырсқалардың басшысы: «Ау, құмырсқалар, бірің қалмай тез илеулеріңе кіріңдер. Сүлеймен патшаның әскері жазым етіп кетпесін», – дейді. Мұны естіген жәндіктер біреуі қалмай әскер өтіп кеткенше илеулеріне тығылып аман қалады. Сүлеймен пайғамбар (а.с.) олардың әлгі сөзін түсінген кезде, өзіне осындай ерекше қасиет дарытқан Жаратушыға шүкір етіп:

– Раббым! Өзіме, әкем мен шешеме берген сансыз нығметтерің үшін Саған шүкір етемін. Қалған өмірімде Сенің разылығың үшін игі іс істеуіме демеу бер. Рақымыңды төгіп, мені жұмақта ізгі құлдарыңмен бірге ете гөр! – деп дұға етті.

Дәуіт пайғамбар мен қасқыр

Дәуіт (а.с.) орынтағына жайғасып, Зәбүр оқып отырып, сүйретіліп әрең кетіп бара жатқан өзгеше түсті бір қасқырды көреді. Ішінен: «Апыр-ай, бұл қасқырды жаратудағы Хақ тағаланың мақсаты не болды екен?» – деген ой келеді. Сол кезде Аллаһ тағаланың сөйлетуімен қасқыр оған:

«Әй, пайғамбар! Күн сайын күндізгі уақытта мың рет «субханаллаһи уәл-хамду лиллаһи уә лә иләһа иллаллаһу уаллаһу әкбар (Аллаһты пәктеймін, мақтау айтамын, Одан басқа тәңір жоқ, Аллаһ ең ұлы) деуді Аллаһ маған міндеттеді. Ал түнде тағы да мың рет «Аллаһумма салли ала сәйидинә Мұхаммадин нәбиил-умиил уә алә әлиһи уә сахбиһи уә сәллим» (Аллаһ тағалам, оқу-жазу білмейтін пайғамбарың Мұхаммедке, соның ұрпақтарына, сахабаларына рақымыңды төк, саламаттық бер)» деуімді міндеттеді. Ал өзің зікірді қайтіп айтасың, білдірші, мен де тыңдайын?» – деп жауап қатады.

Бұны естігенде, Дәуіт (а.с.) қасқырдың кейпін сырттай қорашсынғанына өкініп, тәубе етті.

Өлім хабаршысы

Жақып пайғамбар (а.с.) Әзірейіл періштемен (а.с.) дос еді. Бір күні Жақып пайғамбар Әзірейілге: «Әй, досым, бұл жолы менімен жүздесуге келдің бе, жоқ, жанымды алуға келдің бе?» – деп сұрайды. Әзірейіл (а.с.) қал сұрау ниетімен келгенін білдіреді. Бұны естігенде Жақып (а.с.): «Әй, Әзірейіл, саған мынадай өтінішім бар, алда-жалда жанымды алуға келгендей болсаң, алдын-ала ескерткеніңді қалар едім», – дейді. Әзірейіл: «Әрине, о не дегенің?! Міндетті түрде саған екі, үш хабаршы жіберемін», – деп уәде береді.

Жақып пайғамбардың өмірлік дәм-тұзы таусылғанда, аяқ асты Әзірейіл періште пайда бола кетеді. Жақып пайғамбар тағы да оның қандай мақсатпен келгенін сұрайды. Әзірейіл (а.с.) аманат жанын алуға келгенін білдіреді. Жақып пайғамбар (а.с.): «Әй, періштем, маған алдын-ала хабар беретініңді айтпап па едің?!» – дегенде, Әзірейіл періште: «Саған мен алдын-ала үш хабаршы жібердім. Әуелі шашың ағарды. Баяғы күш-қуатың кеміп, сырқатың күшейді, денеңді тік ұстай алмай еріксіз белің бүгілді. Әй, Жақып, бұлар менің барлық адам баласына жіберетін алғашқы хабаршыларым», – деп жауап берген екен.

Қызыр мен Мұса пайғамбардың жолдастығы

Бірде Аллаһ тағала Мұса пайғамбарға (а.с.) екі теңіздің қосылған жерінде ерекше білім қонған бір құлының өмір сүретінін білдірді. Мұса пайғамбар (а.с.) ол кісімен жүздескісі келетінін білдіргенде, «Дорбаңа тұздалған балық сал да, терістікті бетке алып жүре бер. Ұзақ жүргеннен кейін дорбаңдағы балыққа жан бітіп, көзден ғайып болады. Сол жерге аялда. Екі теңіздің қосылған жері сол арада. Іздегеніңді сол жерден табасың» деген уахи түсті. Хазірет Мұса (а.с.) айтылғандарды екі етпей, дереу жолға шықты. Көп жүріп бір теңіздің жағасына жетті. Сәл аялдап, көз шырымын алмақ болды. Оянса, дорбасы босап қалған екен. Дорбасындағы тұздалған балыққа жан бітіп, теңізге жүзіп кетіпті. Ал, анадай жерде біреу теңізге қарап отыр екен. Мұса (а.с.) іштей екі теңіздің қосылған жерінде мекендейтін ілім иесі, сірә, сол болса керек деп топшылады. Анығында, ол Қызыр (а.с.) еді. Барып сәлем беріп, өтінішін білдірді:

– Мен Мұсамын, сізге ілім үйренуге келдім. Біршама уақыт жолдас болуға рұқсат етсеңіз? – дейді.

– Менімен жолдас болуға шыдамың жетпес, – дейді бейтаныс.

– Қолымнан келгенше сабырлы болуға уәде беремін, – деп тағы да өтінген соң,

– Олай болса, менен ештеңе сұрама. Сонда ғана екеуміз жолдас бола аламыз, – деген жауап алады.

Мұса (а.с.) ризашылығын білдірді. Екеуі жолға шықты. Ұзақ жүргеннен кейін бір кемеге мінді. Кеме иесі Қызырды танығандықтан, ақы алмады. Біраз жүргеннен кейін Қызыр (а.с.) қолына ара алып кеменің қоймасына түсті. Арамен кеменің тақтайларын аралай бастады. Аздан соң су жиналып, кеме бір қырына қисайып қалды. Бұны көргенде Мұса (а.с.) шыдамай:

– Бұныңыз не? Еш ақы сұрамаған кісілердің кемесіне қастандық жасағаныңыз қалай? – деді.

– Әлгіндегі уәдең қайда?

Мұса ( а.с.) дереу кешірім сұрады. Шынында да ол уәдесін ұмытып кеткен екен. Осы кезде олардың көз алдында кішкентай бір құс келіп, теңізге тұмсығын батырып су ішті де, қайтадан ұшып кетті.

Бұны көргенде Қызыр (а.с.) Мұса пайғамбарға қарап:

– Аллаһтың ілімінің жанында біздің білгеніміз жаңағы құстың тұмсығына жұққан судай ғана, – дейді.

Ұзақ жүріп кемемен жағаға жетеді. Екеуі ары қарай сапарын жалғастырады. Бір уақытта алдарынан бір топ ойын баласы кездеседі. Қызыр ойланып жатпастан әлгі балалардың біреуін өлтіріп тастады. Бұл жолы Мұса (а.с.) тағы ашуланды:

– Баланы жазықсыздан-жазықсыз неге өлтірдіңіз?

– Жол бойы менен ештеңе сұрамауды ескертпеп пе едім?

– Онда кешірім өтінем, соңғы рет тағы рұқсат етіңіз, – дейді Мұса (а.с.)

Екеуі тағы жүріп кетті. Жүре-жүре бір ауылдың үстінен түседі. Бірақ жолаушыларды жан баласы қонақ қылмайды, не тамақ бермейді. Екеуі шарасыз кетіп бара жатқанда, құлағалы тұрған бір қабырғаны көреді. Қызыр (а.с.) қораны түзетіп, қалпына келтіріп қояды. Мұса (а.с.):

– Бұл ауылдағылар бізді не қонақ етпеді, не үйлеріне қондырмады, ал сіз танымайтын біреудің қорасын жөндедіңіз, – деп ренжиді.

Бұны естігенде Қызыр уағдасын орындамағаны үшін Мұсамен осы жерден қош айтысатынын білдірді. Сөйтті де оған түсініксіз көрінген істердің мәнісін былай түсіндірді:

«Әуелі, кеменің тақтайларын кесіп, кемені сәл қисайтып қою арқылы кедей-кепшіктің жағдайын ойладым. Себебі ол атырапта ашық теңізге шығып кеме тонайтын қарақшылар бар еді. Олар бүтін кемеге ғана тиісетін. Баланы өлтіру себебім, оның әке-шешесі өте жақсы кісілер еді. Ал бала бұзақы боп өсіп келе жатты. Кейін өскенде кәрі ата-анасына күн көрсетпейтін қаныпезер болмақ еді. Аллаһ тағала әлгі ата-ананы аяғандықтан, баланы менің өлтіргенімді қалады. Бұзылған қораны жөндегенім, ол негізі екі жетім баланікі еді. Қабырғаның астында балаларға тиесілі қазына болатын. Қабырға құласа, қазынаны жұрт талап кететіндіктен, Раббым екі жетімнің мирасын өздеріне сақтағысы келді. Мен екі бала ер жеткенше ашылмайтындай етіп қазынаны көміп кеттім. Әй, Мұса, бұның бәрін мен істегенмен, анығында бір Аллаһтың әмірімен жүзеге асты», – деп түсіндірді.

Кемшілікті жасыру

Бірде елді қуаңшылық жайлап Мұса пайғамбар (а.с.) қауымын ертіп, тасаттыққа шығады. Дұға жасап, Аллаһтан жаңбыр тілейді. Бірақ дұға қабыл болмай, жаңбыр жауа қоймайды. Сонда Мұса пайғамбар (а.с.) қолын жайып: «Я, Аллаһ тағалам! Сен менен тіле, сонда жаңбыр жаудырам, қуаңшылықтан құтқарам деп едің. Бірақ қанша дұға жасасам да, дұғамды қабыл қылмауыңның хикметі не?» – деп сұрайды. Сонда Аллаһ тағала: «Дұғаңның қабыл болмауы, араларыңда жасаған күнәсына тәубе етпеген біреу бар, сол тәубаға келмейінше дұғаң қабыл болмайды», – деп жауап қатады. Сонда Мұса пайғамбар: «Онда ол адамның кім екенін білдіре гөр», – дегенде, Аллаһ тағала: «Менің бір есімім – Саттар, яғни пенделерімнің күнәларын жасырып тұрамын. Ешбір құлымның күнәсін әшкерелегенді қаламаймын. Сендер бірің қалмай тегіс тәубаға келіңдер, сонда араларыңдағы әлгі кісі де тәуба етеді», – деген екен.

Егер шын таныса

«Захри Рияз» атты еңбекте риуаят етілгеніне қарағанда, Мұса пайғамбардың (а.с.) бір жақын