Сүйікті де сүйкімді балақайлар!

Білуге құмар, ізденімпаз, талапты кішкентай Арманның әлеміне қош келдіңдер. Қолдарыңдағы кітап арқылы Арманмен танысып, күн сайын жаңа оқиғалардың куәсі болып, жаңа сөздер үйренетін боласыңдар.

Арман – бәрін білуге құмар, ізденімпаз бала. Бұл кітаптың ішінде әкесі Абзал, анасы Айша, атасы Жақсылық, ағасы Шыңғыс және тағы басқа кейіпкерлер бар.

Арман кейде сабақ оқиды, кейде қыдырады, кейде ойын да ойнайды. Алайда ең бастысы, күн сайын жаңа бір нәрсе үйренеді. Енді сендер де сол оқиғаларға куә болып, өздерің оқып шығатын боласыңдар.

Жауапсыз қалмаған сәлем

Арманның әкесі Абзал көке сенбі күні үйінде болатын. Таңғы асты отбасымен бірге ішті. Таңғы астан кейін есіктің қоңырауы соғылды. Арманның анасы Айша апай есікті ашып қарап еді, үйге келген көршісі Мақсат көке екен. Ол үйге кіріп келе жатып:

– Ассалаумағаләйкүм! – деді. Сол сәтте үйде газет оқып отырған Абзал көке оған бұрылып:

– Уағалайкүмассалам, көрші! – деп жауап берді.

Айша апай дастарқан жайып, оларды шайға шақырды.

Абзал көке мен Мақсат көке қонақ бөлмеде өзара әңгімеге кірісті. Сол кезде Арман анасының қасына келді. Анасы ас бөлмеде таңғы аста қолданылған ыдыстарды жуып жатқан болатын.

Арман:

– Анашым! Мақсат көке ішке кірген кезде «Ассалаумағаләйкүм» деп айтты ғой. Сол нені білдіреді? – деп сұрады.

Анасы:

– «Әссәламу аләйкүм» деген сөздер «сізге есендік тілеймін» дегенді білдіреді, балам! Мұны естіген кезде, «Уағаләйкүмассалам», яғни «Маған тілеген есен-саулықты сізге де тілеймін» деп оның сәлемін жауапсыз қалдырмаған жөн.

«Қане, намазға келіңдер!» деп шақырған азан

Арман жұмыстан келген әкесін есік алдынан күтіп алды. Екеуі бірге үйге кіріп, жайғасып, теледидарды қосқаны сол еді, азан даусы естіле бастады. Арман моншақтай көздерімен әкесіне қарап:

– Әке, азанның даусы әдемі, иә? – деді. Баласының азан даусын ұнатқанына сүйсінген әкесі:

– Балам! «Азан» сөзінің мағынасы «құлақтандыру, хабарлау» дегенді білдіреді. Ол мұсылмандарды бес уақыт намазға шақырады. Азан бізге Алланың жалғыз екендігін хабарлап, Аллаға ғана ғибадат етуге шақырады. Азан оқылып жатқан кезде сөйлеспеген жөн, теледидар қарамаған дұрыс. Азан даусына құлақ салып, байыппен тыңдағаныңа қуандым, – деді.

Тура сол сәтте Арманның көзі қосулы тұрған теледидарға түсті. Әкесі теледидарды өшіру үшін дереу пультті іздей бастады. Ол пультті ары-бері қарап, іздеп жатқан кезде, Арман әкесінің қолындағы пультті байқап:

– Әке, пульт қолыңызда тұр ғой, – деді.

Әкесі:

– Ту-у, пульт қолымда екен ғой! Мен оны іздеп жатсам, – деді.

Әкеcі мен баласы бір-біріне қарап күліп жіберді.

Мешіттегі достық

Мамыражай жексенбі күні Арман бөлмесінде әуен тыңдап отырған. Бір кезде азан даусы естіле бастады. Арман азанның даусын ести сала бөлмесінен атып шықты. Дәлізден жүгіріп өтіп, ағасының бөлмесіне кірді:

– Аға, аға! Тыңдаңызшы, азан оқылып жатыр, әуенді дереу өшіру керек, – деді. Ағасы Шыңғыс:

– Арман! Азан енді оқыла бастады емес пе? Міне, өшіріп үлгердім, – деп жауап берді.

Баласының ісіне риза болған әкесі, оны екінті уақытында мешітке ертіп апарамын деп шешті. Әкесі мен баласы үйден бірге шықты. Мешітке жеткен кезде Арман:

– Әке, мына ғимаратты мешіт деп атай ма? – деп сұрады. Әкесі:

– Иә, балам! Мұсылмандардың намаз оқу үшін жиналатын орны мешіт деп аталады. Мешіттерде намаз оқып, ғибадат жасайды. Сонымен бірге мұнда көршілерімізді, жақын адамдарымызды көреміз. Мешіт бауырмалдықты, достық пен көршілік қарым-қатынасты жақсартады, – деп жауап берді.

Мешіттің бастығы – имам

Мешітте намаз оқып келген әкесі мен баласын үйде тамаша тосын сый күтіп тұрды. Арманның анасы тәтті бәліштер пісірген екен. Үйге келген екеуіне тәтті тағамды ұсынды.

Арман әкесінің құшағында тәтті бәліш жеп отырғанда тағы бір сұрақ сұрады:

– Әке, намаз оқып жатқан кезде, бәріміз оның айтқандарын қайталаған көке ше, әлгі намаздың бастығы, соның аты кім?

Мұны естігенде әкесі баласының бал тіліне сүйсініп:

– Намаздың басшысы?! Балам, ол көкені намаздың бастығы емес, имам деп атайды. Имам – намазда ең алдында тұратын және басқаларға намаз оқытатын, білімді адам. Имамдар мешітте қызмет атқарады және адамдарға бес уақыт намаз оқытып, діни уағыздар айтады. Негізі, біз ол не істесе соны қайталап жатқан жоқпыз. Оның істегендері бұрыннан белгілі намаздың іс-қимылдары ғой. Бірақ бірінші ол жасайды, сосын артынан біз қайталаймыз.

Әкесі осыларды айтып жатқан кезде де күлімсірегенін тоқтатпады, бірақ ұлына жаңа бір нәрсе үйреткеніне қатты қуанған еді.

Жүргізушінің насихаты

Арман сыныптас досы Асқар екеуі сыныпта отырды. Арман:

– Бүгін таңертең оқушыларды тасымалдайтын жүргізуші аға маған қатты ашуланып: «Айтқан насихатты еш түсінбейсің!» деп айтты. Айтшы, Асқар, сонда «насихат» деген нәрсе? – деп сұрады.

Арман насихаттың не екенін білетін, бірақ түсіндіре алмады. Ойындағыларын сөзбен жеткізуге шамасы жетпеді. Соңында сыныптағы жолдасының бірінен сөздік тауып, екеуі соны ашып қарады. Арман «насихат» сөзінің мағынасын сөздіктен тауып, оқып берді:

– Насихат – адалдыққа, жақсылыққа бағыттау үшін айтылған сөз екен. Жүргізуші ағай сен жақсы болсын деп ескерту жасап жүрген ғой, бірақ сен оның тілін алмай жүрген сияқтысың.

Асқар терең ойға батып:

– Енді түсіндім. Көлікке мінген кезімізде ол бізге әрдайым: «Тыныш отырыңдар! Көлік тоқтамай тұрып түсуші болмаңдар», – деп айтып отырушы еді. Біздің жақсылығымыз үшін насихат айтқан екен ғой. Рақмет саған, Арман! Енді айтқан тілді алатын боламын!

Біз мұсылманбыз

Үйде ойнап жүрген Арманға кенеттен бір ой сап ете түсті. Сөйтіп ойланған күйі анасының қасына келіп:

– Анашым! Сізден бір нәрсе сұраймын, бірақ алдымен күлмеймін, ұрыспаймын деп уәде беріңізші, – деді.

Анасы Арманға мейірлене қарап:

– Жарайды, уәде, балам! – деді. Арман:

– Анашым! Біз мұсылманбыз. Бірақ егер біреу менен «Мұсылман деген кім? Сен неге мұсылмансың?» – деп сұрайтын болса, жауап беруге қиналатын шығармын деп ойлаймын. Маған осы сөздерді жақсылап түсіндіріп бересіз бе?

– Балам! Ислам дінімен өмір сүретін кісіні мұсылман деп атайды. Мұсылман деп Аллаға мойынсұнған, Оның әмірлерін орындауға уәде берген адамды айтады. Иманның алты шарты мен Исламның бес парызын білетін және оларды құптаған адам мұсылман болады. Сенің олардың біршамасынан хабарың бар. Қалғанын уақыты келген кезде үйренетін боласың, – деді.

Анасының айтқандарын ерекше ынтамен тыңдаған Арманның жүзі қайта күлімсіреді. Әдемі қара көздері қуаныштан бал-бұл жайнап:

– Енді толық түсінген сияқтымын, анашым! – деп қолындағы рөлмен машинаның даусын салып ішке қарай жүгіре жөнелді.