автордың кітабын онлайн тегін оқу  Ұлы тұлғалардың ұрпағына насихаты

Руслан Қамбаров

Алғы сөз

Төле би бабамыз:

Атадан ұл туса игі,

Ата жолын қуса игі.

Өзіне келер ұятын,

Өзі біліп тұрса игі... – деп Хақ Тағаланың берген үлкен сыйы перзенттің тәрбиесі әкеге байланысты екенін айтуда. Расында, әке – балаға сыншы. Бала әкенің тәрбиесін көріп өседі. Айтқан ақылынан бұрын, әкесінің жүріс-тұрысын үлгі етеді. Құран Кәрімде:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ

«Ей, иман келтіргендер! Өздеріңді және үй іштеріңді отыны адамдар мен тастардан болған тозақтан сақтаңдар. Оның басында қатал да ызғарлы һәм Алланың әміріне қарсы келмейтін әрі өздеріне бұйырылғанды орындайтын періштелер бар», – деп әмір еткен. Аяттағы «Өздеріңді және үй іштеріңді тозақтан сақтаңдар» сөздерін «бала-шағаларыңа тәлім һәм әдеп беріңдер» деп тәпсірлеген. Екі дүние сұлтаны Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм):

مَا نَحَلَ والِدٌ وَلَدًا مِنْ نَحْلٍ أَفْضَلَ مِنْ أَدَبٍ حَسَنٍ

«Әке баласына жақсы әдептен артық сый бере алмайды»1, – деп тәрбиенің қаншалықты баға жетпес қазына екенін түсіндірген.

Атың жақсы болса,

Ер жігіттің пырағы,

Балаң жақсы болса,

Жан мен тәннің шырағы.

Қызың жақсы болса,

Жайқалып өскен құрағы... – деп Төле би айтқандай, жақсы тәрбиемен өн бойы сусындап өскен ұл-қыз – ата-анасының мерейі. Әбу Закария Анбари:

علم بلا أدب، كنار بلا حطب. وأدب بلا علم، كروح بلا جسم .

«Әдепсіз білім – отынсыз жалын, ал білімсіз әдеп – денесіз рух сияқты», – деген екен. Хадис ғалымы Дамурат ибн Рабиға: «Мен Суфиян Сауридің:

حُسْنُ الأدبِ يطفئ غضبَ الربِّ عز وجل .

«Жақсы әдеп Ұлы Раббының ашуын сөндіреді», – дегенін естім едім, – дейді. Осман Хатыби: «Мен Ибн Омардың (р.а.) бір кісіге:

أدب ابنك ؛ فإنك مسئول عن ولدك ماذا أدبته وماذا علمته ؟، وإنه مسئول عن برك وطواعيته لك .

«Балаңа әдеп үйрет. Өйткені сен, балаңа қандай әдеп бергеніңе және не үйреткеніңе жауаптысың. Ал ол саған жақсылық жасауға және бойсұнуына міндетті»2, – деген екен.

Құрметті оқырман! Бұл шағын кітапша – адамзатқа жіберілген ең ардақты тұлғалар пайғамбарлардың (ғ.с.), сахабалар мен табиғиндердің һәм ғалымдар мен хәкімдердің өз балаларына айтқан ақылынан үзінді топтамасынан құрастырылған жинақ. Әрбір адам ұрпағына өмірден алған тәжірибесін және түйген ақылын мұра етуді мұрат етсе керек. Өйткені Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) «әкенің балаға беретін ең қымбат сыйлығы – жақсы тәрбие» деген мағынадағы сөзі бар.

Ибн Мубәрактан (р.а.): «Кісіге берілген ең жақсы нәрсе не?» – деп сұрағанда, «Мол ақыл», – депті. Ол болмаса ше? – дегенде, «Жақсы әдеп», – депті. «Ол болмаса ше?» – дегенде, «Кеңесіп ақыл сұрайтын ізгі бауыр», – депті. «Ол болмаса ше?» – дегенде, «(Орынсыз сөз айтып өкінгенше) Үндемеу», – депті. «Ол болмаса ше?» – деп сұрағанда, ««Жылдам жеткен ажал», – деп ақыл мен әдептен, ақылшы достан мақұрым болса, тым құрығанда тілін тыя алмайтын болса өлгені жақсы, – деген екен. Әрине, балаңызға өміріне ең қажетті дүниелермен қамтамасыз етуді қалайсыз. Бірінші кезекте біліміне мән бересіз. Ал Абдулла ибн Мұқаффағ: «Адамдардың білімге ең лайықтысы – ең көркем әдептісі», – деген екен. Сонымен бірге: «Әкенің балаға мұра етіп қалдыратын ең жақсы дүниесі: артынан қалған жақсы аты, пайдалы әдебі және ізгі бауырлары», – деген екен. Аталмыш кітапша балаға тәрбие беруде сізге көмекші құрал болады деп сенеміз. Сонымен бірге, өзіңіздің әкелік алтын қағидаларыңыз бен ұстанымдарыңызды қалыптастыруға септігі тиеді деген ойдамыз. Ендеше, кешкі уақытта бір мезгіл бір-екі бетін оқып отыруды кеңес беремін. Шағын көлемді болғанымен жан-жақты ақыл-кеңестерді мейлінше санаға сіңіру үшін асықпай оқыған абзал деп ойлаймын.

1. Мұхаммед пайғамбардан (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бес өсиет

Ардақты Пайғамбар (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) – адамзаттың асыл тәжі һәм үмбетінің рухани әкесі. Бұл жөнінде Құран Кәрімнің:

النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ

«Пайғамбар мұсылмандарға олардың өздерінен де жақын. Ал оның жұбайлары – олардың аналары...»3 аяты осының бір айғағы іспетті. Жүректердің сұлтаны (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бағзы сахабаларға арнайы әкелік ақыл берген. Ал кейбір сахабалар арнайы өздері үшін өсиет айтуды өтінген. Соның бірқатарын еске түсіріп көрейік.

Бірінші өсиет