«Шабыт» қаламгерлер клубы

Алматы, 2020

Жетістік деген не?

Адамзаттың қолы жеткен небір жетістіктер кезінде жай

ғана арман болатын.

К. Сендберг 

Жетістік дегеніміз не? Жетістік дегенде ең бірінші ойымызға не келеді? Оған жету жолдары қандай және мәні неде?

Жетістік әркімнің ойында әрқалай көрініс табады. Біреулер үшін ол – адамның бойындағы қабілеттерін көрсете білуі, ғылым саласында қандай да бір жаңалық ашуы немесе шығармашылық дамуы, білімнің шыңына шығуы болса; кейбірі үшін материалдық жағдайының жақсы болуы, яғни бай болсам артымнан келе жатқан бала-шағам үшін ең жақсысын жасасам дейді. Баз біреулер үшін жетістік – өз Отанына адал қызмет ету, адамзатқа пайдалы бола білу, әрдайым басқаларға жанашыр болу. Кейбіреуі өз ортасында бірінші атанып, абыройға ие болуын жетістікке жету деп есептейді.

Ал кейбіреулер жетістік деп – ешкімге тәуелді болмай өмір сүруді, басқалардың көмегінсіз табысқа жетуді атайды. Байқағаныңыздай, жетістік әркім үшін әртүрлі мәнге ие, ол адамның өмірге көзқарасы мен дүниетанымына қарай бағытталады.

Кез келген адам дүниеге келгеннен кейін қандай да болсын бір жетістікке жеткенді қалайды. Барлығы дерлік өзіне ең жақсысын тілейді және өзі жеткен биіктен көрінгісі келеді.

Әйгілі саясат белсендісі Хелен Келлер он екі мүшесі сау болып дүние есігін ашады. Бірақ бір жастан асқанда, кенеттен ауруға шалдығып, нәтижесінде есту және көру қабілетінен толық айырылады. Соған қарамастан ол өз өмірін абыроймен өткізіп, адамзаттың қамқоршысы атанады.

Ол әлемге оптимизммен қарап, бақыт жарығын шашты, сондықтан Хеленді кейбіреулер Әлемнің сегізінші кереметі деп те атайтын. Алғашында өмір оған қара түнектен басқа ештеңе емес еді. Уақыт өте келе қара түспен-ақ өз әлемін нұрландыруды үйренді. Ол шыдамдылықпен, табандылықпен достасты. Содан кейін мұғалімінің жәрдемімен Radcliffe College-іне үздік нәтижемен қабылданды. Колледжде үлкен энциклопедиялық білімді игере отырып, ағылшын, француз, неміс, латын, грек сынды бес тілді еркін меңгерді. Мұнымен қарап қалмай, жер шарының түкпір-түкпірін айналып, қайырымдылықпен айналысты. Көмекке мұқтаждарға қол ұшын созуды және адамзатқа махаббатты арнауды дәріптеді. Құрметті ағартушы, әйгілі жазушы болды.

Ол кейде «барлық адам баласы жылда екі рет көру және есту мүмкіндігінен айырылса қандай болар еді деп ойлаймын. Мүмкін олар сол кезде ғана қараңғылықта сезудің, көре білудің, үнсіздікте дыбыстардың берер ләззатының орнын ештеңе баса алмайтынын ұғынар ма еді».

«Егер сізге бірнеше күнге ғана көре білу мүмкіндігі берілсе ең бірінші нені көруді қалар едіңіз?» деген сұраққа ол «Ең бірінші жақын адамдарымның жүзін көргім келер еді. Адамды көре алудың басқаларда қандай сезім тудыратынын білмеймін. Ал мен қолыммен сипап сезу арқылы ғана олардың жүзінен көңілді немесе көңілсіз екендігін ажырата аламын. Ал көзі көретіндер жақсы көретін адамдарының көзінің түстері қандай екенін, жүзіндегі сезімдерді ажырата алар ма екен? Өз көздерінің кереметін дұрыс пайдалана біле ме екен?

Менің бірінші күні жасайтын алғашқы ісім жақсы көретін достарымды үйге шақырып олардың жүзіне, көзіне ұзақ қарау болар еді. Содан кейін өмірдің кіршіксіз пәктігін көру үшін дүниеге жаңа келген сәбиді көргім келеді. Сосын сүйікті кітаптарымды көрсем... Сол күнгі кештің бұрынғыдан да әдемі болуы үшін Құдайға жалбарынар едім және көздерімді еш жұмбас едім. Сол түні ұйықтамас едім. Ертеңіне таңертең таңның атысын, Күннің шығуын тамашалар едім. Содан кейін ғана адамдардың жасаған өнер туындыларын тамашалар едім», – деп жауап береді.

«Айналаңа ең соңғы рет көретіндей көз таста, соңғы рет еститіндей құлақ сал, ең соңғы рет сөйлейтіндей үн қат. Сонда өмірі көрмеген, естімеген, айтпаған нәрселерді сезіне аласың».

Хелен Келлер

Сен де айналаға үш күннен кейін ешқашан көре алмайтындай қарап көрші. Үш күннен кейін ешқандай дыбыстарды ести алмайтындай дыбыстарға құлақ түрші. Мүмкін сол кезде ғана осы уақытқа дейін қарап, бірақ әдемілігін көре алмаған, естей тұра, дыбыстың ырғағын сезіне алмаған қаншама ғажайыппен танысарсың. Мүмкін сол кезде ғана тәніңде Жаратқан берген қаншама сый бар екендігіне таңғалып, қанашама байлық иесі екендігіңді көріп таңдай қағарсың.

Хелен Келлер дүниеге жаңа келген сәбидің жүзіндегі кіршіксіз тазалықты көре алмады. Бірақ сезді және оның адамға үлкен қуаныш сыйлайтынын түсінді.

Сіз де көкжиектен шығып келе жатқан Күнге ұзақ қарап көріңізші. Тамаша емес пе? Ол да дүниеге жаңа келген сәби тәрізді кіршіксіз таза, ал адамзат сол тазалықты өз санасымен кірлетеді. Сондықтан қандай ғажап әлемде өмір сүріп жатқанымызды түсіну үшін көзімізбен жаратылыстың әдемілігін тамашалауды, небір нәзік дыбыстарды құлағымызбен естуді ұмыт қалдырмайық.

Басыңызды көтеріп өзіңізге жақын тұрған бір затқа қарап көріңізші? Бір нәрсе көре алдыңыз ба? Ондай болса оны енді ешқашан көре алмайтындай қайта қараңызшы. Көзқарасыңызда айырмашылық байқала ма?

Міне, жетістікке жетудің алғашқы баспалдағы осыдан басталады: ол – тану.

Адам баласы – бұл өмірде жолаушы, ал барша әлем, соның ішінде, өзі де – зерттеп тануына ұсынылған түрлі-түсті «көрмелер» мен құнды «кітаптар». Жолаушы осы «кітаптарды» оқып, білімін арттыруы және өз-өзін тануы үшін, сол арқылы өмірде жетістікке жетуі үшін жаратылған.

Адамзат үшін жетістік – ең бірінші адамның өз-өзін тануы. Бұл дүниеге келген адамның өмірінің мәні – мұнда келгендегі мақсатын түсінуі. Ол үшін үш сұрақ жеткілікті: Мен кіммін? Қайдан келдім? Қайда барамын? Жаратушы бізді жарық дүниеге жіберерде келу себебімізді, миссиямызды, маңдайымызға жазылған тағдырымызды қоса жібереді. Ал біздің міндет – соны ұғына білу және сұрақтарға жауап алу. Әйтпесе сұрақтан не пайда, жауабы табылмаса?

Дүние есігін шарқ ұрып ашқан сәттен бастап, әрбір адам өз тағдыры мен өмірлік жолын, тіршілік мақсатын, атқарар қызметін қатар арқалап келеді. Сол себептен жеке тұлға ретінде танылған әрбір азамат ертелі-кеш өмірдің мәнін ұғыну, табу, құрастыруды басты назарға алады. Өмірдің мәні табылған соң, арман мен мақсат жетегінде, қоғамға пайдалы өзіне ұнамды жұмысты жасау арқылы, өмірдің сәнін келтіре түседі.

Адам баласы өз-өзін тануы арқылы рухани әрі дене қуатын бір мақсатқа бағыттап, сол мақсатқа жетуі қажет. Қандай да бір істі толыққанды әрі тыңғылықты істеу де – жетістік. Бірақ ол танымсыз жүзеге аспақ емес. Танымның негізінде ғана жүзеге асқан, ойдағыдай істелген іс, жоспарланғанындай атқарылған жұмыс, мұрат етілгендей орындалған арман – жетістіктің нақ өзі.

Сондықтан жетістікті «адам бақытының қайнар көзі» дейді. Бұл көзді қаншалықты аршыған адам өмірде соншалықты бақыт табады. Бақыт бұлағы адамға өз ләззатын берген сайын, кісі бойындағы шаттық сезім де арнасынан аса түседі.

Жетістікке жетуде мынадай факторларға назар аудару қажет:

1. Өзіңді тану.

2. Адамгершілігіңді жоғалтпау.

3. Оқып-үйрену.

4. Мақсат қоя білу.

5. Өзіңе сену.

6. Жоспар құру.

7. Уақытты тиімді пайдалану.

8. Ерік-жігерді жетілдіру.

9. Топпен жұмыс істеу, ақылдасу.

10. Тынымсыз еңбек ету.

11. Тәуекел ету.

12. Өз ісінің шебері болу.

Жетістікке жету жолында осы жоғарыда аталып өткен факторларға жеке-жеке тоқталып өткенді жөн көрдік.

Өзіңді таны

Адам ғалам, ғажайып жеке-дара,

Жан құмары – ізденген мәңгі сана.

Өзіңді өзің танысаң – істің басы,

Түзеген өз ғаламын болған дана.

Машани

Әрбір адам баласы дүниеге келген соң, жаратылыс сырын ашуға құмартады. Бала кезден-ақ «Мен кіммін? Қайдан келемін? Қайда барамын? Не үшін өмір сүремін?» деген сұрақтар мазалайтыны рас. Ол – адамның өз-өзін тануына алып баратын жол...

Абай атамыз танудың алғашқы баспалдағын «Жетінші қара сөзінде» нақты түрде талдап береді:

«Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады. Біріншісі – ішсем, жесем, ұйықтасам деп тұрады. Бұлар – тәннің құмары, бұлар болмаса тән, жанға қонақ үй бола алмайды, һәм өзі өспейді, қуат таппайды. Екіншісі – білсем екен деген мінез, ол ержетіңкірегенде ит үрсе де, шу болса да, біреу күлсе де, біреу жыласа да, тұра жүгіріп, «ол немене?», «бұл немене?» деп, «ол неге үйтеді?», «бұл неге бүйтеді?» деп, көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді. Мұның бәрі – жан құмары, білсем екен, көрсем екен, үйренсем екен деген».

Енді осы бір жолдарға зер салып тоқталып өтсек:

Мінез – адамның адамгершілік қасиеттерін сипаттайтын іс-әрекеттер жиынтығы. Әрбір адамның өзіне тән қалыптасқан мінезі болады. Ал Абай атамыздың қара сөзіне қарайтын болсақ, адам анадан алғаш туғанда екі түрлі мінезбен туады екен:

1. Тән құмарынан туындайтын мінез;

2. Жан құмарынан шығатын мінез.

Құмарлық – бар болу мұқтаждығынан туындайтын кеудесінде жаны бар тіршілік иесіне тән қасиет. Мысалы, көбелек гүлге құмар, себебі гүлдің шырынына мұқтаж. Ал гүл болса, Күн нұрынан қуат алады, Күн сәулесі болмаса, гүл өспейді.

Анадан алғаш баланың екі құмарлығы да, екі мұқтаждығы да анық ажыратылып туады екен. Сондықтан болар жас сәбиді «күнәдан таза, көңілі пәк періште» дейміз. Ал өсе келе екі құмарлықтың ара жігі өзгеріп таза, пәк періште көңіл белгілі бір мінезге айналады.

Адам баласы ақылы толысып есейген шағында, яки жасөспірімдік кезеңінде өз болашағына, айрықша «жан дүниесіне үңілуге құштар» болады. Ішкі жан дүниенің алуан түрлі сырларын адам өзі жақсы білсе ғана, сыртқы дүниенің күнбе-күн жасайтын ықпалын түсініп, қоғамға пайдалы әрекет жасайды. Адамның өмір сүруге деген құштарлығы, мақсаттары – бәрі өз-өзін тани білуімен сабақтас келеді. Өйткені адам өзін танып білмей, психикалық әрі физиологиялық мүмкіндіктерінен хабардар болмай, өзінің әлемдегі орны мен нендей мақсат үшін жаратылғанын түсінбейді. Өз қабілеттері мен мүмкіндіктерінен бейқам адам өзін өзгерте алмайды және қандай да бір жетістікке деген ұмтылыстан қапы қалады.

Адамның өз-өзін тани алмауы на