«Шабыт» қаламгерлер клубы

Алматы, 2020

Бірінші бөлім

Жастық шақтың қадірі

Тау суындай гүрілдер

Айбынды Алаш ерім дер

Алтын арқа жерім дер,

Мен жастарға сенмін!

Қажу бар ма тұлпарға,

Талу бар ма сұңқарға?

Иман күшті оларда,

Мен жастарға сенемін.

Мағжан Жұмабаев

Жастық арман

Жастық шақ!

Адам өмірінің ең тамаша кезеңі.

Құрышты шыңдайтын, жігерді қайрайтын, білімді ұштайтын шақ.

Бұл шақта жастар тау қопарып, жерді шарлайды, көкке ұшып, ғарышқа самғайды. Ғылым мен білімнің қойнауына еніп, ғашықтыққа беріліп, махаббатқа тәнті болады.

Бұл дәурен – арман қуып, қиялға шоматын, ойындағысын іске асырмай тынбайтын құлшыныс кезеңі.

Елі үшін, халқы үшін отқа түсуден де тайынбайтын, қаһармандықтың дастанын жаздыратын қайратты дәурен.

Жастық шақ – арман. Бұл – сенім, ерлікке құштарлық.

Жастық шақ – әрі лирика, әрі романтика.

Жастық шақ – болашаққа құрылған үлкен-үлкен жоспарлар.

Дәл қазір қазақ еліне осындай асқақ рухты жастар қажет. Өйткені қазіргі күнде жастардың қоғамда ойып өз орындарын алуына, өз бейнесін толық мағыналы етіп сомдауына мүмкіндіктер көп.

Сондықтан қазақ халқы жастардың осы мүмкіндіктерді дұрыс пайдаланады деген сенім артады әрі үміт күтеді.

Қандай адам болмасын өзі жете алмаған биікке, білім мен біліктілікке, жеңіс пен жетістікке ұрпағым жетсе екен деп армандайды. Иә, жастар – қоғамның жүрегі, өзегі. Жастарсыз қандай да бір қоғамның немесе мемлекеттің дамуын елесете алмайсың. Халқымыздың өсуі де, өшуі де осы жастарға тікелей байланысты. Яғни, еліміздің, жұртымыздың, Отанымыздың тағдыры – жастардың қолында, солардың еншісінде.

Жүсіп Баласағұн бабамыз жастық шақтың адамға бір-ақ рет берілетінін, сондықтан оны дұрыс пайдалану керектігін былай деп жырлайды:

Жігіттік абзалы ғой бар өмірдің,

Жоғалар оғындай боп о да мірдің.

Демек, жастар балғындай албырт шақтарын дұрыс әрі мәнді өткізгені дұрыс.

Сол кезде оларды күнделікті күйбең тіршілік, қиыншылық пен ауыртпашылықтар қажытпайтын болады. Сонда ғана кедергілерге мойынсұнбай, керісінше, дұрыс күресетін болады.

Тарихта өшпес із қалдырған қашанда қылшылдаған жастар болған. Тарихқа үңіліп қарайтын болсақ, ел басқарған, қол бастаған небір тарихи тұлғалардың жастайынан батырлығы мен ержүректігінің арқасында тарих беттерінде қала білгенін көреміз. Бүгінгі күн ертең тарих болатыны сөзсіз. Сондықтан бүгінгі жас ұрпақтың пешенесіне жазылған бір тарихи кезеңді бастан өткізіп жатырмыз дей аламыз.

Бұл кезең – ата-салтымызға бетбұрыс, тіліміз бен дінімізге оралу, мәдениетімізге кері қайту кезеңі болып тұр.

Бүкіл әлем елдеріне Қазақ халқының ешкімнен кем емес екендігін паш ету кезеңі. Бұл кезеңнің қиындық пен қуанышқа толы болмақ.

Алайда тәуелсіз Қазақ елінің болашағы мен келешегін мұрат еткен жас ұрпақ үшін ащы мен тұщы бір болуы тиіс.

Тарих беттеріндегі жаңалық жаршысы да жастар болған. Саналы түрде әрекет еткен жастардың қозғалысы әрдайым жемісін беріп отырған. Өйткені олар қара күштің озбырлығымен емес, ақыл күшінің мықтылығымен жеңіске жете білген. Мүмкін тарихта озбырлықпен үстемдік құрғандар болған шығар, алайда олар елдің қарғысына ұшырап отырған.

«Ондай озбырлық әрекеттер елге титтей де болса тиімді бола алмаған. Дүбір – ескерту, ес жиғызу, рух жаңғырығы», – деп топшылайды Ж. Сәрсек. Сондықтан болар қорқаулар мен қорқуларға негізделген қоғам қай кезде де саналы дүбірлі әрекеттерден қауіптеніп отырған. Қауіптеніп қана қоймай, саналы әрекеттерді жою үшін қанқұйлы әдістердің сан түрлісін ойлап тапқан.

Оған Исатай мен Махамбеттің өлімі мысал, Кенесарының кесілген басы мен бертіндегі Ахмет Байтұрсынұлы бастаған алаш ұлдарының ажалы мысал.

Бір ақынымыз:

Бауырым, сен бұл күнді көре алмадың,

Өзіңмен кетті бірге көп арманың.

Таныды әлем бірақ саған қарап

Қазақтың еркіндікке жаралғанын.

Бұл күндер талай ғасыр болған арман,

Халқымыз бас билігін қолға алған.

Теңеліп терезесі көп ұлттармен

Ел болдық бар мүддесін қорғай алған.

Мың өліп мың тірілген қайран қазақ,

Тарихта талай-талай көрдің азап.

Қаншама боздақтарың пида болды

Болсын деп егеменді елім азат, – деп жырлағанындай, Құдайға шүкір, біз қазіргі таңда жүйесі өзгеше қоғамда өмір сүріп отырмыз. Ата-бабаларымыздың ғасырлар бойы аңсаған керек болса жанын қиып, қанын төккен Алтайдан Атырауға дейін созылған кең байтақ қазақ жерінде өмір сүріп келеміз. Сондықтан ел, Отан деген кезде ойға ең бірінші еріксіз жастар еске түседі. Жастар – қоғамдағы екпінді, еркін әлеуметтік топ. Бүгінгі таңдағы жастарымыз қандай болса, салыстырмалы түрде ертеңіміз де сондай болмақ.

Болашағымыздың баянды болуы үшін оңымыз бен солымызды дұрыс ажыратып, болашағымызға атүсті қарамауға тиіспіз.

Әрбір бала сәби күнінде аялы алақанның жылуын сезініп, айналасы мен қоршаған ортасынан мейірім мен қамқорлық көріп өссе, тәрбиеленсе, қандай игі болар еді. Өйткені балалық шақта адам бұл дүниені жаңа танып, оның әр қырына, жаратылыс тылсымдарына ой жүгірте бастайды.

«Мен кіммін? Болашақта кім боламын және қайда барамын?» деген сұрақтар мазалай бастайды.

Осылайша жас буын азамат қатарына қосылуға талпынады. Осылайша адам баласы бала кезден бойына дарытқан тәрбиесі негізінде өзінің болашақтағы болмысын қалыптастырады.

Сондықтан ата-бабаларымыз тәрбие мәселесіне жіті мән беріп бала тәрбиелеу мен оны қоғамға пайдалы азамат етуді киелі парыз деп санаған.

Сол себепті ғасырлар өтсе де, халқымыздың дүниетанымын, көзқарасын, сан ғасырлық болмысын, әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрін және ұлттық мәдениетін бүгінгі әрбір жас өз бойына сіңіруі тиіс. Олай болмаған жағдайда жаңа ұрпақтың санасы заманауи қоғамға лайық бола алмайды. «Елім» деп оны қорғайтын және осы жолда барын салып жанын пида ететін, күш-жігері мен ақыл-қайратын жұмсап, терін төгетін ұлтжанды, Отанын сүйетін азаматтар табылмай қалады. Ендеше, тәрбиенің тал бесіктен басталатынын ұмытпайық. «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» деген Мұхтар Әуезов ағамыздың нақыл сөзін санамызда қайта жаңғыртайық. Бұл дегеніміз – отбасындағы ұлы тәрбие, ата-әже, әке-шеше, апа-қарындас, аға-іні арасындағы күнделікті қарым-қатынас, олардың бір-біріне деген көзқарасы, үндестікте ғұмыр кешуі.

Жастық жалын

Елдің болашағы деген кезде ең алдымен желкілдеп өсіп келе жатқан жастар ойға оралады. Жас буын – бүгінгі аға буынның мұрагерлері. Олар ата-бабамыздан мирас болып келе жатқан құндылықтарды, дәстүрімізді жаңғыртып, оны алға бастырып қана қоймай, еліміздің экономикасын, ғылымын одан әрі дамытады.

«Жас буын – болашақ мемлекетіміздің кепілі. Адам баласы қарын тойдырумен ғана тіршілік етпейді. Жан дүниесі тұмшаланса, көкірегіне сәуле қонбай ластанса, қасіреттің үлкені сол», – дейді А. Кемелбаева.

Жастардың санасынан ең бірінші кезекте имандылық пен әдептілік орын алсын. Сонда ғана болашаққа деген сенім мықты болып, ертеңімізден қорықпайтын боламыз.

Мен кетемін келеді,

Тағы өмірге мендей.

Олар мінді көреді,

Қисық жерін жөндей, – деген Шәкәрім атамыздың өлең жолдары бізге көп нәрсені ұқтырады.

Өйткені тіршілік атаулы алдыңғы ұрпақ пен кейінгі ұрпақ арасындағы байланыс арқылы өрбиді. Ал жаңа ұрпақ алдыңғы ұрпақтың жасағандарын қайталап қана қоймай, өзіндік жаңашылдықтарын жасауға тиіс. Әлемдік деңгейде, яғни, әлем халықтарының арасында өзге ұлттармен терезесі тең ел болуы ұлттық рухқа тікелей байланысты.

Басқа ел қашан біз өз мәдениетімізді жоғары қойған кезде, ана тілімізбен гүлденген шақта ғана өздерімен тең көреді. Рухы төмен, ұлттық нышаны қорланған ел ел болып жарытпайды, ондай елдің болашағы да бұлыңғыр болмақ. Ол үшін күйбең тіршіліктен ұлттық құндылықты жоғары қоюымыз қажет, сонда ғана еліміз өркендемек. Өзімізден бұрын елімізді, ұлтымызды ойлайтын азамат болғанымыз жөн.

«Саналы қазақ жастары өмірдің кейбір қиыншылығына жеңіліс бермей, өздерін дұрыс жолда ұстауы қажет. Олар үшін бабалар өсиеті, имандылық әліппесі керек-ақ», – дейді А. Айтбайқызы.

Ұждандыны мақтайды тамам адам,

Мейлі ғалым адам болса да, мейлі надан.

Ар, ынсаппен іс қылып азап тартып,

Ақ жолында өледі бірталай жан, – дейді Шәкәрім ақын. Өмір ешқашан тоқтап тұрмайды, үнемі өзгеріске түсіп отырады. Уақыт өткен сайын адамдар қартаяды, жаңа нәресте дүниеге келеді, осылайша ұрпақ жаңарады. Ұрпақтан ұрпақ жалғасады. Бұлардың бәрі – табиғи әрі тарихи заңдылық. Шәкәрімнің пікірінше, адамның жақсы я жаман болуы болмысына байланысты.

Қазақтың көзсіз баласын

Қаңғытып қайда барасың?

Арыңды сатып арамға,

Адалдап қалай аласың? – деген жан айқайынан шыққан бұл өлең шумағында қазақ жастарын қадір-қасиетті жоғалтпауға, арсыздыққа бармай, адам болуға шақырады.

Жастық шақта тек сезімге беріліп махаббат құру мақсат емес. Керісінше, жүректі қолға алып Махамбет болуды мақсұт еткен дұрыс. Әрбір жастың қанында ұлттық намыс, жүрегінде ұлттық ар-ождан оты лаулауға тиіс. Жастыққа тән албырт сезім мен қайсар рух жалындап тұруы шарт.

Бүгінгі заманда жастар өмірдің көп ауыртпалығын өз мойындарына алып жатқанын көреміз. Мысалы, әке мен шешенің қолына қарамау, өз бетінше еңбек ету т.б. Сол себепті кез келген жас еліміздің қазіргі жағдайына өзін икемдей білуі керек.

Ең бастысы, әрбір жас жастық шағын арзан күлкімен емес, құнды естеліктермен өткізегін абзал. Ұлттық санамен,