автордың кітабын онлайн тегін оқу  Сүннет қазынасы (Ең таңдаулы хадистер түсіндірмесімен бірге)

Руслан Қамбаров, Мұхаммед Али ас-Сабуни

1. Ислам – фитрат діні

كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ, فَأَبَوَاهُ يُهَوِّدانِهِ أَوْ يُنَصِّرَانِهِ أَوْ يُمَجِّسَانِهِ كَمَا تُنْتَجُ الْبَهِيمَةُ بَهِيمَةً جَمْعَاءَ هَلْ تُحِسُّونَ فِيهَا مِنْ جَدْعَاءِ؟ ثُمَّ يَقُولُ أبو هريرةَ واقْرَأوا إِنْ شِئْتُمْ: فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ.

«Әрбір дүниеге келген нәресте фитратпен1 туылады. Сосын әке-шешесі оны не яһуди, не христиан немесе мәжуси2 етеді. Мал екеш мал да құлақ-мұрны бүтін боп туады. Мал төлінің құлақ-мұрны кесілгенін көргендерің бар ма?» Сосын Әбу Һурайра айтады: «Қаласаңдар, мына аятты оқыңдар: «...Бұл сондай дін – Алла күллі адамзатты (олардың табиғатын, бар болмысын) соның негізінде, соған сай етіп жаратты, (адамзаттың жаратылыс мақсаты да – сол хақ дінге бет бұру). Алланың жаратқаны өзгермейді, оны өзгерту мүмкін емес. Нағыз хақ, мінсіз дін, міне, осы. Алайда адамдардың көбі мұны білмейді»3,4.

Хадис хикметі

Бұл хадистен пайғамбарлық мұғжизаның бір ұшы байқалады. Керемет тәсілмен адам болмысының ақиқаты жайлы ғылыми түрде түсіндіруде. Хадисте сан ғасырлар бойы философ, ойшылдар һәм әлеуметтанушылар бастаған ғалымдар: «Дін адамның табиғи болмысы ма? Адамда туа біткен қасиет жақсылық па әлде жамандық па? Туылған бала бойында дұрыс пен жақсыны өз бетінше таба алатындай рухани күші бола ма?» деген сұрақтарына жауап берілген.

Пайғамбар (с.а.с.) жақсылық адам баласының бойында туа біткен қасиет, ал жамандық жүре пайда болатынын айтуда. Жалпы бала шынайы таза болмыспен дүниеге келеді. Нәрестенің табиғаты жақсылыққа бейім тұрады. Мәселен, баланы туа біткен болмысымен оңаша қалдырса, иманмен өсіп, жақсылық пен ізгілікке бейім боп есейеді. Табиғатының кейінірек оңды немесе теріс өзгеруіне тікелей қоғам себепкер. Қоршаған ортаның ықпалы үлкен. Қоғам жас сананың діні мен мінез-құлқына елеулі із қалдырады. Бірақ бұзылған қоғам, теріс пиғылды орта, оның ішінде балаға ең жақын ата-ана сияқты адамдар жас жеткіншектің жақсылыққа тола ішкі жан дүниесіне өзгеріс алып келеді. Осылайша баланың нұрлы да, сәулеге тола жан дүниесін астан-кестен етеді. Демек, баланың дұрыс жүруі немесе болмысы түгел өзгеруіне ең бірінші ықпал етуші тұлға – ата-анасы.

Пайғамбарымыз (с.а.с.) мысал ретінде малдың төлін айтуда. Әрине, төрт түлік мал көшпенді халықтың тұрмысына етене жақын. Баласын «құлыным», «қошақаным», «ботам» деп еркелететін, «тайға таңба басқандай», «ат шаптырым», «сүт пісірім» деген сияқты тұрмысының әр қырын төрт түлікпен тығыз байланыстырған, мал бағып өмір сүрген халыққа көз алдындағы өзіне жақсы таныс дүниені мысал етіп түсіндіруде.

Кез келген төл аналығынан құлағы мен мұрны кесілмеген, ен салынбаған бүтін боп туады. Сосын малдың иесі малын тану үшін оның құлағын кесіп, мұрнына сырға салып, жамбасына ен басып тастайды. Бұл әрбір адам білетін жайт. Демек, Алла Тағала әрбір жаратылысты кемел етіп жаратады. Кемшілік адамның араласуымен орын алады.

Аталмыш хадис адам болмысын ерекше нәзік түрде бейнелеп көрсетуде. Адам баласы әр заманда, әр дәуірде жалғыз Жаратушыға иман еткен болмысымен туады. Ол – жаратылысынан жақсылық пен ізгілікті бойына қалыптастыруға бейім болмыс. Құран Кәрімде: «...Бұл сондай дін – Алла күллі адамзатты (олардың табиғатын, бар болмысын) соның негізінде, соған сай етіп жаратты. Алланың жаратқаны өзгермейді, оны өзгерту мүмкін емес...»5 – деп ақиқатты көрсетуде. Сонымен бірге: «Адам баласы себеп-салдар деп аталатын факторлардан түгелімен байланыссыз туады. Біз ол адамды қалауымызша өзгерте аламыз», – деген қате ой-пікірге осы хадис анық жауап. Мұндай көзқарас адамды естімейтін, көрмейтін бір жансыз құрал, мұрын-құлағы кесілген малға ұқсатады. Осы ұғымды ұран етушілер ақиқат дінді немесе табиғи болмысты жоққа шығаруы ешбір таңқалатын жайт емес. Өйткені олар адамның болмысы тұрмақ, әлемнің Жаратушысының өзін жоққа шығарады. Алла Тағала: «...олар мал сияқты, тіпті одан да бетер. Олар – (ақиқаттан бейхабар) ғапылдардың нақ өзі»6 – деп айтуы соның ашық айғағы.

2. Ең бақытты жеті жан

سَبْعَةٌ يُظِلُّهُم اللّٰهُ فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ: إِمَامٌ عَادِلٌ, وَ شَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ رَبِّهِ, وَ رَجُلٌ قَلْبُهُ مُعَلَّقٌ فِي الْمَسَاجِدِ, وَ رَجُلاَنِ تَحَابّا فِي اللّٰهِِ, اجْتَمَعَا عَلَيْهِ وَ تَفَرَّقَا عَلَيْهِ, وَ رَجُلٌ دَعَتْهُ امْرَأَةٌ ذَاتُ مَنْصَبٍ وَ جَمَالٍ فَقَالَ: إِنِّي أَخَافُ اللّٰهَ, وَ رَجُلٌ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فَأَخْفَاهَا حَتَّى لاَ تَعْلَمُ شِمَالُهُ مَا تُنْفِقُ يَمِينُهُ, و رَجُلٌ ذَكَرَ اللّٰهَ خَالِيًا فَفَاضَتْ عَيْنَاه.

Алла Тағала жеті адамға ешбір нәрсенің көлеңкесі жоқ күні сая береді, олар:

– әділ басшы;

– Раббысына құлшылық етіп есейген жігіт;

– жүрегі мешітке байланған кісі;

– бір-бірін Алла жолында жақсы көрген екі адам, олар Алла разылығы үшін бас қосып, Алла разылығы үшін айырылады;

– әдемі және мансапты әйел шақырған кезде: «Мен Алладан қорқамын», – деген кісі;

– оң қолымен берген садақасын сол қолы сезбейтін садақа беруші;

– жалғыз отырып Алланы зікір етіп көзіне жас алған адам7.

Хадис хикметі

Пайғамбарымыз (с.а.с.) адамдардың ішінен ең бақытты, жаны таза, шынайы иманды, мұсылман атына лайық жеті түрлі пенденің қасиетін тайға таңба басқандай етіп баян етуде. Ол жеті пендеге берілетін иләһи сый-құрмет – мәңгілік жаннат. Өйткені олардың фәни дүниеде шын ықыласымен жасаған ізгі амалдары, имандылық арқылы бойына сіңірген асыл қасиеттері соған әбден лайық.

Алла елшісі (с.а.с.) санамалап берген жеті қасиеттің бірі тұла бойынан табылған адам қиямет күні иләһи мейірімділік пен Раббани қамқорлық саясына тұруына себеп болмақ. Бұл – Алла Тағала мен елшісі қош көретін жеті қасиет. Әрі адам баласы мұны ұғып, сол қымбат қасиеттің біреуін өмірлік әдет етуге деген ниетке серпіліс беруде. Осылайша, сіз бен бізді Алланың ізгі құлдары қатарына келіп қосылуға талпындыруда.

Ең әуелі, хадисте әділдікке шақыруда. Кісі қолындағы билік тізгіні басым көпшілік немесе белгілі бір ұжым үстінен болса да әділдік басты талап екенін айтуда. Әділдік – Алланың шариғаты. Жаратқан Иеміз зұлымдық атаулыны жек көреді, мұндай әрекетке қаһарын төгеді. Құран Кәрімде: «Уа, Дәуіт! Біз сені жер бетінде (Біздің үкімдерімізді басшылыққа ала отырып билік жүргізетін) халифа қылдық. Ендеше адамдар арасында әділ билік айт. Нәпсіңнің қалауларына ерме, әйтпесе, ол сені Алланың ақ жолынан тайдырып жібереді...»8 – деп әмір етеді.

Екінші кезек – жастарда. Жігіттерге бозбала шақтан Аллаға бойсұнып, жақсылыққа бейім болуға баулиды. Себебі бүгінгі бозбала – ертең